لەنێوان مێژوو و ئەفسانەدا.. نەورۆز وەك جەژنێكی راستەقینە
جەژنی نەورۆز كە بۆ ئێمە كوردان جەژنێكی نیشتیمانی زۆر پیرۆزەو ساڵ لە دوای ساڵ بە گوڕتر ئاهەنگی پێوە دەگێڕین، سیمای زیاتر بەكوردی كردن بەروخساریەوە دەنێین، لە ڕاستیدا و بە پشت بەستن بە هەموو سەرچاوە جۆربەجۆرە مێژووییەكان جەژنی ئێمە بە تەنیا نییەو گەلان و وڵاتانی تری رۆژهەڵاتیش بەشیان پێوەیەتی .
سةدان كتێب و سەرچاوەی مێژوویی هەن كە باس لە جەژنی نەورۆز و دێرینی ئەو جەژنە لای گەلانی رۆژهەڵات و سەرچاوەی دەركەوتنی دەكەن. بەڵام بە بەراوردكردنی سەرچاوەكان و لەبەریەكدانیان بۆت دەردەكەوێت كە جیاوازییەكی زۆر هەیە لەسەر ئەوەی ئەو جەژنە بەچی بۆنەیەك، یاخود رووداوێك و ئینجا بۆ یەكەمجار لەكام شوێنی رۆژهەڵات دەركەوتووە. زۆر لەو سەرچاوانە لەژێر كاریگەری هەستی نەتەوەیی و خۆبەخاوەن كردن نوسراون و پتر لەوەی پشت بە زانستی مێژوو ببەسترێ پشت بە ئەفسانەی سەرزارەكی بڵاو لەناو هەندێ لە گەلانی ناوچەكە بەستراوە. كە ئەفسانەی كاوەو زوحاكی نێو كوردانیش لەو حاڵەتە بەدەر نییە، بە رەچاوكردنی جیاوازی گێڕانەوەی لەگەڵ ئەوەی لە شانامەی فیردەوسی دا هاتووە.
زۆر لە سەرچاوە دیارەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە ئەو جەژنە پاشماوەیەكی كلتووری ئایینی زەردەشتییە، كە بە بۆچوونی من ئەوە تا ئاستێكی زۆر لە راستییەوە نزیكە. بۆ مەسەلەی سەرەتای دەستپێكردنی ئەوجەژنە لە رووداوی كوژرانی زوحاك لەسەر دەستی كاوەی نێو ئەفسانە كوردییەكە، زۆر لەسەرچاوەكان گومان دەخەنە سەر ئەوەی دەركەوتنی جەژنی نەورۆز بەهۆی ئەو رووداوە بووبێت، بەهۆی نەبوونی رووداوێكی نوسراوی لەوچەشنە كە خاڵی بێت لە ئەفسانە لە نێو مێژووی كۆنی رۆژهەڵات. سەرەڕای ئەو جیاوازیانەی لە گێڕانەوەی ئەو ئەوفسانەیە بەدیدەكرێت لە شوێنێك بۆ شوێنێكی ترو لە كەسێك بۆ كەسێكی ترو لە كاتێك بۆ كاتێكی تر. (لە چیڕۆكە كوردییەكەدا زوحاك بە چەكوشی كاوەی ئاسنگەر دەكوژرێت، بەڵام لە شانامەی فیردەوسی دا فەرەیدون پاشای پێشدادی بەهاوكاری كاوە، ئەژدیهاك دەسگیردەكات و لە كێوی دەماوەند بەندی دەكات. كەچی لە ئاڤێستادا فەرەیدون پاڵەوانێكی نیوە مرۆڤ و نیوە خوایەو نازناوەكەشی ئەژدیهاكسە. لە چیرۆكە كوردیەكەدا دوومار لەسەر شانی زوحاك پەیدا دەبن و خۆراكیان مێشكی گەنجانی تازەپێگەیشتووە)،ئەوەش پێدەچێ لە گێڕانەوەكەی تاریخی تەبەری دا هاتبێت. كەچی بەپێی (فارسنامە)ی ئیبن بەلخی (ئەژدیهاك كەسێكی جادووگەرەو خۆی ئەكات بە ئەژدیهاو خەڵك لەناو ئەبات) .
نزیكایەتییەكی زۆر لە نێوان ئەو چیڕۆكەو هەندێك رووداوی مێژوویی سەردەمانی كۆنی پێش زایین بەدی دەكرێت. چیڕۆكی لەدایك بوون و گەورەبوونی فەرەیدون وەك لە شانامەدا هاتووە زۆر هاوشێوەی چیڕۆكی لەدایكبوون و گەورەبوونی كۆڕشی گەورەیە وەك لە تەواریخی هیرۆدۆت دا هاتووە. من پێشتریش لە وتارێكدا باسێكم لە لەیەكچوونی چیرۆكی كاوەو زوحاك و گێڕانەوەی رووداوی كۆڕش و ئاستیاگی ماد لە لایەن هیرۆدۆتەوە كردبوو. بەڵام ئەوانەش نابنە بەڵگەی ئەوەی كە ئەم دوو رووداوە یەك شت بن و سەرچاوەو بۆنەو هۆی دەركەوتنی جەژنی نەورۆز بن. ئەوەی گرنگە ئێمە بیزانین و وەك راستییەك رێزی لێبگرین ئەوەیە كە جەژنی نەورۆز جەژنی ئێمەو زۆر لە گەلانی تری رۆژهەڵاتە. هەر بەهۆی ئەو راستیەشەوە كە ئەو جەژنە جەژنی زۆر لە گەلانی رۆژهەڵاتە لە نێوانیاندا (كورد، فارس، بەلوج، ئەفغان، ئۆزبەك، تاجیك و هەندێك لەگەلانی تری ئاسیای ناوەڕاست)، ئەو بۆچوونە بەهێزتر دەكات كە ئەو جەژنە جەژنێكی ئایینی بووبێت و بەتایبەتیش پاشماوەی ئایینی زەردەشتی بێت. بەهۆی تەشەنە كردنی ئەو ئایینە لەنێو هەموو ئەو میللەتانە ئەو جەژنەش بووبێت بە جەژنی هەمووان. هەروەكو ئەوەی جەژنەكانی رەمەزان و قوربان دوو جەژنی ئایینی ئیسلامیین و بەهۆی ئایینی ئیسلامەوە بوون بە جەژنی هەموو گەلانی موسوڵمان. ئەگەرچی لە ئاڤێستادا بە تایبەتی لە گاتەكاندا ناوێك لە نەورۆز نەهاتووە، بەڵام بە لێكۆڵینەوەی وردتر لەو ئایینە لە پەیوەند بە جەژنی نەورۆزدا دوورنییە بگەینە ڕاستی پەیوەندی جەژنی نەورۆز بە ئایینی زەردەشتییەوە، چوونكە جەژنی نەورۆز جەژنێكی فەرمی و پیرۆزی هەرسێ سەردەمی دەسەڵاتی هەخامەنشییەكان و ئەشكانییەكان و ساسانییەكان بووە كە ئایینی زەردەشتی ئایینی فەرمی و پێڕەوی لێكراویان بووە، واتە جەژنێكی رێزلێگیراو بووە لە نەریتی زەردەشتیدا.
ئەوەی بە وردی مێژووی كورد بخوێنێتەوە بۆ دەردەكەوێت كە نەورۆز بێجگە لەوەی ناوی مانگێكی كوردییە، بۆنەیەكی زۆر دێرینیش بووە لە كوردەواریداو لەماوەی چەند سەدەی رابردوو لە ناوچەیەك بۆ ناوچەكی تری كوردستان بە شێوەیەكی جیاواز و وەك نەریتێك پیرۆز راگیراوە، بەڵام وەكو جەژنێكی بەربڵاو لەسەرتاسەری كوردستان ئاهەنگی بۆ نەگێڕدراوە، ئەو جەژنە لەژێركاریگەری هەردوو جەژنی ئایینی ئیسلام (رەمەزان و قوربان) تا رادەی لەبیرچوونەوەو وازلێهێنانی لە نێو كورد خەریك بووە بەرەو نەمان بڕوات. تا ئەو كاتەی لە سییەكانی سەدەی رابردوو لەسەر دەستی پیرەمێردی شاعیر ئەو جەژنە زیندوو كرایەوەو بەرگی شۆڕش و خەبات لەپێناو رزگاری كوردیشی بەبەردا كرا. بۆیە هەرچەندێ شۆڕش و بزووتنەوەی كورد پتر پێشدەكەوت لەگەڵیشیدا نەورۆز پتر دەبووە جەژنێكی سەرتاسەری و نیشتیمانی لای خەڵكی كوردستان. بەهۆی گەورەیی قەبارەی ئاهەنگ پێگێڕانی لە لایەن كوردەكانی باكوری كوردستان چ لەناوخۆی توركیاو چ لە ئەوروپا لە كۆتایی سەدەی رابردوو و سەرەتای سەدەی نوێ وایلێهات ئەو جەژنە لە دنیادا پتر لە هەموو گەلانی تر بە جەژنی كوردان بناسرێت. هەموو ئەوانەش ئەو راستییە ناگۆڕن كە گەلانی تریش هەن لە دنیادا نەورۆز بە جەژنی خۆیان دەزانن و وەكو ئێمە ئاهەنگی بۆ دەگێڕن. بە بڕوای من ئەوەش خاڵی بەهێزی بە نێونەتەوەیی بوونی ئەو جەژنەیەو پەیامی لەیەكتر نزیك بوونەوەو ئاشتی و رێز لەیەكتر گرتنە. بەڵگەی ئەوەیە كە جەژنی نەورۆز لە هەرچییەك یاخود هەرشوێنێك و هەر سەردەمێك پەیدا بووبێت جەژنێكی راستەقینەیەو گومانم لەوە دانییە كە بەدرێژایی مێژوو بۆ كورد جەژن و رۆژێكی پیرۆز بووەو سەرچاوەكەشی لە مێژوویەكدایە كە كورد پشكی هەبووە تیایدا. جەژنی نەورۆز جەژنی زیاتر لە (300) ملیۆن كەسە لە دنیاداو ئەوەش مانای بە جیهانی بوونی ئەوجەژنەیە بە روخسارێكی رۆژهەڵاتیانە بەڵام زیاتر كوردیانە.
وێڕای هەموو ئەوانە من لەگەڵ ئەودا نیم جەژنی نەورۆز بۆنەیەك و ڕایەڵەیەك بێت بۆ بەستنەوەی ئێمە بە رابردوو و گەڕان بەدوای شانازییەكانماندا لە سەردەمانی دێرین، بەڵكو وەك جەژنێك لێی دەڕوانم بوەتە بەشێك لە شوناسی كوڵتووریمان و نمایشی ئاكارو هەستە مرۆییەكانمانی تێدا دەكەین و جەژنێكە بۆ لە ئامێز گرتنی شادومانییەكانمان و دەربڕینی خواستمان بۆ ئازادی.
ئیرۆن عومەر
