Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
چەپ ومەسەلەی كورد لە عێراقدا

چەپ ومەسەلەی كورد لە عێراقدا

Closed
by July 8, 2008 گشتی

ئەحمەد معین
حوزەیرانی 2008

دەستەواژەی ( مەسەلەی کورد ) و(بەرژەوەندی کورد ) قسەیەکن لەلایەن زۆر هێز ولایەنی سیاسیەوە پێیان لەسەر دائەگیرێت وسوێندیان لەسەر ئەخورێت . حیزبە سیاسیەکانی کوردستانی عێراق وبەتایبەتی پارتی دیموکراتی کوردستان ویەکێتیی نیشتیمانیی کوردستان هەمیشە پێداگری لەسەر ئەوە ئەکەن کە سەرچاوەی ستراتیجیەت وتاکتیک و هەموو جموجۆڵێکیان لە پێناوی ( مەسەلەی کورد ) و ( بەرژەوەندی کورد ) دایە وئەوان تەنها نوێنەر وخەمخۆری گەلی کوردن . حیزبە سیاسیە کوردستانیەکانی تر خۆیان بە کەمتر دلسۆز و خەباتکاری پێناوی هەمان مەسەلە نازانن. 10 ساڵێک ئەبێ هێزە ئیسلامیەکانیش بەجیاوازی بیروڕایانەوە لەسەر مەسەلەی نەتەوەیی گەلی کورد هاتوونەتە سەر خەت وئەوانیش ناڵەی ئەم ( میللەتە موسوڵمانە !! ) پەرێشانی کردوون وپێیان وایە کە هێزە چەپەکان و لەهەمان کاتیشدا هێزە ناسیونالیستەکانی کوردستان نەیانتوانیوە چارێک بۆ ئەو مەسەلەیە بدۆزنەوە وبەوپێیە ئەوان چاری مەسەلەی کورد لەچوارچێوەی ستراتیجی ( حکوومەتی ئیسلامی ) وپرۆژە سیاسیەکانی خۆیاندا ئەبیینەوە .
 پارتی دیموکراتی کوردستان هەر لەدامەزراندنیەوە لە ساڵی 1946 ڕای گەیاندووە کە ستراتیجی وسیاسەتی ئەوان شتێک نیە جگە لە چاری مەسەلەی کورد . ئەمان قۆناغێک ئەیان ووت کە چاری مەسەلەی ناوبراو بەهاوپەیمانی ودۆستایەتی لەگەڵ ئۆردوگای سۆڤیاتی دا دێتە دی ودواتر ولەناوەڕاستی شەستەکانی سەدەی ڕابووردوەوە بایان دایەوە بەلای ئەمریکادا تا ئەو ئاستەی کە بوون بەهاوکاری نزیکی مخابەراتی ئەمریکی وساواکی شای ئێران ومخابەراتی ئیسرائیل . لەبەرانبەر ڕژێمی ناوەندی عێراقیشدا لەسایەی دەسەڵاتدارەتی عبدالکریم قاسمدا سەرەتا ڕایان گەیاند کە تەنها حکوومەتی ناوبراوە کە ئەتوانێ چاری مەسەلەی کورد بکات وپاشان لەئەیلوولی 1961 بەدواوە و دوای دەرکردنی یاسای ئیسلاحی زراعی وسەرکوتی گەلی کورد لەلایەن قاسمەوە ، پارتی بەهاوکاری ئاغا ودەرەبەگەکانی کوردستان کە یاسای ناوبراو زیانی پێگەیاندبون ، دەستیان کرد بەڕێکخستنی هێزی چەکدار و" شۆڕشی کورد " یان بەرپاکرد . کە بەعسیەکان ساڵی 1963 کۆدەتا فاشیانەکەیان بەرپاکرد ولەگەرمەی قەسابخانەی شیوعیەکاندا ، پارتی چاوی ئومێدی بڕیە بەعس و ( هدنە ) یان لەگەڵیان ڕاگەیاند و بەسەرۆکایەتی ئەم جەلال تاڵەبانیەی ئێستا ، کە ئەو کات ئەندامی مەکتەبی سیاسی پارتی بوو ، دیسانەوە بۆ چاری ( مەسەلەی کورد ) ڕویان کردەوە بەغدا و لەگەڵ بەعسیەکاندا کە سەرگەرمی کوشتاری هەزاران کەس بوون ، کەوتنە گفتوگۆ.  وەڵامی حکومەتی عبدالسلام عارف وبەعسیەکان زۆر دوانەکەوت : هەر ئەوەندەی لەبەغدا وجنووبدا شیوعیەکانیان قەڵاچۆکرد بایان دایەوە سەرکوردستان وکەوتنە زیندەبەچاڵکردنی سەدان کەس لەدۆڵی شەهیدان وخاپوورکردنی دێهاتەکان وسەرەتای پرۆسەی تەعریبیش هەر ئەوکات لەکەرکوکەوە دەستی پێکرد.
 زنجیرەی ئەو هەوڵانەی پارتیش هەر نەوەستا وبەسەر ئێستگاکانی وەکوو ( لامەرکەزیەکەی ) 1964 وهودنەکەی زەمانی عبدالرحمان البزازی سەرۆک وەزیرانی ئەوکاتی عێراق لە 1966 دا گەیشتن بە ڕێکەوتنی 11 ی ئازاری 1970 وپاشان مایەپوچی ئەو ڕێکەوتنە کە سادەترین کەسی دنیای سیاسەتیش ئەیزانی سیناریۆکە چۆنە و بەعس بۆ دیسانەوە بالۆرەی چاری مەسەلەی کورد لێئەداتەوە .
 سەرگوزەشتەی لەوەدوای مەسەلەی کورد لەسایەی ستراتیجی پارتیدا بۆ نەوەی ئەمڕۆ ڕۆشنە کە چۆن ئەمریکا وشای ئێران پاش گەیشتنیان بەمەرامەکانی خۆیان ووەرگرتنی ئیمتیازاتێک لە ڕێی ڕێکەوتنی جەزائیری ساڵی ( 1975 ) ەوە دەستیان لە پارتی بەردا و ئەو " شۆڕش " ە گەورەیە لە 24 سەعاتدا هەرەسی هێنا  ومەلا مستەفای بارزانی لەلێدوانە  بەناوبانگەکەی بۆ ڕۆژنامەی ( کیهان ) لەبەهاری 1975 دا بەیەک ڕستە ڕایگەیاند ( کار من تمام شد _ ئیشی من لێرەدا تەواو بوو ) .
 بەڵام خەمخۆریەکانی پارتی بۆ مەسەلەی کورد بەوەوە نەوەستا .
 لەقۆناغی دوای شۆڕشی گەلانی ئێران بە گەلی کوردی ئێرانیشەوە ، پارتی دیسانەوە هەر لەپێناوی " بەرژەوەندی گەلی کورد " دا کەوتە هاوکاری نزیک لەگەڵ ڕژێمی کۆماری ئیسلامی ئێران تا ئاستی بەشداری کردنی چەکدارەکانی لەگەڵ پاسداران وهێزەکانی ڕژێمی ئێراندا لەپەلاماردانی بەرگری چەکدارانە وجەماوەری خەڵکی شۆڕشگێڕی کوردستانی ئێران و هێزە سیاسیەکانیدا .
 ئەڵقەکانی دواتری ئەو زنجیرەیە لە مێژووی هەوڵی پارتی لەپێناوی مەسەلەی کورددا بەسەر چەند قۆناغدا تێپەڕبوو تا ناردنی وەفدی هاوبەشی بەرەی کوردستانی بۆ گفتوگۆ لەگەرمەی ڕاپەڕینی جەماوەری خەڵکی کوردستانی عێراق وکوشتاری ڕژێم لەشارەکاندا لەساڵی 1991 ودواتر جیاوازیەکانیان لەگەڵ یەکێتی نیشتیمانیی کوردستان وپێداگرتنی ئەوکاتی پارتی لەسەر ڕازیبوون بەو پرۆژەیەی کە ڕژێم دایڕشتبوو .
 پرۆسەی ئەو هەوڵانەی پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراق بۆ چاری مەسەلەی کورد و وئەمبەر وئەوبەرکردنەکانی دواتر بەهاوکاری نزیک لەگەڵ تورکیا ولێدان لەپەکەکە لەچوارچێوەی ئەو پەیوەندیەدا تێئەپەڕێ تا ئەگات بە 31 ی ئاب وهێرشی هاوبەشی پارتی وڕژێمی بەعس بۆ سەر کوردستان بەمەبەستی " پاراستنی دەسکەوتەکانی گەلی کورد " وچەندین ساڵ شەڕی براکوژی لەگەڵ یەکێتی وپێداگرتن لەسەر حیکمەت وبایەخی هێشتنەوەی پەیوەندی لەگەڵ ڕژێمی ئەوکاتی بەعسی دەسەڵاتدار وچارەسەری مەسەلەی کورد لەوچوارچێوەیەدا .
 پاش ناکامی هەموو ئەو سیاسەتانە ودەرکەوتنی ئەستەم بوونی ڕێکەوتن لەگەڵ ڕژێمی بەعس ونەفرەتێکی قووڵ کە لەکوردستاندا لە دژی ئەو ڕژێمە هەبوو ، پارتی ڕێکەوتنی واشنتۆنی ساڵی 1988 ی بەسەرزارەکی وناچاری قەبووڵ کرد بۆ ئاشتبوونەوە لەگەڵ یەکێتی . لە 11ی سەبتەمبەریش بەدواوە ولەدوای تووندبوونەوەی ئاراستەی فشاری ئەمریکا بۆ سەر ڕژێمی عێراق وهێنانەئارای ستراتیجی گۆڕینی ڕژێم ، پارتی بەدڵێکی بێباوەڕەوە وبۆ قایمکردنی جێ پێی خۆی لەهاوکێشە وشەپۆلە سیاسیە تازەکاندا بایدایەوە بەلای ئەمریکادا ودوانەکەوت لە جێگرتنی کورسیەکی گرنگ لەهاوپەیمانە شەش قۆڵیەکەی واشینتۆن .
 سەرگوزەشتەی یەکێتی نیشتیمانیی کوردستانیش لەبواری خزمەتکردن بەگەلی کورد وهەوڵی چارەسەری مەسەلەی کورد ، لەناوەڕۆکدا زۆر جیاواز نیە لەهی پارتی وئەمیش ئەمسەر وئەوسەری زۆری بەخۆوە بینیوە .
 لە ( کۆمەڵەی مارکسی – لینینی ) یەوە  کە دینەمۆی سەرەکی وهێزی بنەڕەتی ناو یەکێتی بوو لەدوای دامەزراندنیەوە لە حوزەیرانی 1976 وپێداگرتنەکانی لەسەر خەبات بۆ " سۆسیالیزم " بەهێزی " پاڵە وڕەنجدەرانی کوردستان " وبەهاوکاری بزووتنەوە هاوشێوەکانی لە عێراقدا تا بەشداری چالاکانەی یەکێتی نیشتیمانی لە کۆنگرەی لەندەن لە دیسەمبەری 2002 ، پرۆسەیەکی پڕ ئاڵوگۆڕ وئەمبەر وئەوبەرن لە ستراتیجیەتی ئەم هێزە سەرەکیەی تری بزووتنەوەی کوردایەتی لەپێناوی " چاری مەسەلەی کورد " و خزمەت بە " بەرژەوەندیەکانی گەلی کورد " .
 قۆناغەکانی ئەو مێژووە پڕن لەئاڵوگۆڕ .
 هەر لەهەڵگرتنی دروشمی ( شەڕی گەلی درێژخایەن ) و ( پێکهێنانی حیزبی پێشڕەو ) ، لەگۆڕان لە هێزێکی چەپەوە تا پێکهێنانی بەرەیەکی پان وپۆڕ لەگەڵ ( ئەنجوومەنی باڵای شۆڕشی ئیسلامی لە عێراق ) وبەشداریکردن لە حکوومەتی ئەمڕۆی عێراقدا وهاوپەیمانی تەواو لەگەڵ ئەمریکا وئەو ئامانجانەی لە عێراقدا هەوڵی بۆ ئەدا ، ناوەڕۆک وئاقیبەتی سیاسی یەکێتیی نیشان ئەدەن .
 هاوپەیمانە ناوچەییەکانی لەگەڵ ئێران ودەستی دۆستایەتی درێژکردن بۆ تورکیا ، پێداگری هەمیشەیی لەسەر برایەتی لەگەڵ هێزە ئیسلامیەکانی ناوخۆی کوردستان ، بەزیان لەقەڵەمدانی پێشووی دروشمی ڕووخاندنی ڕژێمی بەعس لە قوناغی 2000 تا ئاستی چاوخشاندنەوە بە مێژووی ئەو دروشمە لەئەدەبیاتی سیاسی کۆنی یەکێتیدا وپاساوهێنانەوە بۆ هەڵگرتنیان لەو زەمانەدا ، وەستانی ئێستایان لە ڕیزی پێشەوەی هێزە پێکهێنەرەکانی بەرەی سیاسەتی ئەمریکا لە عێراقدا وکردنی کوردستان بەمەیدانێکی شەڕی ئەمریکا لەم ووڵاتەدا وبەگەرەنتی وەرگرتنی کۆنترۆڵی بارودۆخی کوردستان دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس لەکوردستان وئارامکردنەوەی خەڵک ، زۆر بەعملی وبێ ڕتووش ئاقیبەت وئاکامی مێژوویی یەکێتی نیشتیمانیی کوردستان نیشان ئەدەن وەکوو باڵی چەپی بزووتنەوەی ناسیونالیزمی کورد لەڕابووردوودا وهەوڵدان بۆ جێبەجێکردنی ڕاستڕەوترین سیاسەت وپاساودانی ئەو هەموو ئەمسەر وئەوسەرکردنەش وسەرەنجام گیرسانەوەی لەم سەنگەرەی ئێستایدا لەپاڵ ئەمریکادا بەخزمەتکردنی " مەسەلەی کورد " و " بەرژەوەندی خەڵکی کوردستان " وباشترین شێوازی دیبلۆماسی وهونەری سیاسەتیش لەو بوارەدا .

بەڵام ئایا ناوەڕۆکی مەسەلەی کورد چیە ؟

با سەرەتا وێنەیەکی بابەتی لەسەر خودی مەسەلەی کورد بدەین تا بزانین چەند لەگەڵ ئەو سیاسەتانەدا بەتەبایی دێتەوە .
 دیاردەیەکی سیاسی کە پێی ئەوترێ ( مەسەلەی کورد ) بریتیە لە هەوڵ وئاوات وئارەزووی ڕەوای گەلی کورد لە کوردستانی عێراقدا بۆ ناسینیان بەیەکسانی لەگەڵ گەلانی تری دانیشتووی عێراق وداننان بە مافی دیاریکردنی چارەنووسیان لەلایەن نەتەوەی سەردەست وڕژێمی ناوەندی ئەو ووڵاتەوە . بەمانایەکی تر  مەسەلەی کورد چوارچێوەیەکی سیاسیە بۆ بزووتنەوەیەک کە تێئەکۆشێ بۆ بنەبڕکردنی یەکجاری سیاسەتی تواندنەوە وهەڵاواردنی نەتەوایەتی کە لەسەردەستی بەعسیەکان وەکوو باڵی زاڵی ناو بزووتنەوەی ناسیونالیزمی عەرەب لە عێراقدا بەتووندترین شێوە دەرهەق بە گەلی کورد بەڕێوەبرا وگەیشت بە ئاستی پلان دانان وبەڕێوەبردنی پلانێکی ورد وهەمەلایەنە وڕێکخراو بۆ ئیبادەی بەکۆمەڵ ( جینۆساید ) . ناسینی تاکی کورد بە هاووڵاتی پلە دوو گەرچی لە عێراقدا لە دەستور ویاساکانی تردا نەنوسرابوو بەڵام بە کردەوە کۆڵەکەیەکی سیاسەت ونەهجی بەعس بوو . ناساندنی عێراق بەووڵاتێکی عەرەبی کە بەتایبەتی لە ساڵی 1963 بەدواوە بنەمایەکی نەک تەنها حکوومەتە یەک لەدوای یەکەکان بەڵکوو پایەیەکی دەوڵەتی عێراق وهۆشیاری سیاسی وکەلتووری خەڵکەکەی بوو ودواتریش  لە دەستوور وسەرجەم بنەما یاساییەکانی ئەم ووڵاتەدا  جێگیر کرابوون ، ڕیشە وبناغەی دەستووری پیادەکردنی چەوسانەوەی تووندی نەتەوایەتی بووە دەرهەق بە کورد لە عێراقدا . ئەوەی سەرنجڕاکێش بێت لە ئێستادا ئەوەیە کە ئەو بنەما سیاسی ودەستووری وکەلتووریانە لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعسەوە نە هیچیان گۆڕاون نە ئاماژەیان پێئەکرێ ونە هێزەکانی بزووتنەوەی ناسیونالیزمی کورد پێ لەسەر پاکتاوکردنیان دائەگرن .
 بە کورتی (( ئەنتی کورد )) بوون ، لانی کەم لە 1963 بەدواوە وتا ئێستاش ، خەسڵەتێکی بابەتی وناوەڕۆکی پێکهاتەی دەوڵەت وحکوومەت وکەلتووری باوی عێراقە ولەهەموو بۆنەیەکدا زۆر بەپۆشتاخی خۆی  ئەنوێنێت .
 هەر چاودێرێکی بێلایەنیش بڕوانێتە مێژوو وئێستای عێراق ، ئەزانێ کێشەیەکی گەورە لەم ووڵاتەدا هەیە بەناوی مەسەلەی کوردەوە.
کورتەی ئەم کێشەیە بەم جۆرەیە :
 گەلێک بە ناوی کوردەوە نەک هاشا لە مافی دیاریکردنی چارەنووسی کراوە بەڵکوو ڕژێمە یەک لەدوای یەکەکانی عێراق بەکوشتار وەلامی سادەترین داخوازیەکانی وەکوو خوێندن بە زمانی کوردی وناونانی مناڵ بەوناوەوە کە پێیان خۆشە تا ئەگات بەبەشداریکردنی گەلی کورد ونوێنەرەکانیان لەدیاریکردنی سیمای سیاسی عێراقدا ، داوەتەوە . ئەم سیاسەتە بەتایبەتی لەسەردەمی بەعسدا ئاڵوگۆڕی زۆر تووندی بەخۆوە بینی تا ڕادەی هەوڵدانی بەکردەوە بۆ سڕینەوەی بوونی فیزیکی وقەڵاچۆکردنی گەلی کورد.
 جا مەسەلەی کورد وەکوو مەسەلەیەکی سیاسی لەناوەڕۆکدا یانی زەوتکردنی ویستی ئەو گەلە بۆ دیاریکردنی چارەنووسیان بەشێوەی دڵخوازی خۆیان ولەبری ئەوە سەپاندنی سیاسەتی تواندنەوەی نەتەوەیی بەسەریاندا لە ناو نەتەوەی عەرەبدا.
 ئەوە لایەنی بابەتی مەسەلەی کوردە بەدەر لەوەی هێزەکانی بزووتنەوەی نەتەوەیی کورد بیانەوێ ئەو داخوازیە بە چ ئاقارێکدا ببەن وکەڵکی سیاسی تایبەتی لێ وەربگرن.

 ڕێگە چارە :

چاری مەسەلەی کورد لە هەر قۆناغێکدا ، بە هۆی زۆرەوە ، شێوازی تایبەتی گرتۆتەبەر.
 بارودۆخی دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس لە عێراقدا ( لەناوەڕۆکدا ) وەکوو ئەو کاتە وایە کە دەوڵەتی عێراقی پاشایەتی لە ناوەڕاستی سەدەی بیستەمدا دامەزرا. دیسانەوە ئەم دەوڵەتە لە گرێژەنەوە دائەمەزرێتەوە . لە پەیوەند بەمەسەلەی کوردەوە زۆربەی لایەنە قومیە عەرەبی وئیسلامیەکان وتەنانەت لیبرال ودیمەکراتخوازەکانی عێراق ئەیانەوێ بەپشتیوانی ئەمریکا سەرلەنوێ کوردستان بەزۆر یا بەسەفەقاتی سیاسی وسات وسەودای پشتی پەردەو بەدوور لە ئاوات وئارەزوو وڕۆڵی گەلی گورد خۆی وگەڕانەوە بۆ ڕای ئەوان وەکوو سادەتری پرەنسیپی دیموکراتی ومافی مرۆڤ ، بەژێردەستەیی بیلکێننەوە بە عێراقەوە بێئەوەی ئەو دەوڵەتەی دایئەمەزرێننەوە هیچ سیمایەکی شارستانی ومۆدیرنی هەبێ.
 گەر ئەو عێراقەی دوای ڕووخانی بەعس دامەزرا ووڵاتێکی ئازاد بوایە ، نەوترایە عەرەبی یا ئیسلامیە ، یەکسانی هەموو گەلان وتاکەکانی بەگرەنتی دەستوور وپەیماننامە نێودەوڵەتیەکان بپاراستایە ، هیچ ئیمتیازێکی نەدایە بەم تایفە ونەتەوە وهیچ ئاینێک، ئیمتیازی تیا نەدرایە بە ئێران وتورکیا وسوریا کە چاویان بە هیچ چارێکی دیموکراتی وئینسانی بۆ مەسەلەی کورد هەڵنایەت، ئەوە باشتر بوو کە لەسەر بناغەی جوگرافی وئیداری ڕۆشن وپاش چاری هەموو پاشماوەکانی چەوسانەوەی دەیان ساڵە لەسەر گەلی کورد، ئەو مەسەلەیە لەچوارچێوەی ئەو عێراقە مۆدیرن ودیموکرات وپێشکەوتووەدا چارەسەربکرێت . بەڵام ئەوانە کۆمەڵێک پرەنسیپی سیاسین پێناچێت لانی کەمیان بەم تەرازووی هێزەی ئێستاوە بێنەدی .
 ئەبێ ئەو ڕاستیە تاڵە باش بزانین کە ئەو عێراقە نوێیەی بنیات ئەنرێتەوە بە هەویەتە ئیسلامی وتایفیەکەیەوە، بەڕۆڵی گەورەی ئێران وتورکیا وسوریاوە تیایدا، بەمەرامە چاوچنۆکە دوور ونزیکەکانی ئەمریکاوە تیایدا ، بەهەڵوێستی شۆفینی هەموو ڕژێمە عەرەبیەکانەوە سەبارەت بەمەسەلەی کورد وبە هەڵوێستی بەرژەوەندی پەرستی حیزبی وتەسکبینی سیاسی پارتی ویەکیەتیەوە و…تاد، لەوەها عێراقێکدا داخوازیە ڕەواکانی گەلی کورد ئەبن بەیەکەمین قوربانی سەفەقات وسات وسەودا وڕێکەوتنی ناوخۆیی وناوچەیی . دیارە یەکێتی وپارتیش لەو بوارەدا نە سیاسەتێکی چەسپاو و خەتی سوور ونە دیدێکی ستراتیجی ووردیان هەیە هەر بۆیە ئاسۆی چارێکی ئینسانی ودیموکراتیک لەو چوارچێوەیەدا کز وپڕ لەتەمومژە.  
هەڵوێستی بزووتنەوەی چەپ لەکوردستاندا سەبارەت بەمەسەلەی نەتەوەیی کورد ، لەقۆناغە جۆراوجۆرەکاندا ، هەڵبەز ودابەزی بەخۆوە بینیوە. چەپ هیچکات خاوەنی سیاسەتێکی تۆکمە وڕۆشن نەبووە سەبارەت بە مەسەلەی نەتەوایەتی کورد لەعێراقدا . سیاسەتێکی وا کە هەم پشتی بەستبێت بە خوێندنەوەیەکی ڕۆشن بۆ ئەو مەسەلەیە وەکوو یەکێک لەگرنگترین مەسەلەکانی گۆڕەپانی  سیاسیی عێراق وهەم پشت ئەستوور بێت بە لێکدانەوەیەکی تیۆری مارکسی بێئەوەی خۆی بکات بە دیلی دەقی تیۆری یاخود تاقیکردنەوەی مێژوویی مەسەلەی نەتەوایەتی لە شوێن وکاتی جیاوازی تر  بەجۆرێک کە تایبەتمەندیەکان وچوارچێوەی کۆنکریتی مەسەلەی کورد لەعێراقدا فەرامۆش بکات .
 ڕاستە مەسەلەی نەتەوایەتی یەکێک لە باسە پڕ هەڵڵاکانی مێژووی بزووتنەوەی چەپ ومارکسیزم بووە لە قۆناغی مێژوویی جیا و وڵاتی جیاوازدا ، ئەوەش ئەزموونێکی دەوڵەمەندی بۆ ئێمەی چەپ جێهێشتووە ، بەڵام هێشتا ئەوانە ناتوانن وەڵامی پڕاوپڕی مەسەلەی کورد لە عێراقدا بدەنەوە بەتایبەتی بە بوونی تایبەتمەندی ووردی ئەم مەسەلەیە وبارودۆخی زەمەنی ئێستا کە لەئەبعادی کوردستانی ناوچەیی وجیهانیدا لەچاو ئەو نموونانەی کە لە مێژوودا ڕوویان داوە زۆر گۆڕانیان بەسەردا هاتووە.
 خاڵێکی تر کە پێویستە لێرەدا ئاماژەی پێ بدەم ئەوەیە کە هیچ کات تەنانەت لەکەلتووری تیۆری مارکسیزمیشدا ، چ لەسەردەمی مارکس یا لە قۆناغی لینیندا ، تەبایی ویەکچوونی تەواو سەبارەت بەلێکدانەوەی مەسەلەی نەتەوایەتی بەگشتی وتاک تاکی تاقیکردنەوەکانی سەردەمی خۆیان نەبوە یا گەر هاوڕایی تیۆریش بوبێت لێکدانەوەیان بەپێی گۆڕانی بارودۆخ ئاڵوگۆڕی زۆری بەسەردا هاتوە . نمونەی جیاوازی نێوان لینین وڕۆزا لەکسمبۆرگ یا نێوان کاوتسکی ومارکس یا ئەنجلز یا هەڵوێست گۆڕین سەبارەت بە مەسەلەی پۆلەندا وئێرلەندا تەنها چەند گۆشەی جیاوازیەکان ولەهەمان کاتدا دوری مارکسیستەکانی ئەو کاتە نیشان ئەدا لە دۆگمای تیۆریەوە . هەڵوێست وەرگرتنی تووندی لینین لەدژی ستالین سەبارەت بە شێوەی چاری مەسەلەی نەتەوەیی جۆرجیەکان نمونەیەکی ترە .
 لەلایەکی ترەوە ، بەبێ بونی دەرک وهەڵوێست وسیاسەتێکی کارا وڕۆشن لەلایەن چەپی کوردستانەوە زەحمەتە ئەو هێزە بتوانێ لەئاستی چینی کرێکار وکۆمەڵگادا  پلاتفۆرمی سیاسی خۆی یەک هەنگاویش بەرێتە پێشەوە. ئەوە شتێکی بەڵگەنەویستە کە کرێکار بوونەوەریکە بەرهەمی تیۆری نیە بەڵکو بەرهەمی کۆمەڵگا وپەیوەندیە کۆمەڵایەتی وئابوریەکانی ناو کۆمەڵگایە وهەر ئەو ڕەهەندانەشن کە چوارچێوە فکری وسیاسیەکانی ناو کرێکاران لەقاڵب ئەدەن. بزوتنەوەی کرێکاری کوردستانیش ڕێک بەپێی هەمان ڕێسا بەرهەمی  ململانێ جۆراوجۆرەکانی کۆمەڵگای کوردستان وعێراقە کە مەسەلەی نەتەوایەتی لەپێشی گشتیانەوە دێت گەرچی ئەوە ڕاستیەکی نەخوازراویش بێت بۆ ئێمە.
 لەلایەکی تریشەوە گەلی کورد لە کوردستانی عێراقدا بەهۆی ستەمی نەتەوایەتیەوە کەوتونەتە ژێر کاریگەری بزوتنەوەی سیاسی وفکری بورجوازی کورد وناسیونالیزمەوە بەتایبەتی کە هیچ کاتێک بزوتنەوەی چەپ ڕێگەچارەیەکی دروست وچالاکی لەم بوارەدا نەبو وئەوەی بوویەتی زیاتر پاشکۆی بەرنامە سەرتاسەریەکەی بوە لە ئاستی گشت عێراقدا وڕەنگ بێ ئەوە کوشندەترین هەڵەی چەپ بوبێت لەوبارەوە.
 جگە لەوەش بزوتنەوەی چەپ وکۆمۆنیستی لەبواری مەسەلەیەکی پڕ گرێی وەکو مەسەلەی کورد لە عێراقدا زۆر جار وبەبێ تەکمیل کردنی بەبەرنامە وڕێگەچارەیەکی ڕۆشن لەبواری مەسەلەی ناوبراودا ، پەنای بردۆتە بەر مەقولاتی وەکو یەکسانی لەبواری هاونیشتیمانی بوندا کە ئەوە جگە لەوەی تێکەڵکردنێکی سیاسی زۆر هەڵەیە لەهەمان کاتیشدا بەیەکسان وەرگرتنی 2 گروپ لە ماف ومەسەلەیە کە ڕیشە و لایەنەکانیان زۆر لەیەک جیاوازن وتەنانەت بە مسۆگەرکردنی مافی هاولاتی بوونی یەکسانیش هێشتا هەر مەسەلەی کورد لەجێی خۆی ئەمێنێتەوە مادام کە سروشتی دەسەڵاتی سیاسی گۆڕانی چینایەتی ڕیشەیی بەسەردا نەهاتبێت. 
 دیدگا ومیتۆدی زهنی ومیکانیکی بەشێکی کۆمۆنیستەکانی کوردستانی عێراق ڕێگربوە لەبەردەم گرتنەبەری سیاسەتێکی دروست وکارادا سەبارەت بەمەسەلەی نەتەوایەتی لە کوردستاندا.  
 پێشم وایە کاتی ئەوە هاتوە کە بزوتنەوەی چەپ جیاوازیەکی بەرنامەیی وعەمەلی دابنێت لە نێوان خواست وئیرادە وئامانجی گەلی کورد بۆ ڕزگاربون لە کۆتی چەوسانەوەی نەتەوایەتی لەگەڵ هەوڵ ومەرام وبەرژەوەندی بورجوازی نەتەوەیی کورد . بینینی یەک لایەنەی مەسەلەی نەتەوایەتی لەکوردستاندا وتەماشاکردنی تەنها لەو گۆشەیەوە کە ناسیونالیزمی کورد چ ڕۆڵێک ئەبینێت وچاوپۆشی کردن لە هۆ سەرەکیەکانی سەرهەڵدانی ئەو چەوسانەوەیە، خزمەت بە شۆفینیزمی عەرەبی وئیسلامی باڵادەست ئەکات. ئەو دیدگایە ئەوە لەبیری خۆی ئەباتەوە کە فاکتەری چەوسانەوەی نەتەوەیی لەسەر کورد ناسیونالیزمی عەرەب وڕژێمە یەک لەدوای یەکەکانی عێراق بون وناسیونالیزمی کورد لەزۆر ڕوەوە بەرهەمی پیادەکردنی ئەو چەوسانەوەیە و بەپاکانەکردن بۆ ئەویان سیاسەتەکانی خۆیان بڕەو پێداوە.
 جگە لەوەش ئەو میتۆدە دیالکتیکی پڕ گرێ وسروشتی دو سەرەی بزوتنەوەی لابردنی چەوسانەوەی نەتەوایەتی وپاڵپێوەنەرە ڕەواکانی خەڵک تێکەڵ ئەکات لەگەڵ هەوڵی بورجوازی ناسیونالیستی کورد بۆ سواربونی شەپۆلی ئەو خەبات وناڕەزایەتیەی خەڵک ولەقاڵبدانی لەچوارچێوەی بیر وبەرنامەی سیاسی خۆیاندا. یەکێک لەئاکامەکانی ئەو جۆرە تێڕوانینەی چەپ بۆ مەسەلەی چەوسانەوەی نەتەوایەتی لەسەر گەلی کورد بریتیە لە جێهێشتنی مەیدانی خەباتی پان وپۆڕی جەماوەری گەلی کورد لەدژی چەوسانەوەی نەتەوایەتی بۆ هێزە ناسیونالیستەکان.
 کرێکاری کورد ناچارە سەرباری باری مەینەتباری چینایەتی ، چەوسانەوەیەکی زبری تریش بەناوی کوردبوونیەوە تەحەموول بکات.  مانەوەی چەوسانەوەی نەتەوایەتی لەسەر کورد لە عێراق و نمونەیەکی خوێناوی ودڕندانەی کەم وێنەی ئەزمونی ئەوان لەگەڵ شۆفینیزمی عەرەبدا ڕێگەی داوە بە بورجوازی کورد کە هەمو نەهامەتی وبەدبەختیەکانی ژیانی ئەوان بگێڕێتەوە بۆ هۆی کورد بونیان تا ڕێگەنەدات کرێکارانی کورد بیر لە سەرچاوەی چەوسانەوەی چینایەتی خۆیان ودژایەتی بەرژەوەندیەکانیان لەگەڵ بورجوازی کورد ودۆستایەتیان لەگەڵ باقی کرێکارانی عێراقدا  هەست پێ بکەن وڕێکخراوی سیاسی وپیشەیی سەربەخۆی چینایەتی خۆیان پێک بهێنن.
 چەپی کوردستان لەکاتێکدا ئەبێ ئەوپەڕی پێداگری بکات لەسەر لاچوونی هەمەلایەنەی هەموو پاشماوەکانی ستەمی نەتەوایەتی لەسەر گەلی کورد ، ئەبێ بێ پێچ وپەناش لەدژی چەوسانەوەی نەتەوەیی گەلانی تری وەکو تورکمان بێت لە عێراقدا بەبێ ونکردنی هەڵوێستی دروست لەسەر بزوتنەوەی نەتەوەپەرستی تورکمانی یا تۆرانیەت وکاریگەریەکانی لەناو گەلی تورکماندا.
 ئەمڕۆ بەئاشکرا ئەوە سەڵماوە کە خەبات بۆ لابردنی ستەمی نەتەوایەتی لەسەر گەلی کورد یەکێکە لە مەیدانەکانی خەباتی سیاسی چینی کرێکاری هەمو عێراق.
 ئامانجی ئەم مەیدانە لە خەباتی سیاسی چینی کرێکار بەرگری کردن نیە لە لەبەرژەوەندی نەتەوەیی ویەکپارچەیی گەلی کورد بەڵکوو لەخزمەتی ڕۆشنتربوونەوەی خەباتی چینایەتی وسەرکەوتن بەسەر ئەو کۆسپانەدایە کە بەهۆی ستەمی نەتەوەیی لەسەر گەلی کوردەوە پێکهاتون . بەشێکە لە خەباتێکی گشتی تر بۆ پاکتاوکردنی دەسەڵاتی فکری وسیاسی ناسیونالیزمی عەرەب وکورد لەناو گشت خەڵکدا . هەنگاوێکە کە کاریگەریەکانی ئەو ستەمە نەتەوایەتیە کەمتر ئەکاتەوە وڕێگەش واڵاتر ئەکات بۆ گردبونەوەی کرێکارانی کورد وعەرەب لەدەوری بەرژەوەندی هاوبەشیان.
ڕاستە ڕیشەکێشکردنی یەکجارەکی هەموو شێوازەکانی چەوسانەوەی سیاسی وئابوری وکۆمەڵایەتی لەسایەی سیستمی سەرمایەدرای ولەهەلومەرجی ئێستادا بواری یەکسەرەیان نیە بەڵام بۆ مەسەلەی کورد وانیە وچاری ئینسانی وڕەوای ئەو مەسەلەیە بە شێوەیەکی ئازادیخوازانە بوارێکی زیاتر بۆ ئەو ئامانجەی یەکەمیش ئەکاتەوە وچاری مەسەلەی کورد خۆشی ئیمکانی زۆری هەیە .
 پرسیارێک کە خۆی بەسەر کۆمۆنیستەکان و هەموو کەسێکدا ئەسەپێنێت کە تێئەکۆشێت بۆ سۆسیالیزم لە عێراقدا ئەوەیە کە ئایا چەوسانەوەی نەتەوەیی لەسەر گەلی کورد لەلایەن شۆفینیزمی عەرەبیەوە ڕێگری دروست کردوە لەبەردەم خەبات لەپێناوی سۆسیالیزمدا ؟
 بەڕای من وەڵامی ئەو پرسیارە ( بەڵێ ) یە چونکە ئەو ئاکامانەی کە ئەو چەوسانەوەیە پێکیان هێناوە چەند بەرەکی وگیانی ناسیونالیستی لە ناو کرێکارانی هەمو عێراقدا پەرەپێداوە وبورجوازی عێراقیش بەهەمو باڵەکانیەوە سەرباری بونی جیاوازیان سەبارەت بەو مەسەلەیە وکێشەیان بۆ دەسەڵات ، پەیوەندی دۆستانەی خۆیان وهاوپەیمانی سیاسی نێوان خۆیان پاراستووە.
 بە نەبونی سیاسەتێکی ڕۆشن وکارساز وواقیعی سۆسیالیستی بۆ چاری مەسەلەی کورد لە عێراقدا ، ڕێگەی زیاتر خۆش ئەبێ بۆ بورجوازی هەردوو نەتەوەی بندەست وباندەست کە یاری بەم مەسەلەیەوە بکەن وشۆفینیزم لەناو هەردو پێکهاتەکەی خەڵکی عێراقدا زیاتر پەرەپێبدەن . 
 ڕەوتە جۆراوجۆرە بورجوازیەکانی عێراق ( قومیە عەرەبەکان ، ئیسلامیە شیعی وسونیەکان ، ڕەوتە نیشتیمانپەروەرە عێراقیەکان ) ، سەرباری جیاوازی تەکتیکیان لەسەر مەسەلەی کورد ، ئەوەی کۆیان ئەکاتەوە دژایەتیانە لەگەڵ مافی دیاریکردنی چارەنوس بۆ گەلی کورد لە عێراقدا وئازادبونی کورد بۆ مانەوە یا جیابوونەوە لە عێراق. هەمو ڕەوتە سیاسیە بورجوازیەکانی عێراق کۆکن لەسەر ئەو مەسەلەیە وجیابوونەوە ( إنفێال ) وەکووتاوانێکی گەورە سەیر ئەکەن و کردویانە بە بەشێک لەکەلتووری خەلکیش ومانایەکی زۆر سلبیان پێبەخشیوە.

 بورجوازی کورد ونوێنەرە سیاسیەکانیان لەهەوڵی بەدەسهێنانی دەسەڵاتی سیاسی زیاترن بۆ خۆیان لە عێراقدا تا لەوێوە هێز وپایگای ئابووری وسیاسیی خۆیان بەهێزتر بکەن کە ئەوەش یانی چەوسانەوەی زیاتری کرێکاران وباڵادەستی زیاتری ناسیونالیزمی بورجوازی بەسەریاندا.
 بەڕوخانی بەعس کێشەی نەتەوەیی کورد لە عێراقدا نەک هەر چارەسەر نەبوە بەڵکو خەریکە ئەکرێ بەکێشەیەکی خوێناوی نێوان گەلانی عێراق تا بۆ یەکەمین جار کرێکارانی عێراق لەسەر بناغەی بەرانبەرکێی ناسیونالیستی بەربدەنە گیانی یەکتر.
 
چەند بەش لە هەڵوێستی سۆسیالیستی

 1 – پاراستنی یەکێتی چینایەتی کرێکارانی عێراق لەبەرانبەر باڵ وبزووتنەوە ڕەنگاوڕەنگە بورجوازیەکانی عێراقدا بەتایبەتی ناسیونالیزمی عەرەبی ، هێزە ئیسلامیە شیعی وسوونیەکان  وناسیونالیزمی کورد .
 2- بەرگریکردن لە یەکسانی گەلانی عێراق وپێکەوە ژیانیان بەمەرجی بنیاتنانی سیستمێکی سیاسی سکۆلار ومۆدرن ودیموکرات کە چاری ڕیشەیی مەسەلەی کورد لەعێراقدا بکات بە یەکێک لە گرنگترین ئەولەویاتەکانی.
 3 – پێداگرتن لەسەر مافی چارەنووس بۆ گەلی کورد لە عێراق بە بێ هیچ مەرجێک . داننان بە مافی دیاریکردنی چارەنووسدا هیچ مانایەکی بەکردەوەی نابێت گەر هاوکات نەبێت لەگەڵ مافی جیابوونەوە و پێکهێنانی دەوڵەتی سەربەخۆدا.
 4 – شۆفینیزمی عەرەبی وبورجوازی نەتەوەپەرستی عەرەبی تا ڕووخانی بەعس پارێزەر وبەڕێوەبەری چەوسانەوەی نەتەوایەتی بوون دەرهەق بەگەلی کور لە عێراقدا کە لەسەردەمی ڕژێمی بەعسدا تا ئاستی جینۆساید هەوڵی پاکتاوکردنی نەتەوەیی گەلی کورد دراوە.
 5 – ئەرکی کرێکاران وهەموو خەڵکی ئازادیخوازی باقی عێراقە کە لەدژی چەوسانەوەی گەلی کورد دەنگ هەلبڕن و داوای مافی دیاریکردنی چارەنووس ومافی جیابوونەوە بۆ گەلی کورد بکەن .
 6 – کرێکاران وبزووتنەوەی چەپ وئازادیخواز لە کوردستاندا ئەرکیانە کە پێدابگرن لەسەر هاوخەباتی وبەرژەوەندی هاوبەشی خەڵکی عێراق وجیایی خۆیان لەناسیونالیزمی کورد ڕابگەیەنن و پێدابگرن لەسەر بەرپاکردنی سیستمێکی سیاسی سکۆلار ودیموکرات لە عێراقدا کە یەکسانی گەلانی عیراق دابین بکات .
 لەڕوانگەی هەموو کەسێکی ئازادیخوازەوە ئەو ڕاستیە هاشای لێناکرێ کە چەوسانەوەی نەتەوەیی لەسەر گەلی کورد و مانەوەی ئەو مەسەلەیە بەچارەنەکراوی مەترسی زۆری هەیە . بێبەشکردنی کوردستان لە لایەن ڕژیمە یەک لە دوای یەکەکانی عێراقەوە لە هەموو فرسەتێکی گەشەی ئابووری وبوودجەی یەکسان لەگەڵ باقی عێراقدا وهێرش وکوشتار وئەنفال وکیمیاباران وجینۆساید ، ئەبێ دوایی پێ بێت .

 

 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.