Skip to Content

Friday, March 29th, 2024

کەرکوک لەنێوان بەهەرێمبوون و لەدەستچووندا

Closed
by January 18, 2012 گشتی

کێشەی سیاسیی کورد لە عێراق و ناوچەکەشدا لە ١٩٢١ ەوە بە مەسەلەی کەرکوکەوە بەستراوە. کورد و کەرکوک دوو چەمکی سیاسیی تێكەڵن و جیاکردنەوەیان لەیەکتر ناتەواوییەک لەباڵانسی سیاسیی و کولتووریی کورددا دروست دەکات. وێڕای ئەو هەموو خەبات و قوربانییدانەی گەلی کوردستان بۆ کەرکوک، بەشێکی زۆر لە حیزب و سیاسییەکان ئەوەی غەمیان نەبێ کەرکوکە، بەڵکو غەمی گەورەی ئەوان بەقاچاغبردنی هەرچی زیاتری نەوت و کەڵەکەکردنی سەرمایەو دامەزراندنی کۆمپانیای نوێیە بەناوی بنەماڵە و عەشیرەتەکانیانەوە.
هەنووکە نزیک بە نۆ ساڵ دەبێ، کەرکوک نیمچە ئازادەو سیاسییەکانی کورد بە ماددەی ٥٨ و ١٤٠ ی دەستوور دەیانەوێ بیگێڕنەوە. لەسەر ئەرزی واقیعیش لەدرۆیەکی گەورەی سیاسیی زیاتر ئەو هەموو بەڵێن و خۆسوورەوەکردن و خۆفوودانە وەک بڵقی سەر ئاو یەک بەدوای یەکدا دەتەقن. کێشە قووڵ و مێژیینەکانی ناوچە جێناکۆکەکانی دنیا و مێژووی دنیای هاوچەرخ پێمان دەڵێن، ئێمەی کورد بەسیاسیی و قانوونیی و ئەکادیمیست و رۆشنبیرەکانمانەوە لەئاست کێشەیەکی گەورەی وەک کەرکوکدا، زۆر دەستوپێ سپیین.
ماددەی ١٤٠ وەک پاکیج، لەمردنی یەکجاریی نزیک دەبێتەوە. لای کەم ئیرادەی سیاسیی  کورد بەم ئاراستەیەدا ناجوڵێ. حیزب و سیاسیی کوردیش هەموویان بەچاک و خراپیانەوە هەڵپەی خۆدەوڵەمەندکردن و شینی پەیداکردنی پشکیانە لە کۆمپانیا جیهانیی و لۆکاڵییەکاندا. هەرچی نەڕەنەڕ و منگە منگی نەتەوەییەکانی کورد و ناسیۆنالیزمی کوردییشە، لەناو ئۆپۆزیسیۆن و دەسەڵاتیشدا، لەناوەوە و لەهەندەران، لە سیاسیی و رۆشنبیر و ئەکادیمستەکانیانەوە تا بەتاکی ئاساییان دەگات، جگە لەدوورە تەقە و خۆخاڵییکردنەوەی ئایدیۆلۆژیی، بچووکترین خزمەتیان بەکێشەی کەرکوک نەکردووە.
کێشەی کەرکوک ئەگەر گەورەتر نەبێ ، بچووکتر نییە لە سەتان کێشەی وەک ئەبخازیا، رۆژهەڵاتی ئۆرشەلیم(قودس)،کەشمیرو جاموو، قوبرس، ئۆکینۆتۆرۆشیما، دوورگەکانی پاراسێڵ Paracel ، ئابیی لەسۆدان ، ئەبو موسا و…….ژمارەیەکی زۆر کێشەی لۆکاڵیی و نێونەتەوەیی تر. کاتێک تەواوی ئەو میکانیزمانەی بۆ گەڕاندنەوەی کەرکوک بۆ سەر هەرێمی کوردستان فەشەلی هێنا و ماوەیەکی زۆریشە لەو ئاقارەدا ئێنێرژی بەخۆڕایی سەرف دەکرێ، پێویستە بەجدیی بیر لە ئەڵتەرناتیڤێکی واقیعیی و عەقڵانیی بکرێتەوە،  لە بەکانتۆنبوونی کەرکوک یان ئەوەی باوە لەکوردستان، بە هەرێمێکی سەربەخۆ بکرێ.
راستییەکەی هەرێمی کوردستان جگە لەوەهمێکی کوردیی. کە  مێشکی ناسیۆنالیزمێک ستراکتۆرەکەی داڕشتووە،  پڕە لە تەپوتۆزی عەشیرەتگەرایی و خێڵ و بنەماڵەو فڕێ بە ئەجێندای نە نەتەوەیی و نە نیشتمانییەوە هەیە. بادینان جگە لەناو، بەهیچ شێوەیەک سەر بەهەرێمی کوردستان نییە. بە واتا عەمەلییەکەی، لەباری سیاسیی و کولتووریی و ئابوورییەوە، یەک حیزب هەموو شتێکی قۆرغ کردووە. جیاوازیی و لێکدابڕانی هەولێرو سلێمانییش خوێندکارێکی سەرەتایی هەستی پێدەکات و بچووکترین ئینتیگرەیشن لەنێوانیاندا نییە.
کاتی خۆی لەدوای رووخانی بەعسەوە، تاڵەبانیی  لەناو سیاسییەکانی کورددا بیرۆکەی بەهەرێمکردنی پارێزگاکانی ورووژاند، هەرچەندە کۆمەڵێ حیزب و سیاسیی و رۆشنبیر لەحەماسەتی کوردایەتیی و موزایەدەی سیاسییەوە کەوتنە تەقە لێی، بەڵام ئەوسا ئەگەر هەرێمی کەرکوک بە ناوچە رەچەڵەکەکانی خۆیەوە واتە بە کەلارو چەمچەماڵ و دووز ……تاد دروست ببووایە، هەنووکە پاڵدانەوەی پارێزگایەک بە هەرێمی کوردستانەوە لەباری قانوونیی و دەستووریی و سیاسییشەوە، لەچاو ئەو هەموو ئاڵۆسکاوییەی هەنووکەدا وەک ئاوخواردنەوەی لێدەهات. ئەوە دووبارە تاڵەبانیی پرۆژەکەی هێناوەتەوە بەرباس، بەهەموو لایەنە نێگەتیڤییەکانی تاڵەبانییەوە بۆ کورد، پێش مردنی هەوڵەکانی لە بەکانتۆنکردنی کەرکوکدا بخستایەتە گەڕ، بەڵایەکی سیاسیی و مێژوویی زۆر گەورە لەکۆڵ کورد و نەوەکانی داهاتوو دەبووەوە.
مێژووی دانوستاندنی سیاسییەکان و حیزبە کوردییەکان لەسەر کێشەی کورد بەگشتیی و کەرکوک بەتایبەتیی، خاڵێکی گەشی ئەوتۆی تێدا نییە کە کارامەیی و بەتوانایی و کاریزمایی سەرکردە کوردەکان لەخۆبگرێ…هەمیشە بە پارەو پۆست و بەڵێنی سەرزارەکیی بەڕێکراون. دەیان ساڵی تریش گفتوگۆ و شەڕ لەسەر کەرکوک، بەس  چنینەوەی زیان بەشی کورد دەبێ. بۆیە بەهەرێمکردنی کەرکوک، سنووری ئەو پارێزگایە لەسەر بەشێکی خاکی کوردستان فراوانتر دەکات، لە زێی دووکان و گەورەدێی بەرامبەر پیرەمەگروون و چەمی رەزانەوە تا دەربەند بازیان و باسەڕە و قوڵایی دەشتەکانی گەرمیان درێژ دەبێتەوە و لەباری دێمۆگرافیی و جیۆگرافیی و سیاسییەوە، هیچ مەترسییەکی ناسنامەی کوردستانییبوون نەک لەدەست نادات، بەڵکو تۆختری دەکاتەوە.
گۆڕینی ستراتیژ لەناو حیزبی کوردییدا و را گۆڕین لەناو سیاسیی و رۆشنبیرو ئەکادیمستەکانی کورددا زیاتر لە کەللەرەقییەوە نزیکە کە زادەی کولتووری شەق لەبەرد هەڵدانی شاخ و خێڵ و بنەماڵەیە. کەم کەس لەکورددا دەبینی ئەگەر قسەیەک، وتارێک، بۆچوونێکی  لەسەر کەرکوک هەبووبێ، بەپێی ئاڵوگۆڕەکان رای خۆی بگونجێنێ و رەخنە لە بۆچوونی رابردووی بگرێ، ئەم عینادە سیاسییەش وای لێدەکات نە هیچی نوێ بەرهەم بهێنێ و نە هەرسی پێشهاتە نوێکان بکات و سەرەنجام سفر بەدەستەوە، لەشوێنێکدا بەحەپەساویی و فاشیلیی  دەوەستێ.
ماددەی ١٤٠ لە ئەستەمەوە نزیکەوە جێبەجێکردنی، تاکە ئاڵتەرناتیڤی گونجاویش کە کورد بەکەمترین زیان لێی دەرچێ، بەکانتۆنکردنی کەرکوکە بەسنوورە جیۆگرافییەکانی ساڵانی پەنجاو شەستەکانی سەدەی رابردووەوە. کەرکوک لەنێوان لەدەستچوونی یەکجاریی و بەکانتۆنکردنی هەر ئێستادا ئۆقرەی گرتووە. ئەمەش جگە لە ئیرادەو لێزانین و تۆلێرانس و پسپۆریی لە کێشە هەڵپەسێردراو و جێناکۆکەکانی دنیادا شتێکی عەجائیب و غەرائیبی ئەوتۆی ناوێ.
بەڕاستیی کەرکوک زۆر بێکەسە، لەسەر ئەم شارە، کورد دەبووایە بەئەندازەی ژمارەی پرۆژەی تایبەتی بەرپرسە کوردەکان، دیبەیت و سێمینارو توێژینەوەی ئەکادیمیی و لێکۆڵینەوەی مەیدانیی هەبووایە. وێڕای ژمارەیەکی زۆر دۆکیومێنت لەسەر پاکتاوکردن و دەرپەڕاندن و دابڕانی ناوچەکانی کەرکوک، ژمارەی ئەو توێژینەوانەی لەسەر ئەو شارە کراوە یەک لەسەر هەزاری ئەو  قونکە وتارانە نابێ کە حیزب و سیاسیی و شاعیرو نووسەری کورد، بە حەماس و هەرزەکاریی کوردایەتیی و خۆگیڤکردنەوەی ناسیۆنالیستیی نووسیویانە.

لەکاتێکدا کە عێراق بەرەو ئاقارێکی سامناک دەڕوا، لە هەر پێشهاتێکی سیاسییدا ئەگەر دەوڵەی کوردستانیی بەبێ کەرکوک دروستیش ببێ، بۆ کورد خۆکوژییەکی سیاسیی زیاتر دەبێ تا بە ئۆخژنی دامەزراندنی دەوڵەت بەختەوەر و ئازاد ببێ. لای کەمی جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠ لەهەنووکەدا بەگەڕانەوەی سەرجەم قەزاو ناحیەکانی خۆی، پێش ئەوەی کورد پاڵپشتیی لە پرۆژەی بەهەرێمکردنی شارەکانی سوننە بکات، زامنی کوردستانییبوونی  کەرکوک  بە داتا و بەئامارو جیۆگرافیا دەکرێ. کورد دەتوانی نیوەی زیاتری ماددەی ١٤٠ جێبەجێ بکات، ئەگەر هەر ئێستا هەوڵی بەکانتۆنکردنی شاری کەرکوک بدات. کەرکوک هەنووکە و داهاتوویشی زامن دەبێ، نەک وەک سەفستەی ئێسنۆناسیۆنالیستە کوردەکان، شەپۆڕی لەدەستدانی کەرکوک دەپێون.
بیرۆکەکەی تاڵەبانیی بۆ کەرکوک، شایانی لێوردبوونەیە، بەڵام زۆر گرینگە لەنێوان کۆمەڵێ سەرکردەی سیاسیی و مەکتەبی سیاسیی حیزبەکاندا نەجەڕێنرێ و ساتوسەودای پێوە نەکرێ. پرۆژەی بەکانتۆنکردنی کەرکوک، شارەزایی هەزاران کەسی پسپۆری دەوێ لە بوارە جیاجیاکانی یاسایی، سیاسیی، کولتووریی………تاد دا. کاتی ئەوە هاتووە دەرسێکی قورس لە رابردووی فەشەلی ٩ ساڵی ماددەی ٥٨ و ١٤٠ وەربگیردرێ و ئاڵتەرناتیڤێکی واقیعیی و عەقڵانیی جیاواز بۆ کەرکوک پێڕۆ بکرێ. سەرەنجام هەموو ئەوانەی دەڵێن کەرکوکمان لەدەستدەچێ ئەگەر بەهەرێمێکی سەربەخۆ ببێ، زیاتر ناکامڵیی و جەهلی سیاسیی وکولتووریی، لۆژیکی بیرکردنەوەیانی ئاخنیوە، یاخود ئەجێندای ئایدیۆلۆژیی و بەرژەوەندیی حیزبیی رێگەی نادات لە کێشەی کەرکوک بگات. بۆیە گرینگە بەجدیی بیر لە جێکەوتبوونی هەرێمێکی سەربەخۆ  بۆ کەرکوک بکرێتەوە کە گومانی تێدانییە ناسنامەی کوردستانییبوونی ( لەئاست کوردستانیی عێراقدا) بەتۆکمەیی دەپارێزێ.

سەرنج: سەرەتای ساڵی ٢٠١٠ توێژینەوەیەکم لەسەر کەرکوک نووسی، ئەوکات “هاوڵاتی”  و دەنگەکان بڵاویان کردووە، دواتر گۆڤاری ١٤٠ لە هاوڵاتییەوە وەریگرتبوو، بڵاوی کردبووەوە. ئەمەی خوارەوە لینکەکەیەتی لە دەنگەکاندا.
 
http://www.dengekan.com/doc/2010/4/kamyarSabir_karkuk.pdf


کامیار سابیر


ئەم بابەتە لە ئاوێنەی ژمارە 309 دا بڵاو بووەتەوە

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.