گفتوگۆ لەگەڵ شاعیرو نووسەر عەبدولموتەلیب عەبدوڵڵآ

عەبدولموتەڵیب عەبدوڵڵا:

نابێت وەرگێڕ لە پێناو بە پیرۆز و بەرزڕاگرتنی زمانی خۆی، زمانی ئۆرگیناڵ لەكەدار بكات

سازدانی: شۆڕش غەفووری

پیاوێكی بێدەنگ و لە دڵان شیرینە. بێدەنگییەكەی هێندەی دیكە وای كردووە لە گوتن پەلە نەكات و هەڵپەی ناوی نەبێت، سیفەتێك كە زۆر بە كەمی لە نووسەرانی ئێستادا دەیدۆزیتەوە.

لە شیعردا قووڵبین و لە لێكۆڵینەوە پشوودرێژ و لە وەرگێڕاندا پاچڤەكارێكی دارێژەرانەیە. ئەم گوتوبێژە سەبارەت بە بەشی كۆتایی كارامەیی و قەڵەمبڕشتی پیاوە تەنیاكەی نێو ئاو و مەرگ و بارانە:

زۆرێك لایان وایە وەرگێڕان بنەمای دروستبوونی پەیوندییەكان لەگەڵ كەلتوور و ئەدەبیاتی بیانییە و لە هەمان كاتیشدا ڕێگەیەكەیشە بۆ داڕشتنی بنەمایەك بۆ پەڕوباڵگرتنی ڕەهەندە جیاوازەكانی نووسینی كوردی؟ ئێوە چلۆن بیر لە وەرگێڕان دەكەنەوە؟

عەبدولموتەلیب: وەرگێڕان بایەخدانە بە گرنگی پەیوەندییە ڕۆشنبیریی و ژیارییەكانی نێوان گەل و نەتەوە جیاوازەكان و دەبێتە هۆی بەرفرەوانبوون و قوڵبوونەوەی ئاسۆ مەعریفی و دنیابینی و تێگەیشتنی جیاواز. لە وەرگێڕان چەمكی هەڵكردن و قبوڵكردنی ئەویدیكە دەبێتە بەشێك لە ئاكامە جوانەكان. دەمەوێ بڵێم وەڕگێران بەر لە هەموو شتێ، وەرگرتن و خوێندنەوەیە. وەرگێڕی خوێنەر هەر تەنها وەك گوازەرەوەیەك نامێنێتەوە، كە دەق لە زمانێكەوە بۆ زمانێكی دیكە دەگوازێتەوە، لە پێناو خزمەتكردن بەو خوێنەرانەی كە زمانی ئەسڵی نازانن، بەڵكو (وەڕگێر/ وەرگر) خوێنەرێكی كاراو كارامەیە و تێكەڵی هەموو بۆشاییەكانی دەق دەبێـت و بەرەو دەقی وەرگێڕدراو كێشیان دەكات. لێرەدا وەرگێڕ بە ئەركێكی ئاڵۆز ڕاسپێردراوە كە خۆی لە گواستنەوەی دەق لە كەلتورێكەوە بۆ كەلتورێكی دیكە هەڵدەگرێتەوە. بۆیە پێویستە وەرگێڕانی حەقیقی حاڵەتێكی تایبەت و پاكژ بێت بۆ پرۆسەی بە یەكگەیشتن و وەرگرتن.

وەرگێڕانی كوردی لە ئاستێكدایە كە بتوانرێت دڵی پێ خۆش بكرێت تا بە ئەمانەتەوە دەقە ناوازە و ڕیزپەڕ و جوانەكان بێنێتە نێو دنیای نووسینی ئێمەوە، یا بە دیوێكی دیكەدا دەكرێت گومانمان هەبێت لە گشت ئەو وەرگێڕانانەی كە تا ئێستا هێنراونەتە نێو زمانی كوردییەوە؟

عەبدولموتەلیب: بۆ ئەوەی وەرگێڕ نەكەوێتە لۆژیكی مێژوویی ڕووت، دەبێ لە پێناو تەئویلكردنی و وەرگێڕاندا بتوانێت لە مانا و دنیابینی دەقی وەرگێڕدراودا بتوێتەوە، وەك ئەوەی وەرگێڕان پرۆسەی (وەرگرتن) و (بەخشین) بێت، پێویستە خوێنەر لە بری ئەوەی بێبەش بێت لە وەرگرتنی مانای دەق، بتوانێت بە شێوەیەكی باش و دروست پێشوازی لە دنیابینی دەقی وەرگێڕدراو بكات، چێژ لە بە یەكگەیشتنی دەق وەرگرێت، لەو جۆرە وەرگێڕانەشدا وەرگێڕ شوێنی دانەر دەگرێتەوە هەر بەو مانایەش لە بونیادی گشتی دەقی وەرگێڕدراودا ڕۆڵ دەگێڕێت.
ئەگەر ئەوە ئاماژەیەك بێت بۆ وەرگێڕان و وەرگێڕی سەركەتوو، ڕەنگە ئەوەندە دڵمان بە وەرگێڕانی كوردی خۆش نەبێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەیشدا دەشێ ئاماژە بە چەندین وەرگێڕی كوردی بدەین كە بەڕاستی لە پرۆسەی وەرگێران و هەڵبژاردن و گەیاندندا ڕۆڵی بەرچاویان گێڕاوە.
ئەو گوتوبێژە زۆر كراوە كە دەكرێت شیعر وەربگێڕدرێتە سەر زمانی كوردی، بەڵام هێشتا خوێنەری شیعر عەوداڵی ئەو وەڵامەیە كە ئاخۆ بە وەرگێڕانی شیعر، ترپەكانی ئەو شیعرە لە لێدان ناكەون و یا بە جۆرێكی دیكە شۆك و ژیانی دەخرێتەوە ناوی؟
عەبدولموتەلیب: لە كۆی قسەكاندا دەمەوێ ئەوە دووبارە بكەمەوە كە پرۆسەی وەرگێڕان ڕاستەوخۆ بە پرۆسەی خوێندنەوە و وەرگرتنەوە بەندە، بۆ ئەوەی ئەو قسەكردنەیش درووست بێتەوە، دەبێ قسە لە پرۆسەی خوێندنەوە و وەرگرتن بكەین وەك پرۆسەیەك كە توانای بەرهەمهێنان و كەشفكردن و تەئویلكردن و بەقسەهێنانی وسبەلێكراوەكانی هەیە و خوێنەر لە ڕێگەی هوشیاربوونی بە بوونی خۆی پرۆسەی تێگەیشتن فەراهەم دەكات، كەواتە دەمەوێ بڵێم: وەرگێڕان ئیبداعە و بە توانا و سەلیقە و لێهاتوویی و دنیابینی وەرگێڕەكانەوە بەندە. ئیبداعیش خوێندنەوە و ڕاڤەكردن و لێكدانەوەی فرە جۆرە، ئیبداع لە گەیشتن بە خوێنەر و فرەخوێندنەوە بوونی خۆی هەڵدەگرێتەوە.
ئەگەر وەرگێڕان ئیبداع بێ، كەواتە هەموو ئەو گوتانەی كە وەرگێڕ بە ناو و ناتۆرەكانی لادەر و خائین و ناپاك و.. وەسف دەكرد، دەكەوێتە خانەی تێنەگەیشتن لە وەرگێڕان. بۆیە ئەو مەسەلەیە هیچ پەیوەندی بە زمانی یەكەم و دووەمەوە نییە، جا زمانی یەكەم كوردی بێ یان زمانی دووەم كوردی بێ.

ئایا وەرگێڕان بۆ سەر زمانی كوردی گەیشتووەتە ئاستێك كە ئیتر بیر لەوە بكەینەوە لە زمانی كوردییەوە وەربگێڕینە سەر زمانانی بێگانە، یا ئەمە پەیوەست نییە بەو جۆرە بیركردنەوەیەوە و دەوەستێتە سەر دەقی بەهێزی كوردی كە ڕەنگە تا ئێستا وەدیار نەكەوتبێت تا بتوانێت گوزارشت لە بەهێزی نووسینی كوردی بكات لای بێگانان؟

عەبدولموتەلیب: هەڵبەتە تۆ بۆ ئەوەی ئاستێكی بەرزی ئەدەبی و كلتوری و دنیابینی زمانەكەت بە ئەویدیكە بناسێنی، پێویستە لە ئاستێكی بەرزی مەعریفی و هونەری و ئەدەبیدا بیت و توانای خوێندنەوە و وەرگرتن و بەدواداچوون و ڕاڤەكردن و هەڵبژاردن هەبێت، چونكە پرۆسەی وەرگێڕان هەر تەنها لە گواستنەوەی زمانێك بۆ زمانێكی دیكە كورت ناكرێتەوە، بەڵكو هەڵوەشانەوەی دەق و ڕۆشنبیرییەكی دیاریكراوە بە ئاراستەی تێگەیشتن و ڕۆشنبیرییەكی دیكەی جیاواز. لێرەدا دەبێ پرسیارەكە ئەوەبێ، ئایا ئێمە وەرگێڕی لەو شێوەمان هەیە، ئایا بیرمان لە دەزگایەكی گەورەی نەتەوەیی بۆ وەرگێڕان كردۆتەوە؟!

دووبارەی دەكەمەوە كە وەرگێران ئیبداعە، لەوێوە كە پرۆسەیەكە لە ڕێگەی پەیبردن بە ئاست و جیهانبینی زمانی ئۆرگیناڵەوە، تەئویلكردنێكی دیكەی جیاواز دادەمەزرێنێ! بەو مانایەیش دەقی ئیبداعی ئەو دەقەیە كە ڕێگە بۆ تەئویل و لێكدانەوەو خوێندنەوەی جیاواز خۆش دەكات، لەوێشەوە بەرەو شیانیبوونی ئایندەخوازی دەبینەوە و لەوێوەیش سنوورەكانی خودێتی و ناسنامە و جێگیربوون و تاكزمانی پەرشوبڵاو دەبنەوە، كەواتە ئەوە (تەرجەمەكردن/ بیركردنەوە)یە پەی بە جوڵە و كرانەوەی دەقی ئیبداعی دەبات، ئەوە بیركردنەوەیە پەی بە ڕەهەندە جیاوازەكانی داهێنان دەبات و ڕەهەندەكانی جوانی تێدا كەشف دەكات، هەر لە ڕێگەی پرۆسەی كەشفكردنیشەوە چێژی داهێنان بەرجەستە دەبێت.

(وەرگێڕان/ ئیبداع) گەیشتنە بەو چێژە پەتییە كە هەر تەنها هەوڵی پاریزگاریكردن و چاودێریكردن نادات، بەڵكو دووبارە ژیان و دنیابینی بە زمانی دووەم دەبەخشێ، بەم جۆرە وەرگێڕ هەوڵی ڕەتكردنەوەی جیاوازییەكان نادات، بەڵكو دووبارە تەوزیفییان دەكاتەوە. پاچڤەكردن (هەڵبەتە بەلای من ئەو وشەیە زۆر لە وشەی وەرگێڕان درووستتر دەكەوێتەوە) پرۆسەیەك نییە بۆ نزیكایەتیكردن، بەڵكو كەڵەكەكردنی شتە غەریبەكانە. دەمەوێت بڵێم وەرگێڕ نابێت لە پێناو بە پیرۆزراگرتن و بەرزراگرتنی زمانی خۆی، زمانی ئۆرگیناڵ لەكەدار بكات!! وەك چۆن ناشێ تووندوتیژی ئیقاعی زمانی ئۆرگیناڵ لە زمانی خۆیدا بشارێتەوە.

بەرهەمە چاپكراوەكانی:

ـ كۆمەڵە شیعری (سێبەری ئاو)
ـ با زەمەنێك لە تەماشاكردنی ئاو بەڕۆژوو بین ـ قەسیدە
ـ ئاگایی زمان زمانی ئاگایی ـ لێكۆڵینەوەى ئةدةبى
ـ تەنیا مەرگ ـ سێ دەقی شانۆیی لە عەرەبییەوە
ـ تەنیا ئاو تەنیا باران ـ كۆمەڵە شیعر.
ـ پەیبردن بە ژیان، پەیبردن بە شیعربوون ـ لێكۆڵینەوە
ـ شیعریەتی دەق،(ئەدۆنیس) ـ لە عەرەبییەوە
ـ مرۆڤ لە ڕوانگەی فرۆید ـ لە عەرەبییەوە
ـ خەیاڵی زمان ـ لێكۆڵینەوە
ـ شوێنكاتی یەكەم لە دووەم و ئێستای سەرگوڕە ـ لێكۆڵینەوە
ـ ئەدۆنیس ـ دوو گفتوگۆی فیكری و ئەدەبی ـ لە عەرەبییەوە
ـ ئەدۆنیس. ئەفسوونكاری وشەكان ـ لە عەرەبییەوە
ـ خوێندنەوەی پەراوێز ـ پەراوێزی خوێندنەوە ـ لێكۆڵینەوە
ـ دریدا ـ رەخنە لە سێنترالیزمی خۆرئاوایی ـ لە عەرەبییەوە
ـ نووسین خۆكوژییەكی تەواو نەكراو ـ لە عەرەبییەوە
ـ زمان/ گێڕانەوە، كۆدی دافنشی- لێكۆڵینەوە
ـ شەڕی زمان، لە پێناو تەئویلكردنی دەق ـ لێكۆڵینەوە
ـ كۆمەڵە شیعری (میوانی ئاو)
ـ زمان/ بوون/ شیعر ـ لێكۆڵینەوە
ـ كەشتی مەرگ، ئەنتۆلۆژیای شیعری ژاپۆنی، (محەمەد عوزێمە)، لە عەرەبییەوە