Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
خوێنه‌ر وه‌ك به‌شێكی  پرۆسه‌ی نووسین

خوێنه‌ر وه‌ك به‌شێكی پرۆسه‌ی نووسین

Closed
by May 13, 2011 گشتی

ڕه‌خنه‌یی وێژه‌یی ئیشكردنی زمانه‌ له‌ پایه‌ پڕ ڕه‌هه‌نده‌كانی زمانه‌وه‌ ، قسه‌یه‌ له‌باره‌ی قسه‌وه‌ ، به‌مانایه‌كی ڕوونتر ، ڕه‌خنه‌ی وێژه‌یی نووسینه‌ له‌باره‌ی نووسینی كه‌سێكی تره‌وه‌ ،وه‌لێ به‌رله‌وه‌ی ڕه‌خنه‌ هه‌رشتێك بێت ، دواجار هه‌ر ڕه‌خنه‌یه‌ ،ده‌لوێت ڕه‌خنه‌ش هاوبه‌ند بێت به‌هه‌ڵوێسته‌كانی مرۆڤبوونه‌وه‌ ، نووسینی ئه‌ده‌بی به‌ ته‌واوی ڕێگاكانیه‌وه‌ له‌هه‌ڵوێسته‌كانی مرۆڤبوونه‌وه‌ هه‌نگاو هه‌ڵدێنێت ، ده‌شێت ڕه‌خنه‌گر له‌ ده‌رئه‌نجامه‌ گشتگیرییه‌كانی خوێندنه‌وه‌ی قووڵ و چڕ وپڕ دروست ببێت ، وه‌لێ‌ نالوێت هه‌موو خوێنه‌رێك ڕه‌خنه‌گر بێت ،ئه‌وه‌ خوێنه‌ری جددی و هۆشیاره‌ ده‌زانێت چۆنچۆنی به‌ نێو ئاسمانی فه‌زاكانی ده‌قدا سه‌ما بكات ، هه‌ربۆیه‌ خوێنه‌ران هه‌ر زوو هه‌ست به‌وه‌ ده‌كه‌ن ، كه‌ له‌ده‌بیاتی كوردییدا ڕۆڵگێرانی كه‌سایه‌تییه‌كانی ناو به‌رهه‌مگه‌لمان زیاتر له‌بازنه‌ی یاخیگه‌ریی و سۆزداریی و نامۆبوونی خود وچه‌ند چه‌مكێكی تردا ده‌خولێنه‌وه‌.
خوێنه‌ری هۆشیار له‌باره‌ی ئه‌وشتانه‌وه‌ قسه‌ ده‌كات ، كه‌ له‌به‌رهه‌مه‌كه‌دا تیشكییان خراوه‌ته‌ سه‌ر ، وه‌ك چۆن ڕه‌خنه‌ گر له‌ پرۆسه‌ی ڕه‌خنه‌ گرتندا ناتوانێت زێده‌ گۆیی بكات ، جگه‌ له‌وه‌ی له‌ كرۆكی ده‌قه‌كه‌دا بوونی هه‌یه‌ ، مه‌گه‌ر ده‌قه‌كه‌ له‌ فه‌زاكانیدا خۆی لێ بێده‌نگ كردبێت ، هه‌ربۆیه‌ نالوێت بروا به‌وه‌ بهێنین كه‌ شتێك هه‌بێت به‌ناوی ڕه‌خنه‌یی زانستییه‌وه‌ ، ته‌نانه‌ت ناشێت شتێك هه‌بێت به‌ناوی >>ڕه‌خنه‌یی كۆن<< یاخود به‌ناوی >>ڕه‌خنه‌یی نوێ<< ، ڕه‌خنه‌یی جوانبین وته‌ندروست هه‌میشه‌ به‌ وزه‌ی مه‌عریفه‌تی خۆی نوێده‌كاته‌وه‌ ، كه‌ دواجار ته‌نیا هه‌ر ڕه‌خنه‌شه‌ ، >>ڕۆلان بارت<< له‌دیدی خۆیه‌وه‌ به‌یانی ئه‌وه‌ ده‌كات >> ڕه‌خنه‌ زانست نییه‌ ، به‌ڵكو سه‌ر و كاری له‌ گه‌ڵ واتاكاندا هه‌یه‌ و زانستی واتاكان پێك دێنێت<< ،زانستی ڕه‌خنه‌ ، یاخود ڕه‌خنه‌یی زانستی شتێك نییه‌ وه‌ك زانستێكی ته‌ندروست له‌ناوه‌نه‌كانی فێركارییه‌وه‌ بدرێته‌وه‌ ، ئه‌وه‌ی كه‌ هه‌یه‌ ته‌نیا بیر و باوه‌ڕی گه‌وره‌ ئه‌دیبه‌كانه‌ بۆته‌ سه‌رچاوه‌ ، كه‌ دواجار ڕێبازه‌كانی ئه‌ده‌بیاتیشیان لێ دێته‌ بوون ، ئاخر چونكه‌ رێبازه‌كانیش زاده‌ی بیر و باوه‌ڕن ، جیاوازن ،ئه‌وه‌ته‌ >>ئه‌رستۆ<< له‌به‌ر ئه‌وه‌ به‌ مه‌زنترین ڕه‌خنه‌ گری سه‌رده‌می خۆی داده‌نرێت ، چونكه‌ ڕێبازی ئه‌رستۆتالیسی هێنایه‌ بوون و ئه‌م رێبازه‌ی چه‌سپاندوو سه‌قامگیریی كرد، بۆیه‌ پێم وایه‌ سه‌ركه‌وتنی قۆناغێك به‌ سه‌ر قۆناغێكی تر كارێكی سه‌خته‌ ، له‌ دیدگایه‌شه‌وه‌ ڕێبازه‌ ئه‌ده‌بییه‌كانیش ئه‌ركییان زه‌حمه‌تتر ده‌بێت ، ئه‌گه‌ رده‌قی شیعریی و شاعیربوون وه‌ك نموونه‌ وه‌ربگرین ، ئه‌وا شاعیری نوێخواز له‌ئه‌ركێكی زه‌حمه‌تدایه‌ بۆ سبه‌ی ، له‌ڕووی هه‌ڵزنان به‌ فانتازیای وشه‌كان و ڕۆناندنی بنیاتنانی شیعرییه‌تدا ، كه‌وابێت ئه‌ركی خوێنه‌ری جددیشمان هه‌میشه‌ له‌ زه‌حمه‌تبوون دایه‌ ، شاعیر كاتێك ده‌نووسێت ، نازانێت له‌ كام له‌ فه‌زاكانیدا خوێنه‌ر پڕ چێش ده‌كات ، شاعیری جاویدانیبوون و نوێخواز چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌ ناكات ،كه‌ ئه‌و په‌ی پێبردووه‌ ، ته‌نانه‌ت چاوه‌ڕێی خوێنه‌ری وه‌هاشی نه‌كردووه‌ ، خوێنه‌ری جددی و راسته‌قینه‌ عه‌شقی راسته‌ قینه‌ی كتێبه‌ ، ئه‌م په‌یوه‌ندی و حه‌ز لێكردنه‌ش له‌ ده‌رئه‌جامه‌كاندا جوایه‌زی خوێنه‌ره‌كانیشی لێ به‌رهه‌م دێت ، كه‌ بێشك ئه‌م په‌یوه‌ندی و حه‌زلێكردنه‌ به‌نده‌ به‌ چێژی ناوه‌وه‌ی ده‌قه‌ كه‌وه‌ ،.
شاعیران و نووسه‌رانی به‌ر له‌ ئه‌مرۆ له‌ رووی هه‌ڵوێسته‌ مرۆڤایه‌تییه‌كان وئه‌ركی شیعرییه‌ت ئه‌ركییان قورستربووه‌ ، وه‌لێ ئه‌مرۆ له‌ڕووی ته‌كنیك و تازه‌گه‌رییه‌وه‌ له‌ ئه‌ركێكی قورسدانه‌ ، ده‌شێت وه‌هاش سه‌یری خوێنه‌ربكرێت ، كه‌ ئه‌ویش هاوبه‌نده‌ له‌ ته‌واو كردنی ئه‌م پرۆسه‌یه‌ ، وه‌لێ نابێت ئاماژه‌ به‌وه‌ نه‌كه‌ین كه‌ جۆرێك له‌ نووسیندا هه‌یه‌ ، به‌ته‌مو مژ وناروونی ده‌ق و شتی له‌م چه‌شنه‌ له‌ ئه‌ده‌بیاتی كوردییدا ناوزه‌ند كراوه‌ >>ئێمه‌ بۆئه‌وه‌ی دوور نه‌كه‌وینه‌وه‌ ، شیعرمان وه‌ك نموونه‌ وه‌رگرتبوو، كه‌ شیعریش قسه‌یه‌ ، قسه‌یه‌كی هونه‌ری كوتكراوو چۆشدراو ، ده‌كرا هه‌ر هه‌مان قسه‌ ، قسه‌یه‌كی ڕووت بایه‌ و هیچ هونه‌رێكی شیعرییه‌تی تێدا نه‌بایه‌<< ،زۆرێك بۆ داپۆشینی بینای شیعرییه‌تییان ، په‌نا بۆ وشه‌ی قه‌به‌ و به‌ ته‌مو مژكردنی ماناكان  و به‌ڕه‌ڵایی سێكسی ده‌به‌ن ، لێره‌دا هه‌موو خوێنه‌رێك ناتوانێت به‌و ئه‌ركه‌ی خۆی هه‌ڵبستێت ، ده‌شێت هه‌ست به‌و جۆره‌ فێڵ كردنانه‌ بكات ، وه‌لێ ناشێت ئه‌مه‌ش هه‌موو خوێنه‌رێك بگرێته‌وه‌ ، >>مالارمێ<< هه‌ڵوێسته‌كانی شاعیربوون و ئیشكردنی له‌پرۆسه‌ی شیعر و كایه‌كانی نووسیندا وه‌ها ڕاڤه‌ كردووه‌ >> ئه‌ده‌ب ، كارێكی سیحر بازانه‌یه‌ << ، ئاخۆ مالارمێ مه‌به‌ستی له‌ سیحر بازانه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ شاعیر به‌سیحری فێڵكردن ، خوێنه‌ر به‌هه‌ڵه‌ دا ببات و چه‌واشه‌ی بكات ، یاخود سیحر لای مالارمێ ئه‌و یه‌ڕی جوانی و هه‌ست كردنه‌ به‌و په‌ڕی خه‌یاڵ ، ئاخر ناشێت له‌م دیدگایه‌وه‌ خوێنه‌ری جددی به‌ ده‌ست بهێنرێت و به‌رهه‌مێكی ناوازه‌ش به‌رهه‌مبهێنرێت ، ئه‌و خوێنه‌ره‌ی كه‌ هه‌شه‌ جگه‌ له‌ چه‌ند ده‌روێشێكی خه‌یاڵ به‌ستوو هیچیتر نییه‌ ، >>پۆل ڤالێری <<  به‌بێ ئه‌وه‌ی سه‌ر له‌ خوی و خوێنه‌ری بشێوێنێت و هه‌ر ساته‌و له‌ ژێر سێبه‌ری شاعیرێكی تردابێت ، توانی شیعریی فه‌ره‌نسی بگه‌یه‌نێته‌ ئه‌و په‌ڕی ئاسۆ گه‌شه‌ كانی داهێنان ، ته‌نانه‌ت ڤالێری له‌ساڵی (1896) دا له‌ پرۆسه‌ی نووسین ده‌ وه‌ستێت و هیچ شیعرێك بڵاو ناكاته‌وه‌ ، له‌پڕ له‌ ساڵی (1917) دا چامه‌ شیعریی (خوا ژنی قه‌ده‌ر) بڵاو ده‌كاته‌وه‌ ، كه‌ چوار ساڵ و نیو خه‌رێكی نووسینی ئه‌م چامه‌ شیعره‌یه‌ ده‌بێت ، شاعیرانی ئێمه‌ ده‌بێت هه‌موو ساڵیك به‌رهه‌مێك بخه‌نه‌ نێو كتێبخانه‌ی كوردییه‌وه‌ ، به‌بێَ ئه‌وه‌ی جارێك له‌ خۆیان بپرسن ، بۆچی ؟>> په‌شێو<< بۆیه‌ تائێستایش به‌جوانی خۆیه‌وه‌ ماوه‌ته‌وه‌ ، چونكه‌ بێده‌نگی هه‌ڵبژاردووه‌  و نه‌یویستووه‌ هه‌موو ساڵیك خۆی له‌ ده‌قه‌ كانیدا دووباره‌ بكاته‌وه‌ ، >>شێركۆ بێكه‌س<<  له‌ دوا دیوانیدا >>هه‌ست و نه‌ست << كه‌ گریمانه‌ی ئه‌م ئیشكالیه‌ته‌یه‌ ، خوێنه‌ر هه‌ست به‌وه‌ ده‌كات ، كه‌ وێنه‌ و ڕووداو گه‌ل و په‌یوه‌ندی سروشت به‌سه‌ر مرۆڤه‌وه‌ تا چه‌ند خۆیان دووباره‌ كردۆته‌وه‌ ، ته‌نانه‌ت له‌ رووی ته‌كنیكه‌وه‌ش ، چه‌قبه‌ستووی له‌ فه‌زاكانیدا ، هیچ جیاوازییه‌كی وه‌ها نابینرێت له‌ گه‌ل هه‌ریه‌ك له‌ به‌رهه‌مه‌كانی >> حه‌فتا په‌نجه‌ره‌ی گه‌ڕۆك _تۆ ئه‌توانی به‌ قومێ‌ ماچ بمخه‌یته‌وه‌ هه‌ڵقوڵین<< ، ئه‌م په‌تا كوشنده‌یه‌ی داهێنان به‌ ئه‌زموونی زۆرێك له‌ شاعیراندا به‌دی ده‌كرێت ، ئاخر ئیشكردن له‌ سه‌ر فه‌زاگه‌لێك و رووداو گه‌لێك و وێنه‌ گه‌لێك به‌ ته‌كنیكێكی چه‌قبه‌ستووی و دووباره‌ ، دواجار خوێنه‌ره‌ تایبه‌تمه‌نده‌كانیش بێزار ده‌كات ، كه‌ ئه‌مه‌ ته‌مبه‌ڵی بیركردنه‌وه‌ و قوربانی نه‌دانی زیاتری شاعیر و زۆر له‌ خۆكردن بۆ پرۆسه‌ی نووسین ،كه‌  به‌رهه‌مگه‌لی هه‌ژاری وه‌های لێده‌كه‌وێته‌وه‌ ، لێره‌شه‌وه‌ خوێنه‌ری هۆشیار زوو هه‌ست به‌و حاڵه‌ تانه‌ ده‌كات ، خۆ ئه‌گه‌ر دیوانه‌ شیعریی >> له‌تیف هه‌ڵمه‌ت<< یش بخه‌ینه‌ به‌ر ڕۆشنایی ئه‌م بۆ چوونگه‌له‌ ، هه‌ست به‌وه‌ ده‌كه‌ین كه‌ له‌ ئه‌زموونی شیعرییه‌تی له‌ تیف هه‌ڵمه‌تدا ، جیا له‌وانه‌ی ئاماژه‌مان بۆی كرد ، په‌له‌ كردنیش به‌ ئه‌زموونه‌ شیعرییه‌كانیه‌وه‌ دیاره‌

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.