چەند سەرنجیک دەربارەی (هاوڕێی ساختە ) و (کەڕنەڤاڵیەت) ..

ـ کێ زۆر بەسەرسەختیەوە بیەوێت شتێک نمایش بکات، لەدوایدا سەخت دەبێت  بتوانێت ببێت بەشتێکی دیکەی جیاواز…  فردریک نیتچە * 

لەم ماوەیەدا کۆمەڵیک گوتارم لەڕۆژنامەی (ئاوێنە) و( هاوڵاتی)  بڵاوکردەوە، کەلەگەڵ تیرۆرکردنی (کاوە گەرمیانی) دا ئەم گوتارانە تەعبیربوون لەبرینداربوونی ڕۆحی خۆم بەرامبەر تیرۆری گەنجە ئازادانەمان ولێکەوتەکانی، تەعبیر بوو لەگەمەکردنی سیاسەت و ناعەدالەتی کۆمەڵایەتی بەرامبەر گەنجە جوانەکانمان، تەعبیر بوو لەخەمێکی قوڵ کەلەگەل بەریەکەوتنی هەر گوللەیەک لەجەستەی کاوە گەرمیانیدا جەستەی ئێمەی خەوبینەری بەداهاتوو بریندار کرد و کاوە گەرمیانی بۆ مردن بەجیهێشت. مەرگی ئەم گەنجەمان هەرچی هیوایە لەمندا کوژاندیەوە ، هەرچی بوارێک هەیە بۆ ژیانی ئازاد لەم مەرگە و سیناریۆکانی دەگاتە سنووری ڕەشبنیەکی ناشرین کەناتوانین بەزمانێکی هێمن تەعبیری لێوەبکەین. لێرەوە ئەم گوتارانەم  چەندە تەعبیر بوون لەبرینداری من بۆ مەرگی کاوە گەرمیانی و هاوڕێکانی لەگەنجانی قەڵەم، ئەوەندەش لەنێو ئێمەی نوسەراندا کاردانەوەی گەورەی خوڵقاند، ئەمەش بەجیاوازی بیروڕامانەوە لەسەر زۆر مەسەلەی سیاسی و دیاردەی کولتوری، ئەوە دەسەلمێنێت کەئەم مەرگە چەند کاریگەری هەبووە لەسەرمان. ئالێرەدا هەموو گفتوگۆکان لەسەر چەمکی کەڕنەڤاڵیەت و هاوڕیی ساختە و کۆمبارس و فاشیزم و سوستێم و زۆری دیکە کاردانەوەی ئەو مەرگەیە لەویژدانی من و هاوڕێکانمدا.  لەهەمانکاتیشدا ئەم گوتارانەم   دەربڕینێکی ڕەخنەگرانە بوون لەبەرامبەر  دیاردەیەکی ڕۆشنبیری ومیدیایی وتاڕادەیەکیش سیاسی کە بە(هاوڕێی ساختە) و(کەڕەنڤاڵخواز) پێناسەمکردبوون. دەبێت ئەوەش بڵێم کە ڕووداوێکی بچوکیش ڕوویدا لەژیانمدا،  منی زۆر بریندار کرد،  ئەویش بینینی دوو سەرکردەی سیاسی گرنگ بوون لەشوێنێکدا لەدەرەوەی هەرێم، دووسەرکردەی بڕیاڕدەر  لەدوو بەرەی تەواو دژ بەیەک.  بینیم چۆن هەر ڕۆژی دوای تیرۆری کاوە گیان، ئەم دووانە وێنەیەکی بەختەوەری وهاوڕێیەتی وپێکەوەژیان بوون.  وێنەی ئەوان لەدەرەوەی هەرێم پێچەوانەی وێنەی ئەوان بوو کەلەکوردستاندا نمایشیان دەکرد.  هەروەها تەواو  پێچەوانەی   وێنەی واقیعی جادەی کوردی بوو، کەخەریکە خەڵکی هەواداری ئەم دووانە بەهۆی جیاوازی سیاسیەوە لەدژی یەکتر دەچنە سەنگەری تەخوینکردنی یەکتر وئەگەری شەڕی خوێناویەوە. کەچی خۆیان قاقای پێکەنیان دەگەیشتە هەورەکان. من چاوەڕێ بووم وەک ناڕەزاییەک ئەمی شوڕشگێڕ سڵاو لەویتر نەکات،  بەڵام ئەوان هەرگیز هاوڕێیەتی خۆیان تێکنادەن!. لێرەوە زۆرانبازی لەجەوهەری  ڕاستەقینەی خۆی دەردەکرێت ودەبێتە نمایشێک بۆ ئەوانیتر نەک بۆ خۆیان. لێرەوە (ئەقڵی گاڵتەجاڕی کوردی) و سینزمی کوردی کاری خۆی لەنێو نمایشدا دەکات، کە سینیزمێکی زۆر ترسناکە و بەو توانا کەمەی هەمە بەدووی هەڵدانەوەی ئەو ماسکانەدا دەگەڕێم.  بەڵی بەڕێزان زۆرانبازی نمایشدەکرێت بۆ مەبەستی سیاسی وبەرژەوەندی تەسکی نەوتبردن لەمیللەت، نەک بۆ قسەکردن لەسەر هەقیقەت وئازادی.  لەدانوستانە سیاسی ودابەشکردنی پۆستەکاندا کۆی ئەم زەیفە دەردەکەوێت، بەوەی کەس لەپێناوی بەرژەوەندی گشتی وتەنانەت کوردایەتیشدا نەرمی بەرامبەر ئەویتردا نانوێنێت.  کەواتە زۆرانبازی نمایشدەکرێت لە پارتەکانی دەسەڵاتەوە بیگرە تادەگاتە ئۆپۆزیسیۆن  ولەلایەن کەڕەنڤاڵخوازەکانەوە گەرمدەکرێت وخەڵک دەبێتە قوربانی سەختی ئەم نمایشە. بەداخەوە نمایشەکە  شتێکەو نیەتی سیاسەت وسیاسی کوردی شتێکی دیکەیە. لەم چرکەساتەوە من فیگوری (کەڕەنڤاڵخواز) بەدەرهاویشتیەکی دیکەی نەریتە ناشرینەکانی سیاسەت وبەرژەوەندیەکانی تێدەگەم، بەڵام هەرگیز لەو وەهمەدا ناژیم  کەئەمە پڕۆژەی گۆڕانی دونیا وئازادیە وهێزێکی نوێیەو بکەری نوێیە و بەو جۆرە پێناسەی ناکەم. 

بەدیوێکی  دیکەدا لەو چرکەساتەدا خەونی پرۆژەی  کۆمەڵی ڕۆشنبیری سیاسیم  بیرکەوتەوە، کەلەوەهمی ئەوەدا دەژین ئەوان لەسەنگەری شۆڕشگێڕین وهاوەڵەکانیان مادامەکی وەک ئەوان خاوەنی پڕۆژەی سیاسی وەک ئەوان نین وخەریکی کاری فیکری ئەبستراکن و ئەدەبن، گەندەڵ و خائینن. گەر بێدەنگیش بن ئەوا بێدەنگن لەسەر گەندەڵی.  لەهەمانکاتیشدا لەو وەهمەدا دەژین کەئەو پڕۆژەیە پرۆژەی ئەوانە نەک سیاسیەکانی هاوڕێیان، کە تەئکیدم هاوڕێی ئەوان نین وتەنها هاوڕێی نەیارەکەی خۆیانن. 

 ئەو ڕۆشنبیرە سیاسیانە لەوەهمی ئەوەدان کە (پڕۆژەی ئۆپۆزیسیۆنبوون)  وجەنگ بۆ ئازادی مرۆڤ لە یەک فۆرمدا بوونی هەیە، ئەو (فۆرمە سیاسیە) هی ئەوانە وتێۆرەی بۆدەکەن وگەیشتۆتە ئەو ڕادەیەی موبارەکەی ئەو سیاسیان دەکەن کەسەنگەر دەگوازنەوە بۆ نێو پڕۆژەکەی ئەوان. بەڵام هەموو هەوڵیکی ئیندیڤیدوالی کولتوری وهونەری وشیعری مادامەکی خۆی لەم پڕۆژەیەدا ڕێکنەخستووە وسەر بەپڕۆژەی بەسیاسیکردنەی ئەوان نییە کەتەنزیری بۆ دەکەن، لەدەرەوەی بازنەی جیدیەتە، بەداخەوە، ئەوەی ئەمانە نایزانن ئەوەیە،  کە هاوڕێ سیاسیەکانیان لەگەڵ ئەویتردا کەبەرەی دەسەڵاتە بەختەوەرو کەیفسازن. کۆی زۆرانبازیەکە شۆ ونمایشێکی بێ لەزەتی ناشرینی گەمەیەکی سیاسیە وهیچیتر کەپڕەنسیب و مۆڕاڵ هیچ ڕۆڵێکی تێدا نابینێت…ئالێرەدا من بیرم لەقسەی فەیلەسوفیکی وەک ( سڵاڤۆی ژیژاک) کردەوە، کە مۆدیرنە لەهەناویدا هەمیشە وێنەو فیگوری( ساختە) دادەتاشێت وگەمەکاری ساختەیە لەهەموو بوارەکاندا، بۆ نمونە گەر بەڕێوبەر بێت وگەر سیاسی بێت و یان پڕۆفیسۆری زانکۆ و ڕۆشنبیری فەرمی  بێت، ئەوا ڕۆڵت هەیە لەبەرهەمهێنانی (وەهمی گەورە) و (وێنەی ساختەدا)، کەلێرەدا ژیانی سیاسی ئێمە یەکێکە لەو وێنە ساختانە…لەم سەرەتایانەوە ڕەخنەی  من  سەرچاوەی هەڵگرتبوو. بەڵام   بۆ تێگەیشتن لەم فیگورە  گریمانە بۆکراوەم، هەوڵدەدەم  چەند خاڵیک لەمەڕ ئەم فیگورە، ئەم دیاردە ڕۆشنبیری وسیاسی ومیدیایە ڕوونبکەینەوە وگەر زۆریشم بۆ بهێنن ئەوا نمونە پراکتیکیەکانیشیان دەخەمە ڕوو، بەڵام باشترە لە چوارچێوە ئەبستراکتەکەدا بوەستین :

یەکەم:  فیگوری (هاوڕێی ساختە) ئەو دیاردەیە لەنێو ئێمەدا ڕەگەکانی لەنێو نەریتە ناشرینەکانی سیاسەتەوە هاتووە، بەڵام لەفۆرمی دەرکەوتنیدا فۆرمێکی جیاوازە. بەمانای لەنێوان (بوون  Sein) ڕاستەقینەی خۆی و (دەرکەوتن / نمایش /   Schein)  کەلێنی گەورەی هەیە. ئەمەش لەیەکەم خاڵدا لەوەدا دەردەکەوێت، کەدەیەوێت هەموو شتێکی ئەم دونیایەی ئێمە سیاسی بکات، بەمانای بەسیاسیکردنی هەموو دیاردەیەکی کولتوری وتەنانەت گەر بۆی بکرێت ئەدەب لەم چوارچێوەیەدا دەخوێنێتەوە.  ترسناکی ئەم ئەقڵیەتە لەوەدایە، کەداوای ئەوە ناکات، ئەدەب لەسەر شێوازیکی تایبەتی ئایدۆلۆژی بنوسرێت، نەخێر، بەڵکو بەتوندی ئەدەب وشیعر فڕێدەداتە دەرەوەی هۆشمەندی (بکەرە کۆمەڵایەتیەکانەوە).  بەمەش وەهادەکات کەهەموو تێزێکی فیکریش گەر خۆی لەشیعریەت یان  هەناسەیەکی ئەدەبی بدات، لای ئەو جێگەی قبوڵ نییە وبەئینشا وەسفیدەکات، چونکە لەدەرەوەی شەڕی ئەوە، بەتەعبیری ئەو دەست ناخاتە سەر کێشەکان .

دووهەم:  گۆڕەپانی شەڕەکە لای ئەو تەنها لەپڕۆژەیەکی سیاسیدا کۆدەبێتەوە، وەها مەزندە دەکات کەئەم پڕۆژەیە هی ئەوە وئەوەی وەک ڕۆشنبیرێک یان شاعیرێک لەدەرەوەی ئەم پڕۆژە سیاسیە بێت، یان گەر لەوەوبەر پشتگیری ئەو پڕۆژەی کردبیت وئێستا نەیکات، لای هاوڕێی ساختەکانمان ئەو ئازادیە لەهەڵبژارندا مەقبول نییە، مادامەکی لەدەرەوەی  پڕۆژەی ئەودایت، ئەمەش مانای ئەوەیە  ئۆتۆماتیکی دەبیتە پشتگیری دەسەڵاتێکی گەندەڵ  وخائینیت  بەمانا شمولیەکەی. ئیدی چاو لەهەقیقەتی ئەو کەسەو بیۆگرافیای و پڕۆژەی ڕۆشنبیری دەخافڵێنێت، چاو لەناشرینیەکانی پڕۆژەکەی خۆیشی دەنوقینێت وسیاسەت دەکات بەفۆرمە ناشرینەکەی لەسەر حسابی کولتور.  بەیەک وشە ڕەخنە لەپڕۆژە سیاسیەکەی خۆی ناگرێت، لەولاشەوە باس لەمۆدێلێکی نوێی سیاسەت ودیالۆگی کۆمەنیکاتیڤ  وڕەخنەگرانە دەکات. بێئەوەی بەخۆی بزانێت هەمان دەرکەوتەی  (سیاسەتی باو) دووبارە دەکەنەوە کەنامۆ نییە پێمان، بەوەی ئەوەی ڕەخنەی لێگرتم خائین وگەندەڵ وبێمانایە، ئەوەشی لەگەڵمدایە پاکبۆتەوە و شۆڕشگێڕە.  بەمانای میتۆد و (ستراتیژی تۆمەتبەخشینەوە) پیادەدەکەن وئەویتر بەوە تاوانباردەکەن کە(ستراتیژی شێواندن) دەداڕێژێت بۆ پارتێکی دەسەڵات، خۆیشی باس لەشەرعیەتبوونی دەسەڵاتگرتنی پڕۆژە تێۆرەکەی خۆی دەکات!. ئەمە دووفاقیەکی ئەخلاقی ترسناکی ئەم فیگورەیە گەر هاتوو لەپرسی مۆڕاڵدا باسی لێوە بکەین.  ئەم دیاردەیە، ئەم فیگورە، ئەمجارە بەماسکێکی دیکەوە هاتۆتە نێو نێوەندی ڕۆشنبیری وکولتوریمان وئەوەندەش تووشی شۆک دەبم کاتێک توانای ڕۆشنبیری جیدی دەبینم دەکەوێتە نێو ئەم زۆنگاوی تۆمەتبەخشینەوەیە. 

 سێهەم:  ئەم فیگوری هاوڕێی ساختەیە هاوتەریبە لەگەڵ فیگورێکی دیکە کەناوم لێناوە (کەڕەنەڤاڵخواز) یان دیاردەی کەڕەنەڤاڵیەت. ئەم فیگورە لای من لەشێوازی (فۆرمێکی هەڵسوکەوتی میدیایە)  کە کۆی سیاسەتکردن لەمیدیایکردندا دەتوێنێتەوە، بەمەش وەهای کردووە هەموو ڕەخنەگرتنێک لەدیاردە ناشرینەکانی کۆمەڵگەی ئێمە، لەزەوتکردنی ئازادی بیروڕاوە بیگرە، تادەگاتە گەندەڵی دەسەڵات وبەهەدەردانی سامانی گشتیەوە، تادەنیشێتەوە لەسەر  ژنکوژی وتاوانی سیاسی،  خۆی  لە(نمایشکردنی ڕەتکردنەوەدا)  بەرجەستە بکات،  نەک لە(کردەی ڕەتکردنەوە) خۆیدا، ئەمەش کێشەی نمایش و بوونی ڕاستەقینەیەتی کەئاماژەم پێدا. بێگومان هەمیشە شەڕکردن لەگەڵ ناشرینی دونیادا سەرەتا بەنمایشکردنی خۆت دەستپێدەکات ودەبێت خاوەنی ئازایەتی ئەو نمایشکردنە بیت، بەڵام هەنگاوی دووهەم ئەوەیە کەلەنمایشکردنەوە دەچیتە کاری جیدی بۆ ململانێی ڕاستەقینە، ئیدی مەدەنیانە بێت یان شۆڕشگێڕانە، ئەوە پابەندە بەسروستی دەسەڵات وجومگەکانی مامەڵەکردن لەگەڵیدا، بەڵام بەداخەوە کۆی پڕۆسەی ئۆپۆزیسیۆنبوون  لەدونیای کوردیدا لەنمایشکردن تێپەڕناکات، ئەویش تەنها لەکاتی جەنگی هەڵبژاردندا، دەنا لە مفاوەزاتی سیاسیدا هەموو شتێک هێمندەبێتەوە ونمایش دەوستێت. ئەمە کڕۆکی سیاسەتە، بەڵام سەیر لەوەدایە کە هاوڕێ ساختەکان وکەڕەنڤالخوازەکان بەتەعبیری فەیلەسوفێکی وەک (فریدریک نیچە)، نمایشەکەیان لێ بووە بەڕاست.

 چوارەم: ئەم فیگورە نمایشکارە، ئەم جۆرە کڵێشەی نمایشکردنە بۆ نمایشی دەنگ وڕەنگی تەلفیزۆنی  وهیچیتر،  نەک بۆ گۆڕینی جومگەکانی کولتور وکارکردن بۆ کولتوری ئازاد وئازادی.  بەداخەوە بکەرەکانی کردووە بەدوو بەشەوە؛ یەکێکیان هاوڕێ ساختەکانە کەتەنها تێۆریزەی ئەم نمایشە دەکەن ودەتکەن بەنمایشکار ودووهەمیان (بکەرە ڕاستەقینەکان) کە سیاسیە قەدیمەکانی ئەمبەر وئەوبەرن.  لای نمایشکار (فیگوری بەشدار) گرنگە، ئیدی لەلایان گرنگ نییە ئەم نمایشکارەی ئەمڕۆ وئەم کەڕنەڤاڵچیە کاتی خۆی چی بووە وچەندە لەبیۆگرافیای خۆیدا بەشداربووە لەبەرهەمهێنانی ناشرینیدا، ئەوە گرنگ نییە. ئەوەی گرنگە لەم نمایشەدا، ئەوەیە  کەلەگەڵماندا بیت، ولەکەڕەنەڤاڵدا بەپڕۆسەیەکی (پاکبوونەوەدا) بڕۆیت. ئەمەش وەهای کردووە  سیاسیەکانی ئەمبەر، بکەرە ڕاستەقینەکان لەکاتی کورسی گواستنەوەدا، بەنێو ئەو نمایشدا تێپەڕن، بەڵام تێیدا نامێننەوە! زیرەکانە لەڕێگەی نمایشەکانەوە، بەلەبەرکردنی بەرگی ئەوان لەکەڕنڤاڵەکاندا خۆیان نمایشدەکەن، پاشان گوتارێک دەنوسن لەدژی ئەوبەر وئیدی ئەمبەریش وەریدەگرێت وپۆستی گەورەشی دەداتێ، سیاسیەکان، سوودی گەورە لەم نمایشکارانە وەردەگرن ودەپەڕنەوە بۆ ئەوبەر و شوێنای (بکەری ڕاستەقینە)  لەشوێنێکی دیکە لەدەستنادەن. گاڵتەجاڕی لەوەدایە  دوای دەبنەوە بەهاوڕێی نەیارەکانی دوێنیان، ئەمە کڕۆکی گەمەکەیە. 

پێنجەم: هاوڕێ ساختەکان تەنها فیگوریکی ئەبستراکتی منە کە لەمامەڵەی ڕۆشنبیران ونیمچەسیاسی ڕەدووکەتوو ومیدیاکاری بێ سەلیقە و نیمچە ئەکتیڤیستەکانەوە گریمانەم بۆکردووە، بەمانای بەدیاریکراوی ئەم یان ئەو نییە، بەقەد ئەوەی دیاردەیەکە لەم کەسە یان ئەویتردا ڕەنگدەداتەوە وجێگەی ڕەخنەی جیدیە. ڕەخنەیە لەو پێچە سەختانە، کە ڕۆشنبیر دەکەوێتە وەهمەوە، دیارە ئەمەش لەبەرئەوەی من خاوەنی (ستراتیژی تۆمەتبەخشین) نیم، بۆیە من دەڵێم ؛ پێموایە ئەم هەڵە سیاسی و فیکریانە دەرئەنجامی کارکردنی جیدی بێت لەدژی ناشرینی. بەڵام ئەمە مانای ئەوە ناگەیەنێت یەکێک بێت خۆی لەئێمە بکات بەشۆڕشگێڕ، کەئەمەش ئەو زەیفە گەورەیە تێیکەوتوون، چونکە دەبێت باش بزانن کەئەو پرۆژە سیاسیە تەنها هی سیاسیەکانە و بەرهەمی تێزەکانی ئەوان نییە. لێرەوە ڕەخنەی من بەهەموو کەم و کورتیەکەیەوە لەدڵسۆزیەوەیە بۆ تێزە جیدیەکان، دەتوانم بڵێم گفتوگۆیەکی دیکەیە. هەر لەبەرئەوەشە من ناتوانم جیاکاری لەنێوان ئەم هێزی سیاسی یان ئەویتردا بکەم لەدونیای کوردیدا. بەڵام  ئەمە مانای ئەوە نییە کەدەبێت چاو لەگەندەڵی وناداپەروەری بپۆشین، وەک ڕۆشنبیر و ئەدیب  دەبێت بەمیتۆدی خۆمان تامردن لەگەڵ ناشرینی  دونیادا بجەنگێین.  

شەشەم : دەبێت ئەوە بڵێین کە سیاسەتی کوردی، هەموویان بەداخەوە لەسەر یەک زەمینەی کلتوری نائازاد ودیسپۆت وتاڕادەی فاشیزمێکی نوێ وبنەماڵەخوازی وتاکڕەوی سەرکردەکاندا خۆی نمایشدەکات. کۆی سیاسەت لەکوردستانی ئێمەدا بەداخەوە لەیەک کەسدا کۆبۆتەوە وهەموو پڕۆژەکانیش دەچنەوە سەر یەک نەخشەی سیاسی، کەلەنێوان خۆیاندا بەشیانکردووە و هەموو پڕۆتۆکۆلەکانیش لەنێوان خۆیاندایە و کەس نایزانێت، ئیدی نازانم کامەیە مۆدیلی شەفافیەت و تۆلەرانس و دژە سەرکردەی ئەبەدی.  وەهم لەوەدایە تۆی سیاسەتناس و ڕۆشنبیری سیاسی خاوەن پسپۆڕی تایبەت وەها مەزندەبکەی کەئەم پرۆژەیە لەدەرەوەی ئەم جوگرافیای تاک سەرکردەیەدا  هەڵدەسوڕێت وپرۆژەی تۆیە. لەم خاڵەشەوە هاوڕێکانت تەخوین بکەیت کەڕەخنە لەم تێزە دەگرن و ئەوەی جیاواز لەپڕۆژەی سیاسی تۆ قسەبکات  ساناترین پڕنسیبی مۆڕاڵی نوسین وبیرکردنەوەی جیدی  لەبەرامبەریدا دەبەزێنیت!. ئەم تەخوینکردنەی ئەم هاوڕێانە، سیاسیەکان سوودیان لێ وەرگرتووە، بەوەی لەئێستاوە ئەو دەنگە ڕەخنەگرانە دەترسێنن لەناوزڕاندن، بۆئەوەیە لەئێستاوە ئەوانە بێدەنگ بن کە لەداهاتوودا دەبنە مەترسی بۆیان. بەداخەوە بکەرە ڕاستەقینەکان، سیاسیە نوێیەکان لەڕێگەی هاوڕێ ساختەو کەڕەنڤالخوازە نوێیەکانەوە ئەم کارەدەکەن،  ئالێرەدا هاوڕێی ساختەکان گەمەی خۆیان  نمایشدەکەن و پێموایە هەرگیز ناتوانن ببن بەشتێکی تر…      

تێبینی:  ئەم گوتارە ڕۆژنامەیەکی بەناو ئازادی وەک (ئاوێنە) ئامادە نەبوو بڵاوی بکاتەوە و سوپاس بۆ هاولاتی و دەنگەکان. لەهاوڵاتی بڵابۆتەوە ٢٨/٢٩ یانورای ٢٠١٤

 ئیسماعیل حەمەئەمین

• Friedrich Nietzsche, Menschliches, Allzumenschliches 51, zweitausendeins.s266