گفتووگۆ له‌گه‌ڵ ستار باقی که‌ریم…
ستار باقى كەریم:
سازدانى ڕابەر فاریق و سۆران عەزیز
ـ وەرگێڕان یەكێكە لە بنەماكانى (كولتوورسازى)، چەندە كاریگەرە لە دروستكردنى پاشخانێكى هزرى و بنیاتنانى كولتوور بە گشتى؟
ستار باقى كەریم: پێش ئەوەى هەر وەرگێرانێك بكرێت، هەڵبەت كەسى وەرگێر خۆیشى دەبێت هەڵگرى پاشخانێكى هزرى و كولتوورى بێت، چونكە مامەڵەى وەرگێران مامەڵە نییە بەتەنیا لەگەڵ دەقێكى رووت، بەقەد ئەوەى مامەڵەیەكى فەلسەفى و كولتوورسازیە كە دەشێت نوێ بێت، لێرەوەیش چەمكى كولتوورسازى تێكەڵییەك لەخۆ دەگرێت وەك ئەوەى پێویستى بە فراوانكردن یا بڵێین دەوڵەمەندكردنى پێكهاتە فرەكانى ترى نێو بۆتەى خودى كولتوور خۆی دەبێت، واتە: لە پڕۆسەى وەرگێراندا كارێك یا لێكدانەوەیەك بەدى ناكرێت، بەناوى دروستكردن، دیارە لەوەشدا دروستكردن و داهێنان خۆشیان دەمانخەنە نێو گێژاوى دونیایەكى ترى لێكدانەوە، بۆیە پێم وایە، وەرگێران داهێنان یا داڕشتنەوەیەكى هارمۆنتیكى بەمانا ئەمانەتیەكەیەوە دەخاتە سەر پاشخانى كولتوورى نەوەكو شتێك دروست بكات، چونكە خودى دروستكردن پتر گرێدراوى رۆحى ئەفراندنى كۆمەڵگە و تاكەكانیەتى بەگشتى، بۆیە بە جۆرێكى تر، دەشێت وەرگێڕان لە داهاتوودا ببێتە داینەمۆى شارەزایى و بیر تیژیى كۆمەڵگە و تاكەكانى، هەڵبەت بە هەر كارێكى وەرگێڕان فەزاى بیركردنەوە لە هەردوو رەوتە شاوڵى و ئاسۆییەكەى خەڵكانى كۆمەڵگە تەنانەت دەشێت هەندێكیش لەم تاكانەى خەڵك هەستى پێنەكەن، فرەوانتر دەكات و كارێكى لەسەرخۆش، بەڵام كاریگەریى دەكاتە سەر پاشخانى كولتورى كۆمەڵگە، چونكە كولتوور بە جۆرێك لە جۆرەكان، بەیەكدادانى رۆشنبیرى و فەرهەنگى گەلانیش دەداتە دەست كە لەوەشیاندا بێگومان، ئاڵوگۆرى شتەكان، واتە: بیروبۆچوونەكان روودەدات.
كەواتە سەرەراى ئەوەى خودى ئەم پڕۆسەیە بەشێكى سەرەكى لە تێكەڵبوون یاخود بەیەكدادانى شارستانیەتەكان پێكدەهێنێت. لەبەرانبەر ئەوەى وترا دەكرێت بڵێین تەنانەت خودى وەرگێڕ خۆى دەبێت بە خاوەن پاشخانێكى فەرهەنگى و كولتوورى ئەگەر هەمەكیش نەبێت ئەوە هەقە وەرگێڕ شارەزاییەكى پتر و پترى لە زمانى گشتى و فەرهەنگى و كولتوورى كۆمەڵگە و ئەو خەڵكانە هەبێت كە كارى وەرگێڕانیان بۆ ئەنجامدەدات واتە گەلەكەى خۆى. لەهەمانكاتدا وەك ئێوە دەڵێن، (كولتوورسازى)، ئەگەر بەو مانایە وەربگرین كە سازاندنى دەقێك بێت، ئەوە هەرگیز مومكین نابێت، وەرگێر بێت بۆ ئەوەى بابەتێك بۆ نێو خەڵك و كۆمەڵگاكەى خۆى وەربگێڕێت، بە كارى سازاندنى دەقەكە یا تێكستەكە هەڵسێت، چونكە دەشێت لەو كاتە وەرگێڕ بەكارى لادان لە دەق و مەبەستى سەرەكى نووسەرى راستەقینە هەڵسێت، كە ئەوە كارێك دەبێت دوور لە هەر كارێكى وەرگێران. چونكە وەرگێڕان پێش ئەوەى گەیاندنى پەیامێك بێت خۆى لە پاراستى راستى و دروستى كارێك كە نووسین و وەرگێڕان خۆیەتى دەبینێتەوە، بەڵام ناشێت ئەوەش لەیاد بكەین، ئێمە وەكو كورد ئایا زمانێكى ستانداردى خۆمان هەیە، تا بتوانین كاریگەریمان بەسەر هەموو شار و ناوچە و پارێزگاكانى كوردستان بە گشتى هەبێت، تەماشا دەكەین زۆرینەى وەرگێڕان و بگرە نووسینەكانیشمان دەتوانم بڵێم لۆكاڵینە نەك هەر لەناوخۆى كوردستان، بەڵكو دەشێت تەنیا لەناو یەك شار دەرنەچێت، بۆ نموونە لە شارێكى وەكو هەولێر كار بە دیالەكتێك دەكرێت و لە شارێكى ترى وەكو دهۆكیش بە دیالەكتێكى تر، لێرەدا دەپرسم ئایا نووسین یا رەخنەگرتن توانى كار بكاتە سەر پاشخانى خوێنەر یا دانیشتووانى دەڤەرێكى لەم جۆرە؟!
كوردستان راپۆرت: وەرگێڕان و زانینى دوو زمان بە ئەبستراكتى، چەندە تواناى ئاشنابوون و گواستنەوەى كولتوور و مێژووى وڵاتانى دیكەى هەیە بۆ نێو كولتوورى (بۆ وەرگێڕدراو)؟
ستار باقى كەریم: وەرگێڕان لە خۆیدا ماناى ئاشنابوون یاخود زانینى پترێك دەدات لە رووى زمانەوانى و فەرهەنگى و كولتوورى، خۆ ئەگەرچى پێویستیشە، بەڵام لە هەمانكاتدا مەرج نییە ئەو كەسەى بە ئەركى وەرگێڕان هەڵدەستێت لەمەوبەر لەم كۆمەڵگەیە ژیابێت یا شارەزایى هەموو داب و نەریت و خەسڵەتە كۆمەڵایەتى و كولتووریەكانیان بێت، بۆیە زانینى نەك دوو زمان بەڵكو پتریش فاكتەرێكى كاریگەرى ئاشناكردنى گەلانە بە هەر بەهەرمێكى دەرەكى، واتە: ئەوەى بۆى وەردەگێڕدرێت، بۆ نموونە دەقێكى شیعرى تۆ تا چەند دەتوانێت ئاشناى بكەیت بە گەلانى دراوسىَ، لەكاتێكدا خودى دەقى شیعرى لەرووى وێنە و رامانگەرى و زمانى شاعیر خۆى، قورسترە لەچاو هەر دەقێكى ترى نووسراو بۆ وەرگێران، بەڵام لە هەمانكاتدا شیعر هەر شیعرە، چونكە دەشێت تۆ ئەو دەقە شیعرییەى لە كوردستاندا دەینووسیت و تیایدا بە خەیاڵ بە هەشتێك یا شوێنێكى وا دەكێشیت كە بەلاى تۆى شاعیر بوونى نییە، بەڵام كاتىَ وەریدەگێڕیتە سە زمانێكى تر، بە لاى خوێنەرى ئەم دەقە شیعرییە ئەو دەقە وەرگێڕدراوە زۆر دەقێكى كرچ و كاڵە و ئەوەشى لە دەقە راستەقینەكەى جیاى دەكاتەوە بریتییە لە گۆڕان و بەرجەستە بوونى خەیاڵى شاعیر، چونكە لە دەقە رەسەنەكە شاعیر خۆى خەیاڵى پێوە دەكرد، بەڵام دواى وەرگێڕانى دەقەكەى ئەو بەهایەى نامێنێت، چونكە ئەوەى شاعیر خەیاڵى بۆ كردبوو ئەوە ئێستا بەرجەستە بووە، واتە: لەوڵاتەكەى ئەو بوونى ئەو شوێنە یا ئەو خەیاڵە هەیە، بۆیە راستە وەرگێڕان پتر واتاى شارەزایى و زمانەوانى دەدات، بەڵام خۆ بەرجەستەكردنى شوێن و كات لە هەر دەقێكدا زۆر گرنگە. تۆ ئەگەر شارەزابیت لە زمانى (رۆوەندا) كە وڵاتێكى ئەفریقیە، راستە تۆ شەڕى ناوەخۆى ئەم وڵاتە وەردەگێڕیت و شارەزاییت هەیە لە زمانەكەیان، بەڵام مەرجە بزانیت تا چەند ئەم بابەت لەگەڵ گەلێكى وەكو كورد دەگونجێت، ئەو كات تۆ چۆن وێنەى كوشتنى مرۆڤێك دەكێشیت كاتىَ بە ( كێرد) یا (تەورداس) سەرى كەسێكى دۆست یا نزیكى لەسەر پرسێكى عەشایەرى دەپەڕینێت، كەواتە: هەق نیە ئێمە وەها لە وەرگێڕان بڕوانین كە تەنیا زانینى دوو زمان یا پترە و بەس، بەڵكو وەرگێران فەلسەفەى هونەرى مامەڵكەكردنە لەگەڵ شوێن و كات، هەروەها هارمۆنتیكاكردنى هەر دەقێكە لەگەڵ كولتوورى باو، نەوەكو سازاندنى، چونكە دەشێت تۆ دەقێكت بەلاوە گرنگ بێت، بەڵام خوێنەرى كەمبێت، یاخود نەیبێت، بۆیە لەم كاتە دەبێت لە خۆت بپرسیت: ئایا زانینى تەنیا زمان بووە؟ تەنیا فاكتەرێكى وەرگێڕان و بەس، چونكە وەرگێڕ پێویستە، تەنیا بە وەرگێڕانى دەق نەوەستێت، بەڵكو ئەوپەڕى هەوڵى بدات بۆ وەرگێڕانى كەتوار بە گشتى یا كولتوور و شارستانییەتى بە مانا فرەوانەكەى كۆمەڵگەى رەسەنى دەق.
بۆیە من پێم وایە وەرگێڕان بە پێچەوانەى هۆكارەكانى ترى گواستنەوەى كولتوور، رۆڵێكى كارا، بەڵام لەسەرخۆ دەگێڕێت بۆ گواستنەوەى كولتوورى ئەو نەتەوەى بابەت یا نووسینەكەى بۆ وەردەگێڕدرێت. بۆ نموونە: ئەگەر وەرگێڕانى بابەتێكى وەكو پێكدادانى شارستانییەتەكان نەبووایە ئێمە ئاشانایەتیمان لە كوىَ بەم بابەت و توێژینەوەیە پەیدا دەكرد.
بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا نابێت ئەوە پشتگوێ بخەین كە هەموو گواستنەوەیەكى كولتوور جۆرێك و چەندان جۆریش لە گۆران لە منداڵدانى خۆیدا هەڵدەگرێت.
كوردستان راپۆرت: لە نێوان وەرگێڕەكاندا دوو روانگە یا دوو چەمك هەن كە پێویستە زۆر بە وریاییەوە مامەڵەى لەگەڵدا بكرێت كە (كولتوورسازى) و (كولتوور گواستنەوە)ن. ئایا جیاوازى نێوان ئەم دووانە لە چیدایە و وەرگێڕى كورد زیاتر كارى لەسەر كام یەك لەو چەمكانە كردووە؟
ستار باقى كەریم: وەك باسم كرد، دەبێت وەرگێر لە خۆى بپرسێت، ئایا ئامانجى لە وەرگێرانى هەر دەقێك چییە، ئاشناكردنى خوێنەر و خەڵكەكانییەتى بە بوونى دەقێكى لەم شێوە (واتە گواستنەوە)؟، ئایا ئامانجى ئەوەیە بەخەڵكەكانى بڵىَ فەرموو لە شێوەى ژیان و كولتوورى ئێوە خەڵكى تر بە هەمان شێوەى ئێوە دەژین و بیردەكەنەوە؟، بێگومان هەقە پڕۆسەى وەرگێڕان هەردوو مەبەست لە خۆى بگرێت؟ تۆ ئەگەر دەقێك لەگەڵ خوێنەرەكانت نەگونجێت و كۆمەڵگە پێى ئاشنا نەبێت، بۆچى وەریدەگێڕیت، لەكاتێكدا دەبێت ئەوەشت لەبەرچاو بێت، سەرەتاى هەموو شتێك نامۆیییە، گواستنەوەى كولتوور واتایەكى ئەبستراكت دەداتە دەست و دەبێت وەرگێر زۆر بە ئەمانەتەوە مامەڵە لەگەڵ دەقى رەسەن بكات، لە كاتێكدا ئەركێكى وەرگێڕان بە ماناى ئاسایی ناوەرۆكى وشە، بریتییە لە تێكشكاندنى پیرۆزییەكان و كاركردن لەسەر هەموو شتێك، بۆیە (كولتوور گواستنەوە)، ئەركى وەرگێر بە جۆرێك لە جۆرەكان قورستر دەكات، ئەوەش لە هەموو لایەنەكانى وردەكارى لە تەك وشە بابەت، ناوەڕۆك، تێرامان و وێنەكانى ناو دەقەكەو…..، بەڵام كولتوورسازى ناكرێت خۆى بە دوور بگرێت لە كولتوور گواستنەوە، چونكە ئەوكاتەى تۆ بابەتێك وەردەگێڕبت بۆ سەر زمانى دایك، چۆن دەكرێت خۆت بە دوور بگریت لە سازاندن و گواستنەوەى، ئەو پەیامەى لەنێو دەقى رەسەندا هاتووە، كەواتە: سازاندن و گواستنەوەى كولتوور، لە خۆیان تێكهەڵكێشییەك پێكدەهێنن، لەگەڵ ئەوەى نابێت وەرگێڕ لە ناوەڕۆك و بەهاى فۆڕمى پێكهاتەى دەقى رەسەن دوور بكەوێتەوە، لە هەمانكاتیشدا نابێت وەرگێڕ تەنیا كار بۆ گواستنەوەى ئەبسشتراكتییانەى دەقى بیانى بكات، ئەوەش بە ماناى لادان نایەت لە بەهاى رەسەنیەتى دەقەكە، بۆیە لێرەدا لەگەڵ ئەوەى ئەمانەتى و پارێزگارى كردن لە دەق كارێكى مەزن و بەرزى وەرگێڕانە، بەڵام كاتىَ دەقێك وەردەگێڕیت دەبێت ئەوە لە خۆت بپرسیت؛ ئەگەر هەمان دەقى وەرگێڕدراوى تۆ بگەڕێننەوە سەر ئەو زمانە بیانییەى كە تۆ دەقەكەت لێى وەرگێڕاوە، ئایا هەمان تێكستت دەست دەكەوێـتەوە؟؟!، بۆیە ناشێت و نابێت وەرگێڕ لە دەقى رەسەن دوور بكەوێـتەوە، جا لە ژێر هەر بیانوویەك بێت، بۆیە وەرگێڕ سەرەتا دەبێت بزانێت ئایا دەتوانێت زاڵ بێت بەسەر زمان و پێكهاتەكانى شوێن و كات و ئەمدیو پەردەى زمانى نووسەرى راستەقینە.
كولتوورسازیش لە خۆیدا مۆركى سازاندن یا گونجاندنى پێوە دیارە، لێرەدا و لەم لایەنە دەبێت بە وریاییەوە مامەڵە لەگەڵ دەق بكرێت، ناشێت ئێمە بۆ ئەوەى خوێنەر یا كۆمەڵگە بە بابەتەكەمان ئاشنا بكەین لە ئاستى دەقەكە بهێنینە خوارەوە، واتە: دەستكارى سێنتاكس و مۆرفیم و پێكهاتە رێزمانى و دەستەواژەییەكانى بكەین، چونكە لێرەوە بە ئەمانەت گواستنەوە و كاركردنى راستگۆیانە لە هەر دەقێك بە ئاشكرا خۆى نیشاندەدات. بۆیە بەردەوام خوێنەر حەز بەوە دەكات، دەق جا وەرگێڕدراو یا نووسراو لە ئاست وشیارى و مەعریفەى ئەو بێت كە ئەوەش لە بەهاى دەق دادەبەزێنێت و خودى خوێنەر خۆیشى دەكوژێت.
كوردستان راپۆرت: نووسین لێپرسراویەتییە و لە بەرانبەریشدا وەرگێڕان لێپرسراویەتییەكى لەو گەورەتر. ئایا دەكرێت بڵێین بەو فەرهەنگە (قامووس) لاواز و كەم ئەزموون و كورتەى كە لە كتێبخانەى كوردى ئامادەگیى هەیە، وەرگێڕانێكى جیدیى لە هزر و فەلسەفە دروست ببێت؟
ستار باقى كەریم: نووسین پێش ئەوەى هەست كردن بێت بەرانبەر پێویستییەك و تێركردنى هەڵچوونەكانى بەرپرسیاریەتیى، لە هەمانكاتدا بەرپرسیاریەتییەكە بەرانبەر تۆى مرۆڤ یا خوێنەر، چونكە ئایا تۆ چەندە لە دەقى راستەقینە و بابەتى سەرەكى هەر نووسەرێك یا وەرگێڕێك ئاگاداریت؟ بۆیە نووسین لەگەڵ ئەوەى پێویستییەكى دەروونیە، بەڵام پێش ئەوەش پێویستییەك و لە هەمان كاتیشدا بەرپرسیاریەتێكى ئەخلاقیشە، ئەخلاقێك كە دەشێت تۆ لەو زیاتر پەیوەست بیت پێیەوەى و هەوڵ بدەیت لە ئەوانیتریش رەنگبداتەوە، بۆیە نووسین لە خۆیشیدا دوو جەمسەر لەخۆ دەگرێت، كە دوو ئاراستەى تەواوكار بە یەك لەخۆدەگرێت، واتە نووسین لە سەرێكدا بریتییە لە پڕۆسەى هەستكردن بە بەرپرسیاریەتیى، ئەویتریش بریتییە لە پڕۆسەى لێپرسینەوە، واتە تۆیەكى نووسەر چەندە بەرپرسیاریت بەرانبەر ئەوەى نووسیوتە؟، ئایا چەندە خەڵكى دەرەوەى تێكست و بابەتەكانى تۆ مافى لێپرسینەوەیان هەیە لێت؟، بۆیە فەرهەنگیش وەك نووسین نییە، چونكە فەرهەنگ هەڵگرى خەسڵەت و تابەتمەندییەكى ترە، كە زۆر لە نووسین قورستر و گرانترە لەلایەنى داهێنان، بۆیە من پێم وایە كەمینەیەكن ئەوانەى فەرهەنگى راستەقینە و پر بایەخیان هێناوەتە نێو گۆڕەپانى كولتوورى و فەرهەنگیى زمانى كوردى، یا باشتر بڵێم نێو ئەدەبیاتى كوردى، لە خۆیشیدا ئێمە درزێكى فرەوانمان لە بوارى فەرهەنگدا هەیە، كاتىَ دەزگایەكى دەرەوەى ناوەندە سەربەخۆ و مەدەنییەكان بە كارى داڕشتن و نووسینى فەرهەنگێك هەڵناستن، خەڵكانێك یا ئارەزوومەندانى بوارى فەرهەنگ نووسین بەم ئەركە هەڵدەستن، بۆیە ئەوانەى فەرهەنگ دەنووسن وەك ئەوەى نووسەرێكى كورد دەڵێت، نووسەرى فەرهەنگ نەك نابێت چاوەڕێى پاداشت نەكات، بەڵكو دەبێت چاوەرێى رەخنەگرتنیش بكات.
بۆ سەردەمى ئێستاش، سەبارەت بە دروستبوونى وەرگێڕانى جیددیى لە سایەى ئەو چەندان فەرهەنگەى لەم بوارەدا هەن، من پێموایە وەرگێڕانەكانمان و تەنانەت نووسینەكانیشمان لە ئێستادا پێش فەرهەنگەكانمان كەوتوون، واتە: وەرگێڕانەكانى ئەم بوارانە، پێموانییە پشتیان بەم جۆرە فەرهەنگانە بەستبێت، بۆیە ئەوەى لەم بورانەدا وەرگێڕدراون پتر پشت بە تێگەیاندن و گەیاندنى مەبەستى سەرەكى بابەتەكە دەبەستن، نەوەكو وشە بە وشەى ئایدیا و سەبجێكتەكە بە گشتى و دەستەواژەكان، بۆ ئێستاش كە سەرەتاى لە دایكبوونى رەوتێكى نیمچە وەرگێڕانە لە گۆڕەپانى ستراكتۆرى رۆشنبیرى و كولتووریى كوردى، شتێكى پێشكەوتووە، بەڵام هەڵبەت لەگەڵ پێشكەوتنى زمان و كولتوور و فەرهەنگى كوردی، لە داهاتوودا ئەو كات بە كارێكى سەرەتایى تەماشا دەكرێت.
كوردستان راپۆرت: وەرگێڕانی باش یەكێكە لە تایبەتمەندییەكانى وەرگێڕان، بەتێڕوانینى جەنابت، هەڵبژاردنى دەقێكى ناوازە خۆى بەشێك نییە لەو تایبەتمەندى و پڕۆسەیەى كە پێى دەڵێین وەگێڕان؟
ستار باقى كەریم: بەدڵنیاییەوە، هەڵبژاردن، یا دیاریكردنى هەر تێكستێك رێگەیەكە بۆ سەركەوتن یا پێچەوانەى هەر كارێكى وەرگێڕان، بۆیە دەق زۆر كات خودى وەرگێر و كەسایەتییەكەشى دیارى دەكات. بۆیە بەردەوام وەرگێڕ دەبىَ بیر لەو دەقە یا پەرتووكە بكاتەوە كە بە ئاسانترین شێوە و رێگە پەیامەكەى دەگەیەنێتە خوێنەر، لەو كاتەش نابێت وەرگێڕ بۆ مەبەستى تێگەیاندنى هەر دەقێكى ناوازە یا پێچەوانەكەى، ئاستى زمانى دەق داببەزێنێ و لە هەمانكاتیشدا زیان بە سێنتاكسى زمانى دایكى خۆى بگەیەنێت.
ئامانجى هەر دەقێكیش سەرەراى هەر مەبەستێك، بریتییە لەوەى وەرگێڕ لەم رێگەیەوە بتوانێت ئاستى وشیارى و مەعریفیى خوێنەر بباتە سەروو نەوەكو بە پێچەوانەوە، بۆیە دەبێت بەردەوام وەرگێڕ بزانێت بۆ كىَ وەردەگێڕێت؟، چى وەردەگێرێت؟، كەى وەریدەگێرێت؟ لەگەڵ ئەوەشدا دەبێت بزانین هیچ وەرگێڕانێك بىَ سوود ناشكێتەوە، مەگەر وەرگێڕەكەى ناكامڵى و كەمتەرخەمیى نواندبێت لە رووى ئاستى كارەكەیەوە، بۆ نموونە: ئەگەر ئێمە بێین دەقێكى ئابوورى سەردەمى كۆن، یا ئەوەى باس لە گۆڕینەوەى بازرگانیى سەرەتایى دەكات چەندە بازاڕى خوێندنەوەى لە ئەمڕۆدا دەبێت، سەرەراى ئەو چەندان تێرمە ئابوورییەى كە ئەمڕۆ باوە چۆن لەگەڵ فەرهەنگى ئابوورى دوێنێى كولتوورى ئابوورى كوردستان دەیگونجێنیت؟!.
كوردستان راپۆرت: ئایا لە وەگێڕاندا كێشەیەكمان بۆ دروست نابێت لە تەرجەمەكردنى هزر، بە حوكمى ئەوەی لە فەرهەنگى هزریدا هەژاریى وشە و دەستەواژە باڵادەستە؟
ستار باقى كەریم: خودى ژیان خۆى فەلسەفەیەكە، نووسین و داهێنانیش لە پاڵ ئەو. دەبێت ئەوە بزانین لە باشوورى كوردستاندا تا پێش راپەرینیش جڵەوى هەموو نووسینەكان بە دەست چیرۆكنووس و شاعیرانەوە بوو، واتە: كورد بە هۆى داگیركاریى پتر مامەڵەى لەگەڵ شیعر و چیرۆك دەكرد، نەوەك كار بۆ ئەوە بكات دەنگى بگەیەنێتە دەرەوە و لەو نووسینانەش بگات كە لە دەروەى ئەو لە بارەى هەر بابەتێك دەنووسران. بۆیە دواى راپەرین درزى پێویستبوونى وەرگێڕان لە هەموو بوارەكان بە تایبەت هزر و فەلسەفە دەركەوت، هەڵبەت هەژارى راستەقینەى زمان و فەرهەنگ و وشەى كوردیش لەم لایەنە بۆ ئەم رەوشە و قەڵەمانەى رابردوو دەگەرێتەوە.
ئەوەى لە پاچڤەكردنى هزریش رووبەروومان دەبێـتەوە، كێشەی گەیاندنى پەیامى وەرگێڕانەكەمانە بۆ هەر بابەتێك، چونكە لەو كاتە وەرگێڕ ناچارە پەنا بباتە بەر میتافۆڕ و ئەڵتەرناتیڤەكانى هەر وشەیەك یا لێكدانەوەیەك، نابێت لێرەدا ئەوەشمان لە یاد بچێت لە نێو كولتوورى كورد دا، نەك خودى فەلسەفە و هزر لە روانگەى وشە و دەستەواژە كێشەیان هەیە لە لایەنى وەرگێڕان، بەڵكو تا ئێستا ئێمە كەمترین رێژەى خوێنەرى ئەو بابەتانەشمان هەیە. بۆیە لەم كاتە وەرگێڕ دەبێت مامەڵە لەگەڵ ئەڵتەرناتیڤ بكات بۆ گەیاندنى پەیامەكەى.
كوردستان راپۆرت: یەكێك لە ئاراستە بەهێزەكانى مۆدێڕنە، دروستكردنى پردى پەیوەندى و دیالۆگى شارستانییەت و لەویش گشتگیرتر دیالۆگ و پێكهەڵپڕژانى كولتوورەكانە. وەرگێڕان چ پشكێكى بەردەكەوێت لەم نێوەندە دا؟
ستار باقى كەریم: لە نێوەندى دیالۆگى شارستانیەتەكان و پێكهەڵپڕژانى كولتوورەكان، وەرگێڕان رۆڵى خاڵى پێكبەستە و گەیەنەر دەبینێت، سەرەراى ناسناندنى ئەم و ئەویتر، بۆیە بەرپرسیارییەتیى جارێكى تر سەرهەڵدەداتەوە، بۆ ئەوەى ئێمە لە پێگە و دەسەڵات و شوێنى سیاسى و كولتووریى خۆمان بگەین، ئاخۆ لەكوێى نەخشەكەداین؟!.
بێگومان، پردى پەیوەندیش بە تەنیا بە وەرگێڕانى بابەتێك یا تێكستێك دروست نابێت، بەڵكو دەبێت راگەیاندنیش رێكلام بۆ بوونى زمانێكى تر كە زمانى (من) یان (تۆ) یە بكات. هەڵبەت بەیەكدادانى شارستانیەتەكانیش لە خۆیدا سڕینەوەى هەندێك و شیكردنەوەى هەندێكى ترە لە نێو ئەوانیترى بە هێز و بگرە زۆر، بۆیە بە واتەیەكى تر، دەشێت ئێمە وا لە وەرگێڕان بگەین كە مەبەستێكى خۆى لە هێزى هێشتنەوە و دیاركردنى شوێنى من و تۆ دا دەبینێتەوە، چونكە ئەگەر تۆ ئەم بابەتانە وەرنەگێڕیت، واتە بە نیسبەت تۆ خاوەن و زمانى دایكى ئەم دەقە بە مردوو ئەژمار دەكرێن، بۆیە مانەوەى هەر گەلێكیش لە سەردەمى بەیەكدادانى شارستانییەتەكان خۆى لە وەرگێڕان دەبینێـتەوە. چونكە بەم كارە خوێنەران و خوێندەواران لەوە تێدەگەن چییان دەربارە دەنووسرێت یا دەوترێت، لە بەرانبەردا وەرگێڕان بە ئەركى گەیاندنى مەبەست و ئامانجى ئەوانى ترى بەرانبەر هەڵدەستێت. جا سەرەراى وەرگێڕ خۆى وەكو كارئەكتەرێكى نێو ئەم پانتایییە ، دەشبێت بە بەرپرس لەوەى وەریدەگرێت و وەریدەگێڕێت، بۆیە، وەرگێڕ دەبێت بە وردى مامەڵە لەگەڵ دەق بكات، چونكە دەشێت بە گۆڕانى تەنیا یەك پیت واتە و رەهەندى بیركردنەوەى نووسەرى راستەقینەى بابەت گۆڕانێكى قووڵى بەسەردا بێت. لێرەشدا وەرگێڕ دەبێت بە گوناهبار، لە برى ئەوەى خوێنەر فێرە بابەت و لێكدانەوەى نوىَ بكات، تەماشا دەكەین بەم نا تێگەیشتنەى لە وەرگێڕان فێرى ناراستى و چەواشەیى دەكات.
كوردستان راپۆرت: ئەگەر وەرگێڕان وەك تەرجەمەكردنى كولتوور و شارستانى ناوچە و وڵاتێك تەماشا بكەین بۆ نێو كولتوور و شارستانییەتى وڵات و ناوچەیەكى دیكە، ئەى بە پێچەوانەكەیەوە چەندە بە سوود و باشە؟ یا بە مانایەكى دیكە، لە كاتێكدا ئێمە (لێوەرگێڕدراومان) هەیە، لە بەرانبەردا چەندە پێویستمان بەوە هەیە كە لە (بۆ وەرگێڕدراو) ەوە تەرجەمە بكەینە سەر "لێوەرگێڕدراو"؟
ستار باقى كەریم: فاكتەرێكى هێشتنەوەى زمانى دایك، خۆى لە كارى وەرگێڕان دەبینێتەوە. واتە: تۆ دەتوانى دەقێك یا نووسراوێك وەربگێڕیتە سەر زمانى دایك، واتە: زمانى كوردى، ئەوەندەش بەس نییە تاوەكو باوەڕى ئەوە دروست بكەیت، كە میللەت یا گەلێك لە مەترسى لەناوچوون رزگار دەكەیت، بۆیە لێرەدا تۆ بە ویست یا بەبىَ ویستى خۆت، كەسێك یا گەلێك یا نووسەرێكى دەرەوەى خۆت بە گەلەكەت و تەنانەت خۆیشت، ناساند، بەڵام لەوە گرنگتر بۆ درێژەدان بە مانەوەى خۆمان وەكو كورد پێویستمان بە تەنیا وەرگێڕان نییە، بە قەد ئەوەى پێویستمان بە خۆوەرگێڕانە، واتە: بە زمانیتركردنى دەقە كوردییەكان، كە ئەوەش پێویست بە شارەزایی و قاڵبوونەوەیەكى پڕ سەلیقە دەكات لەم بوارەدا. من پێم وایە كورد بە ئەندازەیەكى كەم نەبێت، ئەگینا نەوەكو هەر نەیتوانیوە تەنانەت كورد بە خاوەنى راستەقینەى پەرتووكە وەرگێڕدراوەكان بناسێنێت، بەڵكو نەیتوانیوە ئەوانیش بە كورد ئاشنا بكات. بۆیە كارى وەرگێڕان هەقە لە دوو سەر بێت، سەرێك وەرگێڕان لە دەرەوە بۆ ناوە وە بێت، سەرەكەى تریش لە ناوەوە بۆ دەروە بێت، واتە تا نەتوانرێت لە زمانى دایك بابەتێك بە ئاراستەى دەرەوە وەربگێڕدرێت، ناتوانرێت خۆشمان بە خەڵكان و نووسەرانى دەرەوە بناسێنین. هەڵبەت، وەرگێڕان بۆ زمانى دایك یا كوردى، من وەك جۆرێك لە گوێگرتن بۆ بەرانبەر دەیبینم، چونكە تۆ بە ئەركى نووسینەوە و وەرگێرانى هەمان ئەو دەقە هەڵدەستیت كە خۆت مەبەستتە و نووسەریش بۆت دەدوێت، بۆیە تۆ لێرەدا دەكەویتە وارى گوێگر و نووسەریش وتاربێژ، بۆیە لێرەدا دەبێت لە خۆت بپرسیت: ئایا ئەم دەقەى وەریدەگێڕم لەگەڵ ئەوە دەگونجێت كە وەڵامى هەموو پرسیارەكانم بداتەوە؟، یاخود خۆت دێیت لەگەڵ خۆتى بە زۆرەملىَ دەیگونجێنیت؟! بۆیە ئەگەر كارى وەرگێڕان ببەینە ئەمدیو، واتە بە كارى وەرگێڕانى بابەتى خۆماڵى هەڵسین بۆ زمانی ترى بیانى، هەر نەبێت لە مەوقیعى گوێگر و پرسیارنەكارمان دەرباز دەكات و ئێمە دەبین بە وتاربێژ، واتە دەمانەوێت بە ئەوى بەرانبەر بڵێین ئێمەش دەبێت گوێمان بۆ بگیردرێت و ئێمەش هەین، بۆیە پێم وایە وەرگێڕانى هەر بابەتێك یا دەقێكى كوردى بۆ سەر هەر زمانێكى ترى بیانى كارێكە لە ئەوپەڕى گرنگى دایە و تۆ لە خانەى وەرگر دەرباز دەكات و دەتكاتە قسەكار.
ستار باقى كەریم
لە دایكبووى: هەولێر – 33 ساڵ
نوسەر، رۆژنامەنووس، وەرگێڕ و توێژەر
تێبینى:
بیوگرافیا تەمەن و كارەكانى ئەو كەسەى كە ئەم وتووێژەى لەگەڵ دەكرێت پێویستە.
