لۆجیکی هێزی پارتی لەپرسی دەستوردا ..
دەستور یارمەتیدەری بیناکردنی هۆشمەندیەکی دیموکراسیانەیە، ڕێگەیەکی گشتیە کەهەمووان بەسەریدا تێپەڕدەبین بۆ یەکسانی ودیموکراسی، ولەشێوە باڵایەکەیدا بۆ ئازادی. لەهەمان کاتیشدا دەستور خۆی لەخۆیدا هاوکۆیەکی کۆمەڵایەتی پێکدێنێت بەرامبەر شێوازی دەسەڵات، بەمانای دەستور (بوونی گشتی) بەرجەستە دەکات، لەبیناکردنی جۆر وکوالێتی پەیوەندیەکانی مرۆڤەکان پێکەوەو هێز وجڤاتە کۆمەڵایەتیەکان لەگەڵ یەکتریدا، دەستور وەڵامە چاوەڕوانکراوەکان وپرسیار وخەمە گشتیەکان، شێوازی بەڕێوەبردن وئۆرگانیزەکردنی کۆمەڵگە بەرجەستە دەکات. بەمانای دەستور تێگەیشتنی کۆی کۆمەڵگەیە لەدونیای خۆیان ودونیای ئاین وکۆمەڵ وپەیوەندیەکانی نێوان دەسەڵاتەکان وتاکی نێو کۆمەڵگە. لەبەر ئەم هۆیە، من گوتارەکەی بەڕێز (سەرۆک بارزانی) بەداخستنی ئەو دەرگایە تێدەگەم بەرامبەر هەموو بەهاکانی دیموکراسی لەکۆمەڵگەی ئێمەدا!.
هەمیشە (دیالۆگی ئەقڵانی) نێوان هەموو هێزو پێکهاتە جیاوازەکانی نێو کۆمەڵگە تاکە چارەسەری هەموو کێشەکان بووە، داخستنی دەرگای دیالۆگ لەمەڕ دەستور خۆی لەخۆیدا، ڕەتکردنەوەی ئیرادەی بەشێکی زۆرێنەی پارت ولایەنەکانی کوردستانە، کەنوێنەرایەتی چین وتوێژ وبەرژەوەندی وجڤاتە جیاوازەکان دەکەن. دەرئەنجامیش لێدانی کۆی هەڵسوڕانی میکانزمی دیموکراسیە لەم کۆمەڵگەیەدا، کەهەمووان ئەوە دەزانین بەخوێن وفرمێسک وسکهەڵگوشین بەرهەمهاتووە. بەمانای ئەمڕۆ موڵکی تاکە دەستەیەک وتاکە ئۆپۆزیسیۆنێک وتاکە سەرکردەیەک وتاکە بیرمەندێک نییە! ئەمڕۆی کوردستان بەخۆشی وناخۆشی وبەشکستی وپرسیارەکانیەوە موڵکی هەمووانە، دەبێت هەمووانیش قسەی لەسەر بکەین، دەستوریش هی هەمووانەو دەبێت هەمووان پێش دەنگدان لەسەری، دیالۆگی لەسەر بکەین. داخستنی دەرگا لەبەردەم دیالۆگ وسازانی کۆمەڵایەتی وسیاسی، کەبەشێکی خۆی لەنوێنەرایەتی پەڕڵەمانیدا دەبینێتەوە، کردنەوەی دەرگاکانی توندوتیژی سیاسی وئاژاوەی کۆمەڵایەتیە، کەدەبێت هەمووان ڕێگربین لەبەردەم واڵاکردنی ئەگەری ئەو توندوتیژیە.
ئەوەی من نیگەران دەکات لەپرسی دەستور ئەوەیە، کەپرسی دەستور ئێمە بەرەو چەند ئاقارێکی ترسناک بەرێت، یەکەمیان ڕەتکردنەوەی دەسەڵاتی پەڕڵەمانیە ولاوازکردنی فۆرمی ژیانی پەرڵەمانیە، دووهەمیان کردنەوەی (کێڵگەکانی توندوتیژی) بەسەر میدیا وسیاسیەت ولەدواجاریشدا بەسەر کۆمەڵدا، بەو پێیەی کۆمەڵگەی کوردی بەشێکی زۆری بەسەر نەخشەی سیاسی پارت ولایەنەکاندا دابەش بووە وهوشیاری تاک هێشتا ئەوەندە ئیندیڤیدوال نییە، بتوانێت لەدەوەرەی کڵێشە سیاسیەکان، سیاسەت بکات ودەنگدان بکاتە کارتی سزادانی ڕەوای دیموکراسی. سێهەمین مەترسی، دابەشبوونەوەی ناوچەکانە بەسەر نەخشەی سیاسی پارتەکاندا، ئەمجارە فۆرمی ناوچەی پارتی ودەرەوەی پارتی لەدایک بێت، کەبێگومان لێکەوتەی ئابووری وکۆمەڵایەتی وئیداری و کولتوریەکانی زۆر مەترسیدار دەبن.
دیارە پرسی دەستور ئەوەندە بەئاسانی ڕەتناکرێتەوە، وەک سەرۆک بارزانی بەتوڕەییەوە ڕەتیکردەوە، ئاوەهاش بەئاسانی ئیرادەی یەک پارت ناکرێت بەسەر پارت ولایەنەکانی دیکەدا داسەپێنرێت، لێکەوتە سیاسی وفەرهەنگیەکانی ئەم (ڕەتکردنەوەی ئیرادەیە) زۆر لەوە ترسناکترە کە مەزندەی دەکەین، بەوەی، ئیدی دەبێت ئێمە گوێ لە (لۆجیکی هێز) بگرین، نەک لۆجیگی دیالۆگ وگفتوگۆی دیموکراسیانە. ئەوە لۆجیکی هێزە پێماندەڵێت: کێها لەئیمە خاوەن دەسەڵاتی سەربازی وئیداری و پارە بوو، دەتوانێت ئەویتر بخوات، ئەویتر ڕەتبکاتەوە، بەڵام بەدیویکی دیکەدا ڕێگەبدات ئەویتر بەئارەز‌ووی خۆی قسەبکات وبنوسێت، تەنانەت جنێویش بدات، بەڵام لەدوایدا قسەی یەکلاکارەوە بۆ بەهێز دەبێت، ئەمە دیموکراتیەتە بەماسکەوە. بەڵام لەجەوهەردا جورێکە لە(داروینزمی کۆمەڵایەتی) کەفۆرمەکانی لەژیانی کۆمەڵایەتی وکولتوری ئێمەدا گەمەی خۆی دەکات. (داروینزمی کۆمەڵایەتی) کەبەساناتر باسی بکەین مانەوەیە بۆ بەهێز، لاواز دەبێت تێکبشکێنرێت و فەرامۆشبکرێت، دیارە سێبەرە سایکۆلۆژیەکانی فۆرمی داروینزمی کۆمەڵایەتی، تاوەکو ئێستا لەهەموو حیزب ودەسەڵاتەکاندا خۆی درێژدەکاتەوە، لەئەوپەڕی چەپی کوردیەوە بیگرە، تائەوپەڕی ڕاستی کۆنزەرڤاتیڤ. دیموکراسیەت لەم مۆدیلەدا بەڕای من دەبێتە (دیموکراتیەتی چەنەبازەکان) بەرامبەر لۆجیکی هێز، یاخود دیموکراتیەت بۆ چەنەبازبیە بەرامبەر لۆجیکی هێزی بڕیاردەر، چونکە ئەوە بەهێزە لەدواجاردا بڕیاڕدەدات، ئەوە بەڕێوبەڕایەتی هێزە لەدواجار بڕیاردەردەکات، گوێ لەکەسی دیکە ناگرێت، لەدواجاردا بڕیاڕی خۆی دەدات، لەم چوارچێوەیەدا، ،بەداوای لێبوردنەوە، من گوتارەکەی سەرۆک بارزانی دەخوێنمەوە و شرۆڤەی دەکەم.
مەترسی لۆجیکی هێز ئەوەیە کە (ئاژاوەی کۆمەڵایەتی) دەنێتەوە، بەمانای تاوەکو خەڵکی نەچێتە سەرجادەو هەڕەشەی هێز نەکەن، لۆجیکی هێز بەجیدی گوێ لەکەس ناگرێت، بەمەش هاوکێشەی هێز بەرامبەر هێز هەموو (نۆرمەکانی دیموکراسی) فەرامۆشدەکات، بەجۆرێک، کەدیموکراسی دەبێتە چەنەبازی و زۆربڵیی ودەردە دڵ، نەک بینای ڕاستەقینەی کۆمەڵگە. ئیدی تاوەکو جنێو جێگە بەدیالۆگ نەگرێتەوە ونەبێتە هەڕەشە، لۆجیکی هێز گوێی ڕاستەقینەی خۆیت ناداتێ، نەک گوێچکەی کەڕ. ئەم فۆرمی (هێز نمایشکردنە) لەکۆمەڵگەی ڕۆژهەڵاتی هیرارکی نێرسالاریدا، هەبوویەکی کۆمەڵایەتی وسایکۆلۆژیە، تاوەکو ئەم لۆجیکە نەکەوێتە بەرپرسیار وبەرەو میکانزمی دیالۆگی نەبەین، ناتوانین باس لەهیچ دیموکراسیەتێک بکەین. لێرەوە من پێموایە گەر پرسی دەستور بگەڕێتەوە بۆ پەڕڵەمان وگفتوگۆی لەسەر بکرێت، دەتوانین بڵێین کەئێمە لەژیانی سیاسیماندا هەنگاوێکمان بەسەر لۆجیکی هێز و داروینزمی کۆمەڵایەتیدا هەڵهێناوە.
دیارە نکوڵێ لەوە ناکرێت، کەئەمڕۆ فۆرمێک هەیە لەدیموکراسی لەکوردستاندا بەرەو پێگەیشتن دەڕوات، نەک دیموکراسی بەمانا پڕەکەی. لێرەوە من تەئکیدم پارتی دیموکراتی کوردستانی بەڕێز لەنێو ئەم پرۆسەیەدا کاردەکەن ودەیانەوێت دەست پێشخەر بن لەم پرسەدا، وەلەم خەمەوە ڕەخنەی من سەرچاوەی هەڵگرتووە، بەڵام دیدیکی جیاوازیان هەیە بۆ مەسەلەکان، بیروڕاو جیهانبینی سیاسیان دووریان دەخاتەوە لەپرسە سەرەکیەکە کەفراونکردنی سنورەکانی دیموکراسیە بۆ ئازادی گشتی. پارتی لەدونیابینی خۆیەوە جەختدەکات لەتێپەڕاندنی دەستورێک، کەلەبارێکی نائاسایدا لەدایکبووە، ودووهەمیشیان ڕێخۆشکردنە بۆ دووبارە کاندیدکردنەوەی سەرۆک بارزانی کەپارتی کاری بۆدەکات، چونکە ئەستەمە سەرۆک خۆی هەڵبژێرێتەوە یان هەوڵی درێژکردنەوەی خۆ کاندنیکردن بدات لەژێر سایەی دەستورێکی هەموارکراوی نێو پەڕڵەمان. بێگومان هیوادارم لەم ڕایەمدا هەڵەبم و وەها نەبێت!. لەبەرئەوە سەیر نییە لای من و هاوڵاتیانی ئەم هەرێمە، پرسی دەستور وپرسی خۆکاندنیکردنەوەی سەرۆک بازرانی دوو وەرەقەبن، زۆر زوو جێگۆڕکێ بکەن وتێکەڵ بن، ئەم دوو مەسەلەیە تەم ومژاویە، بەوەی سەرۆکی هەرێم تائێستا خۆی لەپرسی خۆ کاندنکردنەوەی خۆی نادات وباسی ناکات بەشەفافی بەنیازی چیە!، ئەمەش ئەو (پەتە ونبووەیە) لەم پرۆسەیەدا.
(پەتە ونبووەکە) گەر بتوانم ئەم دەستەواژیە لەفەیلەسوفی ئەڵمانی (یورگن هابرماز) قەرز بکەم. لەچەند پرسیاریکدا خۆی بەرجەستە دەکات، بەوەی، چۆن سەرۆکی هەرێم کات وشوێنی قسەکردن لەسەر دەستور، دەخاتە بۆنەی ئەو ڕۆژەی کەپارتەکەی تێدا لەدایکبووە؟، چۆن دەبێت وەک سەرۆکی هەمووان، کەسەرۆکی هەرێمێکی فیدراڵە، نوێنەرایەتی بیروڕای پارتێکی سیاسی بکات؟. من چاوەڕوانی ئەوە لەسەرۆکی هەریمیکی فیدراڵ دەکەم، کۆی دیباتەکان بەڕێوەبات ولەکۆڵانی داخراو ڕزگاری بکات، نەک سەرۆک خۆی تەرەف بێت لەدیباتەکاتەدا، بەڵام چۆن دەکرێت سەرۆکی هەرێمیکی فیدارڵ یان دەوڵەتی فیدڕاڵ خۆی تەرەف بێت لەکێشەی لایەن وجڤاتەکاندا ؟.
بیرم دێت (مارتین ڤالسەر)ی ڕۆماننوسی ئەڵمانی لە(کڵێسای پاوڵ) لەفرانکفۆرت، لەئۆکتۆبەری 1998 گوتارێکی خوێندەوە. باسی لەوە کرد، دەبێت کۆتایی بهێنین بەچیرۆکی ناسیونال سۆسیالزم و هۆلۆکۆست!، ئەمە بووە هۆی توڕەیی جڤاتی جولەکە، ئەوە بوو (ئیگنز بوبێس) سەرۆکی جڤاتی جولەکە، مارتین ڤالسەری بەوە تاوانبارکرد، گوتارەکەی سنوری ئەدەب وفیکری بڕیوە، گوتارەکە ڕێخۆشکارە بۆ فەرامۆشکردنی هۆلۆکۆست، ڕێخۆشکارە بۆ کۆتایهێنان بە (خود تاوانبارکردنی) ئەڵمان لەقۆناغێکی میژوویدا بەرامبەر هۆلۆکۆست. ئەم گفتوگۆیە هەمووان بەشداریان تێداکرد، لەمیدیاوە بیگرە تا پارتە سیاسیەکان ونوسەر وڕۆژنامەنوسان وتەنانەت کۆمیدیانتەکان. بەڵام ئەوەی لێرەدا گرنگە ئاماژەی پێبدەم، ڕۆڵی سەرۆکی ئەڵمانی فیدرالی ئەوسا (ڕۆمان هێرتسوگ) بوو، کەخۆی ئەندام بوو لەپارتی کریستەکان، وەک سەرۆکێک هەردووکیانی لەودیوو ژووری داخراو کۆکردەوە، بەردەوامیدا بەگفتوگۆ، بەبێئەوەی ڕای کەسی خۆی دەربارەی ئەم بابەتە دەربڕێت، تەنها ئەوە نەبێت گووتی (گرنگترین گفتوگۆی کراوەی هاروژێنەر بوو، کەزۆری لێوە فێربووین). لەم نمونە سادەیەوە دەمەوێت بڵێم، چاوەڕوانی ئێمە لەسەرۆک وسەرۆکایەتی، یەکەم بێلایەنیە لەتەرحکردنی بیروڕاکاندا ودووهەمیش زیاتر دیموکراسیزەکردنی دەزگای سەرۆکایەتیە و میکانزمی بڕیارەکانە تەنانەت دوای هەموارکردنەوە و ڕیفراندۆمیش، دەنا پەتەکە هەر بەونبوویی دەمێنێتەوە…
ئیسماعیل حەمەئەمین
• لەڕۆژنامەی (ئاوێنە) 4.4.2013 بڵاوبۆتەوە
