Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
هه‌شته‌م – کۆمه‌ڵگای کۆلاپس و گه‌نده‌ڵ …ئازاد حه‌مه‌

هه‌شته‌م – کۆمه‌ڵگای کۆلاپس و گه‌نده‌ڵ …ئازاد حه‌مه‌

Closed
by February 2, 2008 گشتی

 گەندەلبوونی داد و هوشیاری یاسایی:
 نەشونمای نا-دادپەروەری و نا-مافسالاری
 – بەشی یەكەم-
    
بەبۆچوونی فەیلەسوفێ وەک ئالێن بادیو لە ئەفلاتوونەوە تا ئەمڕۆ ئەو وشەیەی سەرنجی گشت فەیلەسوفان بەرەو سیاسەت ڕادەکێشێ ""دادپەروەری""یە (بادیو: بیری ناپایان، لا 69) بەلام پرسیاری ئێمە لەم حالەتەدا ئەوەیە چۆن دادپەروەری (عەدالەت، جاستس) لە هەندێ کۆمەلگە ، بۆنموونە کۆمەلگەی گەندەل، دەشێ ڕاڤەکرێ لەکاتێکا خودی سیاسەت هێشتا بەووردی ڕاڤەنەکراوە؟ ئەمە پرسیارێکە ڕووبەڕووی گشت ئەوانەش دەبێتەوە نەکهەر سیاسەتکردن پیشەیانە بەلکو لە گەشەی هوشیاری یەکسانیش لە کۆمەلگە بەرپرسیارن (بۆ نموونە یاساناسان، مافخوازان، دادپەروەران). چونکە بە بۆچووونی فەیلەسوفی فەڕەنسی وەک ژاک ڕانسیێر پێوەندیەک لەنێوان سیاسەت و یەکسانیدا (ئێکوالیتی) هەیە. واتە ئەم فەیلەسوفە بۆئەوەدەچێ سیاسەت ئەو چالاکیەیە پرنسیپی بناغەی یەکسانی پێکدێنێ (ڕانسیێر: ناقایلبوون- سیاسەت، فەلسەفە ، لا ئێکس ئی). ئەم دیتەنەی ئەم فەیلەسوفە فەڕەنسیەش بۆ ئێمە ئەوەدەگەێنێ سیاسەت بۆ واتای یەکسانی مانادارە  بۆیە کاتێ لە دووتۆی ئەم نووسینە دێینە سەر بابەتی گەندەلی جەغتلەوەدەکەین یەکسانی  کە بەهۆی دیاردەی گەندەلیەوە ڕوو لە داڕمان و نشێویدەکا کردەی سیاسی لەمڕوەوە تاوانکارە. کەواتە لە کۆمەلگەی گەندەل ڕاڤەکردنی سیاسەت داوای ڕاڤەکردنی گشت ئەوشتانە دەکا سیاسەتی ڕاگرتووە و ئەو شتانەش کە سیاسەت ڕایگرتوون ئەلبەتە یەک لەو واتایانەش سیاسەت لەم کۆمەلگانە ڕاگریەتی مەسەلەی دادە. بەلام هەولی ئێمە لەمحالەتەدا بۆ ڕاڤەکردنی سیاسەت لەڕێگای ئەو ووتنانەوە دەبێ کە تایبەت بە دۆزی مافسالاری و یاساپەروەری دەیهێنینەپێشەوە. ئەمەش لەبەرئەوەی،  وایدەبینین زیندانیکردنی ماف (هەق) و داد (عەدل) لەلایەن سیاسەتەوە بناغە بۆ نا-دادپەروەری و نا- یاساسالاری لە کۆمەلگە دادەنێ. واتە ئەو وەختەی یاسا و داد لە کۆمەلگادا خۆیان لە تاوانە ئابووری، دەستدرێژیە سیاسی و ناتەباییە کۆمەلایەتیەکان گێلدەکەن بەوە خۆیان گەندەل و بێ کەلک دەکەن. هۆیئەوەش تەنیا بۆئەوە دەگەڕێتەوە کاری دادخواز و یاساناس تەنیا کارێ هقووقی(مافی) ئەبستراکت (موجەرەد) نییە بەلکو کار و ئەرکێ موڕالی (ڕەوشتی) و بووناویشە هەربۆیشە فەلسەفەی ماف (هەق) هەمیشە بەشێ بووە لە بەشەکانی فەلسەفە و دادوەریشی بەسەر فەلسەفەی سیاسیشەوە کردووە ، بۆنموونەش لای کانت، هیگل یان نوزیک و ڕاولز و ..هتد ئەمە بەجوانی دەرکەوتووە.
بەلام بائەوەشبلێین، بوونی بایەتی داد و یاسا لە کۆمەلگە بە بابەتی لێکدانەوە و تێڕامان تەنیا کاری یاساناس و مافخوازان نییە بەلکو کاری ئەو دەستەبژێرەشە هزر بەرهەمهێنەرن ئەگەرواشبێ ئەوا لێرەوە تائەندازەێ شتەکان ڕەوتیتروەردەگرن ئەمەش تەنیا لەبەرئەوەی کاری هزرەڤانی کارێ ئونیک و تایبەتە و ناشێ ئەم کارە گشتی و باوکرێ. بۆیە کۆمەلگەی گەندەل لەبەرئەوەی لەمڕوەوە کێشەی خۆی هەیە ناکارێ هەنگاوی بێوێنە و شاز بنێ یان هیچنەبێ لەئێستادا ناتوانێ ئەوەبکا. ئەم لایەنە کە پێوەندی بە کەموکوڕیە کۆمەلایەتیەکانەوە هەیە وتاری ڕوناکبیری و هوشیاری یاسایی ئەم جۆرە کۆمەلگەیەش دەخاتە ژێرسیارەوە. بەواتاێتر، لە کۆمەلگەهاێ وەک کۆمەلگەی کوردی ئەمڕۆ کە بێ بیرمەندی و بێ بیرکاری پیێوەدیارە قەیرانی نەبوونی تیۆریزەکەری یاسای و دادیشی پیێوەدیارە چونکە ئەو گۆڕانە گەورەیەی هاتۆتە سەر هوشیاری یاسای و واتای ماف شتێکە لەناو دەستەبژێرانی داد و یاسا لە کۆمەلگەی ئەمڕۆی کوردی لەبەرچاوناگیرێ یان شیاوی ئەوە لەئارادانییە ئەو گۆڕانکاریانە بگەێنرێن و دواتر پڕاکتیزەشکرێن. بۆیە زۆرئاساییە هوشیاری یاسای و دادی لە کوردستان لەئاستێ نزمبێ بەلام ئەمە پاساودان بۆ ئەو گەندەلییە دادیە ناگا لە کۆمەلگە دەژی. چونکە نەبوونی پسپۆڕی نوێ لە بواری ماف و داد و کەمی ڕێژەی تێۆریزەکەرانی یاسایش بەو مانایە ناێ کە دادگا دووچاری گەندەلی بێ و یان مافناس و یاساپەروەران لەو گەندەلیە ئابووری و سیاسی و کۆمەلایەتیە بێدەنگ بن کۆمەلگەی لە گشت لاێکەوە تەنیوەتەوە. چونکە دەستەبژێری یاسای و هقووقی کوردی لە دەستەبژێرە کۆنەکانی نێوەندی ڕوناکبیری و ئەکادیمی کوردین.
پێشئەوەش بێینە سەر ئەم بەشەی نووسینەکەمان دەمانەوەێ ئاماژەبەوەکەین ئەوەی ئێمە لەم نووسینە کورتە تێڕامانی لەبارەوەدەکەین گفتووگۆ تیۆریەکان نیین نە لەسەر فەلسەفەی سیاسی و نەش لەسەر فەلسەفەی ماف ،کە هەردووش دەچنە خانەی فەلسەفەی پڕاکتیکەوە، بەلکو ئەو لایەنانەن پێوەندیان بە ڕادەی دۆزی مافسالاری و دادسەروەریەوە هەیە لە کۆمەلگەی ئەمڕۆی کوردستان. لەبەرئەوەش ئێمە هەرلەسەرەتای نووسینەکەمانەوە کۆمەلگەی ناوبراومان بە کۆمەلگەی گەندەل ناوزەدکرووە بۆیە ئەو دەمەی ووتن لەسەر کۆمەلگەی گەندەل دێنینەگۆ پێویستە داد و یاسا زۆرترین سەرنجیان بخرێتەسەر چونکە پاشئەوەی گەندەلی لە کۆمەلگەی ئەمڕۆی کوردستان زۆریخایان و گشت بوارەکانی کۆمەلگەشی گرتەوە پێویستە چاوێ بەتوانای داد و یاسا لەم کۆمەلگەیەدا بخشێنرێتەوە و تێبینی ڕادەی مافسالاری و دادپەروەری کۆمەلایەتیش بکرێ.
لەم سەرەتایەشەوە لەوێووە دەستپێدەکەین کە، لەبەرئەوەی گەندەلی لەگەل پرۆسەی ئازادیا هاوکات هاتەکایەوە، واتە دوای ئەوەی گەندەلی لەگەل ڕاپەڕین دەستبەجێ بوو ،لەبەرئەوەی دەسەلاتی سیاسی گەندەلی بەلاوە مەسەلەێ نییە، لەبەرئەوەی گەندەلی ووردە ووردە فۆڕمی جیاجیای لە کۆمەلگە وەرگرت و کەوتە ناو هەناوی گشت دامەزراوەکانیشەوە ، لەبەرئەوەی سیاسەت بوو بە پالپشت و فاکتەرێ سەرەکی پیشەسازی گەندەلی ، لەبەرهەموو ئەمانە و لەبەرگەلێ شتیتریش کە ووردە ووردە لەدووتۆی باسەکانی نووسینی کۆمەلگەی کۆلاپس و گەندەل بەرباسدەخرێن بەلامانەوە مەبەستدارە ڕۆشنای بخەینە سەر دۆزی داد و هوشیاری یاسایی لە کۆمەلگەی ئەمڕۆی کوردستان کە بە کۆمەلگەی گەندەل ، هەر لەسەرەتای ئەم زنجیرە نووسینەوە ، ناوزەدمانکردوە.
سەرباری ئەویووترا، ئەوەشگرینگە بووترێ، کاتێ واتای ماف و هەقداری لە کۆمەلگەێ ڕوو لە گەنیوی دەنێ دەبێ ڕوناکبیرانی نا- گەندەلی ئەم جۆرە کۆمەلگەیە بۆ تێگەیشتن لەم ڕووداوە بگەڕێینەوە سەر شتێ تر. بۆئەو مەبەستەش ئێمە دەمانەوێ لە دووتۆی ئەم نووسینە بگەڕێینەوە سەر شێوەی ڕەفتارکردن لەم کۆمەلگەیە لەتەک داد (عەدل) دا. بەلام هەر ئەم لایەنە بەس نیە بۆئەوەی لەو پرسیارەبگەین بۆ ماف لەم جۆرە کۆمەلگانە ڕوو لە گەنیوییە؟ واتە ئێمە دەبێ شتێتریشکەین،  بۆنموونە دەبێ هەولدەین لەو پرسیارەش بگەین: چەند دەسەلاتی سیاسی لەمجۆرە کۆمەلگانە مافپەروەرە و چەند لە وشەی دادیش دەگا؟ بۆیە و بۆئەوەی دۆزی داد و هوشیاری یاسایی لە کۆمەلگەی ئەمڕۆی کوردستان بەرباسخەین بەپێویستی دەزانین گرفتی داد لە کوردستان لە چەند ستوونێکا ئامارکەین کە خۆی لەهەندێ حالەتا فۆرمولێرە دەکا :

یەکەم: ئەوەی بێ ئەندازە شاز و نا ڕێکە ئەوەیە لە کۆمەلگەی گەندەل داد خۆی ناکا بەخاوەنی هیچ جۆرە گفتووگۆێ کە بە کێشەی سیاسی ولاتەوە تایبەتە. ئەمەش دەلیلە لەسەر لایەنداری داد و بێ هێزی یاسا. ئەمەو داد خۆی لەو نا- دادپەروەریەش کەڕکردووە گەندەلی حیزبی و سیاسی دروستیدەکا کە ئەمەش سەروەری یاسا و دادسالاری لە کۆمەلگە لەکەداردەکا و ڕێگاش بۆ گەندەلی دادی و بێ مافی خۆشدەکا. چونکە کە داد ترسنۆک و هیچنەکەر بێ دەسەلاتی سیاسی ئەوەی بیەوێ دەیکا. بۆیشە پپێشێلکاریە گەورەکان سیاسیین و هەربۆیشە ترسناکئامێزن. جا ئەوە پێوەندی بە سێستەمی هەلبژاردنەوە بێ تادەگاتە کاری وەک تالان و شەری براکوژی و دەستدرێژیە ئابووریەکان کە بەخۆیان دەستدرێژین بۆسەر سامانی نەتەوە، سامانی نەتەوە : ئەوشتەی هیچکات نەبۆتە بابەتی تێڕامانی یاساخواز و دادپەروەرانی کورد و  ئەلبەتە. ئابووریناسانیش.  .
دووەم: داد خۆی لە قەرەی دیاردەی گەندەلی نادا و ئاگای لەوەش نیە گەندەلی فۆڕمی نوێ لە هەژاری و تاوانی ئابووری و نا- دادپەوەری کۆمەلایەتی لە کۆمەلگا دروستکردووە. چونکە یەک لەو گرفتانەی بە نا-هوشیاری یاسایی کۆمەلگەی ئەمڕۆی کوردیەوە تایبەتە ئەوەیە یاساناسانی کورد پێوەندی لەنێوان گەندەلی و زیادبوونی ڕادەی تاوان نابیننەوە. چونکە گەندەلی کاریگەری دەروونی دەخاتەوە و ڕێگاش لەبەردەم تۆلە و زەبریش دەکاتەوە. بەشێ زۆریش لەوانەی ڕوو لە کاری تیرۆریستی دەکەن بەوە شەرعیەت بە کارە تیرۆریەکانیان دەدەن کە ""شار پڕبووە لە دزی گەورە""، "" شار لێوانلێوە لە نا- یەکسانی کۆمەلایەتی و نا-دادپەروەری یاسایی"".   
سێهەم: بۆ زۆرینەی خەلکی کۆمەلگەی گەندەل بەتایبەت ئەو بەشەی دەستی لە هیچ جۆرێ لە جۆرەکانی گەندەلی نییە ئەوە پرسیارێ گەورەیە :بۆچی داد تائێستا ڕۆلی لە دادگایکردنی کەسێ دیار و بەرپرسێ ناوداری دەولەت نەدیووە؟ بەلام ئەمانە (خەلکە نا-گەندەلەکان) زۆر بەئاسانی توانیویانە بەم وەلامە بگەن : کاتێ داد و یاسا لە کۆمەلگەێ سەرووی دەسەلاتی سیاسی ولات نەبێ ناتوانێ ئەوەبکا. کاتێ کە دادوەر لەلایەن سیاسیەوە دەستنیشانکرێ و کاتێ یاساکار دۆستی ڕۆحی فلانە سیاسی و فیسکانە حیزب بێ داد ڕوو لە گەندەلی دەکا و ڕادەی هوشیاری یاسایش لە کۆمەلگە دێتەخوارەوە. بۆیە داد تەنیا لەڕێگای ئەو هوشیاریییە سیاسیانەوە دەکارێ زەفەر بە گەندەلی بەرێ کە تایبەت بە میکانیزمەکانی نا-دادپەروەری و نا-یەکسانی گفتووگۆیان لەبارەوە دێنێتەپێشەوە. ئەم گفتووگۆیانەش کە خراپنییە ئاڕاستەی جیا وەرگرن پێویستە میدیاکان بکەنە مینبەری خۆیان.
چوارەم: داد لە کوردستانی ئەمڕۆ خۆی بەزۆری بەچارەسەرکردنی تاوان و دزی بچکۆلە بچکۆلە و کێشەی وەک تاوانی تیرۆر و دەستدرێژی و بابەتی تەلاق و شەڕی نێوان دوو تاقم و یان خاوەنمال و کرێچیەوە سەرقالکردوە و پشتی لەو تاوان و دەستدرێژیە ترسناکانە کردووە هەڕەشەن بۆسەر تاک و سامانی نەتەوە. واتە داد ئەوەندە سەرقالی ئەو تاوانانە نیە پێیدەوترێ تاوانی ئابووری کە ڕیشەکێشکردنی ڕۆلی گەورەی لە کەمکردنەوەی ڕادەی گەندەلی ناو کۆمەلگەی کوردی ئەمڕۆ هەیە.
پێنجەم: داد لە کوردستان تائێستاش لەگەلێ ڕوەوە مۆدێلی دادی عێراقی پیادەدەکا کە بەخۆی ئەو دادە لەگەل پرنسیپەکانی کۆمەلگەی مەدەنی ناگونجێ ، یان لەگەل ئەو کۆمەلگەیە ناگونجێ کوردستانی ئەمڕۆ بانگەشەی بۆدەکا ، واتە کۆمەلگەی دامەزراوەکان. بۆ گەلێ لە یاسازان و مافکارانی کوردیش ئەوە ڕوونە کە دادی عێراقی دادێ کۆنە و گەلێ لە بڕگە و پەڕەگرافەکانی هی دوای دروستبونی دەولەتی عێرافی و پاشا دروستبوونی دەولەتی کۆماری عێراق و ئەمجار هاتنەسەر دەسەلاتی دەولەتی بەعسین بەلام گرفتی ئەو بڕگە و پەڕەگرافانە هەر ئەوەنییە و بەلکو ئەوەشە کە لەلاێ گۆڕانە سیاسیەکانی عێراق کاریگەری بەسەر یاسای عێراقی بەجێهێشتووە و لەلاێتریش ئەوەیە یاسای عێراقی لە گەلێ ڕوەوە پێویستی بە خۆگونجانە لەتەک یاسای تازەکان و ئەو مافانەی تایبەتن نەک هەر بە مرۆڤ بەلکو بە ئاژەل و سروشت و گەلێ شت و دیاردەی تریشەوە. بۆیە کە ئێمە یاسای عێراقی هەلدەگرینەوە ئەو کوموکوڕیانەش دووبارەدەکەینەوە لەو یاسایەدایە و ئەمە و جگەلەوەی یاسای عێراقی ناواخنێ سیاسی’، نەرێتی و ئاینیشی هەیە.
شەشەم: ڕێڕەو و کۆرس و وانەکانی کۆلێجی یاسا لە کوردستان پێویستیێ زۆریان بە گۆڕانە، بەلام ئەم گۆڕانە دەبێ لەتەک دۆزی تازەی کەسی کورد بگونجێ. چونکە کاری ئەم کۆلێجە تەنیا ئەوەنییە مافناس و یاساخواز بۆ مەخفەر و مەحکەمەکان ، یان بەڕێوەبەر بۆ ناحیە و قەزاکان دروستکا. ئەم کۆلێجە کاری زۆر لەوە گەورەترە و بگرە کاری هێجگار گەورەشی پێدەکرێ. ئەوەش کە ئێمە ئەم کارە دەخەینە ئەستۆی ئەم کۆلێجە لەبەرئەوەیە کە کۆمەلگەی تازەی کوردستان لەئەمئێستادا بەگەلێ گۆڕانی بنەمای ئابووری و کۆمەلایەتی تێدەپەڕێ بۆیە پێویستیێ زۆری بە بەکاربردنی مێتۆدە یاساییە نوێکانە. ئەلبەتە ئەو مێتۆدە نوێیانە لەلاێ دەتوانن بەر لە گەندەلی بگرن و لەلاێتر تاکی ئەمڕۆی کورد لەسەر مافخوازی و ئەرککاری ڕابێنن. چونکە ئەوە ئەرکی مافکار و دادخوزانی کوردە تاکی ئەمڕۆی کورد فێری ئەوەکەن ماف و ئەرک چییە و جیاوازی نێوانیشیان لەکوێدایە. ئەم جەغتکردنەی ئێمەش لەسەر مەسەلەی ماف و ئەرک بۆئەوەیە  یەک لە گرفتە بەرچاویەکانی تاکی گەندەل ئەوەیە ئاگای لە مافەکانی نییە و تاپێشیکرێ خۆی لە ئەرک دەدزێتەوە. بەلام بەشێ زۆر لە تاکەکانی تری کۆمەلگەی گەندەل (لەوانە سیاسی، ڕۆشنبیر، ئەکادیمیکەر) کێشەکەیان ئەوەیە نایانەوێ ئەرکیان هەبێ و یاخود ئەم تاکانە تەنیا بە وەرگرتنی ماف و  وەدەستهێنانی مافەوە سەرقالن کە ئەمەش موسیبەتێ گەورەیە.. حەوتەم: نەبوونی هوشیاری یاسای و دارای (نەختی، فینانسی) لەناو خەلک و سیاسیەکانیش لەسەر دانی باج و بەکاربردنی پارەی باجی کۆکراوە کێشەێ بێووچانی کۆمەلگەی گەندەلە. ئەم کێشەیە لە پێوەندیێ ئەفسانەیشدایە لەگەل پرۆسەی گەندەلی. چونکە سێستەمی باجی گەندەل گەندەلی ئابووری (نەختی) دروستدەکا و نا-دادپەروەری کۆمەلایەتیش گشتیدەکا. لەم ڕوەشەوە تەنیا یاسازان و مافکارانی کورد بەرپرسیار نین بەلکو ئابوریناس و باجزانانی کوردیش بەرپرسیارن. ئەمەش لەبەرئەوەی ، لەلاێ خەلک هوشیاریێ یاسایی و داراییان لەبارەی ئەوەوە نییە بۆ دەبێ باج بدەن و دواتر پارەی باج چیبەسەر دێ و یان چۆن دەکرێ بەکارببرێ. لەلاێتریش ئەوانەی لە کۆمەلگەی گەندەل نەخشە بۆ باج کۆکردنەوە دادەنێن سیاسیەکانن  ئەمانەش تابلێی  نا-هوشیاریی یاساییان بەرزە و ئاگاشیان لەو شتە نییە پێیدەوتری ئابووری باج و ئابووری دارایی و ئەو گۆڕانانەش ئەمڕۆ هاتونەتە سەر ئەم جۆرە ئابووریانە.. 
هەشتەم: تێگەیشتنی خەلک ماوەێکە بۆ داد بریتیکراوە لە کەیسی ئەنفال. بەخۆی نە گشت داد بریتییە لە کەیسی ئەنفال و نەش دادی کوردی ، مافناس ویاساناسی کورد، دەتوانێ پشت لە کەیسی ئەنفال بکا. هیچنەبێ لەبەرئەوەی بایەخدان بە کەیسی ئەنفال بایەخدانە بە تاکی کورد هەروەها پێداگرتنی مافیشە لە کارکردن لەسەر ڕۆچوون و بەدواچوون. واتە لەلاێ داد پێویستی بەوەیە کوردبوونی خۆی بسەلمێنی و لەلاێتریش ئەوەی کە داد نەنووستووە لەشتەکان بەئاگایە.
بەێێی ئەو خالانەی لایسەرەوەبێ لە کوردستانی ئەمڕۆدا داد بێدادە و سەروەری ماف لانەواز و پەراوێزە.  هەروەها هوشیاری یاسایش ڕادە نزم و بێئایندەیە. ئەمە کە نە خەونی هاولاتیانی ئازیزی کوردە و نەش ئامانجی یاساناس و دادخوازانی هێژای کورد پێویستی بە چارەسەرکردنە. چارەسەرکردنی ئەو لایەنانەش کە دلنیاین یارمەتیێ بێڕادەی پرۆسەی وەستانی گەشەی گەندەلیش دەدا کارکردنێ گەورەی گەرەکە. بۆئەوەی لەم بارەشەوە زێدەتر بێینەناو ئەوی دەمانەوێ لەم نووسینە کورتە گفتووگۆیکەین و ئەوانەش بەرباسخەین لایسەرەوە لەشێوەی سەرنج خستمانەڕوو بەێێویستی دەزانین بلێین کۆمەلگەی کوردستان ئەگەرچی کۆمەلگەێ گەورە و ئونیڤێرسال (گەردوناوی) نییە بەلام کۆمەلگەێکیشە لەبەرئەوەی قووربانیێ گەورەی نا- دادپەروەری و نا- یەکسانی و تووندوتیژی بووە کەسەکانی لەڕادەبەدەر دلسۆزی گۆڕانکارین و تەرەفداری هەق و ئازادین و تابشلێی لە زەبری غەدر و تاوان و زولم بەووردی دەگەن. بۆیە کورد کە سالەها قووربانی بێدادی و نایاسای بووە نابێ بەئاسانی چاوپۆشی لە گەندەلییە دادی و تاوانە ئابووری و یاساییەکان بکا و یان ببێ بە بەشێ لەو گەندەلییە کۆمەلایەتییەی کۆمەلگەی تەنیوەتەوە. بۆیە بەباشی دەزانین بەشێوەێ کورت و چڕ ئاوڕ لەو خالانەی لایسەرەوە بدەین و دواتر ئەو دیتنانەش بەرچاوخەین کە دەشێ ڕۆل لە دەربازکردنی داد لە بێدادی و ماف و یاسا لە گەندەلی ببینن. بۆ ئەو مەبەستەش بەپێویستیدەزانین لە خالی یەکەمەوە دەستپێکەین. ئەم خالە کە هێجگار  بنەڕەتییە تایبەتە بە خۆنەناسکردنی داد لەو کێشە سیاسیانەی جارجارە یەقەی کۆمەلگەی کوردی ئەمڕۆ دەگرن. ئێمە گەر مەبەستەکەمان زێدەتر ڕوونکەینەوە دەلێین بەتەماشاێکی دۆزی سیاسی پاش ڕاپەڕین دەبینین ئەم دۆزە بەچەند قۆناغێ جیاجیادا تێپەڕیووە و هەر قۆناغەش بەرهەمهێنەری کێشەگەلێ هەڕەشاوی و زەرەرمەندی سیاسی بوونە، بۆنموونە شەڕی ناوخۆ، تالان و ڕۆلی سیاسی لەم تالانە، دروستبوونی چەند ئیدارەێ سیاسی و بەهەدردانی سامانی نەتەوە بەناوی کێشە حیزبی و سیاسیە ناوخۆیەکانەوە….هتد.بەلام موخابن لەهیچ یەک لەو قۆناغانە داد رۆلی خۆی بە ووردی نەدیووە و مافناس و یاساخوازانی کورد ڕۆلیان سست و ناکاریگەر بووە و بگرە دادیش وەک گشت بوارەکانی تر (هونەر و ئەدەب، کشتوکالی، ئاسایش، دارای) دابەش دوو بووە و لەوەش بێدەنگبووە کە هەر دەسەلاتە سیاسی و حیزبیێ یاسا و دادی خۆی هەبووە و کاری بەشتەکانی ئەویتر نەکردووە. ئەمە کە گەندەلیێ دادی دروستکرد یاسا و مافیشی لەناو خەلک قێزەوەن کرد. لەهەچ کۆمەلگەێکیش ئەوکاتەی داد سەربەخۆی خۆیلەدەستدەدا دادگا هیچی پراکتیزەدەکا نەک یاسا و دادوەریش ئازادی ووندەبێ.
ئەمەو هەر تایبەت بەمخالە ئەوەش دەلێین کە، داد لە کوردستان لەوە حالینەبووە بەرپرسیاریێ گەورەی لەسەرشانە و گەر تەکانبدا دەکارێ بەشدارێ باش لە بنەبڕکردنی دیاردەی گەندەلی بکا بەلام داد ترسنۆکە و ناتوانێ ئەوەبکا چونکە داد دەزانێ بەشێ هەرەگەورەی ئەو گەندەلییە سیاسیەکان لەپشتیەوەن بۆیە داد خۆی بە تاوانە کۆمەلایەتی و ئابووریە پەراوێزیەکانەوە سەرقالدەکا و ڕۆل لە دادگایکردنی سیاسی و کەسی حیزبی نابینێ. دادیش کە نەیتوانی کەموکوڕیە سیاسیەکانی کۆمەلگە بەرباسخا بێدادی و نایاسای شوێنی داد لە کۆمەلگە دەگرێتەوە.
هەرچی خالی دووەمە ئەوەیە کە داد دووری دیاردەی گەندەلی وەک خۆی وەرنەگرتووە و تێگەیشتنیشی لەسەرئەوە لایخۆی گەلالەنەکردووە گەندەلی دەبێتە مایەی دروستکردنی فۆڕمی نوێ لە هەژاری و شیاوکردنی تاوانی ئابووری و نا- دادپەروەری کۆمەلایەتی لە کۆمەلگا. گەندەلی کە کێشەهێنەرە بەرهەمی تێکچوونی پێوەندی نێوان یەکسانی و سیاسەتیشە. واتە سیاسەتی نا-ڕاستەقینە یەکسانی لە کۆمەلگە شیاو و پیادەدەکا هەروەها سیاسەتی هەلە فاکتەرێ بنچینەییە بۆ گەشەی گەندەلی و جۆراوجۆرکردنی ئەم گەندەلییەش. بۆیە ئەوی لەم حالەتەدا دەتوانێ بەری ئەم نایەکسانیە لە کۆمەلگە دا بگرێ گشتیکردنی مافسالاری و دادپەروەرییە. ئەمەش (واتە مافسالاری و دادپەروەری) ناێتەدی گەر یاسا و داد ڕەوتی خۆیان لە کۆمەلگە وەرنەگرن و مەترسییش نەبن بەسەر دەسەلاتی سیاسیەوە.   
هەرچی خالی سێهەمە تایبەتە بەولایەنەوەی کە دادگای کۆمەلگەی گەندەل تەنیا بە بەدواچوون و لێپرسینەوە لە تاوانە گشتیەکان سەرقالە. واتە دادگای کۆمەلگەی گەندەل قەد خۆی ناکا بەخاوەنی ئەو تاوانانەی سیاسی گەندەل دەیکا. دادگای کۆمەلگەی گەندەل کە بەرهەمێ یاسای ئەو گەندەلە سیاسیەیە ناتوانێ بەرۆکی سیاسیەکان بگرێ و پەلکێشی دادگایانکا. چونکە دادگای کۆمەلگەی گەندەل دادگایە بۆ تاوانبارکردنی ئەو تاوانکارانەی پشتێ سیاسیان نییە، هەروەها ئەوانەی بنەمالە یان خێزانێ سیاسی یان بازرگانێ ناوداری شار پالپشتیان نیە ئەمەو دادگای ئەم جۆرە کۆمەلگانە بێ لایەن نین و بەشێکیشن لەو نا-دادپەروەریە یاسایەی کۆمەلگە پیایاتێدەپەڕًێ. بۆیە ئەودەمەی کەسێ بێپشت و بێدەرەتان تاوانێدەکا لەبەختی ئەو زۆر ئاسایە یاسا لەخەو هەستێ و داد پەیڕەوکا.بۆیە بۆ ئەوانەی بەدوورن لەو گەندەلیە کۆمەلایەتیەی یەخەی دامەزراوەکانی کۆمەلگەی گرتووە ئەوە پرسیارێ زێدە بەهادارە کە ئەوا بۆ 17 سال دەچێ کورد خۆی حوکمڕانی خۆی دەکا کەچی بۆ یەک سەعات سیاسیێ زیندانی نەکراوە کە ڕۆژانە لە ڕۆژنامە و مالپەڕ و سایتە جۆراوجۆرە کوردیەکان خەلک بەردەوام لەسەر کەمووکوڕی و دەستدرێژی ئەم جۆرە کەسانە شتی زۆر وورد ووردیش دەنووسن؟ .

 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.