Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
چۆن دەبیت بە فەیلەسوف

چۆن دەبیت بە فەیلەسوف

Closed
by October 17, 2012 فەلسەفە

 

 

 

چی لەبەر دەكەیت:                            

فەیلەسوفان بەدەگمەن جلوبەرگ پۆشین دەیان وروژێنێت.جلوبەرگ دەشێت سەرچاوەیەكی لەزەتی ئێستا تیكیانەبێ و ژمارەیەك فەیلەسوف بە توندی دژی لەزەت دەوەستنەوە.(ئەوان ڕەنگە بۆ ئەو لەزەتانە ببنە بابەت كە زۆر بەپەرۆشەوە دەكڕدرێن،و ڕەنگە بابەتیش بن بۆ باڵابردنی لەزەت لەسەروی بەهاكانی دیكەی وەك دادپەروەری(justice)،بەڵام بەدەگمەن ئەوان ئەو لەزەتە بەهەڵە دادەنێن كە بەشێوەیەكی گونجاو بكڕدرێت یان بەهای بۆ دابنرێت) هەرچەندە هەندێك هەڵبژاردنی پۆشاك هەیە دژی ڕۆحیەتی فەلسەفی یە،فەلسەفە بەشێوەیەكی بنچینەیی دژە دەسەڵاتە،یان لانیكەم فەلسەفە تەنیا دەسەڵاتەكانی عەقڵ، ئارگۆمێنت و بەڵگە پەسند دەكات.دەسەڵاتە گومان لێكراوەكانی جەماوەر،ئاین و دەوڵەت، و ئارەزووە كانیان بۆ داواكردنی ملكەچی كوێرانە دژی هەوڵی فەلسەفین.ئەوە سەرنج ڕاكێشە چەندە فەیلەسوفان لە سۆكراتەوە بۆ ئەبیلارد و بۆ ڕاسل تووشی كێشە بوون – و لەگەڵ دەسەڵاتە جیهانییەكان دووچاری گرفت بوون.

یەكێك لەو شتە فریودەرانەی لەبارەی دەسەڵاتەكان و ڕژێمە دەسەڵات خوازەكانەوە بوونی هەیە بریتی یە لە شەیدایی لە هاوبەرگكردن و پۆشینی پۆشاكی قەشەنگ.ئەمە لە كراسی قاوەیی فاشیستەوە بۆ ڕوپۆشی ئەرخەوانی قەشە بەڕۆشنى دیارە.دەسەڵاتەكان پاڵنەرێكی فیتیشیانەیان بۆ بەرگدروو و كڵاوفرۆش هەیە. هەندێك هاوبەرگی، بۆ نموونە جەرسی یاریكەرانی فوتباڵ خزمەت بە وەزیفەی براكتیكیانە دەكات تا ڕۆڵ گەلێكی دڵنیا ئاسانتر بكات.بەچاوپۆشین لەم پرسانە ئەگەر تۆ خۆت بە سەرۆكی هاوبەرگییەك یان خراپتر بدۆزیتەوە،یەكێك بەسەر ئەوانی دیكەدا بسەپێنە،تۆ ڕەنگە ئارەزوو بكەیت سەرنج لە بەڵگەنامە فەلسەفییەكەت بدەیت. 

چی دەخۆیت:

فەیلەسوفان وەك هەموو كەسێكی دیكە هەموو جۆرە شتێك دەخۆن.بەڵام ئارەزوویەكی بەهێزیان بۆ خواردنە ڕوەكییەكان هەیە،لانیكەم لە فەلسەفەی ئینگلیزی هاوچەرخدا،ئەمەش زیاتر بەهۆی كاریگەری (پێتەر سینگەر)ەوەیە،سینگەر زۆربەی فەیلەسوفانی ڕازی كرد خواردنی گۆشت بەشێوەیەكی مۆڕاڵی هەڵەیە و زیاتر ئەو خواردنی گۆشتی وەك سەرچاوەیەكی پڕۆتین و لەزەت ڕەت نەكردەوە،بەڵكو ئەو جەختی لەو سودانە كردەوە كە ئێمە بەهۆی خواردنی گۆشت بەدەستی دەهێنین زۆر گرینگترن لە بەهای گیانەوەران. سوودەكانمان ئازار بۆ ئەوان دەهێنێ و ئەوەش جێگای قبووڵ كردن نی یە.

چی دەخۆیتەوە:

هەرچی ئارەزووی دەكەیت بیخۆرەوە،بەڵام ڕاشكاوبە،شتێك لەناو فەیلەسوفان بۆ پەسندكردنی خواردنەوەی شەڕابی سور و كۆفی هەیە.وتەیەكی لاتینی بەناوبانگ هەیە كە دەدرێتە پاڵ نوسەری ڕۆمانی پلینی و دەڵێت: لە شەڕابدا حەقیقەت هەیە(in wine is truth )،  مەبەستی ئەو لەم وتە ئەوەبوو كاتێك خەڵكی لە كوپەكانیاندا قووڵ دەڕۆن،ڕەنگە سروشتی حەقیقەتیان ئاشكرا بكەن،فەیلەسوفی ئستوڕالیایی (جۆن بیگلۆ)جارێكیان وتەیەكی ساتیری دەربڕی:لە كۆفیدا حەقیقەت هەیە(in caffeina veritas)، بەدڵنیاییەوە ئەو كۆفیە باشە دەدۆزمەوە كە وزەى زانینم پێ دەبەخشێت.

چی دەخوێنیتەوە: 

بۆ ئەوەی ببیت بە فەیلەسوفێكی باش پێویستە زۆر فەلسەفەی باش بخوێنیتەوە،(ئاندرس ئێریكسۆن) ،مەزەندەی ئەوەی كردووە كە تۆ بۆ ئەوەی ببیت بە پسپۆڕێكی ڕاستەقینە لە زۆرترین بواردا،پێویستت بە (10000) هەزار كاتژمێر پڕاكتیك هەیە.لەفەلسەفەدا،پڕاكتیك كردن (بەڵام تەواونییە)واتە كارلێك كردن لەگەڵ عەقڵە فەلسەفییە مەزنەكاندا.باشترین ڕێگا بۆ ئەنجام دانی ئەوە – كە بۆ زۆربەی فەیلەسوفان تاكە ڕێگایە – بریتی یە لە خوێندنەوەی پەرتووكەكانیان.

هەندێك جار ئەوەی تۆ پێویستە بیزانیت بەتایبەتی لە پەرتووكێكی گەوجدا دەنێژرێت، لەم پرسەدا تۆ تەنیا پێویستە توڕەببیت.هەرچەندە زۆربەی كات زۆر سوود بەخشە كەمێك بگۆڕێیت.ئەو شتانە بخوێنەوە كە دەست بەسەر سەرنجتدا دەگرن،ئەگەر پەرتووكێكی فەلسەفە هێشتی گێل ببیت یان شتێكی گرینگ و زۆر باش نەبوو، ئەوە ئەوكاتە وازبێنە و شتێكی باشتر بۆ خوێندنەوە بدۆزەرەوە.

زیاتر لەم بیست ساڵەی دواییدا ژمارەیەكی زۆر لە فەرهەنگە فەلسەفییەكان،كتێبی گیرفان، كەمپەنیەن،و ڕێبەری لێكۆڵینەوە دەركەوتن.ئەمانە دەتوانن بەشێوەیەكی باوەڕنەكراو سوود بەخش و سەرگەرم كەربن. سێ لەوانەی من پەسندیان دەكەم ئەمانەن: كەمپەنیەنی بلاكوێڵ لەبارەی فەلسەفەی عەقڵ لە ئامادەكردنی ساموئێل گوتێنپلان،فەرهەنگی فەلسەفی ئۆكسفۆرد لە ئامادەكردنی سیمۆن بلاك بێرن و ئینسكلۆپیدیای ئۆنلاینی ستانفۆرت لە ئامادەكردنی ئیدوارد زالتا،چێژ وەربگرە.

بیر لەچی دەكەیتەوە:

كاتێك خوێندكاری زانكۆبووم،پێیان وتم فەلەسەفە پەیوەندی بە حەقیقەت (Truth)، جوانی (Beauty) و چاكی(Good) یەوە هەیە.هەنوكە ئەمە وەك نایارمەتیەكی بێمانایانە تووشی شۆكم دەكات.ئەوە زۆر سنوردارە.ژمارەیەكی كەم هەوڵی عەقڵانی هەیە كە فەیلەسوف ناتوانێت سوودمەندانە بەكاریان بێنێ. هەموو زانستە سروشتی و كۆمەڵایەتیەكان بەرهەمێك بۆ فەلسەفە ئامادە دەكەن،بەو جۆرەی كە هونەر، ئەدەب،سیاسەت،مێژوو و بابەتە هەنوكەییەكان دەیكەن.لێرەدا لیستێكی بژاردە لە خوێندنەوەی تازەی هەڵبژێردراوی من هەیە: كیم ستێرلنی كارلێكێكی بەرهەم دار دەكات لەگەڵ بایلۆژی شۆڕشگێڕانە و زانستی ناسین لە پەرتووكەكەیدا: هزرین لە جیهانێكی دوژمن(Thought in a Hostile World)دا،سوزان هورلی هەندێك شتی گرینگ لە بارەی سەرچاوەكانی ڕەفتاری تونوتیژ لە پەرتووكەكەیدا:لاسایی كردنەوە، توندوتیژی میدیایی و ئازادی ڕادەربڕین(Imitation, Media Violence, and Freedom of Speech) باس دەكات،مارتا نوسباوم سەرنج لە كرداری نۆرماتیڤیانەی ئەدەب دەدات لە ( دادپەروەری شاعیرانە)دا،و جۆناتان گلوڤەر هیومانیتی نوسی كە مێژوویەكی مۆڕاڵی سەرنج ڕاكێشی سەدەی بیستەمە.

هەندێك فەیلەسوف هەن ڕەتی دەكەنەوە خزمەت بە توێژینەوەی زانستی بكەن كە پەیوەندی بە بواری بایەخ پێدانیانەوە هەیە.بەرهەمی ناوەندێكی تاكانەی وەها (یان بیركردنەوەی ئاڵۆز) هەندێك جار كۆمیك،وجارە جارە تراژیكە،بەڵام بە دەگمەن قووڵە.لەگەڵ ئەوەشدا هەندێك فەیلەسوف هەن لەبەرابەر دەسەڵاتی زانستدا دەبەزن و گاڵتە بە دیسپلینەكانی دەكەن.ئەمە دەتوانێت بۆ كۆمیدیا یان تڕاژیدیاش ڕێنوێنیمان بكات.ئەوە بەدەگمەن بۆ هەموو شتێكی بە بەها ئاراستەمان دەكات وەك لە زانست كە پێشنیاری بە مەیمون بوونى مرۆڤەكان دەكات.

من زۆرجار دوچاری سەرسوڕمان هاتووم كە فەیلەسوفێكی ڕاستەقینەی باش دەتوانێ‌ چی لەگەڵ بابەتێك بكات كە پێشتر وەك بابەتێكی جێگیری هزری فەلسەفیانە نەیبینیوە.لەم بارەوە گوتارەكەی هاری فرانكفۆرت لەبارەی پوچی(OnBullshit)نموونەیەكی قەشەنگە.تاكە ڕێگایەك بۆ بیركردنەوە لەم گوتارە بریتی یە لە گفتوگۆكردن لەبارەی بابەتەكە،بەڵام نەك لای پلاتۆن،میل ونیتشە.بەمانایەكی دیكە،لەبارەی پوچی یەكێك لە گرینگیەكانی فرانكفۆرت نیشان دەدات ودەتوانێ نەریتێكی فەلسەفیانە بۆ چەند هەزار وشەیەكى دیكە بخاتەڕوو- دوای هەموو ئەمانە مێژووی فەلسەفە مێژووی دژایەتی كردنە لەبەرابەر پوچیدا،بۆ نموونە سۆكرات ئامادەییەكى زۆری دژی پوچی هەبوو و ئارامی كەمی لەگەڵ پوچ گەراكان هەبوو: واتە،ئەو بەشێوەیەكی بێ ڕەحمانە ئەو نەزانانەی نیشاندا كە خۆیان بە دەسەڵاتەكانی مەعریفە دەناساند،بە گوێرەی چیرۆكێك سۆكرات ڕاگەیاندنی ئەو سروشەی پەرستگەی دێلفی قبووڵ كرد كە ئەو ژێرترین كەسە ئەویش دوای ئەوەی تێگەیشت كە ژیریەكەی بریتی یە لە هەست كردن بە قووڵى نەزانییەكەی.

چۆن بیردەكەیتەوە:

مادامەكێ تۆ پشتگیری ئارگۆمێنتێكی باش دەكەیت كەواتە تۆ دەتوانی هەر پۆزیشنێك لە فەلسەفەدا بەكار بهێنیت كە ئارەزووی دەكەیت،.دەڤید لویس لە پەرتووكی: لەبارەی فرەیی جیهانەكان(On The Plurality of Worlds) دا بەشێوەیەكی ڕۆشن بەرگری لە ڕووكەشی بۆچوونی ستەم كارانە دەكات كە ئەم جیهانە تەنیا یەكێكە لە بێ ئەژماری جیهانەكان.پاوڵ چرچلند بە پێچەوانەی هەستی گشتییەوە پشتیوانی ئەو بۆچوونە دەكات كە هیچ كەسێك باوەڕی نی یە یان ئارەزووی شتێك ناكات، لەبەرئەوەی شت گەلێكی وەهای وەك باوەڕەكان و ئارەزووەكان بوونی نییە .

بەپێچەوانەی وێنەی گشتییەوە،فەیلەسوفەكان گفتوگۆی بێ مانا لەگەڵ كەسدا ناكەن،ئەوە شتێكی قورسە ئارگۆمێنتێكی باش بدۆزینەوە.ئەوە پێویستی بە پراكتیك هەیە تا لێهاتووبین لە بڕیاردان بۆ پشتیوانی كردنی پێوەرەكان و هەنگاوەكان بۆ ئامادەكردنی ئارگۆمێنتێك بۆ دەرەنجامەكەی.ئاشنابوونت بە ئارگۆمێنتەكانی فەیلەسوفانی مەزنی ڕابردوو ڕێگایەكی نایابە بۆ بەدەست هێنانی پڕاكتیكی پێویست.

لەبارەی چی گفتوگۆ دەكەیت:

مۆسیكیەنی سەرسوڕهێنەری بەڕیتانی تی جیندەر سینگ ژەنیاری گروپی كۆرنەرشۆپ ئامۆژگاریمان دەكات تا لەگەڵ دۆست و دوژمنانمان بخۆینەوە،چونكە بە بڕوای ئەو ئەوان هەرووكیان دڵی ئێمە بە گەنجی دەهێڵنەوە،لەبەرئەوە گفتوگۆی فەلسەفی لەگەڵ دۆست و دوژمنانتدا ڕێگایەكی مەزنە بۆ ئەوەی تۆ بەگەنجی بمێنیتەوە.پلاتۆن تەواوی ژیانی بۆ ئەنجام دانی ئەو كارە بردەسەر،بەڕووكەش ئەو حەزی لە زۆران بازی بوو.

ئارگۆمێنتەكان – ئەو داڕشتنە عەقڵانییانەی لە دەرەنجامەكانی پێوەرەكانەوە وەردەگیردرێن،بۆ فەلسەفە بابەتی سێنتەرین.بەڵام ئارگۆمێنتەكان لە مانایەكی دیكەدا- ئاڵوگۆڕە بەهێزەكانی ئایدیاكان زاریانە بن یان نوسراو لە فەلسەفەدا زۆر باون.ئەم ئاڵوگۆڕانە بۆ بەدەست هێنانی حەقیقەت سێنتەرین و ئەوانەی شەرم لە حەقیقەت دەكەن دەیانەوی شەرم لە ئارگۆمێنت بكەن.لێرەدا دەزانین چەندە پیلانە كە كریستۆفەر هیچنز،ڕیچارد داوكینز، و هەوادارانی دیكەی ئەتایزمی نوێ بە شەڕەنگێز تۆمەتبار دەكرێن. پێویستە بەسەرنجی زیاتر بڵێین ئەوان لە سەختی و كەوتنی ژیانی عەقڵانیانە ناترسێن.گومان دەكەم ئەوەی ئەوان بە شەڕەنگێز تۆمەتبار دەكات نیگەرانە لە خۆبواردنی كۆششی تاقیكردنەوەی گشتیانەی باوەڕەكانیان.

بەم پێیە بۆ كەمێك گفتوگۆی توند ئامادە بە.ئەوە تۆ ناكوژێ و ڕەنگە تێگەیشتنی تۆ پێش بخات.

ئاسوودە بە:

چێژ وەربگرە،فەیلەسوفی مەزنی ئەمەریكی جێری فۆدەر ئارەزووی ئەوەی دەكرد نوكتە بنوسێ و جارێكیان بەهۆی ئەمە ڕەخنەی لێدەگیرێ كە ئەو فەلسەفە بەجدییانە(seriously) وەرناگرێت،ئەویش لە وەڵامدا وتی: من فەلسەفە بەجدی دەگرم، بەڵام خودی خۆم بەجدی ناگرم.

ژیان و مەرگ :

فەلسەفە گرینگیەكی كەمی دەبوو ئەگەر یارمەتی نەداباین بێ خیانەت لە بەهاكانمان بژین و بەبێ ترس بمرین،تاكە ڕێگایەك ئەوە بكات سەرمەشق بوونە، بۆ نموونە دیۆجێنیس، سۆكرات، ڤۆڵتێر،ئەم سێ فەیلەسوفە ئەوەیان ڕەتكردەوە سازش لەسەر بەهاكانیان بكەن.ئەلێكساندەری گەورە كە كەسێكی مەیخۆر،مرۆڤ كوژ و بازرگانی جەنگ بوو،وتراوە كە لە دیۆجێنیسی سینكی پرسیوە ئەگەر هەر چاكەیەك داوا بكات ئەو بۆی دەكات، دیۆجێنیس لەوكاتەدا كە لەبەر هەتاو خۆی هەڵخستبوو،وەڵامی ئەلێكساندەری دایەوە: تكایە سێبەرم لێمەكە با هەتاو لێم بدات. 

زۆربەی فەیلەسوفان بەبێ ترس مردن،نموونەی جیهانی كۆن بریتی یە لە سۆكرات كە بە شێوەیەكی ئارام دوای ئەو ئێوارەیەی گفتوگۆیەكی فەلسەفی تێدا ئەنجام درا ئەو كوپە ژەهرەی خواردەوە كە بۆی ئامادەكرابوو.لەناو فەیلەسوفانی مۆدێرنیشدا،ئارامی دەیڤید هیوم لە ڕووبەڕووبوونەوەی مەرگدا بەدگۆكانی كڵێسای تووشی شكست و شەرمەزاری كرد.

هەموو ڕۆژێك لە دژی سازش ململانێ دەكەم و هەرگیز لەتاقی كاری تێناپەڕم(هێشتا بەهەموو ڕێگایەكی ترسناك ڕووبەڕووی مەرگ دەبمەوە.)لە پڕاكتیك و نموونەدا،فەلسەفە خاڵێكی ڕەق لەئازایمدا دادەنێ كە بەڕێگایەكی دیكە نابینە خاوەنی،تكایە تاقی بكەرەوە.

 

 

 یان راڤنسكرافت

وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە: صباحی مەلاعەوڵا

 

 

سەرچاوە

http://philosophynow.org

How To Be A Philosopher

By: Ian Ravenscroft

Ian Ravenscroft philosophizes about philosophizing.

 

 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.