وێنه‌یێن شعری دهه‌لبه‌ستا (بێده‌نگیاهه‌واریان) دا یا هه‌لبه‌ستڤان (محه‌مه‌د عه‌لی یاسین)
كه‌نگی مروڤ هه‌ست ب جوانی و تام و چێژا شعرێ دكه‌ت، ده‌ما مروڤ خوانده‌ڤایێ وێ بیت. شاعرێ راسته‌قینه ژی ئه‌وه یێ بشێت پترییا خوانده‌ڤای لدوورێن خوه خر ڤه‌كه‌ت، نڤیسینا هه‌ر ده‌قه‌كێ شعری ژی بخودیێ وی كه‌سی و پاشخانه‌ییا وی شاعری ڤه گرێدایه، ئه‌وێ ده‌قێ خوه یێ شعری دئافرینیت و سنعه‌تكاریێ ددروستكرنا ئاڤاهیێ وێ شعرێ دا، دكه‌ت. شعرا نوكه و نوی ژی، زێده‌تر پویته‌ی دده‌ته ئاڤاكرنا زمانی و بكارئینانا وی زمانێ نڤیسینێ، د وی ده‌قی دا و به‌رچاڤكرنا وان وێنه‌ییان، ئه‌وێن ده‌قێ خوه یێ شعری پێ گه‌هاندییه به‌ر ئێك و وه‌كو شاشه‌یه‌كێ دئێخته سه‌ر به‌رپه‌رێن كاغه‌زێ و دوان وێنه‌ییان دا، خوانده‌ڤا ل رامانا په‌یڤان دگه‌ریت و ئه‌و وێنه‌یێن ژلایێ خودیێ تێكستی ڤه، هاتینه ئافراندن و فلاش باككرن. ئه‌گه‌ر شعر د گه‌له‌ك قوناغان دا بوری بیت و ل ده‌مه‌كی موزیكا شعرێ بو گوهێن خه‌لكی یا خوش بیت یان دقوناغه‌كێ دا زمانێ شعرێ هاتبیته سه‌ر پشك كرن یان دقوناغه‌كا دی دا، بابه‌ت و ناڤه‌روكا وێ سه‌رنجا خوانده‌ڤای راكێشا بیت، ئه‌ز باوه‌ر دكه‌م دسه‌ر ده‌مێ نوكه یێ پیشه‌سازی و ته‌كنه‌لوژیایێ دا، وێنه‌ی سه‌ر ژ هه‌ر تشته‌كی ستاندییه!.
ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ پێشه‌كیه ده‌ستپێكه‌ك بیت بو دیاركرنا سه‌نگا وێنه‌ی دشعرا نوی دا، دێ هه‌ولده‌ین دڤێ نڤیسینا خوه دا، شعره‌كا هوزانڤان (محه‌مه‌د عه‌لی یاسین) لبن ناڤێ (بێ ده‌نگییا هه‌وارییان) هه‌لبژێرین و كا چاوان وی مامه‌له دگه‌ل وێنه‌یێ شعری كریه، وێنه چه‌ند شیایه كارتێكرنێ ل ره‌نگڤه‌دانا كه‌سایه‌تییا ڤی هوزانڤانی بكه‌ت و ژیانا وی و هه‌ست و نه‌ستێن وی به‌روڤاژی سه‌ر به‌ر په‌ران بكه‌ت یان ژی ئه‌و چ نهێنی و سنعه‌تكارینه، شاعری ئافراندن تێدا كری و ب وێ ئافراندنێ و سنعه‌تكاریێ، خوه كریه جهێ پویته‌دانا مه و هه‌ر كه‌سێ ل شعرێن وی ڤه‌گه‌ریت، بو جارا دوێ و سیێ ژێ تێر نه‌بیت یان ب سه‌ر تشته‌كێ نویتر هه‌ل ببیت.
ژ مێژه‌یه ئه‌ز سترانا هه‌بوونا خوه
دگه‌ل ئاوازا چاڤێن ته
بو گوهێ بای دڤه‌لورینم
ئه‌ڤ كوپله‌یه ژ شعرا وی یا بناڤێ (بێ ده‌نگییا هه‌وارییان)ه. تشتێ ئه‌ز كێشایمه هه‌لبژارتنا ڤی كوپله‌یی ژی، هه‌ر ئه‌و خوشی بون یێن من ژ ڤی وێنه‌یێ شیعری وه‌رگرتین. ئافراندنێن شاعیرانه و هه‌بونا جیهانه‌كا دی و بێده‌نگییا په‌یڤا و به‌رزه‌بونا دناڤ وێنه‌ی دا، شاعری ئه‌م كێشاینه دنیایه‌كا دی یا تێكه‌ل، دنیایه‌كا تێكه‌ل ب حه‌ز و خواسته‌كێن وی ڤه! ئه‌ڤ كوپله‌یه زێده‌تر بو وان كه‌سان خوش دهێت، ئه‌ڤێن دڤێن ژ روتینا روژانه ده‌ركه‌ڤن و خوشیێ ژ هه‌ر ساته وه‌خته‌كێ ته‌مه‌نێ خوه وه‌بگرن، خوشیێ ژ ده‌وروبه‌رێن خوه و سروشتی وه‌ربگرن، په‌یامه‌كه بو ئه‌و كه‌سێن حه‌ز دكه‌ن دگه‌ل ئاوازێن گوهێن خوه سه‌مایێ بكه‌ن و دگه‌ل گڤێنا بای، گرگرا عه‌ڤرا و شریقێنا برویسیا یان ده‌ما با دناڤ چیقلێن دار گویزان را دبوریت و ره‌قێنا گیزان ژ عه‌ردی دئینیت یان هه‌كو سیلاڤكێن بچویك ب كه‌له‌كێن چه‌مان دا دهێنه خارێ و ئاوازێن نوی ژێ په‌یدا دبن! ئه‌ڤ نڤیسینه زێده‌تر بو وان كه‌سانه یێن دڤێن ببنه مریدێن ژیانه‌كا دی و بره‌نگه‌كێ دی ڤی گه‌ردونی ته‌ماشه بكه‌ن و ل وی تشتی بگه‌رن یێن خه‌لكی نه‌بینایی و گوهـ لێنه‌بوین یان دناڤ دا نه ژیاین و هه‌ست پێنه‌كرین. ئه‌گه‌ر لڤی كوپله‌یی و هه‌بونا هوزانڤانێ خوه بزڤرین، ئه‌و چ جیهانه یا كلیلدای و داخستی و ئه‌وی دڤێت كلیلێن وێ بتنێ دبه‌ریكا وی دا هه‌بن و هه‌ر گاڤا وی ڤییا و حه‌زا وی لێدا، بو مه وێنه‌یه‌كی ژێ ده‌ربینیت! ژ دیتنا ئێكێ دیار دبیت كو هوزانڤانێ مه ژ مێژه یه هه‌ست بهه‌بونا خوه كری، یا راست تر هه‌بونا خوه دبالغبونا خوه دا دده‌ته دیاركرن و ژڤێ هه‌بونێ ژی، ڤێ بالغبونێ، دكه‌ته ده‌ستپێكه‌ك بو قوناغا دوێ ژ ژیانا خوه، شاعره‌كێ هه‌ست ب بێ ئومێدیێ كری و ئه‌و جیهانا خه‌ونێن وی بو دچن و هیڤی و حه‌زێن وی بو دبنه مرید، هه‌می بو گوهێ بای و وژدانا بای دهێنه گوتن و ڤه‌گێران و زێمارا بو بای ژی دهێته گوتن، نه تشته‌كێ نوی یه و به‌رییا وی دایكان بو كورێن خوه یێن به‌رزه گوتینه و به‌له‌نگازان بو ده‌ربازبونا خوه و گه‌نج و خورتان بو ده‌زگریێن خوه و كچان بو لاوكێن خوه و هه‌ژاران بو خودیێ خوه و ڤانه هه‌مییان زێمار بو بێده‌نگیێ گوتینه و هه‌وار و زێمارێن وان بتنێ دگه‌ل بای به‌رێڤه بوینه و بژاله بوینه. ئه‌ڤه ژی وێ چه‌ندێ دیار دكه‌ت كو هه‌ر كه‌سێ ئه‌ڤرو بده‌نگێ بلند گازی بكه‌ت یان هه‌وارییان را بهێلیت یان زێماران بلورینیت، ئه‌و ژ بێ ئومدێدییا وی یه و لاوازییا وی یه بو بویه‌ران. بتنێ شاعرێ مه نه‌بیت، ژ سه‌ر ره‌قییا خوه و دلسوزییا خوه و حه‌ژێكرنا خوه یا نه‌هێته ژ ده‌ستدان، یێ بویه هه‌ڤالێ بای و زێمارێن خوه بو ڤه‌دلورینیت، تشتێ وی جودا دكه‌ت ژی ده‌ما ئه‌و هه‌وارییان ژ بێده‌نگییا خوه دكه‌ته زێمار و بو بای دبێژیت، ئه‌و چاڤێن یارا خوه دبینت و یێ بێ سیناهی نینه، یان كو ئه‌و یێ دبێژته مه، یا من جیهانه‌ك جودایه و ئه‌و جیهانه، من بو خو یا ئافراندی و بمن بتنێ ڤه گرێدایه. خوشیا ڤی وێنه‌ی دته‌مامه‌تییا هه‌لبه‌ستێ دا دیار دبیت كو هوزانڤان كه‌سه‌كێ جودایه و یێ شیایی تشته‌كی وه‌كه سیناهیه‌ك بو ژیانا خوه بكه‌ته بیرهاتن و نه‌ڤێت كه‌سه‌كێ دی ژوی زێده‌تر هه‌ست ب وێ نهێنیێ بكه‌ت، كو باشترین كه‌س ژی ڤێ باوه‌ریێ بده‌تێ، بایه و ئه‌و چ جار نهێنییا وی ئاشكرا نه‌كه‌ت، هوزانڤان براستگویانه دان پێدانێ دكه‌ت، ده‌ما دهه‌مان شعرا خوه دا دبێژیت
لڤان ده‌مان
بتنێ و بتنێ بیریا ته دكه‌م
لڤان دران
بتنێ و بتنێ ژ ته حه‌ز دكه‌م
یان كو شاعر ژ خو و وێ و بێده‌نگیێ زێده‌تر تشته‌كێ دی نابینیت و نه‌ڤێت هزرێ، د چ دا بكه‌ت.
(جان لیسكور) دخواندنه‌كا خوه دا دبێژیت: (هونه‌رمه‌ند شێوازێ ژیانا خوه نا ئافرینیت، به‌لكو دوی شێوازی دا دژیت ئه‌ڤێ پێ ژیانا خوه ئافراندی). ئه‌گه‌ر زێده‌تر لڤێ گوتنێ و لڤی كوپله‌یێ شعری بزڤرین و سه‌ح بكه‌ین، دێ بینین كو وێنه‌ی، به‌رییا هزرێ راكرییه یان كو وێنه‌ی گرێدانه‌ك روحانی هه‌یه به‌ری گرێدانا وی بو عه‌قلی و ئه‌ڤ روحانییا ئه‌ز ژێ دبێژم ژی، زێده‌تر ئه‌ڤ كه‌سێن زانستێ روحانی دخوینن هه‌ست پێ دكه‌ن كو خوه ژ دنیایێ ڤالا دكه‌ن و هه‌می هه‌ستێن خوه بو دنیا دی ته‌رخان دكه‌ن، ئه‌گه‌ر زێده‌تر ژی مروڤ به‌حس بكه‌ت، هنده‌ك تشت یێن هه‌ین هێزا وان ژ عه‌قلی و ئه‌و تشتێن مروڤ دبینیت یا جودایه و مه‌زنتره، ئه‌ڤ چه‌ندا هه دشعرێ دا تشته‌كێ سه‌ركه‌تی یه كو هوزانڤان خوانده‌ڤایێ خوه ل گه‌له‌ك تشتان دزڤرینیت، چ ئه‌و بیرهاتن بن یێن ژیانا مروڤی تێدا ده‌ربازبوین یان خواندنا مروڤی بیت بو هه‌ر بویه‌ره‌كێ چ ئه‌و بویه‌را هه هاتبیته رویدان چ ژی مروڤی بچاڤ دیتبیت یان كه‌تبیته به‌ر گوهێن مروڤی! ژبه‌ر هندێ ژی وێنه دشعرا نوی دا یێ زیندی یه و ئه‌ڤه ژی ئه‌و نهێنی یه ئه‌وا مروڤ خوشیێ ژێ وه‌ردگریت، وه‌كێ ڤێ كوپله‌یێ:
ب بێده‌نگیا هه‌وارێن خوه
ل تاریترین روژهه‌لاتان
ل دیدارا سیمایێ ته
گه‌وریا زه‌مانی دهه‌ژینم
هوزانڤان لڤێره بتنێ نا راوه‌ستیت و ب وێنه‌یه‌كێ دی و ده‌ربرینه‌كا جوداتر ژ ئه‌وا دگه‌ل (بای) نیشا مه دای، پتر مه دگه‌ل شعرا خوه دبه‌ت، ده‌ما دبێژیت: (تاریترین روژهه‌لاتان)، ئه‌رێ ئه‌گه‌ر روژهه‌لات ژی دتاری بن، پا كه‌نگی روناهی هه‌یه!. د دروستكرن و ئافراندنا وێنه‌یه‌كێ ژڤی ره‌نگی، هوزانڤان یێ سور ب سور دبێژیت، عه‌شقا من نه وه‌ك یا وه هه‌میانه و ئه‌و په‌نجه‌ره‌یا هوین تشتان دناڤا شوشه‌ییا وێرا دبینن، په‌نجه‌ره‌ییا من یا جودایه و ژبو خاترا دیتنا وێ كه‌سا ئه‌و مژویل كری، دێ گه‌ورییا زه‌مانی هه‌ژینیت یان كو دێ ژیانێ هه‌میێ ئێخته د راوه‌ستانێ دا و ناهێلیت ژیانا ئه‌م هیبوینێ به‌رده‌وامیێ بكه‌ت. یان كو ئه‌و یێ دبێژته مه، كو نه هین بتنێ دڤێ ژیانێ دا هه‌نه و ئه‌گه‌ر په‌یامه‌ك هه‌بیت كو ژیان تێدا ل دوماهیه‌كێ راوه‌ستیت، دڤێت ئه‌و ژیانه هه‌ست بهه‌بونا من ژی بكه‌ت.
ئه‌گه‌ر هویرتر لڤی كوپله‌ی ژی بنێرین ژ هه‌مان شعر، ده‌ما هوزانڤان دبێژیت:
لڤان ده‌مان
نه من سار دبیت
نه من گه‌رم
نه دمینم
نه ژی دهه‌رم
لڤان ده‌مان
بتنێ و بتنێ
بیریا ته دكه‌م
لته دگه‌رم
دبیت تا راده‌یه‌كی ئه‌ڤ كوپله‌یه، بو مه نه یێ خه‌ریب بیت و هه‌ر كه‌سێ خوه ب عاشق بزانیت، ئه‌ڤ ده‌ربرینه و هزركرنه لده‌ف هه‌بن. به‌لێ هوزانڤان یێ دگه‌ل مه بره‌نگه‌كێ دی و (چیزا ڤیزیایه‌كا) دی دهێته زمان و یێ دبێژیت، راسته ئه‌ز و هین دئێك قه‌فه‌س دا عه‌شقێ دكه‌ین و دگه‌ل بویه‌را و خه‌م و ئێش و ئازارێن خه‌ریب بونێ و عه‌شقێ و دویركه‌تنان دژین، به‌لێ ئه‌ز یێ ئافراندنێ دعه‌شقا خوه دا دكه‌م. یێ دبێژته مه، عه‌شق خو گوریكرنه، ژ ده‌ست دانه، لێگه‌ریانه و وه‌فاداریه، وه‌فادارییا ئه‌و ژێ هزر دكه‌ت و ئه‌و بو دچیت، وه‌ك یا جیڤانوكانه كو قاره‌مانێ چیروكێ، رێكێن ئاسێ دبرین، ل چیایێن بلند و نهالێن كویر و ل گه‌میا سیار دبو و ده‌رییا دبرین، شه‌ر دگه‌ل دێوان دكر، به‌رسینگا كافرێن حه‌فت سه‌ر و ئه‌ژده‌ها و پیرێن سحرا دگرتن، ئه‌ڤ قاره‌مانه خودانێ خوه شیر و كاڤلانێ خوه بو، هوزانڤانێ مه ژی خودان قه‌له‌م و هزرێن خوه یه، وێنه‌گره‌كێ بره‌نگه‌كێ دی یه، ل وان دیمه‌نان دگه‌ریت، یێن لپێش وه‌خت نه هاتینه گرتن و دڤێت ئه‌و وێنێن ده‌گمه‌ن بو جارا ئێكه‌مین ب چاڤكێ كامیرا وی بهێنه فلاش باككرن، د وێنه‌یێن شعرا خوه دا ل وان گولان دگه‌ریت و پێش كێشی مه دكه‌ت كو كه‌سێ به‌ری هینگێ نه دیتبن و بێهنا وان نه‌زانی بیت و نه هاتبنه قوساندن، بتنێ جوداهییا وی دگه‌ل قاره‌مانێ چیروك و چیڤانوكان، ئێك دهێته گوتن و خوشی ژێ دهێته وه‌رگرتن، یا وی ژی دهێته خواندن و نه بتنێ خوشی ژێ دهێته وه‌رگرتن، به‌لكو مێشك ل سه‌ر ئاڤا دبیت و مروڤ هزرا داهێنانێ و ئافراندنێ دژیانا خوه دا دكه‌ت و ئه‌و قولاچكێن تاری لبه‌ر مروڤی روهن دكه‌ت كو مروڤ بهه‌می لایه‌نان ڤه دژیانێ بگه‌هیت.
عبدالرحمن بامه‌رنی
ژێده‌ر:
1. بێ ده‌نگییا هه‌وارییان، شعر محه‌مه‌د عه‌لی یاسین، ژ مالپه‌رێ وی یێ تایبه‌ت.
2. رولێ (برادوكس)ێ دپێكهاتنا وێنێ هوزانێدا، حسێن ئوسمان زێوه‌ی، سپیرێز 2008.
3. معرفه الغیر، كاربانتیه، ترجمه نسیم نصر، منشورات عوبدات، بیروت باریس، 1984.
4. اشكال التخیل، الدكتور صلاح فچل، الشركه المصریه العالمیه للنشر، 1996.
ئه‌ڤ نڤیسینه د(كوڤارا رامان) دا ژماره 181 دا هاتیه به‌لاڤكرن 5/6/2012
