Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
تەنگەزارىَ مارینى لەچاوپێكەوتنێكى تایبەتدا:

تەنگەزارىَ مارینى لەچاوپێكەوتنێكى تایبەتدا:

Closed

  بەختیار عەلى فەرهەنگى زمانەوانى بۆ كەس نەهێشتۆتەوە
 سازدانى: ئیدریس عەلى…..

 تەنگەزارىَ مارینى، لەساڵى 1959دا لە رۆژئاواى كوردستان لەشارى قامشلۆ لەدایك بووە، ماوەى چەند ساڵێكە لەوڵاتى ئەڵمانیا دەژى، تەنگەزار سەرەتا لەراگەیاندنوئەدەبى عەرەبیدا خوێندوویەتى،تائێستا خاوەنى نۆ كتێبى ئەدەبییە، كەدوانیان بەزمانى ئەڵمانى نووسراونو حەوتیان بەكوردى،زۆربەى كتێبەكانیشى بریتیتن لەنامیلكەى شیعرىو وەرگێڕانى ئەدەبىو لێكۆڵینەوە لەسەر شیعرو بابەتە ئەدەبیەكان.. لەمدیدارە تایبەتەدا، تەنگەزارىَ مارینى وەڵامى چەندین پرسیار دەداتەوە كە تایبەتن بە ئاستى  شیعرى ئێستاو رابردووى كوردى.
 پرسیار: تاچەند ئاگادارى شیعرى كوردیت لەكوردستانى عێراق، مەبەستم لەرابردوو و ئێستاشە؟
 وەڵام: تائەندازەیەكى باش ئاگاداریم لەشیعرى كوردستانى عێراق هەیە، لەكلاسیكەوە وەك (نالىو سالمو كوردى)، لەتەسەوفیشدا ئاگادارییەكى باشم لەسەر(مەحوى) هەیە،لەروانگەشدا شیعرەكانى (شێركۆ بێكەسو لەتیف هەڵمەت)م، خوێندۆتەوە،لەنەوەى پاش ئەوانیش (رەفیق سابیرو هاشم سەڕاجو كەریم دەشتى)، ئێستاش كەلەدەروەى وڵات دەژیم، لەرێگەى سایتەكانى ئینتەرنێتەوە زۆر بابەتى ئەدەبىو شیعرى گەنجەكان دەخوێنمەوە، هەستدەكەم كۆمەڵێك قەڵەمى گەنج درووست بوون من زۆر خۆشحاڵم بەشیعرى ئەو گەنجانەو هەستدەكەم چاوەڕوانى شتى گەورەیان لێدەكرێت، ئەگەر پەرە بەخۆ رۆشنبیركردنو تواناكانى خۆیان بدەن.
 پرسیار: تۆباسى دەنگى گەنجەكانت كرد، بەگشتى پێتوایە ئەو گەنجانە لەژێر كاریگەرى نەوەى پێشخۆیان دەرچووبنو خاوەن ستایلو دنیابینى ئەدەبى خۆیان بن؟
 وەڵام: تائەندازەیەك واى دەبینم كە لەژێر گاریگەرى نەوەى بەرلەخۆیاندا نەبن، چونكە تۆ تەماشابكە، لەساڵى 1921ەوە لەم بەشەى كوردستاندا زمانى كوردى زۆر قەدەغە نەبووە،قوتابخانەو كتێب هەبوون بەكوردى، لەبەر ئەوە نەوە دواى نەوە، فرسەتى ئەوە هەبووە شتى تازە بخولقێت،نەوەى تازەش بەحوكمى خوێندنەوەی بەردەوامیانەوە ئاگادارى شیعرى پێش خۆیاننو خوێندوویاننەتەوە،بێگومان شیعرى تازەو سەردەمیانە، دەربڕینێكى تەوواى نییە هاوشێوەى شیعرى كۆن،لەگەڵ ئەوەشدا دەبینین تائێستاش زۆر وشەى كۆن وەك سەردەمى فیوداڵى بەكار دێتو لەبەرامبەردا وشەى سەردەمى مۆدێرنانە زۆر كەمن لەشیعرەكاندا، گرنگ ئەوەیە هەستدەكەم گەنجەكان دەیانەوێت شتى تازە بنووسن، هەوڵى باشیشیان هەیەو ئومێدیان پێدەكرێت، تەماشا بكەین لەسەردەمى شیعرى روانگەدا ستایلو داڕشتنو وشەى شیعرى جیاواز هەبوو، وە لەئێستاشدا شیعر بەدەست كۆمەڵێك گەنجەوە ستایلى تازەو دەربڕینى تازەى بەخۆوە بینیوە.
 پرسیار: پێتوایە لەهەموو سەردەمو قۆناغەكاندا شیعر توانیبێتى مۆركو خەسڵەتى ئەو سەردەمە هەڵبگرێت، بۆ نمونە تۆ باسى سەردەمى فیوداڵىو مۆدێرنەت كرد؟
 وەڵام: من پێموایە وەزیفەى شیعر ئەوە نییە كە تەمسیلى قۆناغەكە بكات، بەڵام دەتوانم بڵێم شیعرى كلاسیكى تاڕادەیەكى باش توانیویەتى تەمسیلى ئەو قۆناغە كۆنە بكات، لەژیانى كۆمەڵایەتىو سیاسیى خۆیدا، چونكە ئامانجى ئەو قۆناغەى شیعر، هۆشیار كردنەوەى خەڵك بووە،بۆنمونە كەسێكى وەك ( خانى ) دەڵێت: من شیعر بەكوردى دەنووسم بۆ ئەوەى كەس نەڵێت كورد بى َعیلمو مەعریفەیە.
 لێرەوە بۆمان دەردەكەوێت كەخانى بۆ كوردى نووسیوەو بۆ ئەوەشى نووسیوە تاخەڵك نەڵێن كورد بى َعیلمو مەعریفەیەو خاوەنى ئەدەب نییە، تەنانەت  تەماشا بكەین لەشیعرى (نالىو سالم)دا، ئەگەر بەشێوەەیكى ئەمپرۆتۆلۆژى تەماشاى بكەین دەتوانین زۆر تایبەتمەندى هەیە لێى دەربهێنین، سەیردەكەین لاى (مەحوی) ش، حاڵەتى تەسەوف هەیە، كە تەعبیرە لەو قۆناغەى كە مەحوى تێیدا ژیاوەو بەشێوەیكى كوردیانە تەسەوەفى كردووە لەشیعردا، بەڵام لەرووى سیاسییەوە دەبینین حاڵەتەكە هەندێك جیاوازترە، ئەگەر تەماشاى شیعرى (عەبدووڵلا پەشێو) بكەین دەتوانین بەهۆى شیعرەكانییەوە زرووفى سیاسیش بخوێنینەوە،تەنانەت (شێركۆ بێكەس) یش، لەم حاڵەتەدا بەدەر نییەو زۆر كەس پێیانوابوو كە (شێركۆ بێكەس) بۆتە شاعیرى بۆنەسیاسیەكان،بەڵام لاى من حاڵەتەكە پێچەوانەیە، من دەڵێم ئەمە جۆرێكە لەتەمسیلكردنى سەردەمو قۆناغو هەلومەرجێك،من ناڵێم ئەمانە شیعر نەبوونو هونەرى شیعریان تێدا نەبووە، بەڵكو لەسەردەمى شۆڕشدا كەسێكى وەك (شێركۆ) زۆر بەجوانى توانى تەمسیلى ئەو زروفە بكات لەشیعرەكانیدا، تەنانەت بوونى كارەساتە تراژیدییەكانیش وەك هەڵەبجە بوویە بەشێك لەخەمى شیعرى شاعیرانمانو تەمسیلى هەلومەرجێكى دیاریكراویان پێكرد، بەلام هێشتا دەڵێم ئەوە وەزیفەى شیعر نییە ئەم كارانە بكات.
 پرسیار: ئاخر خۆ شاعیریش تاكێكە لەكۆمەڵگادا، بۆنابێت ئەوانیش بەشێوەیەكى شیعرى گوزارشت لەبۆچوونى تایبەتى خۆیان بكەن، مەسەلەن لەكارەساتە تراژیدیەكاندا، شاعیریش وەك هەرتاكێكى كۆمەڵایەتى بەشدار دەبێت و دەبێتە شەریكە ئازارى تاكەكانى دیكە، تۆ تەماشابكە شێركۆ شاعیرێكە دێت لەرێگەى شیعرەوە گوزارشت لەئاڕائەكانى خۆى دەكات، چ سیاسى بێت یاخود كۆمەڵایەتى؟
 وەلام: مەسەلەكە ئەوەیە ئەم شیعرە چۆن بەرهەمدێت؟ چۆن دەنووسرێتەوەو پارێزگارى لەبەهاكانى جوانىو شیعریەتى خۆى دەكات؟ ئەمانە بۆمن گرنگن، ئیدى مافى هەموو كەسێكە چۆن گوزارشت لەبۆچوونى خۆى دەكات، بەڵام مافى شیعر ئەوەیە ئاستى هونەرىو ئیستاتیكى بەرز بێت.لەبەر ئەوە من هەرگیز بەشەرمى نازانم شاعیرێك بەشیعر لەسەر بابەتێكى سیاسى یان كۆمەڵایەتى بنووسێت،بەڵام كێشەكە لەوەدایە ئەو بابەتانە زاڵ نەبن بەسەر حاڵەتە شیعریەكانداو نەبن بەبارێكى گران بەسەر شیعرەوە،چونكە ئەوە دەبێتە لێدان لەشیعرو لەجوانىو هونەرو ئاستى داڕشتنى زمانى شیعرى،لەبەرئەمەشە زۆرجار تەقینەوەى زمان بەڕووى ئاسۆى فراواندا نابێت، ئێمە دەقێكى كراوەمان دەوێت كە زۆرترین خوێندنەوەو بینین بەدواى خۆیدا بهێنێت.. دواتر دەڵێم كێشە لەخودى بابەتەكەدا نییە، لەوەدایە چۆنچۆنى بابەتەكە دەكرێتە شیعرو چۆن گوزارشتى لێدەكرێت.
 پرسیار:   بێگومان زمان رەگەزێكى بنچینەییە لەبونیادى شیعریدا، هەرسەردەمەو قۆناغێكیش تایەبتمەندى زمانەوانى خۆى هەبووە، تۆ كەكەسێكى بەگوتەى خۆت، ئێستا ئاگات لەشیعرى تازە هەیە، زمانى شیعرى تازە چۆن دەبینیتەوە.. ئایا هەرشاعیرەو هەڵگرى تایبەتمەندى زمانەوانى خۆیەتى یاخود هەست دەكەین جۆرە تێكەڵییەك درووست بووە؟
 وەڵام،  سیفەتى زمانەوانى سیفەتێكى گشتییە،بەڵام وەك فەرهەنگى زمانەوانى خۆى لەهەموو زاراوەكاندا كەمە،من واى دەبینم زۆربەى شاعیرانمان بەدەست كۆمەڵێك وشەوە دێنو دەچن، بەڵام شێوەى داڕشتنیان لاى شاعیرێك بۆ شاعیرێكى دیكە جیاوازە، بۆنمونە شێوەیكى شیعرى كە شێركۆ بێكەس پێى دەڵێت (رۆمانە شیعر) نازانم ئەم زاراوەیە واتى چییەو لەكوێوە هاتووەو بڕواشم پێى نییە،بەڵام سەیردەكەین شاعیرێكى وەك شێركۆ خاوەنى تایبەتمەندى خۆیەتى، تەنانەت لەپۆسترە شیعرەیكانیشیدا تایەبتمەندى خۆى هەیە، تەنانەت ئەگەر ناویشى لەسەر شیعرەكە نەبێت خوێنەرى وریا دەتوانێت بیناسێتەوە،هەڵبەت زۆر شاعیریى دیكەشمان هەیە كە خاوەنى تایبەتمەندى خۆیانن، بەنسبەت ئەم نەوەى ئێوەش شتێك لەلاى تۆ هەیە لەلاى كەسێكى دیكە نییە، ئەوەندەى من متابەعەم لەسەر نەوەى ئێوەو پێش ئێوە هەبێت هەستدەكەم ئێوە زۆر جیاوازن لەوانەى پیش خۆتان.
 پرسیار: بەگشتى ئەو جیاوازیانە چین لەنێوان نەوەى ئێمەو، ئەوانەى بەرلەئێمە؟
 وەڵام: جیاوازییەكان لەسەر سى َئاستدا دەبینمەوە، یەكەمیان لەسەر ئاستى مەعریفى، وەرگرتنى مەعریفە لەشیعرى گەنجەكانى وەك ئێوەدا لەسەر ئاستێكى گەورەیە، چونكە سەردەمەكەش بۆ ئێوە گونجاوەو كتێبخانەى گەورەو وەرگێڕانو ئینتەرنێتتان لەبەر دەستدایە، دووەم ئاستى كۆمەڵایەتیشتان جیاوازە،ئەمەش وادەكات فەرهەنگى تێگەیشتنتان جیاواز بێت چۆنیەتى دەربڕینتان باڵاتر بێت.
 پرسیار: زۆرجار گەنجەكان بەوە تۆمەتبار دەكرێن، كە لەژێركاریگەرى بەتایبەت( شێركۆ بێكەسو بەختیار عەلى) دا، دەنووسن.. ئایا تۆش هەنا راو بۆچوونت هەیە؟
 وەڵام: رەنگە بۆ هەندێك گەنج ئەمە راست بێت، چونكە شێركۆو بەختیار دوو ناوى زۆر گەورەن، بەتایبەت بەختیار عەلى لەسەر ئاستى هەموو كوردستان مەعریفەى شیعرى زۆرە، لەرووى زمانیشەوە خاوەن تایبەتمەندى خۆیەتىو لەمبارەوە داهێنانى لەزماندا كردووە، هێزى فكرىو زانیارى لاى بەختیار دەتوانێت كەسانێك بخاتە ژێر كاریگەرییەوە، ئیدى بەختیار فەرهەنگى زمانى كوردى بۆكەس نەهێشتۆتەوە،لەبەر ئەمەیە هەرشتێكى تازە كە دەنووسرێت دەڵێن پێشتر بەختیار عەلى وتوویەتىو زۆر كەس ئیتر واهەست دەكەن ئەم شتە (بەختیار عەلى) نووسوییەتى یاخود لەژێر كاریگەرى ئەودایە، بەڵام ئەگە ربۆچوونى تایبەتى خۆمت دەوێتن ئەوەندەى ئاگاداربم پێموانییە هەموو گەنجەكان لەژێر كاریگەرى بەختیارو شێركۆ بێكەسدا بنووسن.
 پرسیار: بێینە سەر ئاستى رەخنەى ئەدەبى، پێتوایە بەمانا زانستیىو تیۆریەكان ئێمە خاوەنى رەخنەین؟
 وەڵام: رەنگە زۆر ئاگادارى بوارى رەخنەى ئەدەبى نەبم بەشێوە قوڵیەكەى، ئەوەى هەمە تەنها چەند زانیارییەكە لەسایتەكان وەرمگرتووە، تەنها هەوڵێكى (كەمال میراودەلی) م، بینى كتێبێكى رەخنەیى بوو بەناوى ( ئیستاتیكا) لەساڵانى حەفتاكان نووسیبووى، بەڵام ئەوشتانەى دیكە كەبینیومن هەستانكەم رەخنە بنن بەڵكو بەشێوەى تێبینى نووسراون، نەك رەخنە، چونكە رەخنە بەمان زانستییەكەى چییە جگە لەتەحلیلو راڤەكردنەوەى باباەتێك یاخود تێكستێك، بەڵام من وەك رەخنە بەو شێوە نەمدیوەو هەست ناكەم هەبێت.
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.