Skip to Content

Tuesday, March 19th, 2024
روَمانی (بەفر) نێگەتیڤانە لە كورد دەدوێت..!

روَمانی (بەفر) نێگەتیڤانە لە كورد دەدوێت..!

Closed
by April 4, 2008 ئەدەب

  غەفور ساڵح عەبدوڵا……

  (ئوَرهان پاموك )ی تورك  خەڵاتی نوَبڵی ساڵی 2006ی وەرگرت ، لە كاتێكدا و لە هەلومەرجێكی چاوەروان نەكراودا بوو، گەرچی -ئەدوَنیس – ئەو ساڵە بوَ ئەو خەڵاتە خوَی ئامادە كردبوو،كەچی ئەكادیمیای سوێدی بەبێ هیچ پێشەكیەك دای بە نوسەری تورك ئوَرهان پاموَك..
 ئەڵفرێد نوَبڵ كە لە كوَتایی سەدەی نوَزدەم كوَچی دوایی كردوە و ، داهێنەری دینامێت بوو، وەسیەتی كرد سامانەكەی بكرێتە خەڵات و ساڵانە بە سەر پێنج بواردا  دابەشبكرێت ، لە بواری فیزیك و كیمیاو پزیشكی و ئەدەب و ئاشتی دا، ئەم خەڵاتە لە ساڵی 1901وە  لەلایەن ئەكادیمیای سوێدیەوە دراوە لەو پێنج بوارەدا .. ئەو ناوە دیارانەی كە تائیستا خەڵاتی نوَبڵیان وەرگرتووە لەئەدەبدا ئەمانەن:
 1-رابندرانات تاگور(هیندستان)1913
          15- ژان پوَل سارتەر (فەرەنسا)1964 خەڵاتەكەی رەت كردەوە.
  2-جوَرج برناردشوَ(ئیرلەندە)1925               16-میكائیل شوَڵوَخوَف (رووسیا) 1965
 3- توَماس مان (ئەڵمانیا)1929                   17- میگیل ئەستوریاس (گواتیمالا)1967
 4- لویژی بیراندیلوَ(ئیتالیا)1934                  18- یاسوناری كاواباتا (ژاپوَن)1968
 5- یوجین ئوَنیل (ئەمریكا)1936                     19-سموَئیل پیكیت (ئیرلەندە)1969
 6- بیرل باك (ئەمریكا)1938                        20-سوَڵجەنیستن (رووسیا)1970
 7- هیرمان هیسە(سویسرا1946                       21-پاپلوَ نیروَدا (چیلی)1971
 8- ئەندرێ ژید (فەرەنسا)1947                      22- ماركیز (كوَڵوَمبیا)1980
 9- ولێم فوَكنەر (ئەمریكا)1949                      23-كڵوَد سیموَن (فەرەنسا)1985
 10- برتراند راسل (بەریتانیا) 1950                24-وول سوینكا (نایجر) 1986
 11-ئیرنست هەمنگوای (ئەمریكا) 1954            25- نەجیب مەحفوز (میسر)1988
 12-ئەلبێر كاموَ  (فەرەنسا)1957                    26-ئەكتاڤێو پاز (مەكسیك)1990
 13- سان ژوَن پێرس(فەرەنسا)1960               27- دوَریس لیسینگ (بەریتانیا)2007
 14- ژان شتاینبێك(ئەمەریكا)1962.
 بوَ یەكەم جار درا بە نووسەرێكی نەناسراوی فەرەنسی(رێنێ سوَلی پروَدوم) ساڵی 1901 . كەچی نەدرا بە داهێنەرێكی هەر فەرەنسایی وەكو(مارسیل پروَست)، كە خاوەنی یەكێك لە شاكارەكانی ئەدەبیاتی جیهانە، بەناوی (گەڕان بەدوای زەمەنی وونبوودا)،  سالی 1922 كوَچی دوایی كردوە ، هەر ساڵێك دوای وەرگرتنی ئەو خەڵاتە لەلایەن هاوڵاتی خوَی (ئاناتوَل فرانس)ەوە  ساڵی 1921 ، هەروەها خاوەنی شاكارێكی وەكو (سەعاتی بیست وپێنج) –كوَنستانتان جوَرجێو – كە لەو روَمانەدا هەردوو بەرەی روَژهەڵات وروژئاوا لە جەنگی دووەمی جیهان ریسوا دەكات. یان داهێنەرێكی وەكو (نیكوَس كازانتزاكی) ،  ساڵی 1957 كوَچی دوایی كرد ، خاوەنی شاكارانی وەكو (زوَربا) و (برا دوژمنەكان) و(لە خاچدانەوەی مەسیح) و(دوایین وەسوەسەی كریست) و(كاپتن میكائیل) و(پەیامیك بو گریكستان)ە. كەچی ئەو خەڵاتەی پێ رەوا نابینن و، دەیدەن بە (بوَریس باسترناك) لە سەر روَمانی (دكتوَر زیفاكوَ) ، كە شاعیری ئاڤاری (رەسووڵ هەمزاتوَف) دەڵێ فاشیلترین روَمانە لە سوڤیەت دا . لەبەر ئەوەیش پێیدرا چونكی دژی رژیمی سوَڤیەتی بوو، ساڵێك بەر لەمردنی (كازانتزاكی) روَماننووسی ئیسپانی (خوان راموون خیمینیز) وەریگرت، هەروەها (جەنگیز ئیتماتوَف) كە زوَربەی روَمان و چیروَكەكانی وەرگێردراون بوَ سەر زوَربەی زمانەكانی دنیا، وەكو: (یەكەم ماموَستا وجەمیلە و قوڵینگەكانی بەرەبەیان و پاپوَڕە سپیەكە و سەگە بازەی ئاسوَی دەریا و روَژیك درێژتر لە سەدەیەك ).. كەم نوسەری چەپ ئەم خەڵاتی نوَبڵەی وەرگرتووە ، بگرە هەموو بێ لایەن بوون یان راست رەوو بوون وكارەكانیان  لەبەرژەوەندی روَژئاوا بووە، بوَچی( مەكسیم گوَركی) خاوەنی روَمانی(دایك) كە وەرگێردراوەتە سەر هەموو زمانەكانی دونیا بە زمانی كوردیشەوە،ئەم خەڵاتەی نەدراێی! كەچی دەیدەن بە (سوَڵجەنیستن)خاوەنی روَمانی(ئەرخبیلەكان)كە دژی سوڤیەتە. بوَچی (ئیزابێڵ ئەلەندی) خاوەنی جوانترین روَمانەكانی ئەمەریكای لاتینە ولەهاوشانی ماركیزە و، یەكێكە لە پێشەنگەكانی ریاڵیزمی ئەفسوونی، پێی نەدرا، چونكی ژنێكی چەپە وخزمی نزیكی(سلڤادوَر ئەلەندی) سەروَكی چەپرەوی (چیلی)یە و، (سیا)ی ئەمریكی لەكوَدەتایەكی سەربازیدا شەهیدی كرد. بوَ بە  داهێنەرێكی عەرەبی وەكو (عەبدل رەحمان مونیف) ، یان (ئەدوَنیس) نەدرا، كەچی دایان بە (نەجیب مەحفوز ) ، لەبەر ئەوەی سەردانی ئیسرائیلی كرد.بێگومان ئەوەی زانراوە كە دەستەی بەخشینی خەڵاتی نوَبَل زوَریان سەر بە لووبی جوولەكەن و، ئەوەی لە بەرژەوەندی ئیسرائیل بێ و دژی چەپ وعەرەب بێ ئەو خەڵاتەی دەدەنێ . یان بوَ بە داهێنەرێكی بەرازیلی وەك (پاولوَ كوَیلوَ)ی نادەن ،  كە تا ئێستا (75)ملیون دانە لە روَمانەكانی فروَشراون وكراون بە زوَربەی زمانەكانی دنیا بە زمانی كوردیشەوە؟.
 بوَیە ئەم خەڵاتە خەڵاتی سیاسیە سەر بە روژ ئاوایە ، نەك هی داهێنان، بەتایبەتی لە ئەدەبدا.
 باشە كێ لە ئێمە ناوی ئەم نوسەرانەی بیستوە یان شتی خوێندونەتەوە كە خەڵاتی نوَبڵیان وەرگرتووە:
 1-دیریك واڵكوت(سانتا لوچیا)1992
 2-كینزا بوروا ئوی (ژاپون)1994
 3-شموس هینی (ئیرلەندە) 1995
 4-داریو فوَ (ئیتالیا) 1997
 5- گاو كیسنجیان (فەرەنسا) 2000
 6- فی.س.نایبول (بریتانیا) 2001
 7-  جوَن ماكسوێل كوتری (باشووری ئەفریقیا) 2003
 8- ئەلفرێد یەلینیك (نەمسا) 2004
 9-ئیمیری كریتس(مەجەر)2005..؟!
  دیاریشە بەخشینی ئەم خەڵاتە بە (پاموك) هوَی خوَی هەیە ، بەتایبەتی لەسەر وەدەنگهاتنی پاموك لەسەر كوَمەڵ كوژی ئەرمەنیەكان،  لە ساڵی 1915 لە لایەن توركە عوسمانیەكانەوە. دوای بە روَژئاوابوونی توركیا و دوای بەستنەوەی بە پەیمانی (ناتوَ)وە ، روَڵیكی گرنگی هەبوو لە ناساندنی كەلتور و ئەدەبیاتی تورك بە ئەوروپا، ئەمەیش وەكو كرانەوەیەك وابوو بەرووی روَژئاواوە و ، دواتریش سەرجەم ئەدەبیاتی تورك بە چاك و خراپیەوە، وەرگێڕدرانە سەر زمانە ئەوروپاییەكان ، ئەگینا هیچ پەیوەندیەكی دیكەی نەبووە، وەكو بە بەهێزی ئەدەبیاتی توركەوە، هەروەها چەپەكانی ئەوروپا لە بلوَكی شوَسیالیزم دەورێكی گرنگیان هەبوو بوَ وەرگیران و، ناساندنی بەرهەمی شاعیر و نوسەرە چەپەكانی توركیا بە ئەوروپاوە  ،  وەكو نازم حیكمەت و، یەشار كەمال و، عەزیز نەسین. ئەمە هوَی سەرەكیە بو ناساندنی ئەدەبیاتی تورك پتر لە ئەدەبیاتی عەرەب و فارس بە ئەوروپا…
 (پاموك) لە روَمانەكانی یان ئەوەتا باسی هەوڵدان دەكات بوَ نزیك بووەنەوەی روَژهەڵات وروَژئاوا ، یان بە بارێكی دیكە نزیك بوونەوەی توركیای روژهەڵاتی لە ئەوروپا، وەكو لە روَمانی(قەڵای سپی) و(ناوم سوورەیە)، یان ئەوەتا بەخراپی باسی ئەو گروپ و رێكخراوانە دەكات كە لە توركیا دژی روَژئاوا وبە روَژئاوابوونن ، وەكو گروپە ئیسلامیە ئسووڵیەكان ، چەپەكان ،كەمالیە ئەرمەنیە كوژەكان . ئەمەیش هوَی سەرەكیە كە نوسەرێكی وەكو (پاموك) ئەمریكا و لووبی جوولەكە ئیشی بو بكەن، تا خەڵاتی نوَبڵ وەرگرێت. (جوَرج بوَش )لەتوركیا لەكاتی ئامادەبوونی لە كوَنگرەی دەوڵەتە پیشەسازیەكان باسی پاموكی كردبوو،  وەكو نوسەرێك هەوڵدەدات بوَ نزیك بوونەوەی روژهەڵات و روَژئاوا.ئەمە ئەوە دەگەیەنێ كە بەرهەمەكانی لە خزمەتی روَژئاوایە. ئەوەی لێرەدا سەیرە هەندێ نوسەری لای خوَمان بێ ئەوەی روَمانی (بەفر) بە تەواوی بخوێننەوە ، كەچی قسەی قەبە وزل دەكەن و،چوواندنی زوَر سەیر دەكەن بوَ بەرهەمەكانی . چەندین خوێنەری چاكی لای خوَمانم دیوە ، كە دەڵێن نەیانتوانیوە روَمانی(ناوم سوورەیە) تەواو بكەن ،چونكی هیچ تەشویقێكی تیا نیە، (پاموك)یش وەكو (نادین گوَردیمەر) ژنە نوسەری پێست سپی ئەفریقیای باشوور ، كە چیروَكەكانی دەخوێنیتەوە زوَر هەست بە بەدبەختی كورد وچیروَكنووسانی كورد دەكەیت، كە چەندین چیروَكی كوردی هەن ، زوَر لە چیروَكەكانی (گوَردیمەر) سەركەوتوترن. ئەم ژنە نوسەرەیش لە بەرهەمەكانیدا خزمەتی روَژئاوای كردوە ، بە هەوڵدان بوَ نەهێشتنی جیاوازی رەگەزی لە ئەفریقیای باشوور. بێگومان ئەوانەی لای خوَمان كە قسەی قەبە وزل دەكەن بەرامبەر (پاموك) ، من دڵنیام كە زوَرینەی ئەو قسانەیان لە ئەنتەرنێت لە لینكەكانی پاموَكەوە وەرگرتووە و خوێندویانەتەوە و، بە ئێمەی دەفروَشن، ئەگینا پاموك ناگاتە ناوقەدی نوسەرێكی گەورەی وەكو(یەشار كەمال)، كە بە توركی دەنووسێ، كەچی چونكی بە رچەڵەك كوردە وچەپیشە، ئەو خەڵاتەی نادەنێ. زوَر لە رەخنەگرانی دنیا بە یەشار كەمال دەڵێن (داستانی گەلی توركیا).. ئەوەندەی (عەزیز نەسین) بەرهەمەكانی كراون بە كوردی بە روَمان وچیروَك و شانوَنامەكانیەوە، هیچ نوسەرێكی دیكە نەكراوە بەكوردی، كەچی خەڵاتی نوَبڵشی وەرنەگرتووە.بەڵام پاموك بە دەگمەن خوێنەر دەیناسێ بەر لەوەی ئەم خەڵاتە وەربگرێت!،  پێم سەیر بوو برادەریك روَمانی (قەڵای سپی) پاموكی بە روَمانی (روَبنسن كروَزوَ)ی – دانێل دیڤوَ-  چواند بوو ! كە دوو جیهانی زوَر جیاوازن ، دانێل دیڤوَ نەخشە دەكێشێ بوَ یوتوپیا دروست كردن و توانای مروَڤ ، (روَبنسن كروَزوَ) دەریاوانە و دوای ئەوەی گەمیەكەی تێك وپێك دەشكێت دەكەوێتە دوورگەیەكی چوَل وهوڵەوە، ئیدی دوای ئەوەی كە بێ ئومێد دەبێ لە رزگار بوون،هەوڵدەدا لە گەڵ ئەو واقیعە تازەیە خوَی بگونجێنێ و، تارادەیەكیش سەركەوتوو دەبێ. ئیدی چ پەیوەندیەكی هەیە  بە پاشایەكی عوسمانی وكوَیلەیەكی ئیتالیەوە؟ . ئەوی لەلام روونە كە چوَن دەیان روَمانی دانسقەی دنیا شتت لەلا بەجێ دەهێڵن وبەزەحمەتیش لە بیرت دەچنەوە ، كەچی بە پێچەوانەوە روَمانەكانی پاموك هیچی ئەوتوَت لەلا بە جێناهێڵن، تەنها ئەوە نەبێ چەند كێشەیەكی تایبەت بە توركیا دەووروژێنن و هیچی دیكە، كە پاموك توانیویەتی زیرەكانە ئیشیان لە سەر بكات، وەكو مەسەلەی ململانێ لە نێوان عیلمانیەت و ئیسلامیەكان و، مەسەلەی لەچكردنی ژنان ودیاردەی خوَكوژی كیژان وژنان ، كە ئەمەیان دیاردەیەكی زوَرینەی كومەڵە روَژ هەڵاتیەكانن و، لەمەوبەریش ژنە نووسەری بەنگالی (تەسلیمە نەسرین) باس لێوە كردوە  ، هەروەها لە نێوان نەژاد پەرستەكانی تورك ولایانگرانی پارتی كرێكارانی كوردستان..بەڵام كێ هەیە خوَی لە كەسایەتیەكانی روَمانی(ماڵی رووحەكان)ی ئیزابێڵ ئەلەندی نەبینێتەوە، گەرچی ئەوانە ئەمریكی لاتینینن و ئێمەیش روژهەڵاتی؟.چ تاكێكی روَژهەڵاتی ناوین هەیە كە خوَی لە ئیشەكانی یەشار كەمال و عەزیز نەسین دا نەدوزیتەەوە ؟ .
 گەرچی پاموك بە شێوەیەكی شەرمنانە ئاماژە بە پاشماوەی بوونی ئەرمەنیەكان دەدات ، وەكو پاشماوەی خانووبەرەی چوَل و تەلاری بەتەمەن وداتەپیوی ئەرمەنیەكان لە شاری قارسدا.یان دژایەتی كردنی كەمالیە نەژاد پەرستەكان بەرامبەر بە گەریلاكانی پی كەی كەی ، بەڵام لەزوَر شوێنی دیكەی ئەم روَمانە ئاماژەی نگێتێڤانەی تیایە سەبارەت بەكورد ، وەكو لە شوێنێكدا سەردار بەگی تورك باسی كەسێكی وەكو موختار بەگ دەكات كە كوردە و، سەر بە حیزبی رەفای ئیسلامیەو، دەڵێ كەمێك بی ئەقڵە ، بەڵام كوردە ، كوردەكان لەسەدا چلی ئەم شارە پێك دێنن،بوَیە پارتی خودا لە هەڵبژاردنەكاندا سەركەوتن بەدەست دەهێنێ.یان (شینە)كابرایەكی كوردە وتووند رەوی ئیسلامیەو، لە وێنەی كەسێكی وەكو ئەبو مەسعەب زەرقاوی وایە، بەپێی نوسەر  كە گوایە (شینە) كوردێكی دیاربەكر (ئامەد)ە، شاری ئامەدیش شارێكی كوردستانیە و، زوَرینەیان سەر بە (پی كەی كەی)ن ، یان سەر بە (دەتەپە)ن.برواناكەم ئیسلامی تووندرەوی وەكو ئەمیان تیا هەڵكەوێت،كە سەرپەرشتی هەموو كارە تیروَریستیەكان دەكات لە توركیا!. ئەوەی مایەی سەرنجە وەرگێری كوردی كاك (بەكر شوانی ) دیارە ناوەكانیشی وەرگێڕاوە،چونكی ئەوەی سەرنجم داوە لەوەرگێڕانە عەرەبیەكەی ( شینە) بە (ازرق) هاتووە ، بوَیە دەبێ بە توركیەكەی  ناوی(ماڤی) بێت ، ئەوەشی زانراوە كە ناوی عەلەم وەرناگێڕدرێ . یان كەسێكی نێگەتیڤی وەكو شیخ سەعادەدین ئەفەندی كە كوردێكی شاخاوی بووە و، لە قارس تەكیەی كردوەتەوە بوَ خەڵك فریودان و، دیاریشە سیخوری (میت)ە ،  بەوەی كەمایكرفوَنیان لە دیوەخانەكەی داناوە بوَ ئاشكراكردنی خەڵكی دژ بە دەوڵەت. هەروەها ناساندنی شوَرشگێرانی كوردستانی باكوور وەكو تیروَریست.یان خەڵكی تێكوشەری كورد لە باكوری كوردستان بە ترسنوَك وسەرلێشیواو لە قەڵەم دەدات( ل 246). یان پەتای خوَكوشتنی ژنان وكچان لە شارێكی كوردنشینی وەكو باتمانەوە بوَ قارس دەگوێزرێتەوە، ئەگەریش لە هەندێ شوێن بە شێوەیەكی شەرمنانە باسی پی كەی كەی یش بكات ، ئەوا وەكو عەرەب دەڵێ ( قول حق یراد بە باگل) واتا قسەیەكی هەقە ومەبەستی ناهەقە. یان پاموك لە زاری سەردار بەگەوە دەڵێ:(ئێمە كوردەكان بە هوَزو عەشیرەت ناو دەبەین ئەوان لە رابردوو بە كوردبوونی خوَیان نەدەزانی).. ئەمە هەڵە وبوختانێكی گەوەرەیە دەرهەق بەكورد،ئەی ئەگەر وایە ئەو هەموو شوَرشانە چی بوون كە دژ بە عوسمانیەكان وكوَماریەكان بەرپابوون، ئەی ئەوە ئەنجامی بیری كوردایەتی نەبێ ئەنجامی چیە ؟. یان باسی گەنجێكی كورد دەكات بەشێوەیەكی ناراستەوخوَ گوایە تیروَریستە (فەرهاد كە بەختەوەرترین دوورخراوەی سیاسی بوو لە ئەڵمانیا و پەیوەندی كردبوو بە  ریزەكانی پارتی كرێكارانی كوردستانەوە و، لە ئەڵمانیا بەبوَمب و موَلوَتوَڤەوە پەلاماری قونسڵخانەكان ونووسینگەكانی هێڵی ئاسمانی توركی دابوو.)
 بەرهەمەكانی پاموَك ئەمانەن:
    
 1-تاركی ورووناكی 1979
 2- جەودەت و كوڕەكانی 1982
 3-ماڵی بێدەنگی 1983
 4- قەڵای سپی 1985
 5-  كتێبی رەش 1990
 6- ناوم سوورەیە 2000
 7- بەفر 2002
 8- ئەستەمبووڵ.
 دەڵێن پاموك دوای وەرگرتنی ئەم خەڵاتە دولارەكانی هەڵگرت و تێی تەقاند بوَ ئەوروپا لە ترسی كوشتنی لە لایەن ئیسلامیەكانەوە نەك لە لایەن كەمالیەكانەوە.
  ئەوەی سەرنج دەدرێت كە روَمانەكانی (پاموك) چەمكێكی هەرە بچووكی توركیا دەگرن، وەكو روَمانی (ناوم سوورەیە) كە زیاتر روَمانێكی مێژووییە و بایەخدانی بە نەقش و نیگاری عوسمانی وئەوروپی، لەم روَمانەدا پاموك بە پەنابردنە بەر ئەو هونەری شیوەكاریە ،دەیەوێ خوَی لە ململانێی سەخت و هاوچەرخەكانی گەلانی توركیا خوَی بەدووربگریت ،بوَیە شوێنێكی هەرە بچووكی توركیای گرتووە ،وەكو ئەستەمبوول وقارس، بەڵام رووبەرێكی گەورەو هەژاری توركیای پشت گوێ خستووە، وەكو ناوچەی ئەنادوڵ وباشووری روژهەڵاتی توركیاش.چونكی لەم شوێنانەدا ئەفسانە وداستانەكان درووست دەبن وبوون، یان توێژیكی شارستانی گرتووە ،كە هەندێ پێیان وایە توێژی هاوچەرخن ،گەرچی دژە هاوخاوچەرخیەتین وەكو كەمالیەكان وئیسلامیەكان ! كەچی (یەشار كەمال) كە ئەو خەڵاتەی پێ رەوا نەبینراوە ،گەرچی پتر لە چارەگە سەدەیەكیشە بوَ ئەو خەڵاتە كاندید كراوە ، ژیان لە ناوجەرگەی ئەنادوَلەَوە دەردێنێ لە چووكورئاوە ،باسی قوربەسەری ومەینەتیەكانی جووتیارە هەژارەكانی تورك و كورد دەكات ، بە دەستی ژیانەوە لە چوكورئوَڤا،بوَ نموونە لە چیروَكی (زەردە گەرما) و(ئاسمان مس و زەوی ئاسن) . یان باس ململانێی و گیانبازی جوتیارانی ئەنادوڵ دەكات ،لە رێگەی روَمانی (ئینجە مەمەند)ەوە، یان باسی ژیانی داستاناوی خەڵكی چیانشینی ئارارات دەكات ،لەرێگەی روَمانی (ئەفسانەی چیای ئاگری)ەوە..(عەزیز نەسین)یش باسی ژیانی فێڵاوی و ساختەچیەتی وقوڵبڕین و چەوەساندنەوەی خەڵكی هەژار دەكات لە لایەن بازرگانەكانی ئەستەمبووڵەوە ، لە سەردەمی رژێمی توَتالیتاری توركدا ،لەرێگای  روَمانی(گێلە پیاو) و (برایم زەبوك) و، دەیان چیروَكی دانسقەی وەكو (پەین) و شانوَنامەی (دڕندەی توَروَس)ەوە..
 ئەوەی لەم روَمانی(بەفر)ەدا رچاوم كردوە هیچ چێروكێكی دراماتیكی، یان پاڵەوانیكی دراماتیكی سەرنج راكێشی تیا نیە كە درەنگ لە بیر بچێتەوە.كەسایەتیەكان كەسی سادەی ناو كومەڵگای توركیان، وەكو بەگەكانی پاشماوەی عوسمانی ،(كا) ی روَژنامەوان و شاعیرە لەبنەماڵەیەكی دەوڵەمەندی ئەستەمبووڵە،یان كوردە ئیسلامی وشێخانی خاوەن تەكیەی كوردی موشەعویزو گەریلاكانی پی كەی كەی..
 لەم روَمانەدا ململانێكان لە شێوەی كارێكی هونەری ، یاخود چەند كاركتەرێكی هێمایی نەخراونەتە روو،پاڵەوانێكی تایبەت نیە لەم روَمانە،  نوێنەری راستەقینەی گرووپ و توێژیك بێ.(كا)روژنامەوانەو ،بگرە هاتووە وەكو روَژنامەوانێك رووداوەكان وەك راپوَرت ئامێز نیشانی داوون،نەك وەكو هونەرمەندێكی كارما و روَماننووسانە.(پاموك) كارەكتەرێكی درووست نەكردوە وەكو (گێلە پیاو)، یان وەكو (برایم زەبوَك)ی عەزیز نەسین و، (ئینجە مەمەد)ی یەشار كەمال، كە نوێنەری چین و توێژیكی دیاری كراوی گەلانی توركیا بێ،تەنها چەند كەسانێكی ناكاریگەر هەن كە نوێنەری عیلمانیەت و ئیسلامی سیاسین، وەكو سەردار بەگ و تورگوَت بەگ و موختار بەگی حیزبی (رەفا)و شینە ..
 ناوی (كا) یەكەم پیتی هەردوو ناوەكەیەتی (كەریم ئالاقوَش).من سەیرم لەوەدێ كە هەندێ كەس چەند لاپەرەێكی ئەم روَمانەیان خوێندوەتەوە ، واتێدەگەن (ك. ا) ، (ك)ی هەردوو روَمانی (فرانز كافكا)یە، (كوَشك) و(دادگا) ،دوو شاكاری پڕ رەمزیەتی دنیا.یان روَمانێكی سادەی پاموك وەكو (بەفر) بچوێنن بە دوو شاكاری –ئیمبەرتوَ ئیكوَ- (ناوی گوڵ) و (پەندوَلی فوَكوَ).! دوو جیهانی جیاواز، دوو بوَچوونی جیاواز، دوو قەڵەمی جیاواز لە دنیای ئەدەبیات دا.
 زوَر روَمان هەن بە ناوی (بەفر)، وەكو روَمانەكەی (ماكسێنس فێرمین) ی فەرەنسی بەناوی (بەفر)، هەروەها روَمانی (بەفری كلیمانجاروَ)ی هەمەنگوای،زوَربەی چیروَكەكانی چیخەف و جاك لەندەن بەفر رووبەرێكی زوَری داگیركردوون ،چونكی زێدی خوَیان بەفراویە.بەفرەكەی ئەم روَمانەی پاموكیش ، ئەو بەفرە ئاساییەیە كە لەسیبریاوە هەڵدەكا و ناوچە شاخاویەكانی توركیاش دەگرێتەوە،كە قارس ناوجەرگەیەتی، ووشەی قارس دەشێ هەر لە عەرەبیەكەوە هاتبێ بەواتای زوَر سارد.لەوانەیە (پاموك)یش وەكو (فێرمین) ویستوویەتی گەشتێك بكات بەناو رەنگی سپی دا لە رێگای بەفرەوە.نەك وەكو هێمایەك بەكارهاتبێ.
 ئەم روَمانەی پاموك-بەفر- كراوەتە (44) بەشەوە،هەر بەشێكیش ناونیشانێكی دوورودرێژی هەیە.من  پێم وایە ئەگەر ئەو ناو نیشانانە نەبووایە،روَمانەكە هەندێ روح سووكتر دەبوو.زیاتر ئەم ناونیشانەش روَژنامەوانیە..
 كەریم ئالاقوش(كا)،كەسێكی شیوعی بووە ولە ترسی راوەدوونان هەڵهاتووە بوَ ئەڵمانیا،شاعیرە ولەوێ كاری هەمەجوَری كردوە، بوَ ئەوەی بژی ،دوای دوانزە ساڵ كە دەگەرێتەوە بوَ ئەستەمبووڵ ، روَژنامەی (جمهوریە ریەت) ی توركی رایدەسپێرێ تا بچێت لە قارس لە سەر هەڵبژاردنەكانی شارەوانیەكان و خوَكوشتنی ژنان بنووسێت.روَماننوس یان راوی پێمان دەڵێ:(نەمگەرەكە فێڵتان لێ بكەم ،من هاوریێەكی دێرینی (كا)م و بەرلەوەی دەست بە گێرانەوەی ئەم بەسەر هاتەیش بكەم،دەزانم لە قارس چی بەسەر دێت ).. دیاریشە (پاموك) هەر لە سەرەتاوە دەستپێك و كوَتایی ورووداوەكان و مەبەستەكانی خوَی دیاری كردووە.نەك وەكو زوَربەی روَماننووسی دیكە كە نازانن چیروَكەكانیان چوَن كوتایی دێت ..بە مەبەستی لێكوَڵینەوە لە  هەڵبژاردنەكانی شارەوانی قارس ودیاردەی خوَكوشتنی ژنان روو لە قارس دەكات.ئیدی هەركە لە ئەرزروَمەوە ،پێشتریش لە ئەستەمبوڵەوە بەرەو قارس بەرێدەكەوێت،دنیاكەی دەوروبەری سەرومر بەفر دایپوَشیوە.هەروەها روَمانەكەی (حەنا مینا) –بەفر لە پەنجەرەوە دێت-، تارادەیەك هەردو روَمانەكەی پاموك و مینا لە ووروژاندنی بابەتەكان زوَر لە یەك دەچن، لە روَمانی (بەفر لە پەنجەرەوە دێت)یش بابەتەكانی وەكو راكردن لە گوَرەپانی رووبەرووبوونەوەی سیاسی و تێَكوَشان  لە تاراوگا و دوور لە نیشتیمان و، ناموَیی و پەیوەندی كەسی رووناكبیر بە تاكی سادە وكرێكارەوە ، هەروەها كێشەی ژن و هەڵوێست بەرامبەری و، هەروەها ململانێی چینایەتی . روَمانەكەی (حەنا مینا)ش پڕە لە رووداو گوَرانی بوَ ئەو كەسانە دەڵێ رێگای دوور و درێژ دەبرن. پاڵەوانەكەی ئەمیش لە ژوورەكەیدا بەفر وسەرما دەورەی داوە ئەویش دوای چەندین ساڵ   لە تاراوگە دەگەرێتەوە بوَ دیمەشق.
 (كا) لە قارس لە هوتێلی(بەفر پاڵاس) دادەبەزێت،لە شارەكە بەفرەكە بە قور وچڵپاوە وئیدی دیمەنی سپی و جوانی بەفری لەلا نامێنێ و،چایخانەی سیخناخی لە بێكارانی كورد دەبینێ،خەڵكیش بە چاوی روژنامەوانێكی بە ناوبانگی ئەستەمبووڵی لێ ی دەروانن و، لەوێ سەردار بەگ كە نوینەری ئەتاتوركچیەكان و سەر نوسەری روَژنامەی(شاری سەرحەد) وسەد وبیست دانەی لێ دەفروَشرێ ،(كا) بە قارسیەكان دەناسێنێ،لەوێ خوی بە بنكەی پوَلیس دەناسێنێ وەكو نەریتی باوی هەر دەولەَتێكی شموولی تاكرەو،بەرلەوەی بگاتە ئەوێ سەروَكی شارەوانی قارس كوژرابوو،بە پێی قسەی (شینە) بە دەستی كوردێكی عارەبانەچی كوژرابوو، چونكی سەروكی شارەوانی عارەبانەی لەو شارە قەدغەكردبوو. قاسم بەگ  جێگری بەرێوەبەری پوَلیس تێ ی دەگەیەنێ گوایە شارەكە لە شوێنێكی ئارامدایە و تیروَریستە جوداخوازەكانیان لەوێ وەدەرناوە.دیارە مەبەستی پارتی كرێكارانی كوردستانە .بەڵام دڵنیاش نیە كە چی دەقەومێ وناقەومێ ، لەوێ باسی كوَمەڵێ بەسەرهاتی خوَكوشتنی ژنان و كیژانی بوَ د ەكەن ،پێشیان وایە كە ئەو پەتایە لە شارێكی كوردنشینی وەكو (باتمان) ەوە  گەیشتووەتە ئەوێ، ئەوەی شایانی ووتنە (پاموك)یش وەكو (عەلا ْ ئەسوانی)  میسری خاوەنی روَمانی (تەلاری یاقووبیان) ،تەلارێك دەكاتە جێگای زوَربەی پاڵەوانەكانی كە ئەویش (بەفر پاڵاس)ەو، خاوەنەكەی تورگوَت بەگ وهەردوو كچەكەی(ئیپەك وقەدیفە)یە.تەمەنی ئەو تەلارەیش دەگەرێتەوە بوَ سەدو دە ساڵ ،واتا گرێدانی هەردوو مێژووی كونی توركیای سەردەمی عوسمانیەكان و، مێژووی نوێ ی توركیای سەردەمی كوَماری،كە لەكوَندا جێی حەوانەوەی پروَفیسوَرێكی رووسی شەیدای روَژئاوایی بووە،هەروەها ئەرمەنیەكی بازرگانی گاوگوَتەڵ ، یان هەتیووخانەیەكی روَمیەكانیش بووە. (ئیپەك) كە پێشتر لە ئەستەمبووڵ لە زانكوَ لە گەڵ (كا) یەكتری دەناسن و، پەیوەندی خوَشەویستی دروست دەكەن.دیارە دوای هەڵاتنی (كا) بوَ ئەوروپا لەبەر هوَی سیاسی ،ئەو خوَشەویستیە هەڵدەوەشێتەوە .دواتریش (ئیپەك) مێردەكات بە كابرایەكی كوردی شیوعی كە دواتر دەبێتە ئیسلامی ، ئەویش موختار بەگە و،دواجار داوا دەكات لە ئیپەك سەرپوَش بپوَشێت ،ئەویش رازی نابێت و لە یەك جیادەبنەوە.لێرەدا ململانێ ی نێوان ئیسلامی سەلەفی و عیلمانیەت نیشان دەدا ، كە هیچیان مل بوَ ئەوی دیكە نادات..
 لە لاپەڕە (63)دا (پاموك) لەزاری سەردار بەگەوە دەڵێ:( ئێمە كوردەكان بەهوَز و عەشیرەت ناو دەبەین ئەوان لە رابردوو بە كورد بوونی خوَیان نەدەزانی) . ئەمەیان هەڵە و بوختانێكی گەورەیە بوَ كوردی باكوری كوردستان دەكرێ،ئەی ئەگەر وایە ئەو دەیان شوَرشە چی بوون كە كورد بوَ سەرفرازی خوَی دژ بە عوسمانیەكان و كوَماریەكان كردوویانە؟ هەروەها پاموك توركمان لەناو توركیا وەكو نەتەوەیكی جیا ناودەبات ..یان باسی ئەوە دەكات كە حیزبە ئیسلامیەكان وەكو حیزبە ئیسلامیەكانی لای خوَشمان دەچن لە گەڕەكە هەژارەكاندا ،پیتاك بەسەر هەژاراندا دەبەخشێننەوە بوَ لەخشتەبردنیان و، پیێان بڵێن دەنگ بدەن بە حیزبی خودا،یان روو دەكەنە لاوە بێ كارو كاسبی وهەژارەكان بوَ ئەوەی رایانبكێشن بوَلای حیزبەكانی خوَیان.لە زوَر شوێنیدا روَمانەكە دەبێتە خیتابی سیاسی و باسی گەشەكردنی ئیسلامی سیاسی دەكات لە توركیا. (پاموك) لەم روَمانەدا بە چەند ئاماژەیەكی لەرزوَك باسی تاوانی كوَمەڵ كوژیەكەی ئەرمەنیەكان دەكات لەساڵی 1915 لە لایەن توركەكانەوە ، ئەویش لە رێگای موَزەخانەیەكەی شارەكەوە ، كە لە لاپەڕە (71) دا دەڵێ:( بەشی تایبەت بە كوَمەڵ كوژیی ئەرمەنیەكان لە موَزەخانەكەدا-هەندێ لە گەشتیاران لە سەرەتادا واحاڵی ببوون كە ئێرە جێگەیەكە سەبارەت بە كوشتنی ئەرمەنیەكان لەلایەن توركەكانەوە ، بەڵام دواتر پێچەوانە تێگەیشبوون). لە توَی ئەم روَمانەدا پاموك دەقا ودەق ژیانی روژانەی خوَی دەگێرێتەوە لە ئەڵمانیا، كە دەكاتە دەیان لاپەڕەی روَمانەكە ،كاتێ باسی شیعر و شاعیریەتی خوَی دەكات .بەڕای من ئەو لاپەڕانە بوون ونەبوونیان وەكو یەك وایە.گەرچی لەم روَمانەدا شیعر پانتاییەكی زوَری داگیر كردوە، زوَر لە پاڵەوانەكان شیعر دەنووسن ، تادەگاتە تیروَریستێكی وەكو (شینە)یش. من لەم روَمانەدا زانیم كە ئەتاتوركیش شیعری نووسیوە. یان لەبەشی پێنجەم دا ،دەمەتەقێیەكە لەنێوان ماموَستایەكی عیلمانی وەك (نوری یەڵماز) ، كە بەرێوەبەری پەیمانگای پەروەردەیە و نایەڵێت كچان بە سەرپوَشەوە بچنە پوَلەوە لە قوتابخانە. لەگەڵ لاوێكی ئیسلامی تووند رەو (واحید سوێزمە)دا، دواتر لە شیرینەمەنیخانەیەك دەیكوژێت، بێگومان ئەم دەمەتەقێ سادانە روَژانە روودەدەن لە ووڵاتی ئیسلامیدا،لە نێوان گەنجە ئیسلامیە تووندرەوەكان و عیلمانیەكاندا. بێشك دەمەتەقێ ی بێ تام وبێ لەزەت ، كە هیچ لایەك لەم دوولایە خاوەنی لوَژیكی بە هێز نین بوَ یەكلایی كردنەوەی بابەتەكانی ناكوَكی نێوانیان . لاوە ئیسلامیەكان قەناعەتیان بەو لوَژیكە نیە كە ( ئایین بوَ خوایە و نیشتیمانیش بوَ هەمووانە)، بەڵام دەیانەوێ بە لوَژێكی خوَیان نیشتیمان بوَ خوا بێ وئایینیش بوَ هەمووان بێ .. كە ئەمەیان لە دنیادا قبووڵ ناكرێت ، تەنانەت لە ولاتە ئیسلامیەكانی خوَشیاندا ،گەرچی ئەم گرووپە ئیسلامیانە لە هەر كوێ بن ئەمە بیرو بووچوونیانە ، تەنانەت لەلای خوَشمان..پاموك لێرەدا دەیەوێ بڵێ دەوڵەتی توركیا توَتالیتارە و، وەكو سەردار بەگ و ز.دمێركوَڵ وسوَنای زایم و لە ماركسیەت هەڵگەراوەتەوە و بووە بە ئەتاتوركچی و،ئیسلامیەكانیش تیروَریستن، وەكو (شینە) كە چووە بوَ بوَسنە و لەگروَزنی لە چیچان بریندار بووە ، دەشیانووت بوَیە هاتبوە قارس بوَ پاراستنی جەماوەر و نهێنیەكانی كەسانی سەر بەتاقمێكی ئیسلامی كورد ،یان واحید سویزمە و نەجیب  و دكتور فازیل و،كوردەكانیش یان ئەوەتا خێڵەكین یان بە ئیسلامی و پەكەكەیانەوە تیروَریستن.پاڵەوانێكی دیكەی ئەم روَمانە (موختار بەگ)ە كە كوردە وكاتی خوَی لەگەڵ (كا) لە ئەستەمبووڵ لە  زانكوَ خوێندكار بووە ،هەردووكیان ئەو دەمانە كوَمەنیست بوون، بەڵام موختار كە شاعیرێكی فاشیلە و مێردی (ئیپەك) بوو، لەبەر ئەوەیش لەچك وسەرپوَشی نەپوَشیوە تەڵاقی خوَی لێی سەندوە،چونكی موختار ببووە ئیسلامی .كە لەگەڵ (كا) پێكەوە دەبن یادی چەند دوَست و برادەرێكیان دەكەنەوە. لەوانە بوَ نموونە (فەرهاد) كە بەختەوەرترین دوورخراوەی سیاسی بوو لە ئەڵمانیا و پەیوەند كردبوو بە ریزەكانی پارتی كرێكارانی كوردستانەوە و لە ئەڵمانیا بە بوَمب و موَلوَتوَڤەوە پەلاماری قونسڵخانەكان و نووسینگەكانی هێڵی ئاسمانی توركی دابوو.یان باسی ئەو برادەرانەی كە هەندێكیان پەیوەندیان كردبوو بە گرووپی بچووكی چەتەوە، یان ئەوانەی ببوونە سیخوری (میت) ،یان هەندێكیان كاری رەشیان دەكرد وتیاچوون ،یان بێ سەر و شوێن كرابوون و بێ كەس كوژرابوون و توور درابوونە ئاوەڕوَكانەوە..كاتێ (كا) دەبەنە بەندیخانە بوَ ئەوەی بكوژی بەرێوەبەری پەیمانگەی پەروەردە دەست نیشان بكات ، لە رێگای وێنەكانی ئەو كەسانەوە كە هێزەكانی (میت) دەستگیری كردبوون و، زوَربەیان لاو بوون  یان كوردبوون.بە گوێرەی نووسەر كە گوایە (شینە) كوردێكی دیاربەكر (ئامەد)ە ، بە پێ ی وەسفی چاپەمەنیە عیلمانیەكان شینە كەسێَكی ریشن ،لادیی شەریعەتخوازە و شەرانگێزە ،بە دەستێكی تەزبیح وبە دەستێكی دیكە چەكی هەڵگرتووە. ئەم وەسفەش كوت ومت وەسفی كەسایەتی (ئوسامە ی كوڕی لادن)ە كە دیومانە.یان چاوپێكەوتنەكەی (كا) لە گەڵ شینە، چاوپێكەوتنەكەی روَژنامەنوووسی عەرەب (عەبدل باری عەتوان) مان بیردەخاتەوە، كە لەگەڵ ئوسامەی كوڕی لادن لە تورا بورا ئەنجامی دابوو.لەو چاوپێكەوتنەدا (پاموك) لەزاری (شینە)وە داستانی  (روَستەم و زوَراب)فارسی بوَ(كا) دەگێرێتەوە دیارە نوسەر دەیەوێ (شینە) بكاتە داستانێك بوَ گرووپە ئیسلامیەكان لە توركیا، گەرچی شینە خواستێك لە دڵی دا هەیە بوَ كوشتنی باوك، ئەمەیش یەكێكە لە شزوزە دەروونیەكانی ئیسلامیە تووند رەوەكان،بەوەی كە خوَی بە(زوَراب) لێك دەچوێنێ كە باوكی دەكوژێ،پێ ی دەڵێ 🙁 باشترین رێباز بوَ كوشتنی باوكی ئەوەیە بێ ئەوەی بیناسیتەوە ،بیكوژێ).
 لەبەشی دوانزەهەمی روَمانەكەدا  بەسەرهاتی غەمگینی برادەرێكی ئیسلامی(كا)یە كەناوی –نەجیب-ە،باسی ئەو روَمانەی بوَ دەكات كە بەتەمایە بینووسیێ،گوایە روَمانێكی خەیاڵی زانستیە، هەروەكو چیروَكی خوَشەویستی فلیمی هیندی (سەنگام) وایە ، كە راجندەررا كوَمار و راج كابور و ڤیجانتی مالا نمایشیان كردوەو،دەشێ پاموك لەسەردەمی هەرزەكای ئەم فلیمە هیندیەی لە ئەستەمبووڵ دیبێ و پێ ی سەرسام بووبێ. پاموك لەم روَمانەدا دەیەوێ ئەو هەموو بیرو بوَچوون وئەجندایانە بخاتە روو، كە لە واقیعی ئیستای توركیادا هەیە، كە ئەمەیان لایەنی هەرە پوَزەتیڤی روَمانەكەیە، لەرێگەی ئەو دەمەتەقێ و گفتوگوَیانەی نێوان (كا) و (شێخ سەعادەدین ئەفەندی ) لە بەشی یانزەهەم و،لەنێوان (كا) و(نەجیب) و (دكتوَر فازیل) لە بەشی دوانزەهەم. مەسەلەی سەرپوَشی و لەچكی ژنان و وكچان و و هوَی كوشتنی ژنان و كیژان لە دەمەتەقێیەكی نێوان (كا) و (قەدیفە)، كە خوشكی (ئیپەك)ەو، سەرپوَش دەپوَشێ، سەرەڕای ئەوەی لە باوكیكی كوَنە شیوعی عیلمانیە، بەڵام باوەردارە و، سەرەرای پەیوەندی سێكسی لە گەڵ (كا) و (شینە)دا، دیارە پاموك یش وەكو (دوَریس لیسنگ) خوَی لە بابەتی فینیمیزم داوە،كە ئیستا لە ئەوروپا بوَتە موَدە و باوە و، كاری جیدی بوَ دەكرێت ، بوَیە لەم روَمانەدا زوَر لەو بابەتە وورد بووەتەوە و، زوَربەی روَمانەكەی داگیر كردوە.لەو چیروَكە زوَرانەی خوَكوشتن كە لەم روَمانەدا وەكو خوَكوشتنی (تەسلێمە) یان (خەندە) كە لە بەر گوشاری خێزانەكەی سەرپوَش فرێدەدات  ، گەرچیش لە راستیدا سەرپوَش كردن داب و نەریتێكی ئیسلامی نیە ، بگرە هی جووەكانە و لەوانەوە هاتووەتە ناوئیسلامەوە . (پاموك) لە زمانی (خەندە)وە دەڵێ:(ویستی خوَكوشتن بەلای زوَر لەو كیژانەوە لەم رەوشەی ئێمەدان، بەواتای خوَ بەخاوەنكردنە لە هەبوونی خوَمان . ئەو كچانەی لە خشتەدەبرێن و پەردەی كچێنی دەدوَرێنن،یاخود ئەو كچە عازەبانەی كە بەزوَر بە شوو دەدرێن، هەموویان لەو سونگەیەوە خوَیان دەكوژن) ل 184.واتا خوَكوشتنی كچان هیچ پەیوەندیەكی بە لەچككردن و ئیسلامی بوونەوە نیە..
 لەبەشی حەڤدەم دا نوسەر دێتە سەرباسی شانوَنامەیەك دەربارەی ئەو كچەی سەرپوَشەكەی خوَی دەسووتێنێت ، بە ناونیشانی(نیشتیمان یان سەرپوَش) ،ئەم شانوَنامەیە كە پشتیوانی كردنە لە دەوڵەت بوَ بە روَژئاوایی بوون و،  دوور راگرتنی ژنان لە سەرپوَش پوَشین و گوشاری ئایین. ئەم شانوَنامەیە (فوَندا ئەسەر) روَڵی تیا دەبینێ ، دیارە پاموك لە خوَشی ژنە ئەكتەری چەپی ئەمریكی (جین فوَندا)ئەم ناوەی هەڵبژاردوە ، كە ئەویش سەردەمانێك فینیمنیزم بوو،دژ بە چەوساندنەوەی ژنان كاری كردوە..(فوَندا ئەسەر) لەسەر شانوَ وەكو تەحدایەك سەرپوَشەكەی سەری دادەماڵێ و، ئاگری تێ بەردەدات،ئەمەیش ئیسلامیەكان پێیان وایە وەستانە بەرووی فەرموودەكانی خوداوە .ئەوە بوو هەندێ لە ریش پان و كڵاو بەسەری ئیسلامی،  پەت و خەنجەر بەدەست دەچنە سەر شانوَو دەیانەوێ سزای بدەن، ئیدی لە شانوَی گەل دەبێتە هەرا لە نێوان ئیسلامیەكان و، قوتابیانی ئامادەیی پێگەیاندنی پێش نوێژ ووتارخوێنان و ئەتاتوركچیەكاندا.. سوپایش دێتە ناوەوەو، دەست بە تەقەكردن دەكرێت و دەقەومێت، هەر لەوێ چەند ئیسلامیەك دەكوژرێت ،لەوانەیش (نەجیب) برادەری (كا)، دیارە ئەم ئاژاوەیەش كەسانی وەكو (ز.دەمیر كوَڵ) كوَنە شیوعی و، دواتر ببوو بە ئەتاتوركچی لە گەڵ دوو كەسی دیكەی نەژاد پەرستی توركدا نابوویانەوە . ئیدی دوای ئەو رووداوە هاتوو چوَ قەدەغە دەكرێت و، شێوە كوَدەتایەكی سەربازیش لە شارەكە روودەدات ، بوَ رێگرتن لەوەی ئیسلامیەكان لە هەڵبژاردنەكانی شارەوانیەكان سەرنەكەون . لەبەشێكی دیكەی روَمانەكە جارێكی دیكە (كا) دەبەنەوە بوَ دەزگای (میت)، بوَ ئەوەی دەسنیشانی بكوژەكەی بەریوەبەری پەیمانگای پەروەردە بكات ، چونكی كاتی كوشتنی لە شیرینیخانەكە لە لایەن كابرایەكی ئیسلامی تیروَریستەوە ،ئەو و ئیپەك لەوێ بوون وكابرای بكوژی دیبوو. دواجاریش لە بەشێكی دیكە دێتە سەر هونەرمەندی شانوَ (سوَنای زایم)، كە كاتی خوَی هونەرمەندێكی چەپ وبرادەری (كا) بووە و، بەوە ناسراوە كە دەقە شانوَییەكانی (بریشت) ی پێشكەش كردوە لە توركیا، بەڵام دوای كوَدەتاكەی ساڵی 1980ی (كەنعان ئەفرین)، سەرجەم شانوَكانی چەپ پەكدەخرێن، دەوڵەت دەیەوێ فلێمێك لەسەر ئەتاتورك دەربكات ، كە بە خەیاڵی كەسدا نەدەهات كە كابرایەكی تورك دەوری ئەم كابرا قژزەردە و چاو شینە  ، قارەمانی روَژئاوایی بوونی توركیا بگێرێ. سوَنای زایم هەوڵدەدا دەوری ئەتاتورك بگێرێ ، لێرە ناوی  چەند ئەكتەرێك دەهێنێ وەكو (لوَرانس ئوَلیڤەر)، كە دیارە ئەمە یان هەڵەی نوسەرە یان هەڵەی وەرگێڕە ،یان هەڵەی چاپە ،هەر كەسێك بێ راستیەكەی (لوَرانس ئوَلیڤێ) یە ، كە بە ئەكتەری شانوَنامەكانی شەكسپیر ناسرابوو. بەڵام (زایم) لێدوانێكی دابوو كە دەتوانێ دەوری حەزرەتی محەمەدیش بگێرێ ، كە ئەمەیان بە بوَچوونی ئیسلامیەكان كفر وگوناهە ، بوَیە دەكەوێتە بەر هێرشی روَژنامە ومیدیا ئیسلامیەكان و، دەیان بوختان و تومەتی بوَ دروست دەكەن و، ناچار دەبێ خوَی بشارێتەوە.. پاموك لەم روَمانەدا ئەتاتوركی بەلاوە گەورەیە، بوَیە لە زاری كەسێكی وەكو (سوَنای زایم)وە دەڵێ:( ئایا ترسی ئەوەت هەیە ئەوروپاییەكان رەفتارەكانی ئێرەمان ببینن و، شەرمت بە خوَتدا بێتەوە؟گەلوَ دەزانی ئەوان چەند مروَڤیان هەڵواسی تاكو ئەو جیهانە هاوچەرخەیان بەدی هێنا،  كە ئیستا توَ شەیدای بوویت؟ ئەتاتورك كەسێكی مێشك چوَلەكەی وەكو توَی هەر لە روَژی یەكەمدا هەڵدەواسی) ل289. ئەمەیش پاكانە كردنە بوَ هەڵس وكەوتی ئەتاتوركچیەكان .یان پاكانە بوَ سوپا دەكات كە هەر لە زمانی(زایم)ە وە دەڵێ:( پێویستیان بە سوپایەكی لایسیست هەیە، ئەگەرنا ئەوا ئیسلامیەكان خوَیان وژنە دەموچاو بوَیاخكراوەكانیان ، بە چەقوَی كول لەتوپەتت دەكەن، كەچی ئەو زماندرێژانە خوَیان بە ئەوروپایی دەزانن و، پوَز بەسەر ئەو سوپایەدا لێ دەدەن كە لە راستیدا ئەوان دەپارێزێ . بوَچی توَ پێت وایە ئەو روَژەی ئێرەش وەكو ئێرانی لێ دێ، كەس ئەوەی بیردەكەوێتەوە، كە لبرالێكی دڵنەرمی وەكو توَ فرمێسكی بوَ لاوەكانی ئامادەیی پیًگەیاندنی پێشنوێژو ووتارخوێنان هەڵرشتووە؟ ئەو كاتە لەبەر ئەوەی كەمێك روَژئاواییت ، لە ترساندا بیسمیلات كردوە، لووت بەرزی، كراڤاتت گرێ داوە، یاخود لەبەر ئەوەی پاڵتوَت پوَشیوە، دەتكوژن).بێگومان (كا) دەڵێ ئەو پاڵتوَیە لە هەموو خراپەكاریەك دەیپارێزێ،ئەمەیش پاڵتوَكەی (ئاكاكی ئاكاكیڤچ) مان بیردەخاتەوە لە چیروَكی (پاڵتوَ)ی  –گوَگوَڵ-دا. یان دەڵێ:( ئەگەر میللەت لە ئیسلامیەكان نەترسێ وپەنا بوَ دەوڵەت نەبا،ئەوا وەكو هەندێك هوَزە دەوڵەتی روَژهەڵاتی ناوەراست و ئاسیادا دەكەوێتە باوەشی دواكەووتوویی وتووند و تیژییەوە) . یان نوسەر هەر لە سەر زاری (سوَنای زایم)ەوە پێ ی وایە كە هاندانی كوردە نەتەوە پەرستەكان، لەلایەن دوژمنانی دەركی توركیا و، هەوڵی بێ پەروای سیاسەتمەدارە رەمەكییكان ، بوَ بە دەست هێنانی دەنگی ئیسلامیەكان شاری قارسی خستوەتە سەر لێواری تەقاندنەوە..یان باسی ئەو ژنە كوردە دەكات كە خواردنەوەی دارچینی  بە توركە كان دەفروَشی و، توركەكان قاوی ئەوە دادەخەن گوایە ئەو ژنە ژەهر دەگرێتەوە ، بوَ ژەهرالووكردنی سەربازەكانی تورك،وەكو توَڵەسەندنەوەیەك بەرامبەر ئەو تاوانانەی سوپای تورك دەیكات، دەرهەق بە گەریلاكانی پەكەكە لە باكووری كوردستان…
  شینە پەیامەكەی خوَی لە رێگای (كا)وە بوَ  ئەوەی لێدوانی خوَی بوَ سەرتاسەری ئەوروپا رابگەیەنێت،بوَ روَژنامەی (فرانكفوَرتەر روندشاە)، كە خاوەنەكەی (هانز هانزن)ە، داواش لە(كا) دەكا چیتر لە روَژنامە ئەڵمانیەكان لە سەر خوَكوشتنی كچانەوە نەنووسێت، هەروەها دەیەوێ بوَ (كا) باسی كوَدەتاكەی شانوَی گەل بكات و،  چەند كوژرابوون و چەند پێكرابوون، ئەم چاوپێكەوتنە (قەدیفە) كە دوَستی (شینە)یە سازی دەدات ، لەو چاوپێكەوتنەدا روَماننووس باسی هەندێ ووردەكاری ئیسلامیەكان و دەوڵەت وبابەتی كوَمەڵایەتی رووت و بێتام دەكات، لەوانە دەپرسێ كە رەنگی رایەخی سەر مێزی ماڵەكەی هانز هانزن چوَن بوو، یان چەندەها جار (كا) لە ئەڵمانیا چووەتە ماڵیان ، شتێكی زوَری لەم ووردەكاریانە لە روَمانەكەدا هەیە ،بەرای ئێمە زیادەن و بوونی ونەبوونیان هیچ كارێك ناكەنە سەر رەوتی رووداوەكان و زوَریش درێژدادڕی تیایە، بوَنموونە چەند بارەكردنەوەی باسی ژنانی سەرپوَش لەسەر و، خوَكوشتنیان و هوَیەكانی،یان لە بەشێكی دیكە (كا) دەیەوێ توَرگوَت بەگ بەشداری ئەو راگەیاندنە بكات، دژ بەو كوَدەتایەی كە لە شانوَی گەلەوە سەرچاوەی گرتبوو، توَرگوَت بەگ لە جیاتی ئەوە بریار دەدات تەماشای زنجیرەیەكی تەلەفزیوَنی مەكسیكی بكات ، وەكو ئەو زنجیرە درامایە مەكسیكیە دوبلاژكروانەی لای خوَمان. روَماننووس هەندێ بە تان و پوَی ئەو زنجیرە درامایەدا دەچێت و، بەوەش خوَی لە بەشداریی كردنی ئەو راگەیاندنەی دژی كوَدەتای سەربازیەكە بدزێتەوە.. (كا) یش لە هەموو بوَنەو نابوَنەو دانیشتنێكدا شیعری بوَ دێت  و، خەریكی نووسینەوەی دەبێت و، زیاتر شیعری موناسەبەتە. یان ئەو بەشەی باسی (ئیپەك) و(كا) دەكات كە پێكەوە دەبن لەژووری هوتێلەكە ، لەوێدا مومارەسەی سێكی دەكەن ..لە بەشێكی تردا روَماننووس دێتە سەر باسی كوشتنی (كا) لە ئەڵمانیا،دوای گەرانەوەی لەتوركیا بەدەستی چەند نەناسراوێك كوژرا بوو، گەرچی دوایی دەردەكەویتَ بە دەستی گرووپە ئیسلامیەكان كوژراوە، چونكی پێیان وابووە كە دەستی هەبووە لە كوشتنی شینەدا،هەروەها گێڕانەوەی ژیانی روَژانەی (كا) لە ماوەی ئەو هەشت ساڵەی كە لە فرانكفوَرت بوو، و ئەو شوێنانە كە(كا) بوَی چووبوو وتیا گەڕابوو، باسی لەشفروَشی لەو شەقامەی كە خانووەكەی (كا)ی لێ بوو.ئینجا باسی هەوڵ وكوَششی (كا) بوَ تەواو كردنی دیوانە شیعرەكەی، بەناوی(بەفر) كە بووەتە ناونیشانی روَمانەكەی پاموك.. گەرچی نوسەر لە بەشی (29)یەمی روَمانەكە باسی كوشتنی (كا) دەكات، بەڵام لە بەشەكانی دواتر دێتەوە سەر باسی (كا) كاتێك لە ژیاندا بووەو،لەبەشی دواتر درێژە بەدیمەنی پێكەوە نووستنەكەی (كا) و (ئیپەك) دەدات لە ژووری ئوتێلەكەدا..پاشان كوَبوونەوەی هوتێلی ئاسیا، كە شینە وتورگوَت بەگ و قەدیفە وچەند لاوێكی كورد ودكتوَر فازیل و چەند لاوێكی ئیسلامی بوون، لەو كوَبوونەوەیەدا باسی رەوشی ئەوروپا دەكەن ، سەبارەت بە ئیسلام و خەڵكی روَژهەڵات وتوركیاو، دەیانەوێ راگەیاندنێك دژی ئەو كوَدەتا سەربازیە دەركەن، كە لە شارەكە روویداوە.دیارە لەوەدا رێك ناكەون. .ئامادەبووانی كوَبوونەوەكەش هەر یەكەو رایەكی هەیە بەرامبەر بە ئەوروپا،لاوێكی كورد دەڵێ :لە ئەوروپا هیچ كەسێك وەكو ئێمە هەژار نیە. تورگوَت بەگیش دەڵێ :بەڵام هەموومان دەزانین كە ئەوروپا چ واتایەك دەگەیەنێ.ئەوروپا لە داهاتوودا جێگای ئێمەیە لە ناو مروڤایەتیدا.شینەش دەڵێ :ئەوروپا داهاتووی من نیە من بیر لەوە ناكەمەوە بەدرێژایی ژیانم لاسایی ئەوروپاییگەل بكەمەوەو، خوَم بە كەم بزانم لەبەر ئەوەی لەوان ناچم..دیارە ئەمەیش ئەو مقوَمقوَیەی ئیستا كە لە توركیادا هەیە سەبارەت بەچوونە ناو یەكێتی ئەوروپاوە.پاموك، لەلاپەرە 392 دا باسی ئەوە دەكات هەركەسێك باسی كوَمەڵ كوژیەكەی ئەرمەنیەكان بكات گێرە شێوێنە .دیارە ئەمەیش بوَچوونی دەسەڵاتی ئیستای توركیایە 🙁 با دەسبەرداری توركایەتی و ئاینەكەمان نەبین،وتەیەكی درێژی سەبارەت بە هەڵمەتی خاچپەرستان، كوَمەڵكوژیی جووەكان،كوشتنی چەرمسوورەكانە لە ئەمەریكا وكوژرانی موسڵمانانی جەزایەر لەسەر دەستی فەرەنسیەكان پێشكەش كرد .لەو كاتەدا گێرەشێوێنێك لەناو ئاپورەی ئامادەبووانەوە لە ژێرەوە پرسیبووی، كوان ئەو چەند ملێون ئەرمەنییەی قارس و سەرانسەر ئەنادوَڵ؟ كابرای هەواڵدزی نووسەرەوەی رەوتی كوَبونەوەكە ،لەبەر ئەوەی بەزەیی بە كابرادا هاتەوە،ناوەكەی توَمار نەكرد ). لە شوێنێكی دیكە باسی تیروَركردنی ئەو روَژنامەوان و نووسەرانە دەكات كە بە دەستی ئیسلامیەكان دەكوژرێن ،(وەكو نوسەران و روَژنامەنووسەكانی شارە گەورەكان بە نانەوەی بوَمبا نەدەكوژران ،بەڵكو لەلایەن هەندێك ئایندارانی تووڕە و گەنجەوە ، كە بگرە دەمانچەشیان بە دەستەوە نەبووە ،بە دەستی رووت لە گوَشەی كوچە تاریكەكاندا دەخنكێندران، یاخود بەر چەقوَ دەدران.).یان باسی هەڵمەتی دەستگیر كردنی ئیسلامی و كوَنەپەرستەكانی قارس لەلایەن سوپاوە. دوای ئەوەی شینە دەسگیر دەكەن (كا) هەوڵ دەدات سازش لە گەڵ شینە بكات ، بوَ ئەوەی (قەدیفە) بەشداری نمایشێك بكات كە تێیا لەوێ سەری رووت دەكات ، بە مەرجێ شینە ئازاد بكرێت. لەم بارەیەوە (كا) وقەدیفە دەكەونە گفتوگوَوە .دواجار بەنیازی ئەوەی (كا) بچێت سەردانی شینە بكات بە مەبەستی سازش كردن لەگەڵیدا ،تا رێگە بدات (قەدیفە) لە نمایشێكدا سەرپوَش فرێدات، بەمەرجێ شینە ئازاد بكرێت.لە ژێر جلەكانیەو ریكوَردێك دەبەستن بە لەشیەوە بە مەبەستی توَمار كردنی قسەكانی شینە . لەوێدا دەكەونە دەمەتەقێەوە سەبارەت زوَر مەسەلەی هەنوكەیی، دواجاریش بەنووسین رێكەوتنێك موَر دەكەن ، بە رازیی بوون بە سەرپوَش فرێدانی قەدیفە بەرامبەر بەرەڵاكردنی شینە.ئینجا تەدارك كردن و ووردەكاریەكانی نمایشەكە .نمایشەكەش لە شانوَ نامەیكی ئیسپانیەوەیە لە بابەتی توَڵە كردنەوەیە .دواجار ز.دەمیركوَڵ (كا) دەرفێنن و،لێكوَڵینەوەی لە گەڵدا دەكەن، لێرەدا پاموك بەزمانی ز.دەمیركوَل َەوە باسی دووفاقی روَشنبیر دەكات :(دەزانی بوَ چی ماریانەم خوَشدەوێ ؟چونكە دەزانێ چی دەوێ، بەڵام ئێوەی روَشنبیر خوَشتان نازانن چیتان دەوێ و، ئەمەیش من دەهری دەكات.دەڵێن دیموكراسی ، كەچی دوایی لەگەڵ شەریعەتخوازاندا هاوكاری دەكەن، دەم لە مافەكانی مروَڤ دەدەن ، كەچی لە گەڵ تیروَریست و مروَڤ كوژاندا دانوستان دەكەن.. دەڵێن ئەوروپا ، كەچی مامەحەمەیی بوَ ئیسلامییەكانی دوژمنی ئەوروپا دەكەن..باس لە فەمینیزم دەكەن، كەچی پشتیوانی لەو پیاوانە دەكەن كە بەزوَری سەرپوَش لە سەری ژنان دەكەن.).دواتر ئیپەك و(كا) لە ژوورێكی ئوتێلەكەدا، دواتر شینە ئازاد دەكرێت و، لە شوێنێكدا خوَی حەشار دەدات.لە بەشی چلویەكەمین روَمانەكەدا روَماننوس (پاموك) وەكو شێوە تەغریبێكی (برێخت)ی دێتە ناو چیروَكەكەوە و باسی ئەو دەفتەرانەی (كا) دەكات، كە دوای كوژرانی بەر دەستی دەكەون و، لەوانە دەفتەرە سەوزەكە ، كە دەفتەری شیعرەكانی (كا)یەو،دەربارەی (كا) چەند دیدەنیەك دەكات لە فرانكفوَرت ، لە گەڵ ئەو كەسانەی (كا) یان ناسیوە.وباسی كەسایەتی ئەو دەكەن، دیاربوو پێش كوژرانی، (ئیپەك ) بەتەما بووە لەگەڵیدا بچێت بوَ ئەڵمانیا،  بەڵام دوای كوژرانی شینە پەشیمان دەبیتَەوە ، چ

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.