Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
لەتبوونی کۆمەڵگە

لەتبوونی کۆمەڵگە

Closed
by August 13, 2011 گشتی

 

لەتبوونی کۆمەڵگە : پرۆسەی بچوککردنەوەی گوتاری سەربەخۆی و بەشکردنی کۆمەڵگە لەلایەن حزبی کوردیەوە
عەلی زەڵمی /بریستۆڵ

 

 

 

(( کاتێ کە ناتوانی بە ئامانجەکەت بگەیت ، وا مەکە ئامانجەکە بگۆڕی بەڵکو هەوڵبدە کردەو هەنگاوەکانت بگۆڕە- کۆنفوشیوس))

لەبری دەستپێک:
ئێمە لێرەدا ناچینە سەر ئەو تێزو تیۆرە کۆمەڵایەتی و کەلتوریانەی بەرهەم هاتوون لەمەڕ کۆمەڵگەیەکی دروست و هارمۆنی، وەدیسان کۆمەڵگەی کوردیش بەروارد ناکەین بەهیچ کۆمەڵگەیەکی تری پێشکەوتوو. لەبەر یەک هۆی سادە ئەویش ئیمە بڕوامان وایە ئەدگارەکانی کۆمەڵگەی کوردی زۆر تەڵخە و پیکهاتەکانی ئاڵۆز، ئیدی هەروا سانانییە ناسنامەی تاکو چڤاتی کوردی  پیناسە بکەیت و پۆلینی بکەیت. بەڵکو ئەوەی لەم نوسینەدا کاری لەسەر دەکەین ، لەپاڵ ئەو گرفتە سیستماتیکی و تێۆریەدا ، هەنووکە لەپەراوێزی ئەو خۆپیشاندانانەی هەرێمی کوردستانی گرتوەتەوە وەک بەشێک لە رۆژهەڵاتی ناڤین، دەسەڵاتی سیاسی کوردی ، پارتی و یەکیەتی بەتایبەتی وە تارادەیەکیش گروپەکانی ئۆپۆزسیۆن، کۆمەڵگەی کوردی بەرەو ئاقارێکی ترسناک و پەرتەوازە دەبەن. بەجۆرێک هەر پارتێک دەیەوێت شەرعیەتی جەماوەریی لەویدی وەرگرێتەوە و بیکاتە موڵکی خۆی ، لەوانەیە بپرسن جاباشە کاری پارتی سیاسی هەر ئەمەیە متمانەی خەڵک بۆ خۆی دەسبخات. دیسان زۆر بەسادەیی ، ئیمە باس لەهەلومەرجێکی تایبەتی دەکەین کە نەکاتی ریفراندۆم و نەکاتی هەڵبژاردنە ، بەڵکو هەنووکە ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتی ئەم دەڤەرەی ئێمە لە قەیراندایە و قەیرانێکی تا رادەیەکیش قووڵ. لەتتکردنی کۆمەڵگەت کوردی و دابەشکردنی بەسەر لایەنگرانی پارت و لایەنەکاندا هیچ نییە جگە لە قوڵکردنەوەی ئەو باردۆخە گرژەی لەدوای ١٧شوبات دروست بووە. ئەگەری  گێڕانەوەی کۆمەڵگەیە بۆ  ئەزمونی شکستخواردوی دووئیدارەیی کوشتنی هارمۆنیای سیاسی و بەرێوەبردن. سەرباری ئەمەش ئەوەی ئەمرۆ پێدەوترێت پرۆسەی گفتوگۆی نێوان دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن ، چ نییە جگە لە دانناپیانانی لایەنەکان بۆ بەشی  یەکتر. واتە ڕێکەوتن لەسەر پەرتەوازەیی کۆمەڵگە ، میتۆدی دانوستانەکەی لایەنی دەسەڵات و موعارەزە لەسەر ئەوە بنیاتنراوە کە من رازیم تۆ خاوەندارێتی ئەو بەشەی خۆت بکەیت بەمەرجێ منیش بەشی خۆمم هەبێت. بێگومان ئەم گوتاری لەتتکردنەی کۆمەڵگە لە هەرێمی کوردستان چەندین رەهەندی جیاوازی هەیە و هۆکاری جیاوازی کاریگەری خۆیان هەیە. لەوانە  بۆ نمونە گوتاری راگەیاندن، پرۆسەی پەروەردەو فێرکردن بە زمانی پەروەردەشەوە،  دادی کۆمەڵایەتی، ئاسایشی نەتەوەیی و کاری دپلۆماسی و  هێزی ئابوری و سەربازی. ئێمە لەم دەرفەتەدا بەکورتی قسە لەسەر چەند رەهەندیکی ئەم پرۆسەیە دەکەین واتە لەتببونی کۆمەڵگە، کە بڕوامان وایە راستەوخۆ پەیوەندی هەیە بە شکستی کیانی سەربەخۆی کورد و دەوڵەتی کوردی.

مۆدێرنە وەک دژێک  لە گوتاری ناسیۆنالستی کوردا:
لە بنەڕەتدا پرۆسەی لەتتکردنی کۆمەڵگە رەهەندێکی قوول و مێژوویی و بۆ ماوەیی هەیە لە ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتی ئەم دەڤەرەی ئێمە، بەتەنها تاوانبارکردنی ئەم هێزانەی ئێستا بە ناهەقی ئەژمێردەکەم بەرامبەریان. بەڵام ئەوەی ئەم هێزانە لێوەی بەرپرسیارن و لەگوناهەکەی پاکنابنەوە ئەمان هەر لەمیانی خەباتی شاخەوە و تا بیست ساڵی فەرمانڕەواییکردن نەک هەرکاریان بۆ بونیاتنانی گوتاری هاوڵاتی و هاونیشاتمانی نەکردوە بگرە زۆر بە زەقی خەڵکی ئەم دەڤەرەیان بەسەر ناسنامەی حزبیدا دابەشکردوە. ئەمەش گەورەترین زیانی روحی گەیاندەوتە تاک، بەجۆرێ هوشیاریەکی تەسک و بچووک بەرهەمهاتوە لەمەڕ دونیابینی ئینتمای نیشتمان و خود. ئیدی ئەوەی بەرهەمهاتوە نە هاوڵاتیەکی نیشتمانیە و نە هاوڵاتیەکی خودگەرا. بێگومان تێزەکانی لەمەڕ ئیندڤجوەلیزم (خودگەرایی) هاوڕێ و هاوتەریبی بزاڤە نەتەوایەتیەکانی نێو زایەندەی مۆدێرنەن لە ئەوروپای سەدەکانی شانزە و هەڤدەهەم داواتر تا دامەزراندنی دەوڵەتی نەتەوە. بەڵام بەداخەوە زۆر بەڕاشکاوی بزاڤی نەتەوایەتی ئێمە تەواو دوورە لەم پرۆسیسەوە و رێچکەیەکی تری وەرگرتوە ئەویش نەتەوەگەری بە هاوڕایی خێڵچیەتی و بەهاکانی ترادیسۆن نەک مۆدێرنە. ئەگەرچی زمان و فۆرمی مۆدێرنەتی بەکارهینابێت لە گوتارەکەیدا بەڵام ئەمە تەنها نەفەسی کورتخایەن و  رووکەش بووە لە جەوهەردا لەروحی خێڵەوە بزواوە. بۆ سەلماندنی چۆنیەتی  بزاوتی ناسیۆنالستی لە میانی شۆڕشەکانی رزگاریخوازی کوردا هیچ خۆ هیلاکردنی ناوێت، مێژووی شۆڕشەکانی نیوەی دووەمی سەدەی ڕابردوو لە باشوری کوردستان زۆر بەزەقی ئەو راستیە دەردەخات کە مۆتیڤی هەلگیرساندنی جەنگ وابەستەی کێشەی موڵکداری بووە لە نێوان دەرەبەگ  ئاغاو خاوەن موڵەکەکان و دەوڵەتەکەی قاسم لەپاش یاسای چاکسازی کشتوکاڵی (اصلاح زراعی)  ساڵی ١٩٥٨ بەدواوە. قسەی ئێمە لێرەدا لەسەر ئەو گوتارە ڕۆشنبیرییە ناسیۆنالستە نییە کە لەژێر کاریگەری گەلانی دەوروبەردا بیریان کردوەوتەوە و شیعریان نوسیوە، بەڵکو ئیمە باس لە شۆڕش دەکەین کە زیاتر بەرجەستەی بزاڤی نەتەوەیی بووە لە ناوکوردا زۆر جاریش ئەو نوخبە رۆشنبیرییە یان بەکارهاتوە یان شوێنکەوتەی ئەو بزاڤە چەکداریە بووە یان یاخی و پەروایزکراون. دیسانەوە    پێویستە ئاماژە بەوە بدەین کە ئەمە بەرواردکاری نییە لەنێوان پەیوەندی مۆدێرنە و ناسیۆنالیزم لە کۆمەڵگای کوردی و ئەوروپیدا، یان داڕنینی کۆمەڵگەی کوردی لەڕەگە رۆژەهەڵاتی و ئەزمونکردنی مێژووی خۆی لە ناوچەکەدا. بەڵکو ئەمە ئەو راستیە دەردەخات کە تا ئەم ساتەوەخەتش ، کە هەلومەرجی زۆر لەبار و گونجاو هەیە بۆ دامەرزاندنی گوتاری هاوڵاتیبوون ، کەچی هەر هێزەکانی ئێمە ناتوانن نیشتمانی بن ، حوکمڕانی ئیمە ناتوانێ دوانەی هاوڵاتی/دەوڵەت بەرهەم بهێنێت بەڵکو هەر قەتیس بووە لە سەر ئەندام/حزب. حزبیش وەک کایەکەی خێڵەکی کە ئەرکی راستەقینەی خۆی لەدەست داوە بەڵکو بووەتە فۆرمێکی نوێی خێڵ و پەیوەندی خێڵگەرا.

هۆمۆجنەس هیترۆجنەس لەگوتاری سیاسی کوردا:
هەرێمی کوردستان لەباشوور پاش ڕاپەڕینی ساڵی ١٩٩١ دۆخێکی تایبەتی هاتە ئاراوە چ لەسەر ئاستی رەگەزی وەک کورد جیاوازبوو لە پارچەکانی تری کوردستان ج لە رووی سیستمی سیاسیشەوە جیاواز بوویەوە لە دەوڵەتی ئێراق. پاشتریش روخانی رژێمی بەعس و هاتنی هێزەکانی ئەمەریکا و هاوپەیمانان لە نیسانی ٢٠٠٣دا ،ئەو تایبەتمەندیەی هەرێمی تۆختر کردەوە و ڕەهەندی دیکەی هاتە سەر گرنگترینیان ئاسایش و ئابووری. زانایانی بواری کۆمەڵناسی و ئیسنستی (رەچەڵەک) پێیان وایە کۆمەڵگە وێکچووەکان (homogeneous) چانسی بەرەوپێشبردن و سەقامگیریی سیاسی تیایاندا زیاترە،ئەگەرچی نابێت ئەوە فەرامۆش کەین کەکۆمەڵیک بەهای مرۆیی هەن ئەکرێت هاوبەش و وێکچوو بن لەگشت کۆمەڵگە مرۆڤایەتیەکاندا. کۆمەڵگەی وێکچوو چەندین جۆریان هەیە، گرنگترینیان وێکچوویی ڕەچەڵەکی وەک دەوڵەتی ژاپۆن ، وێکچوونی ئاینیی وەک هەندێ وڵاتی عەرەبی ، وێکچوونی کەلتوریی وەک هیند، یان سیاسی وەک دەوڵەتە کۆمۆنیستەکان، هەروەها هی ئابوریش یا بازرگانی لەچەند وڵاتیکدا بە پایەکی گرنگ دادەنرێت.
ساڵانی سەرەتای ڕاپەڕین و هەڵبژاردنی یەکەم پەرلەمانی کوردستان قۆناغیکی گرنگ بوو بۆ هەرێمی کوردستان بۆ قوتاربوون لە پەرەتەوازەی و چوون بەرەوە سیستمێکی تۆکمەو یەکانگیر. لەو ئانوساتەدا چاوی نێونەتەوەی لەسەر باردۆخی هەرێم بوو ، زلهێزەکان ( ئەوانەی مەرجی خود فەرمانڕەواییان لەکورد چاوەڕێ دەکرد لە کاتی  پەیمانی سیڤەردا).  دواتریش روخانی رژێمی عیراق بەدەستی هاوپەیمانانی ئەمەریکا هەلی گەورەی دایە دەست سەرکردە کوردەکان تا ئەو سەقامگیریە سیاسی و ئابوریە لەسیستمێکی تۆکمەدا بێنە ئاراوە. بەڵام لەبری کارکردن لەسەر ئەم گوتارە نێوخۆییە سەرکردایەتی سیاسی کورد زۆر  بێباکانە روویان لەبەغدا کردو جارێکی تر ئەوەیان بە ئەمەریکا و هاوپەیمانان و هیزەکانی جیهان دووپاتکردەوە کە ئەمان خەمی دەوڵەتی عیراقیانە هەتا خەمی کیانیکی تۆکمەی کوردی خۆماڵی. ئەگەرچی دروشمی فیدرالیزم وەک تێگەیشتنێکی سیاسی هەماهەنگ لەنێو گشت هێزو لایەنەکانی کوردستاندا ئەکرا ئەو داینەمۆی وێکچوونەی گوتاری سیاسی لە هەرێمدا تۆکمەترو و بەرەوپێش بەرێت و بەچاو بەشەکانی تری عێراقدا کەمتر ئالۆزی مەزهەبی و ئیتنیکی هەیە هەروەک هەمان شت راستە بۆ هەرێمێکی وەک خواروی عێراق. کەچی لەبری ئەمە نەک دەسەڵاتی سیاسی لە هەرێمی کوردستاندا نەیتوانی سوود لەو هەلومەرجە نێوخۆیی و نێودەوڵەتیە وەرگرێت بۆ گەڵاڵەکردنی گوتارێکی سیاسی یەکانگیر و تۆکمە کە لەتوانایدا هەبێت دەسەڵاتی  دامەزراوەی بونیات بنێت لەسەر بنەمای دووانەی هاوڵاتی/دەسەڵات.  بەڵکو بەتێوەگلانی کوردەکان لە شەڕی براکوژی ، هەروەها پەتای دووئیدارەیی و سێ ئیدارەیی ، سەرباری ئەمانەش گوتاری نارۆشنی سەرکردایەتی سیاسی کورد لەگەل بەغدا لەدوایی ساڵی ٢٠٠٣ وە وایان کردوە دۆخێکی ناڕۆشن و ئاڵۆز بێتە ئاراوە. لەهەموویشی خراپتر دەسەڵاتی هەرێم زۆرجار بۆ یەکلاکردنەوەی کێشە ناوخۆیەکانی یاری بەم ئاڵۆزیەیی دەکات بە بەرژەوەندی حزبی خۆیان ، وەک کێشەی بودجە و خۆپیشاندانەکان و ناوچە جێناکۆکەکان. بەڵام هەرچی کێشە سنوریەکان هەیە ، بەتایبەتی هێڕش و سنوربەزاندنەکانی تورکیا بۆ سەر بارەگاکانی گەریلاکان و تۆپبارانی ئێران ئەوا هەرێم سیاسەتێکی دۆڕاو پەیڕەودەکات. سیاسەتی نە عێراقیم لەبەرئەوەی ئەو دوو وڵاتە لەرووی رێکەوتنەهەریمایەتیەکاندا گرفت دروست نەبێت  لەگەڵ عێراق و هەروەها نە هەرێمێکی سەربەخۆش (وەک ئەوەی لە نەوتدا ئەو مافەی هەیە ) هەتا لە یاساو عورفە نێودەوڵەتیەکاندا ئەو دوو وڵاتە دەستدرێژکەرە بەرپرسیار نەبن  لەهەمبەر هێڕشەکانیان بۆ سەر هەرێمی کوردستان.

قەیرانی پەیوەندی :
بەداخەوە سەرکردایەتی کورد هەردەم هەموو تۆڕە پەیوەندیە نێودەوڵەتی و دپلۆماتیەکانی لەسەر بنەمای تاکەکەسی و خێڵ و بنەماڵە ریکخستوە نەک لەسەر بنەمای گوتاری نەتەوەیی یەکانگیر. کەس نازانێت سەرکردە کوردەکان لەگەڵ کێ ولەچ ئاستێکدا پەیوەندیان هەیە لەگەڵ دەوڵەتانی دەوربەر و بگرە ئەوروپا و ئەمەریکاش. کەس نازانێت لەسەر چی رێکەوتون و لەسەر چی ناکۆک ، بەڵام ئەوەی کە دەیزانین ئەوەیە   ئەو پەوەندی و رێکەوتنە ژێربەژێرانەی نێوانی سەرانی کورد و دەزگا هەواڵگری و سەربازیەکانی ( بەداخەوە زۆربەی لەم دوو کەناڵەوە بونیات نراوە) وڵاتانی ناوچەکە و جیهان کەمترین ئامانجی ئاسایشی نەتەوەیی کوردی لەخۆگرتوە. بەپێێ سەرەتاترین زانستی سیاسی دەبێت هەر دەوڵەتێک یان هەرێمێک ئاسایشی نەتەوەیی خۆی لەسەر ئاستی هێزی سیاسی، ئابوری و سەربازی لەرێگەی کاری دپلۆماسیەوە پتەو و قایم بکات . بەڵام ئەوەی کە دەیبینن هێزە کوردیەکان هەمووکات ئەم هاوکێشەیان بچوککردوەتەوە بۆ  پاراستنی ئاسایشی حزب و بنەماڵە و کەسایەتی و سەرکردەکان. بێسەروبەری و کارەساتی دپلۆماسی کورد لەوەدایە زۆر جار لەناو مەکتەبی سیاسی حزبیکدا کەسەکان  چەندین جۆری پەیوەندی جیاوازی نێو دەوڵەتی و هەرێمیان هەیە ، بۆیە زۆرجار من گومان لەو بۆچونە دەکەم کە لای ئیمە حزب هەموو شتێکە. یەکێکی دیکە لە بنەماکانی ئاسایشی نەتەوەیی کە لەڕێگەی کاری دپلۆماسیەوە ئەنجامدەدرێت ، دیسانەوە ئەمیش لە کاری دپلۆماسی کوردیدا زۆر شڕو وێران و گوماناویە ئەویش نەبوونی هیچ پرۆتۆکۆڵ و وەسیقەیەکە هەرچی هەیە زارەکیە و دکیۆمینت نەکراوە. بەدرێژای مێژوو کورد باجی ئەمجۆرە لە ساویلکەیی (یان ئەگەر هۆکاری تری هەبێت) داوە ، لەکاتی بەرخوردی لەگەڵ دەسەڵاتدارانی دەرەوە نەیتوانیوە رێکەوتنەکانی فەرمی و دیکۆمینتکراو بکات. ئەمەش زۆر جار وەک ووتمان دەکرێت هەر ئەم ئەگەرە وەر بگرێت ئەویش سەرکردەکانی کورد وەک بنەماڵە و کەسایەتی یان لەبەرزترین کاتدا وەک حیزب چوونەتە پێشەوە نەک وەک نەتەوە.

دەرئەنجام :
کورد شکستی خواردوە لەسەر ئاستی ناوەخۆ و دەرەوەدا بۆ گەڵاڵەکردنی گوتارێکی نەتەوەیی یەکانگیر و تۆکمە. ئەم شکستە چەندین رەهەندی هەیە ، مێژوویی، مەعریفی واتە رەهەندی بونیادین نەک شکلی  ، گوتارێکی  خیڵەکی  بەرهەمهیناوە لەبری نەتەوەیی و هەروەها ناوچەیی لەبری نیشتمانی. گەلێک هۆی تەکنیکی و تێۆریی  لەپشت ئەم پرۆسەی بچوککردنەوەدایە. کە ئەکرێت بە دوو هۆکاری سەرەکی  ئەژمێریان بکەین کە لەپشت  ئەم پرۆسەیەوەن،ئەوانیش هۆکاری دەرەکی و ناوخۆ،( وەک ئاماژەمان بە هەندێ نمونە کرد لەم وتارەدا).  بە واتایەکی تری؛   یان ئەوەتا عەقڵی سیاسی کورد هەرگیز نەیتوانیوە وێنای کیانی سەربەخۆی خۆی بکات، و ئەوە خودی کارەکتەری کوردیە توانای بەرهەمهێنانی گوتاری دەوڵەتی خۆی نەبووە.  یاخود  هۆکارەکەی دیکەیە کە دەرەکییە، زۆر جار ئەمە کراوەتە هەنجەتێکی حازر بەدەست بۆ پەردەپۆشی شکستەکانی خۆی ، لەم بارەشەدا لەمە ترسناکتر ئەوەیە کە کاتێ ڕێگریی دەرەکی هەبووە لەسەربەخۆی کوردا ئیدی چی هەرێمی بن یان نێودەوڵەتی ئەوا کورد (ئەوانەی نوێنەرایەتیان کردوە)  ستراتیژی بەرژەوەندیەکانی خۆی گۆڕیوە یان بچووک کردوەتەوە. واتە هاتوە لەبەر مانەوەی خۆی و دروستکردنی فۆبیای لەناوچوون دەستکاری ئامانج و خواستە روحی و بونیادیەکانی گەلی کردوە ، هاوکێشەیەکی ترسناکی بەرهەمێناوە کە یەکسانکردنی بەرژەوەندی حزب و گروپەکان بە بەرژەوەندی نەتەوە و گەل.
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.