Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
کورد پێویستی بەدەوڵەتی نیشتمانییە نەک نەتەوەیی!

کورد پێویستی بەدەوڵەتی نیشتمانییە نەک نەتەوەیی!

Closed

 

 

 

دوای دەنگۆی راگەیاندنی دەوڵەتی کوردیی  وپەیامی هەریەک لە ( تاڵەبانیی و بارزانیی و مستەفا) بەبۆنەی نەورۆزی ٢٠١٢ وە، باسوخواسی ئەم بابەتە  لای رۆشنبیران و سیاسییەکان درێژەی هەیە. جێگەی دەستخۆشییە چەند رۆشنبیرێک بەجدیی دایەلۆگیان لەسەر ئەم بابەتە فرە رەهەندو مەودا قووڵە کردووە، بەڵام بۆ ئەو هەموو ناڕۆشنیی و ئەو شەپۆلە حەماسییە لە بێ تفاقیی تیۆریی و هەڵچوونی  نەتەوەییانەی هەندێ لە رۆشنبیرە سیاسییەکانی نزیک لە دەسەڵاتەوە  زۆر کەمە.

لەئاستی جیهانییدا،  بە باوەڕی بەشێک لە سکۆلار و پسپۆرانی ناسیۆنالیزم، مرۆڤایەتیی لە سەردەمی پۆست- ناسیۆنالیزم و پۆست گڵۆباڵیزمدا دەژیی و لەفۆرمەکانی کۆسمۆپۆلیتانیزمدا خۆی دەبینێتەوە و سەردەمی ناسیۆنالیزمی نەژادیی بەسەرچووە. لەناو کورددا، هێشتا بەهۆقەی ناسیۆنالیزمێکی فەناتیک وخێڵەکیی و ئێسنیکیی، باس لە پێکەوەنانی دەوڵەت دەکرێ. تیۆرییە نوێکانی نەتەوە و ناسیۆنالیزم، جەخت لەوە دەکەنەوە، ناسیۆنالیزم لە ئەنجامی پرۆسێسێکی ئینتیقالیی لە ترادیسیۆنەوە بۆجڤاکی مۆدێرن دروست دەبێ. بەتایبەتتریش جەخت لە پیشەسازییبوون و چۆنییەتی ئاڵوگۆڕە سۆسیۆ (کۆمەڵایەتیی-ئابووریی-سیاسیی و کولتووریی) ەکان  دەکەنەوە و ئەو پرۆسێسانەش گەشە بە ناسیۆنالیزم دەدەن. ئەم دیدە لە بۆچوونەکانی ئەندەرسن و گێڵنەردا بەتەواویی رەنگی داوەتەوە، بەتایبەتیی پێوەندییەکان ئەوەی بە  (کۆمیونیکەیشن ) ناسراوە. 

دەوڵەتی نەتەوەیی (nation state).

لە زانستی سیاسیی و تیۆریی ناسیۆنالیزمدا، تا هەنووکە، رایەکی ساغ و لێبڕاو لەسەر ئەوە نییە، ئایا نەتەوە پێش دەوڵەتە، یان بەپێچەوانەوە؟ بەواتایەکی تر، کامیان زووتر فۆرمەلەی خۆی لە چوارچێوەی چەمکێکی سیاسیی وکۆمەڵایەتیی و کولتوورییدا دەق پێگرتووە؟ دیارە رەهەندی پێگرتنی هەردوو چەمکەکە، بۆ پێكهێنانی دەوڵەتی نەتەوەیی لە دنیادا نموونەیان زۆرە. لەبەر ئاڵۆزیی باسەکە، هەندێ پسپۆر ئەم باسە وەک مەتەڵی مریشک و هێلکە دەچوێنن. سەبارەت بە نەتەوەی کورد و ناسیۆنالیزمی کورد، بەدڵنیاییەوە وەک لایەنە کۆمەڵایەتیی و کولتووریی و سیاسییەکە، ئێسنیکی کوردی دابڕاو لەیەکتریی ( نەک نەتەوەی کورد) پێش سەرهەڵدانی ئەو ناسیۆنالیزمە لاساییکەرەوەیە، بوونی هەبووە کە دواجار لە فۆرمێکی سیاسیی و ئایدیۆلۆژییدا خۆی بە “کوردایەتیی” فۆرمەڵە کرد.  

جڤاکی کوردیی، یان ئێسنیکی کوردیی ( بە زاراوە جیاوازەکانیەوە) بە دەربڕینەکەی بێنەدیکت ئەندەرسن بوونیان هەبووە وەک ئەو جڤاکانەی ئەندێشەی بوونی خۆیان دەکەن(imagined communities). لە بەرامبەریشدا وەک ئەندەرسن لەسەر تێکست و رێژەی نووسین و ئەدەبی سیاسیی و کولتووریی پێیوایە، وەک پێداویستییەکی سەردەمی سەرمایەداریی، پێویستی بە میدیای چاپکراو و دەقگرتوو هەیە، یان وەک ئەوەی ،ئەو ناوی دەنێ ( نووسینی چاپکراوی-سەرمایەداریی: print-capitalism). لێرەدا گومانێکی قووڵ لەسەر ئەم رەهەندە هەیە، کورد لەساڵی ٢٠١٢ دا کەمپەیینی بەدەوڵەتبوون و ئیدیعای یەک باکگراوندی کولتووریی و سیاسیی و زمانیی دەکات، کەچیی زمانێکی لای کەم سەرتاسەریی، بۆ هەرێمی کوردستانی عێراق  نییە. فەرامۆشکردنی ئەم رەهەندە، لەلایەن حیزبە سیاسییەکانی هەرێمەوە جگە لە فەرزکردنی ئەجێندای تایەفیی بەسەر ئەجێندای نەتەوەیی و نیشتمانییدا هیچ لێکدانەوەیەکی تر هەڵناگرێ؟ 

لە ئاستی دنیادا، دوو پرۆسێسی نەتەوە بنیاتنان و دەوڵەت بنیاتنان روویداوە. یەکەمیان دەوڵەتی نەتەوەییە(nation state) کە زۆربەی وڵاتانی ئەوروپا و هێزە ئابوورییە گەورەکان بەم پرۆسێسەدا رۆیشتوونە، دووەمیان وڵاتانی دروستکراو و داڕێژراوە بەپێی  بەرژەوەندیی سیاسیی و ئابوورییی زلهێزەکان، بەم دەوڵەتانە دەگوترێ نەتەوەی دەوڵەتیی( State-Nations )، عێراق و بەشێک لە وڵاتە عەرەبیی و ئیسلامییەکان و جیهانی سێی جاران بەم میکانیزمانە پێک هێنراون. لێرەدا گرینگە ئاماژە بە رۆڵی دەسەڵات، حکومەت، یان تەنانەت قەوارەیەکی سیاسیی لۆکاڵییش ( لەچەشنی هەرێمی کوردستان) لە پێکهێنان یان فۆرمۆڵەبوونی دەوڵەتدا بدرێ.

هەر ویژدان زیندوویەک کە عەقڵانییەت و مەعریفەی سیاسیی بدات بەسەر دنیای عاتیفەسازیی و خەیاڵپڵاویی ناسیۆنالیزم و کوردایەتیی رەشۆکییدا، تێدەگات بۆچیی بادینانی هەرێمی کوردستانی عێراق نەیتوانیوە ئاوێتەی کولتوورو تێکست و ئەدەبی شارەکانی هەولێرو سلێمانیی و کەرکوک بێت؟ ئەوەی سەدام و بەعس بە بەرنامە دەیانکرد، دەسەڵاتی لۆکاڵیی بەناوی کوردایەتیی و نەتەوەییبوون و دەستگرتن بە زاراوەکانەوە دەیکات. مرۆڤی عەقڵانیی بەس لەتەوەرەی زمانەوە سەیری دەوڵەت بکات، تا هەنووکە نەک هیچ چارەسەرێکی بۆ نەکراوە، بەڵكو کوردی لەناو رۆحەکەیەوە، کە زمانییەتی هەلاهەلا کردووەو دایڕزاندووەو پارچەپارچەی کردووە، ئیتر ئەو دەوڵەتەی بۆ هەرێمی کوردستان پێکدەهێنرێ، بەس  دەبێتە موجامەلە و مۆبەڵایزکردنێکی بێتامی شەقامی کوردیی. 

لە ئاستی کوردستانی عێراقدا، تیشکۆکان هەموویان دەچنەوە سەر سەرۆکی هەرێم، چونکە تاڵەبانیی هەڵوێستێکی رۆشنی نییە، جارێک دەوڵەت بەخەونی شاعیرانە دەزانێ و جارێکتر دەیەوی پراگماتییانە مامەڵەی لەگەڵدا بکات. هەرچی مستەفایە، بەحوکمی ئەوەی لە ئۆپۆزیسیۆندایەو هێزی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی سنووردارە، خاوەنی ئەم پرسە نابێ، هەرچەندە لەنەورۆزدا بەشێک لە ناڕۆشنییەکانی بزوتنەوەکەی روونکردەوە لەسەر پرسی بەدەوڵەتبوون و پێش سەرۆکی هەرێمیش کەوت. حیزبە ئیسلامیی و چەپ و کۆمۆنیستەکانیش، لەسەر ئەم بابەتە، نە ئەو قورساییەیان هەیە نە ئایدیۆلۆژیاکانیشیان رێگەیان پێدەدات، بیر لە مەسەلەی بەدەوڵەتبوون وەک گرفتێکی سیاسیی نەتەوەی کورد بکەنەوە. هەردوولایشیان، چونکە ئایدیۆلۆژیا رامیانی کردووە، کرچوکاڵترین بەیاننامەو شیعاری ئایدیۆلۆژییان لەسەر ناسیۆنالیزم و ستەمی نەتەوەیی  هەیە. 

بیرکردنەوە لە دەوڵەتی نەتەوەیی بە دیدێکی پانناسیۆنالیستیی، یان ئەوەی لە ناو ئەدەبی کوردییدا بە نەتەوەییبوون و  کوردایەتیی باوە، زیانی سیاسیی و کولتووریی و ئابووریی بۆ بەدەقگرتنی فیکری بەدەوڵەتبوون هەیە. نە نۆرمی نێودەوڵەتیی و نە سیاسیی عەقڵانییش رێگە بەخۆی دەدات، دەوڵەتێکی کوردیی ( کورد وەک نەژاد، تەنیا پێكهاتەی سەرەکیی بێت) دروست ببێ، نە سەردەمی ئەو شۆڤینزمەش ماوە. کورد فڕوفێڵی زمانیی و سیاسیی زۆری هەیە بۆ ئەوەی ئەمە نەکات، هەندێک دەڵێن دەوڵەتی کوردستانیی( دیارە لەژێر رەخنەدا لە کوردییەوە گۆڕیتیان بۆ کوردستانیی) یان دەڵێن دەوڵەتێکی نوێ لە کوردستانی باشوورەوە( کوردستانی عێراق) دروست ببێ، یاخود وەک سەردار عەزیز دەڵێ “دەوڵەتی هەرێمی کوردستان”.  بەڵام لەواقیعدا ئەگەر مرۆڤ عەقڵانیی بیربکاتەوە و بۆ دوورمەودا نەخشە دابڕێژێ، گرینگ نییە ناوەکەی دەوڵەتی کوردستانیی بێ، یان دەوڵەتی هەرێمی کوردستان بێ، یاخود هەر ناوێکی تر لەخۆبگرێ. گرینگترین تەوەرە، نەورووژاندنی هەست و نەستی نەتەوەیی و ئێسنیکیی  دانیشتوانی زۆرینەی دەوڵەتانی تورکیەو ئێران و وڵاتانی عەرەبیی و کەمە نەتەوە و ئایینییەکانی تری  هەرێمی کوردستانە ، لەگەڵ رێزگرتن و دداننان بە تەواوی مافە سیاسیی و کولتوورییەکانیادا، پێشئەوەی بیر لەدەوڵەت بۆ هەرێمی کوردستان بکرێتەوە. بەواتایەکی تر مۆتیڤی ئەم مۆتۆڕە ئەفسانەییە (mythomoteurs ) ی دەوڵەتی کوردیی دەبێ سڕبکرێ و واقیع و خەیاڵ، ئایدیۆلۆژیا و عەقڵانییەت لێک جودا بکرێنەوە و بیر لە دەوڵەتێک بکرێتەوە ، وێڕای سەربەخۆیی سیاسیی، ئیرادەی تەواویش بدات بە چەمکی هاووڵاتیی و هاونیشتمانیی، دوور لە هەموو چەمک و مەغزێکی نەتەوەییانەو نەژادییانە.  

هەندێ کورد زۆر بەچەمکی باکووری عێراق قەڵسن، بەڵام ئەگەر عەقڵانیی بیربکەینەوە، ئەمە هیچ لە ئەجێندا ( نەتەوەیی و نیشتمانییەکان پێکەوە) ناگۆڕێ، ئەگەر سبەی دەوڵەتێک راگەیاندراو لە ئاستی لۆکاڵیی و نێونەتەوەییشدا ناوی دەوڵەتی ( باکوری عێراق، میزۆپۆتامیای بچووک، تەنانەت ئەربیل…تاد) لێنرا، گرینگ نییە، بەڵکو ئەجێندای سیاسیی و کولتووریی ئەم دەوڵەتە گرینگە، چۆن مامەڵە لەگەڵ پێكهاتەکاندا دەکات؟ ناو گرینگ نییە و نابێتە سیمبۆڵ، دوای دروستبوونی دەوڵەت و ناسینی لە نێوەندو نۆرمە نێودەوڵەتییەکاندا، دەکرێ بە ویستی دانیشتوانەکەی ناوەکەی بگۆڕدرێ. لێرەدا جەختکردنەوە لەسەر کوردبوون و کوردایەتیی و سەرۆکێکی جەمەدانیی بەسەر، ناوەڕۆکی پرۆسێسەکە سەرلەبەر بەرەو ئاقارێکی خراپ دەبات. بەواتایەکی تر نابێ ناسیۆنالیستییانە، بەڵکو نیشتمانییانە  بیر لە دەوڵەت بکەینەوە.

 

کوردستانی داگیرکراو یان دابەشکراو:

کورد، بەدرێژایی مێژووی بوونی خۆی لەسەر خاکەکەی، قەوارەیەکی سیاسیی ئەوتۆی نەبووە، لای کەم سەروەریی بەسەر بەشێک لە خاکەکەی خۆیدا هەبێ. وەک مەسعود محەمەد دەڵێ” بۆ ماوەی ٢٥٠٠ ساڵ کورد لەدەرەوەی مێژوو بووە و نەیتوانیوە دوو پرد دروست بکات، بادینان و سۆران و ناوچەکانی بابان بەهۆی دووی زێی بچووکەوە لێک دابڕاون”. خاکی کوردستان لەپێش چاڵدێرانەوە بەسەر سەفەویی و عوسمانییەکاندا دابەشکراوە. لەچاڵدێراندا، ئەو دابەشکردنە رەسمیەت و شەرعیەتی سیاسیی نێوان دوو دەسەڵاتی گەورەی وەرگرت. زۆر لە کوردە نەتەوەییەکان، بەردەوام بە گریان و ئەشک هەڵڕشتن، یان بەدەم لووشکە لووشکی شیعرەوە، دەکڕوزێنەوە کە دەوڵەتانی عێراق و ئێران و تورکیەو سوریە، کوردستانیان داگیرکردووە! لە سەر ئەرزی واقیع و نۆرمە نێودەوڵەتییەکان ئەم  گریان و قسە عاتیفییانە نایخوات. دابەشکردنی کوردستان بەسەر دوو وڵاتی جیاوازدا ( ئێران و عوسمانییەکان)، هەروەها سەرلەنوێ دابەشکردنەوەی بەشە کوردستانەکەی عوسمانییەکان بەسەر عێراق و سوریە و تورکیەدا بەرهەمی شەڕی یەکەمی جیهانیی و رێکەوتنامەی سایکس-پیکۆیە.

 کەواتە دەوڵەتی عێراق، کوردستانی داگیرنەکردووە، بەڵکو بریتانیا ئەو بەشەی بە کوردستانی جنوبیی ( کوردستانی باشوور) ناسرابوو، لەچوارچێوەی ویلایەتی موسڵدا خستیە سەر ناوەڕاست و باشووری عێراق، وەک سیاسەتێکی باڵانسڕاگرتنی سوننە و شیعە. بەهەمان میتۆدیش کوردستانی تورکیە و سوریەش بەرهەمی تێکشکاندنی عوسمانییەکان و پێگرتنی کەمالیزم و ناسیۆنالیزمی عەرەبییە، دیارە لە روانگەی بەرژەوەندییەکانی بریتانیای عوزما و فڕانسەی  ئەوکاتەدا. بەشێکی زۆری کوردستانی ئێرانیش، لەوەتەی هەیە دەوڵەتەکانی چەند هەزار ساڵەی ئێران دەسەڵاتیان بەسەریدا هەبووە، بەکورتییەکەی هیچ کوردستانێکمان سەربەخۆ نەبووە، تا داگیریان بکەن، کورد خۆی خاوەنی سەروەریی نەبووە، تا لێمان زەوت بکەن. لەڕاستییدا بە میتۆدو هەڵسەنگاندنی وردی ئەنسرۆپۆڵۆجییانە، کورد هەرگیز نەبووەتە نەتەوەیەک تا ئیدیعای یەک “خاک و زمان و یادەوەریی هاوبەش”………….تاد بکات.

سەرەنجام بەهەموو لۆژیکێکی سیاسیی و کولتووریی، دەوڵەتی کوردیی دەوڵەتێکی حەماسیی و کەفوکوڵێكی سیاسیی سەرکردەیەک یان حیزبێکە، هاوکات دەوڵەتی کوردیی دەوڵەتی نەتەوەیی دەردەچێ، سەردەمی دەوڵەتی نەتەوەییش بەو پێوەرە کلاسیکییانە بەسەرچووە. لە کاتێکدا، دەوڵەتێک کە رەنگدەرەوەی ئیرادەی سیاسیی و سەروەریی هاونیشتمانیانی تەواوی کوردستانی باشوور بێ، دەوڵەتێکی نیشتمانییە و بۆ هەموو ئەو کورد وعەرەب و تورکمان و کەمە نەتەوەو ئایینییانەی تێیدا دەژین، دەوڵەتی هاووڵاتیی دەبێ و ئینتیمایان بۆی دەبێ. بەدڵنیاییشەوە دەوڵەتی نیشتمانیی دەوڵەتێکی کەم تا زۆر دێمۆکراسیی و فرە رەنگ و دەنگ دەبێ، لەکاتێکدا وەهمی دەوڵەتی نەتەوەیی، بۆی هەیە لە میراتی عەشیرەت و ناوچەیەک و ئیمارەتێکدا کۆبکرێتەوە.  لە کۆتاییدا، نە دەوڵەتی نەتەوەیی و نە دەوڵەتی نیشتمانیی بۆ کوردستانی باشوور، لە دوور و نزیکدا نابێتە فاکتەری یەکگرتنەوەی  ئەو پارچە کوردستانانەی، ناسیۆنالیستە بێسەوادەکان بە پارچە داگیرکراوەکان دەیخوێننەوە، بەڵکو دەبێتە ئۆخژنێکی سیاسیی و کولتووریی بۆ هەموو تاکێکی کورد لە پارچەکانی کوردستاندا و بەرقەرارکردنی لای کەمی ئاشتیی لە ناوچەکەدا، بەڵام مۆدێرنترو عەقڵانییترە، ئەو دەوڵەتە نیشتمانیی بێت نەک نەتەوەیی بێت.  

 

کامیار سابیر

 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.