Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
پەیوەندى ترادیسیۆن و مۆدێرنە

پەیوەندى ترادیسیۆن و مۆدێرنە

Closed

 پەیوەندى ترادیسیۆن و مۆدێرنە
 (لە گفتوگۆى نێوان رامین جیهانبەگلو و جەمشید بەهنام)
 عەبدولموتەلیب عەبدوڵڵا

  (تازەگەرى و شارستانى)  كتێبێكى گفتوگۆئامێزە لەنێوان هەردوو بیریارى ئێرانى ((رامین جیهانبەگلو))ى پەیوەست بە فیكرو فەلسەفە و ((جەمشید بەهنام))ى كۆمەڵناسدا لەو گفتوگۆیەدا قسە لە مۆدێرنەو رەوتى مێژوویى مۆدێرنبوون لە وڵاتى ئێران دەكرێت، هەر لەوێشەوە لە نوخبەى رۆشنبیرو ئایین و رێژەگەرایى و گشتگەرایى و بەجیهانیبوون و ئەویدیكە.. دەكۆڵنەوە، كتێبى ناوبراو بەشێوەیەكى جوان و رەوان لەلایەن (شۆڕش جوانڕۆیى) لە فارسییەوە تەرجەمەى كوردى كراوە.
 ئەگەر جەختكردنى ((هیگل)) لەسەر مۆدێرنە لە بەرجەستەكردنى مێژووییەوە سەرچاوە بگرێت و لەنێو سیاقى مێژووییدا ئاماژەى پێدرابێت ئەوە قسەكردنى (جەمشید بەهنام) لەسەر مۆدێرنەى خۆرئاوایى بە هەموو ماناكانییەوە (هیگل)ییانە دەكەویتَـەوە، هەر لەوێشەوە دۆزینەوەى ئەمریكا و رێنیسانس و رۆشنگەرى وەك سىَ پێگەى سەرەكى مۆدێرنە لەقەڵەم دەدات. هەڵبەتە ئەو تێڕوانینە (هیگل)ییە لە سىَ گۆشەنیگاى جیاوازى پرۆسەى بەرەوپێشچوونى مێژوویى كورتكراوەتەوە: مێژووى كۆنى رابردوو، سەدەكانى ناوەڕاست، سەردەمى نوىَ. ئەو سىَ رەهەندەش لاى (هیگل) راستەوخۆ بە چەمكى كاتەوە پەیوەستە، وەك دەزانین چەمكى كات سىَ رەهەندى هەیە: رابردوو، ئێستا، داهاتوو.
 كەواتە یەكەم پرنسیبى مۆدێرنە لاى (هیگل) لە بەدوایەكداهاتنى هزرەكانەوەیەو دەكەوێتە نێو تۆڕێكى بەرفرەوانى گشتگیر،سەرجەم دیاردە كۆمەڵایەتى و مرۆڤایەتى و عەقڵییەكان لەخۆ دەگرێت. دواتر (جەمشید بەهنام) قسە لەوە دەكات كە مۆدێرنە سەرەڕاى ئەوەى جیهانبینیەكى نوێیە لەگەڵ ئەوەشدا عەقڵى رەخنەگرانە بەسەر هەموو شتەكاندا زاڵدەكات و تاكخوازى و ئازادى و باوەڕهێنان بە سێنتەرو رەسانایەتى و ریفۆڕمى ئایینى بە بنەماى مۆدێرنە دەژمێرێت، هەر لەوێشەوە مۆدێرنە لۆژیكى كۆتایهێنان بە ئەفسانەو ترادیسیۆن بەرز دەكاتەوە.
 لە پرسیارێكى (رامین جیهانبەگلو) لەسەر فرە مۆدێرنە و مۆدێرنەى جیاوازەوە (جەمشید بەهنام) لە رێگەى (میلان كۆندێرا)ەوە دەڵێت: ئەو كاتە مۆدێرنە دەستى پێكرد كە (دۆن كیشوتە) ماڵ وشارەكەى خۆى بەجێهێشت بۆ گەڕان بەدواى جیهانێكى نەناسراودا، دواى گەشت و گەڕانێكى زۆر تێگەیشت ئەوەى لە شارى خۆى فێر ببوو جیاوازى هەیە لە تەك ئەوەى كە لە جیهان روو دەدات . واتە لەگەڕان و پشكنینەوە فێر دەبین كە مۆدێرنە لەسەر گومان و بەدواداگەڕانى بەردەوام درێژە بەخۆى دەدات، بەڵام وەك دەزانین قسەكردن لەسەر گومان قسەكردن نییە لە گومانێك كە تەنیا لەپێناو سەپاندنى هەڵوێستێكى گومانكارانەیە، چونكە ئێمە لە دیكارتەوە فێر بووین كە گومان مەزندەو وێناكردنێكى فەلسەفییەو تواناى بوونى مەعریفەى بابەتى بۆ واقیع دەخاتە بەر پرسیارو لێكدانەوەو ڕاڤەكردن.
  بەمجۆرە ئەمڕۆ دنیا بەردەوام لەبەرەوپێشەوەچوون خۆى دەنوێنىَ، بەردەوام لەمیانى بەدواداچوون و رەخنە و تیۆریزەكردنەوە هەڵوێستى سەردەمانەى خۆى بەرامبەر بە واقیع و ترادیسیۆنەكان دەخاتەروو، یان بە مانایەكى دیكە وەك (ئەرگۆن) دەڵىَ فیكر دەكەوێتە ژێر كاریگەرى بارودۆخ و فاكتەرە مادییەكانەوە، چونكە شتێك نییە لە دەرەوەى هەموو مەرجەكاندا بىَ و لەهەوادا مەلە بكات، وەك ئایدیالیستەكان و تەقلیدییەكان بیرى لێدەكەنەوە، بەڵكو مەحكومە بەكۆمەڵێك شت كە بەسەریدا دەسەپێنىَ هەر لەوێشەوە بەرەو دەرئەنجامى عەقڵى دەمانگوازێتەوە.
 كەواتە لەسەر بنەماى ئەو گوتەزایە (150) ساڵەى ئەو دواییەى تازەگەرى وڵاتى ئێران وەك (بەهنام) دەڵێت: ئەگەر واقیعەكەى لەسەر كاریگەرى بارودۆخ و فاكتەرە مادییەكانەوە نەوەستا بێت، سەرنجى هەلومەرجەكانى كاتى نەدابێتت، لەسەر بنەماى لاساییكردنەوەى كوێرانەى ئەوانیدیكەخۆى دامەزراندبێت. ئەوە كۆى ئەو پەرچەكردارە بەرووە نێگەتیفەكەى دەشىَ بە پرۆسەى مۆدیراسیونەوە بەندبكەین، بەو مانایەى كە مۆدیراسیونە شتێكى هاوردەیە لەگواستنەوەى مۆدێرنەى خۆرئاواوە سەرچاوەى گرتووە، نەك دەروونزا كە هاوكات لەتەك مۆدێرنەدا بە ئەنجام دەگات.
  مۆدێرنە جولەیە لە ناخەوە بیر لە گۆڕینى شێوەى بیركردنەوە دەكاتەوە، ئەوەش زۆرى دەوێت، بەڵام مۆدیراسیون لەكاتێكى كورتدا دەتوانێت دەركەوێت. لێرە لە جیاوازى نێوان مۆدێرنەو مۆدیراسیون خەزعەل ئەلماجدى نووسیوویەتى: ئەوەى وەك فیكر نوێیە بە مۆدێرن (modern)ناوزەد كراوە, مۆدێرنیش وەك خولیا بە مۆدێرنێتە(modernity)ناو دەبرێت, هەردووكیشیان لە شوێنى جیاوازدا بە مۆدێرنیزم(modernism) یان ئەوەى كە بەهنام و جیهانبەگلو بە مۆدیراسیون ناوى دەبەن, واتە وەك دامەزراو و قوتابخانە و بڕوا هێنانە بە نوێبوونەوە .
 بە شێوەیەكى گشتى ئەگەر مۆدێرنە تەعبیر لە تێگەیشتنێكى فەلسەفى بكات، ئەوە مۆدیراسیون لە وڵاتى ئێران وەك ئارەزوویەكى سیاسى ئایدیۆلۆژى دەستى بۆ بردراوەو لەسەردەمى (رەزا شا) لەرێگەى كۆمەڵێك خوێندەوار كە بڕوانامەیان لە خۆرئاواو ئەمریكا بەدەست هێنابوو دەستى پێكرد، بەڵام وەك دەزانین ئەو مۆدیراسیونەى ئێران لە شێوەى مۆدیراسیونەكەى توركیا نەبوو نەك هەر هێندە بەڵكو دژ بە كەمالیزمى توركى وەستا و قایلنەبوو بەوەى بە رەهایى شارستانیەتى ئەوروپا قبوڵ بكات و ئایین لە سیاسەت جیا بكاتەوە.
 كەواتە كۆى ئەو پەرچەكردارانەى بەهنام ئاماژەى بۆ كرد وەك جیهانبەگلو دەڵێت لەوەوە دێت كە مێژووى ئەو (150) ساڵَەى ئێران نەبۆتە وانەگەلێك بۆ سوود لێوەرگرتن، وەك ئەوەى ئێران مەحكوم بێت بە دووپاكردنەوەى هەڵەكانى پێشوو، ئەوەش بەوەوە پەیوەستە كە پەیوەندى ترادیسیۆن و مۆدێرنە بەر لەوەى لە تێگەیشتنێكى فیكرى و فەلسەفییەوە هەڵقوڵا بێت، ئارەزوویەكى سیاسى و ئایدیۆلۆژى بووە. بەلاى جیهانبەگلو هۆى ئەو پرسە لەوێوە دێت كە ویژدانى ترادیسیۆنى ئێرانیان لەسەر بنەماى ئەندێشەى ئایینى و تێڕوانینى ترادیسیۆنەوە سەیرى خۆرئاوا دەكات، نەك فەلسەفى و زانستییەوە. واتە تەكنیك وەردەگرن و پشت لە كەلتور دەكەن. لەو بارەوە (عەلى وەردى) دەڵێت: خۆرهەڵات نازانێت كە لافاوى پێشكەوتن هات ئیتر فریاى ئەوە ناكەوێت چاك لە خراپ جیا بكاتەوە.
 بەمجۆرە لە سەردەمى (رەزاشا) ئەگەرچى دەستەبژێران توانیان لەرێگەى لاسایكردنەوەو كوپیكردنى خۆرئاواوە سەركەوتن بەدەست بهێنن، بەڵام لەوێوە شكستیان خوارد كە نەیانتوانى بە شێوەیەكى راستەوخۆ پەیوەندى نێوان مۆدێرنەو ترادیسیۆن پەرە پێبدەن. نەیانتوانى لەرێگەى تێگەیشتنى مۆدێرنەوە راڤەو خوێندنەوەى جیاواز بۆ ترادیسیۆن دابمەزرێنن، هەر لەوێشەوە دووچارى دووالیزمیەتى واقیع بوون. بە مانایەكى دیكە لە رووى تەكنیكییەوە خۆرئاوا زاڵ بوو لەرووى فیكریشەوە ترادیسیۆن. كەواتە كۆى ئەو چینە بەناو رۆشنبیرە نەك هەر نەیانتوانى واقیع بخوێننەوە، بەڵكو دواجار خۆیان وەك تاقمێكى باسیف و ئاراستەكراو لە ژێر كونترۆڵى واقیعى زاڵ و ترادیسیۆن دۆزییەوە. لەلایەكى دیكە لە ئێراندا گوتەزایەك بە ناوى رۆشنبیرانى ئایینى لەئارادایە، كە ئایین وەك حەقیقەتێكى رەها سەیر دەكەن، بە راى جیهانبەگلو ئەو رۆشنبیرانە بە هیچ جۆرێك رۆشنبیر نین بەڵكو زێتر لە چاكسازى ئایینى یان ئەندێشەیەكى نوێى ئایینى دەچن، چونكە نە دەتوانن خوێندنەوەى جیاواز بۆ دەقى ئایینى و روانین و پرسێكى دیكەى جیدى بۆ بەشە زیندووەكەى كەلەپورو ئایین دابمەزرێنن، نە دەتوانن وەك پێویست بڕوا بە مۆدێرنە بكەن، تاكو لەوێوە بتوانن گفتوگۆ لەگەڵ خۆرئاوا بكەن.
 دەمەوێت بڵیم هەمیشە دەشىَ لە كەشفكردن و خوێندنەوەى ئەو بەشە زیندووەى ترادیسۆن كە تەعبیر لە ئامادەگى رابردوو لە ئێستادا دەكات، بەشدارى خۆمان لە پرۆسەى مۆدێرنە رابگەیەنین. هەر ئەو بەشە زیندووەشە كە تەعبیرى مۆدێرنەى جیاواز و فرە مۆدێرنەى لەخۆدا هەڵگرتووە. كەواتە بە دڵنیایى بەشە زیندووەكەى ترادیسیۆن ئەو بەشەیە كە لە رێگەى كەشفكردن و خوێندنەوەو راڤەكردنى جیاوازەوە دەتوانێت دووبارە ئامادەبوونى خۆى لە ئێستادا رابگەیەنێت، بەڵام وەك (مەحمەد ئەلجابرى) دەڵێت: دەبىَ ترادیسیۆن لە دوو ئاستدا لێكبدەینەوە یەكەم ئاستى تێگەیشتن. دووەم ئاستى تەوزیفكردن و وەبەرهێنان. لەیەكەمدا دەبىَ ترادیسیۆن بە جیاوازى قۆناغەكان وەرگرین، لە دووەمدا دەبىَ بەرەو ترۆپكى بكەینەوە ئەو ترۆپكەى كە پێشكەوتن دیارى دەكات.
  لێرەوە ئەو بەشەى لە ترادیسیۆن كە ئەمڕۆ مامەڵەى لەتەكدا دەكرێت بە قسەى جابرى ناوەڕۆكى مەعریفى نییە بەڵكو ناوەڕۆكى ئایدیۆلۆژییە، هەڵبەتە ئەوە تەواو پێچەوانەى بیركردنەوەى جیهانبەگلوە، چونكە جیهانبەگلو پێیوایە زەحمەتە میرات بە ئایدیۆلۆژیا بگۆڕین. بەڵام جابرى جیاوازى دەخاتە نێوان ناوەڕۆكى مەعریفى و ناوەڕۆكى ئایدیۆلۆژییەوە لەوێوە كە ناوەڕۆكى مەعریفى هەر ترادیسیۆنێك یەكجار دەژیت، كاتێك مردیش یەكجار دەمرێت، ئەوەش بەوە پشتراست دەكاتەوە كە ناوەڕۆكى مەعریفى زانستە-زانستیش مێژووى خۆى هەیە، مێژووى زانستیش وەك (باشلار) دەڵێت مێژووى هەڵەى زانستییە، بەو مانایەش كە زانست چووە نێو مێژوو وەك ئەوە وایە كە دەچێتە نێو هەڵەوە، هەڵەش مێژووى نییە، لێرەوە جابرى دەڵێت: ناوەڕۆكى مەعریفەى فەلسەفەى ئیسلامى و فەلسەفەكانى سەدەى ناوەڕاست و هەموو ئەو فەلسەفانەى لەسەر سرووشتى فەلسەفەكەى ئەرستۆ هاتوونەتە ئاراوە بەهۆى چوونە نێو مێژووەوە بەر لە هاتنى زانستى نوىَ مردنى خۆیان راگەیاند… دێكارت فەلسەفەى خۆى لەسەر فیزیاى گالیلۆ دامەزراند، بەڵام لەگەڵ هاتنى فیزیاى نیوتن كە كانت فەلسەفەى خۆى لەسەر دامەزراند لەناوچوو. ئەوەش بە نیسبەت ئایدیۆلۆژیا جیاوازە چونكە ناوەڕۆكى ئایدیۆلۆژیا زەمەنى دەكەوێـتە داهاتوو، واتە ئێستاى لە داهاتوودا دەژیت (بەڵام دەبىَ بزانین كە ئایدیۆلۆژیایەك هەیە داهاتووەكەى لەو ئایندەیەدایە كە دێت، ئەو ئایدیۆلۆژیایە دەتوانێت ژیانێكى دیكەى نوىَ بژیت. كەچى ئایدیۆلۆژیایەك هەیە لە داهاتوویەكدا دەژى كە خەونەكانى لە رابردوو وەرگرتووە) بەگشتى هەردووكیان پێچەوانەى زانستن چونكە زەمەنى زانست لە ئێستادا دەژیت گەر ئێستاى خۆى جێبهێلێت خۆى رەشدەكاتەوە. بۆیە ئێمە دەتوانین مامەڵە لەگەڵ هەندێك لە بۆچوونە ئایدیۆلۆژییەكانى ترادیسیۆن بكەین كە بەر لە ئێمە ژیاون، بەڵام ناتوانین مامەڵە لەگەڵ ماددە مەعریفییەكەیدا بكەین. بەو مانایە پێویستە ناوەڕۆكى ئایدیۆلۆژیانە شیبكەینەوە تاكو بزانین كام بەشى مردووەو كامەى دەتوانێـت ژیانێكى دیكەى نوىَ بژیت .
 جەمشید بەهنام دەڵێت: میرات و ترادیسیۆن ئەزموونى وەچەكانى پێشووەو پێویستە پارێزگارى لێبكەین و بیانگۆزینەوە، بەڵام وەك دەزانین مەبەستى پارێزگاریكردنێكى پۆلیسانە نییە، بەڵكو پارێزگاریكردنێكە لەرێگەى كەشفكردن و خوێندنەوەو راڤەكردنى جیازەوە. هەر لەوێوە دەتوانین بەها بۆ بەشە زیندووەكەى ترادیسیۆن دابنێین، لەسەر ئەو بنەمایەى كە ئەوەى ئایندەى میراتى كەلتورى مرۆیى پێكدەهێنێت ترادیسیۆنە فرە چەشنەكانن. لێرەدا پرسیار ئەوەیە چۆن لەرێگەى بەشە زیندووەكەى ترادیسیۆنى خۆمان پەیوەندى بە ئەویدیكەوە بكەین، لەوێشەوە بەشدارى خۆمان لە پێشكەوتن دیارى بكەین.
 بە بڕواى (ئەمین مەعلوف) هیچ كەلتورێك بە پێشكەوتن نامۆ نییە، چونكە پێشكەوتن زادەى داهێنانە یەك لەدوایەكەكانى مرۆڤایەتییە، هەر تەنها ئەویدیكەى خۆرئاوا بەرهەمى نەهێناوە، بەڵام گرنگ ئەوەیە لەسەر بنەماى تێگەیشتن لە كەلتورو لە پێشكەوتن و مۆدێرنە بەشدارى لە داهێناندا بكەین. بەمجۆرە لەلایەك پێویستمان بەوەیە وابەستەى مۆدێرنە و  مۆدیراسیونى كەلتورى جیهانى بین، لەلایەكى دیكە كەلتورى خۆمان لەدەست نەدەین. (جەمشید بەهنام) دەڵێت: ئاشكرایە كە چیدى ئێمە نابینە ئێرانییەكى كۆن، بەڵام دەتوانین ببینە ئێرانییەكى تازە.
 بەمجۆرە دەشىَ قسەكردن لەبارەى فرە كلتورى قسەكردن بێت لەسەر شێوەگەلى تایبەتى بیركردنەوەكان، هەر لەوێشەوە جیاوازییەكان دێنە بەرهەم. كەواتە ناشىَ بڵێین پەیوەندى نێوان كەلتورە جۆراوجۆرەكان پەیوەندییەكى دژ بەیەكن، چونكە ئەمڕۆى پێشكەوتن بەردەوام ئاماژە بە پێكەوە ژیانى كەلتورە جیاوازەكان دەكات، لەبەرامبەر ئەوەشدا بەشێكى زۆرى ترس و نیگەرانى لە خۆرئاوابوون و ئەمریكایى بوون بۆ لاوازى تواناى كەشفكردن و خوێندنەوەو راڤەكردنى كەلتورە جیاوازەكان دەگەڕێتەوە، بۆ پاسەوانانى كەلتورەكان دەگەڕێتەوە كە بەشێكى زیندووى كەلتوریان شاردۆتەوەو بەدژى ئەوانەش دەوەستن كە مەیلى كەشفكردن و خوێندنەوەو راڤەكردنى جیاوازییان هەیە، یان بەشێوەیەكى دیكە بە لادەرو بىَ بڕوا تاوانباریان دەكەن. بەڵام لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا وەك دەزانین رێژەگەرایى كەلتورى لە كۆڵەكە سەرەكیەكانى زانستى مرۆڤایەتى دەژمێردرێت، لەو تیۆرەدا هیچ باڵاترێكى كەلتورى بەسەر كەلتورێكى دیكەدا لەئارادا نییە.
 (رامین جیهانبەگلو) پێیوایە قسەكردن سەبارەت بە كەلتورو فرە چەشنى كەلتورەكان بەبىَ قسەكردن لەسەر ناسنامە مەحاڵە، هەر لەو ئەرزشدانانە بۆ فرە كەلتورى و فرە ناسنامەیى بیرى پۆست مۆدێرنە دەردەكەوێت و ناسنامە جیاوازەكان لە بەجیهانبووندا بەشدارى خۆیان دەنوێنن. بەڵام دەبىَ بزانین لەبەر ئەوەى بەجیهانیبوون لەسەر گۆڕانكارى بەردەوام كار دەكات، بۆیە وەك چۆن ئەوان لە پرۆسەى مۆدیراسیوندا ئەركى خۆیان دیارى دەكەن، ئێمەش دەبىَ ئەرك و ئامانجى خۆمان لە بەرامبەر مۆدێرنەو مۆدیراسیون دیارى بكەین. ئەو دیاریكردنەش پەیوەندى راستەوخۆى بە كۆمەڵگەى هوشیارو وجودو ماهیەتى خودى داهێنەرانەوە هەیە. دەمەوێت بڵێم تاكى داهێنەرو ئەكتیف لە هەر كۆمەڵگەیەكدا بێت دەتوانێت لەرێگەى داهێنانەكانى خۆیەوە بەشدارى لە پرۆسەى پێشكەوتن و بەجیهانبوون بكات.
 لێرەدا بیركردنەوە لە ئایندە، بیركردنەوەیە لە ئەویدیكە، بە مانایەكى دیكە بىَ وجودى ئەویدیكە لەئارادا نییە. كەواتە ئێمە بۆیە بیر لە داهاتوو دەكەینەوە چونكە لە ئێستاماندا شتێك هەیە كە رقەبەرایەتیمان دەكات و هەڕەشەمان لێدەكات و پێشمان دەكەوێـت. ئەوەش لەسەر بنەماى بەشداریكردنى داهێنەرانەو ئەكتیفانەوە نەبێت مەیسەر نابێت، لێرەوەیە (رامین جیهانبەگلو) دەڵێت: ئێمە ئەمڕِۆ زانیارییەكانى جیهان لەرێگەى ئینتەرنێت و سەتەلایت و سى دى و دى ڤى دى… وەردەگرین، بەڵام بەشدارییەكى راستەوخۆى داهێنەرانەمان لە رەوەندى پێكهاتنى جیهاندا نییە.
 بە كورتى لەو گفتوگۆیەدا قسەى جیدى لە بارەى زۆر لە چەمكە تازەكانى سەردەم كراوە، بەڵام ئەوەى كە (جەمشید بەهنام)ى كۆمەڵناس لە بارەى پەیوەندى نێوان مۆدێرنەو ترادیسیۆنەوە قسەى لێدەكات بڕوا نەبوونە بە پۆست مۆدێرنە، چونكە ئەو چەمك و دیاردانەى كە فیكرى پۆست مۆدێرنە بەرهەمى هێناون جەمشید بەهنام لەسەر بنەماى بەرەوپێشچوونى مۆدێرنە قسەیان لێدەكات، بە مانایەكى دیكە دەیەوێت بڵێت پۆست مۆدێرنە هەر تەنها ناونانێكى دیكەى مۆدێرنەیە.
 

—————————

   –تازەگەرى و شارستانى، گفتوگۆیەك لەنێوان رامین جیهانبەگلو و (جەمشید بەهنام)، وەرگێڕانى لە فارسییەوە: شۆڕش جوانرۆیى، چ1، سلێمانى.
   – ه.س.پ.ل13.
  -بڕوانە (عەلمانیەت و ئایین) د.موحەمەد ئەركۆن لەوەرگێڕانى (نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد) زنجیرەى كتێبى دەزگاى چاپ و پەخشى سەردەم ژمارە (201)ى (2005) ل40.
   – تازەگەرى و شارستانى، هە.س.پ.ل15.
   -بڕوانە نووسین خۆكوژییەكی تەواو نەكراوك ،:وەرگێرانى لە عەرەبییەوە عەبدولموتەڵیب عەبدوڵڵا، لەبڵاوكراوەكانى سەنتەرى لێكۆڵینەوەى فیكرییو ئەدەبى نما، چ1،2006، مەرگى تازەگەرى،
   – عەبدولموتەلیب عەبدوڵڵا، خوێندنەوەى پەراوێز، پەراوێزى خوێ،دنەوە، بەریوەبەرایەتى گشتى چاپ و بڵاوكردنەوە-سلێمانى، چ1، 2005 ،ل36-37.
   – تازەگەرى و شارستانى، هە.س.پ.ل47.
 
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.