غەزەلەكانى مەرگ بارۆنەكانى فیردۆس…
غەزەلەكانى مەرگ
بارۆنەكانى فیردۆس…
ئاسۆ جەبار
جیهان گەوریە، بەڵام لەناخماندا قوڵە وەك دەریا.(ریلكە)
خەیاڵ دەرگایەكە یان خۆى دەكرێتەوە یاخود هیچ هێزێك نییە بیكاتەوە. (غەزەلنوسو باخەكانى خەیاڵ. بەختیار عەلى.ل198)
غەزەلنوسو باغەكانى خەیاڵ هێندەى تێكستێكى فەلسەفى فرە رەهەندو فرەئاڕاستەو فرەڕەنگە، هێندەش تێكستێكى گەورەى ئەدەبییە، ژانرێكى زیندووى كاریگەرو پەیوەندیامێزە، هەوڵێكى گەورەیە بۆ وێناكردنى جیهانو ژیانو ئاستێكى باڵاى روانینو دنیابینى بە كەرەستەگەلێكى فەنتازىو واقعى. پۆل ئیلوار لە قەسیدەیەكیدا دەڵێت: "شەو هەرگیز تەواو تەواو تاریك نییە"، پێكڕا ئەم ئەم رۆمانەش پێماندەڵێت نە حەقیقەت بەتەواوەتى حەقیقەتە، نە خەیاڵ بە تەواوەتى گوزارشتێكى راستودروستە لەخەیاڵ، نە عیشق بە تەواوەتى گوزارشتە لەعیشق، مەرگیش هەمان ئەو مەرگە نییە كە لەزیهنو بیركردنەوەو بینینى ئێمەدا گەڵاڵەبووەو وێنەیەكى سنوردارو دیاریكراوى هەیە. پێكرا حەقیقەت لەمەودایەكى نهێنیامێزو نابەرجەستەدا دەرخەرى حەقیقەتگەلێكى نابەرجەستەو ناواقیعییە، هاوكات میتا خەیاڵ پێكهێنەرى خەیاڵگەیەكى نابەرجەستەو نادیارە، بەڵام دەرخەرى حەقیقەتەكانەو فەنتازیایەكى نەبڕاوەیە.
رۆمانى غەزەلنوسو باغەكانى خەیاڵ یەكێكە لەو رۆمانە سەركێشو نانۆرماڵو ناسروشتیانەى كە نوسەر بێئەندازە ماناى شتەكان دەگۆڕێتو واتاو پێناسەى دیكەیان پێدەبەخشێت، لەكاتێكدا غەزەلنوس وێناى فیردۆسێكى فەنتازىو شاعیرى دەكێشىَ، بەڵام ئایا غەزەلەكانو هەزارباخ وێنەى دەقاودەقى ئەو نەخشەیەیە كە فیردۆس لەخەیاڵماندا دەیكشىَ، یان نەخشەیەكى دیكەى روحىو فەنتازى بوونەوەرە خەیاڵییەكانى نیۆ رۆمانەكەیە.
حیكایەتخوان وەك فەیلەسوف
بارت دەڵىَ: مێژوو بەگوتەى بیكۆ بەشێوەیەكى پێچاوپێچ بەرەو پێشەوە دەچىَ. هەموو شتێكى كۆن هەمدیس پەیدا دەبێتەوە، بەڵام نەك لەشوێنە كۆنەكەى خۆیدا، بەڵكو لەشوێنێكى تازەدا. زەوقەكان، بەهاكان، ئاڕاستەو "نڤیسیارە كۆنەكان"دێنەوەو لەجێیەكى تەواو تازەدا جێگیردەبن. هەروەها دەڵىَ بابەتى ئەوین بەڕاى ئەو لە شوێنێكدایە كە لاكان بە"پانتایى خەیاڵپەروەرى" ناوزەدى كردووە. بارت دەڵىَ كە لەتەك ئەدەبیاتى رابردوو پەیوەندییەكى راستەوخۆو بەردەوامو گەشەكردووى هەیە، چونكە ئەم ئەدەبیاتە پەیوەندى خۆى لەگەڵ خەیاڵپەروەرى رێكدەخات، یان بەدەربڕینێكى تر زیندووى دەكاتەوە."
جیاوازییە گەورەكانى ئەم رۆمانە هەر لەوەدا نییە تۆى خوێنەر لەسەروەختى خوێنەوەى رۆمانەكەدا دەكەویتە بەردەم كۆمەڵێك كارەئەكتەرى زۆرو گروپو ئینسانگەلێكى جیاواز لەبیركردنەوەو روانینو فەنتازیا، بەڵكە لەبەردەم پانتاییەكى گەورەى خەیاڵپەروەریو كڵێشەسازییەكى فرە خەیاڵو فرە ئاڕاستەو بێشومار حەقیقەتدا دەمانژێنێتو لەشوێنو كاتى جیاوازدا زیندویان دەكاتەوە.
هایدگەر دەڵىَ: "مرۆڤ ئەوەیە كە بەردەوام سەرقاڵى درووستكردنى هەبوونى خۆیەتى" . بارۆنى خەیاڵ تەنها كارئەكتەرێكى سەرەكى نییە، بەڵكە ئەندازیارێكى گەورەى ئەو سەرزەمینە خەونپارێزەیە كە رووبەرەكانى چێژ تیایدا دەگاتە ترۆپكى هەوسو فاحیشە، خەون تیایدا بریتى نییە لەخەون بینین..بەڵكە برتییە لەكارخانەیەكى گەورە بۆ دروستكردنى خەونو بەكارهێنانى خەونو پیادەكردنو پراكتیزەكردنى خەونەكان، بارۆنى خەیاڵ تەنها دەزگایەكى نهێنى نییە بۆ حەشاردانى نهێنییەكانو دۆزینەوەى حەشارگەكان، بەڵكە سۆفیستو فەیلەسوفێكى ماڵتى تێڕوانینو فرە روخسارو بێئەندازە بونەوەرێكى ئەفسانەسازو خەونسازە. تەنها مرۆڤێك نییە سەوداسەرى تەرجەمەكردنى خەونەكان بێت لەحەشارگەیەكى گەورە بەناوى شارى خەونەكان. بارۆنى خەیاڵ بەرپرسێكى سیاسى یان حیزبى نییە، بەڵكە پێكرا كۆى هەموو ئەو خەونە فاحیشو پڕ لەچێژو لەزەتى مەرگو سێكسو جوانییەكانە، بارۆنى خەیاڵ بكوژێكى راستەقینە نییە، بەڵكە بكوژێكى گەورەى وەهمیە بۆ كوشتنى خەیاڵ لەڕێى پیاوكوژو بارۆنەكانى مەرگەوە.
غەزەلنوس، تەنها غەزەلخوانێكى كلاسیكو روحێكى پەراگەندەى خەیاڵى نییە، هاوكات مرۆڤێكى راستەقینەش نییە، بەڵام بوونەوەرێكى ئەفسانەسازو خەیاڵسازە، غەزەلنوس تەنها كارەئەكتەرێكى سەرەكى نییە بەڵكە گەردوونى حیكایەتو روداو و حەشارگەو ململانىَ گەورەكانە، بە ئەندازەیەك غەزەلنوس لەم رۆمانەدا بووەبە ئەو زەریا گەردوونییەى كە هەسارە پەراگەندەو گەریدەو جەنگاوەرەكانى خەیاڵ تیایدا دەبن بە نوسەرى راستەقینەى كتێبى مەرگو مێژووى كوشتنو تاوانە راستەقینەكان دەنوسنەوە.
داریوش ئاشورى دەڵێت: "ژیانى مرۆڤ بەبىَ سەمبولخوازى لەسنورى دابینكردنى پێداویستییە سەرەتاییەكاندا دەمێنێتەوە. بەبىَ سەمبوڵخوازى مرۆڤ هەرگیز نەیدەتوانى بگاتە (جیهانى یۆتۆپیا)یى خۆى كە لەهەزار لاوە دەرگاكانى دینو هونەرو فەلسەفەو زانستى بەروودا دەكاتەوە".
"مرۆڤ سەرەتا بە خەیاڵ خانوو دروستدەكات، بەخەیاڵ ئامێرەكان دادەهێنێت. مەهناز خان زانست سەرەتا خەیاڵە، هەتا جەنگ سەرەتا خەیاڵە، خۆشەویستى سەرەتا خەیاڵە، خودا سەرەتا خەیاڵە، هیچ شتێك نییە سەرەتا خەیاڵ نەبێت، هەتا بەرلەوەى وشە هەبێت خەیاڵ هەیە."(غەزەلنوس-ل216)
ئەم تێكستە كورتە چەند دەسكاریكردنێكى خێراى ئەو وێناكراوە كۆنكرێتیەیە بۆ جیهانو خەیاڵو واقیع، هێندەش شیكردنەوەیەكى قوڵى راڤەكارییە بۆ لەبەریەكهەڵوەشاندنەوەى ئەو پێكهاتە ئاڵۆزو قۆزاخییەى كە دنیا لەتاكەیەك ئاڕاستەى روانیندا شیدەكاتەوە، شكست پێهێنەرى ئەو هزرو روانینە چوارچێوەئاسایە كە بەرهەمهێنەرى ئەدەبێكى گەمارۆدراوە بە حەقیقەتى بچوكو بە حیكایەتى خاڵى لەئیستاتیكاو خاڵى لەروانینى نوىَو كاریگەر. بەواتایەك رۆمانى غەزەلنوسو باخەكانى خەیاڵ رۆمانێكى میژوو كردە، خولقێنەرى مێژووییەكى دیكەیە لەنێو ئەو مێژووە ساختەگەراو وەهمییەدا. ئەم رۆمانە روبەرێكى بەرفراوانە بۆ بەرهەمهێنانى بێشومار حیكایەت، بەڵام پەیوەندیامێز لەرێچكەو پەیوەندىو كاریگەرىو مانابەخشینو كارەئەكتەرو فەنتازیاو حەقیقەتە نادیارو پەنهانەكاندا.
سیحرى نوسین لەم رۆمانەدا ئەو ستانداردە ئەخلاقییە ئەشكێنێت كە چەندین ساڵە گەمارۆى نوسینى داوە، نوسەر لەم رۆمانەدا هێندەى كڵێشەسازێكى حیكایەتە شاراوەكانە، دەئەوەندەش ئەندازیارێكى بە سەلیقەیە لەنەخشەكێشانى پانتاییەكى گەورەى خەیاڵو واقیعدا. لەم رۆمانەدا خەیاڵ بریتى نییە لە بابەتێكى دیاریكراوى سایكۆلۆژى، وەكچۆن خەیاڵ لەم رۆمانەدا یەكسان نابێتەوە لەگەڵ ئەڵتەرنەتیڤە واقعییەكاندا، هاوكات خەیاڵ ئەندازیارێكى راستەقینەیە بۆ نەخشەكێشانو دەستكاریكردنى پێكهاتە هەرە زیندووەكانى ئەو كڵێشەسازییە، خەیاڵ لەم رۆمانەدا كەرەستەیەكى مردوو نییە، بەڵكە خولقێنەرێكى گەورەى رێكەوتو حیكایەتو پەیوەندىو كەسایەتییەكانە. زۆرێك لە ئاڕاستە مۆدێرنەكانى ئەدەب پێیانوایە: "رۆماننوس لەتوانایدایە ئەوەت فێربكات كە سروشتى مرۆڤایەتى زیاترو بە بڕشترە لە عەقڵیەتى زاناى دەرونناس." كەسایەتییەكانى ناو ئەم رۆمانە گەورەیە كەسایەتى ئاسایىو سادەگۆو سادە تیڕوانینو سادە بیركەرەوە نیین تا زانستى سایكۆلۆژیا بتوانین زەفەر بە راڤەكردنو شیكردنەوەیان ببات، زۆركات ئەو كەسایەتیانەى كە رۆماننوسە بەتواناكان دەیانخولقێنن بەچەندین دەرونناسو شیكەرەوەى دەروونى راڤە ناكرێنو سەرلەبەر كەسایەتیان شیناكرێنەوە.
ژینالۆژیاى ناو
ئایا مەلاى سوختەو غەزەلنوس دوو ناوى هاكەزایین، یان دوو ناوى پێكهاتەیىو پەیوەستو مانابەخشى بنەڕەتیى واتایىو سومبولین..! دەتوانین بڵێین دۆزینەوەى سەرلەنوێى لایەنى تاریكو ئەهریمەنى روحى مرۆیىو وەستان لەسەر پەیەوەندى ناوەكى هەندىَ چەمكى وەك مەرگ، جوانى، گوناه، ئەشقو شێتى، یەكێكە لە گرینگترینو نەرمترین دەستكەوتەكانى رومانتیسمو ئەدەبى رۆمانتیك. بەڵام ئاگاداریى رۆمانتیكەكان لەدۆزینەوەى خودو ئاگادارییان لەپانتایىو چییەتى حەقیقى ئەو كیشوەرە تازەیە، شتێك بوو بە قەد ئاگادارى كریستۆڤ كۆلۆمب لەئەمریكا. (موراد فەرهادپور. جوانیناسى شكست. و.مەنسور تەیفورى.ل129). جیاوازییەكى گەوەرە هەیە لەنێوان دنیابینى رۆمانتیكو ریالیزمو كلاسیك لەلایەكو دنیابینى فەنتازیكو سیمبۆلیزمى نوىَو گوزارشگەرایىو واقعى ئەفسونگەرایى، پێكرا ئەم تێزە تازانە دەبنە هێزگەلێكى زمانەوانىو فەنتازى نوىَ بۆ بیناكردنى رۆمانى نوىَ بە كڵێشەسازییەكى فرەرەهەندو فرەكەسایەتىو گەڕانەوە بۆ قوڵایى كولتورىو سایكۆلۆژىو دامەزراندنەوەى كەسایەتییەكان لەیەكەیەكى مەعریفى ئیندیڤیژوالیدا.
ریكۆر سەبارەت بە دنیاى خولقێنراوى ئەدەب دەڵێت: " بەرهەمى ئەدەبى ئاوێتەى رۆژگارى خۆى نییە، بەڵكو جیهانێك شێوەدار دەكا كە لەنێوخۆیدا دروستیكردووە." رۆمانى غەزەلنوسو باغەكانى خەیاڵ وەك باقى رۆمانەكانى دیكەى بەختیار عەلى، هەر لەمەرگى تاقانەى دووەمەوە تادەگاتە ئێوارەى پەروانە بۆ دوایەمین هەنارى دونیاو شارى مۆسیقارە سپییەكان، پێكڕا سەرسام دەبین بەستراتیژى ناولێنانو وێناكردنى ناوەكان. هێزى ئەو ناوانە لەهێزى دنیابینى تاكەكەسیانەى خودى كەسایەتییەكانەوە هەڵدەقوڵىَو لەرووبەرێكى بەرفراوانى بەرهەمهێنانى پەیوەندىو حیكایەتو گرێچنەو فەنتازیاو سیحرى روداو و باكگراوندو فلاشباكاكاندایە. هێزێكە بۆ بەستنەوەى ئێستا بە فەنتازیاو مێژووەوە، ئەفسونێكە بۆ گەڕانو دۆزینەوەى حەشارگەو نهێنىو نەخشەیەكە ب دۆزینەوەى نەخشەكانى دیكە.
غەزەلنوس لەم رۆمانەدا تەنها كەسایەتییەكى فەنتازى یان خەیاڵپەروەر نییە، بەڵكە پێكهاتەى كۆى ئەو بوونەوەرە فەنتازىو واقعییە كە لەرووبەرێكى گەورەى فەلسەفىو ئەدەبىو شارستانىدا لەشەڕێكى فەنتازى گەورەدایە لەتەك مەرگو مەرگدۆستانى دنیاى ئەو ئیمپراتۆریەتە سێكسىو بكوژو حەشاماتەى كە بەرهەمهێنەرێكى گەورەى جەهلو هێزى كوشتنى خەیاڵو كولتوریى فەنتازیین، پێكڕا كوشندەگەلێكى راستەقینەو وەهمیین.
بارۆنەكان تەنها كەسایەتیگەلێكى تاكئاڕستەو جەنگاوەرى پەنهانو حەشارگەو رووبەرە نادیارەكانى مەرگو سێكسو شەهوانیەت نین، بەڵكە هێزگەلێكى دابەشبوون بەسەر سەرلەبەرى حیكایەتو روداوو و پەیوەندىو پانتاییە جیاجیاكانى دنیابینییە جیاوازەكانى ناو رۆمانەكەدا.
"جوانى لاى من نەخشەیە…ئیشكردنە لەسەر نەخشەیەك كە بەرد بە بەردو بست بە بستى حیسابكرابێت، شارى خەیاڵ شارێكە تیایدا ماتماتیكو سیاسەتو شیعر تەبان، برایان ئەوە خولیاى منە بۆ ئەم كۆمەڵگە بریندارەى ئێمە كە دەیەوێت لە جەهەنەم هەستێتەوە، دەمەوێت ماتماتیكو سیاسەتو شیعر ئاشتبكەمەوە، جوانییەكى تاقانە ناتوانێت لەبەحرى ناشرینیدا جوان بێت…"(غەزەلنوس.ل523)
ئەمە دنیابینى بارۆنى خەیاڵە، دنیابینى ئەندازیارێك نییە، بۆ دانانى كڵێشەسازییەكى تەواو واقیعىو سنوردار، نەخێر دنیابینى نەخشەسازێكى ئەفسانەییە بۆ وێناكردنى دنیا لەتاكە خەونێكى بێكۆتاو ناسنوردارا، خەونێكى رووت، بەڵام پەیوەندیامێزو ئاوێتە بە كردنەوەى تەلیسمو نهێنییەكان، هاوكات روانینى پادشایەكى ئاسایى نییە بۆ ئەندازەسازى مەملەكەتێك لەخەونو خەیاڵاتى بچوك، بەڵكە كڵێشەسازییەكە بۆ بەرپاكردنى سەرزەمینێك لەچێژى داگیركارىو زەوقو چەشەى سێكسى تائەوپەڕى لاقەكردنى حەقیقەتو دەستەمۆكردنى خەونو بچوككردنەوەى دنیا لەتاكە حیكایەتێكى پەنهانو پڕ لەسیحرى حەشارگەكان. پێكڕا دنیابینى فەیلەسوفێكى ئەفلاتۆنییە بۆ خولقاندنى سەرزەمێنێكى وەهمى لەحەقیقەتێكى بەرجەستەكراودا. بارت لەكتێبى رۆلان پارتدا باس لەبیرەوەرییەكانى منداڵى خۆىو ناوە تایبەتییەكانو شارى بایۆن دەكاتو دەڵىَ: "هەستیارم بە ناوە تایبەتییەكان…چەندینجار بیرم لەوە كردۆتەوە كە سەركەوتنى نوسەرێك لەرۆماندا پەیوەستە بە دۆزینەوەى ناوى گونجاو بۆ كەسێتییەكان."
ئایا بارۆنەكان پێكڕا كۆمەڵێك بوونەوەرى خەیاڵین.. یان واقعىو كەسایەتى بەرجەستەكراونو پارچەیەكن لەو سەرزەمینە خەیاڵپێكراوەى كە دنیا لەنێوان خەونو حەقیقەتدا دابەشدەكات؟ بارۆنەكان تەنها دابەشبوونى ئەو جەبەروتە پڕ لەمەترسییە نیین كە لەتوانایاندا ژیان روتبكەنەوە لەفەنتازیاو واقع بكەن بە یەكپارچە خەونى داماڵراو لەو ئاستە ژیارییەى كە بەرجەستەكراوێكى واقیعییە لەدنیاییەكى ئەفسانەیىدا، هاوكات شارى خەونەكان بێجگەلەوەى كڵێشەیەكى ئەفسانەییە لەنێوان دنیاى مۆدێرنو دنیاى كلاسیكدا، نەخشەیەكى ئەندازەییە بۆ راڤەكردنى خەونەكانو زیندووكردنەوەى ئەو چێژە لەدەستچوانەى مرۆڤ كە بە تێپەربوونى كاتو گۆڕانكارى گەورە لەموڕاڵو ترادسیۆنو بیركردنەوەو ئایندا ئاستى شارستانىو ئەخلاقى مرۆڤەكانى داڕشتووە.
فەنتازیا شەڕێكى گەورەیە لەگەڵ واقیعو خەوندا، بەمپێیە دنیاى خەونەكان لەرۆمانى غەزەلنوسدا دنیاى تاڵانكردنى حەقیقەتە گەورەو بچوكەكانە، دنیاى روتكردنەوەى خەونە بۆ پارچەیەك لەحەقیقەتى بەرجەستە. بارۆنەكان سەرلەبەر ئەو كارەئەكتەرانە نین كە دەبنە خولقێنەرى جەبەروتێكى دیاریكراو یان هێزێكى بەرجەستە، نەخێر بارۆنەكان پارچەیەكى گەورەن لەحقیقەت، هاوكات هێزێكن بۆ وێناكردنى حەقیقەتو كارخانەیكن بۆ دروستكردنى حەقیقەتو كەسایەتىو دنیاو سەرزەمینى جیاوازو پیشەسازییەكى راستەقینەى خەون.
ئەم نوسینە چەند قسەكردنە لەسەر رۆمانێكى زیندوو، هێندەش قسەكردنو رخنەگرتنە لەسەر نوسینو رۆمانە مردووەكان، جیاوازییەكى گەورە هەیە لەنێوان حیكایەتى زیندوو و حیكایەتى مردوودا، وەكچۆن كەسایەتییە رۆبۆتەكانى نێو رۆمانێكى مردوو جێى بەراوردو هەڵسەنگاندن نین بەرامبەر كەسایەتییە زیندو و كاریگەرو جومگەییەكانى نیۆ رۆمانە زیندووەكان.
رۆمانى مردوو چەند بەرهەمهێنەرى حیكایەتگەلێكى خامۆشو مردوون، هێندەش بەرهەمهێنەرى كەسایەتیگەلێكى حەشاماتىو نائیندیڤیژوالو ناكاریگەرو خاڵى لەدنیابینىو بیركردنەوەن.
فۆرستەر لە كتێبى (Aspect of the Novel) دەڵێت: "رۆمان خزمەتێكى گەورە پێشكەشدەكات كە ژیانى ناوەكى كەسایەتییەكان كەشف دەكات." بەهاى هەستیارىو ئیستاتیكى بەهاگەلێكى مرۆیىو شارستانیین بۆ رەنگڕێژكردنى كەسایەتییەكانى نێو رۆمانە زیندووەكان، هاوكات دەرخستنى دنیابینىو روانینو زمانى ئاخاوتنى كەسایەتییەكان ئەو سنورو سایكۆلۆژییە دەشكێنێت كە تاكەیەك شیكارى دەروونى بە رەوا دەبینێت بۆ بەخشینى شوناسێكى سایكۆلۆژى یان كۆمەڵایەتى بە كەسایەتییەكان.
هەر لە مەلاى سوختەوە تا دەگاتە غەزەلنوسو ماجیدى گوڵ سۆلافو ماجەلانى خەیاڵو ماجەلانى راستەقینەو مەهنازو باران شوكرو حەسەن تۆفان، نەورەسى گوڵ سۆلاڤ، تریفە یابەحرى، عەتار، نەوجەوانى چینى، مورتەزاى شەیتان، یاقووتى مەمەد، تیشكان تاهیر، جەعفەرى مەغۆلى، گوڵاوى پیزۆ، شبر، حوسنى ماردینى، بارۆنى خەیاڵ، بارۆنى مریشكو بارۆنى بوكەشوشە، بارۆنى …تاد، پێكڕا ئەم ناوانە تەنها گوزارشت نیین لەناوى كەسایەتییەكان، بەڵكە ناوگەلێكى پەیوەندیامێزو بەرهەمهێنى حیكایەتو دروستكارى ئەو تۆڕە فەنتازییەن كە لەغەزەلەكانەوە دەستپێدات تا دەگاتە هەزارباغو شارى خەونەكانو حەشارگەو روانینو پەنهانەكان.
سەرسامترین رستەیەكى جومگەیى مەترسیامێز لەسەروبەندى كۆتایى سەرەتاى رۆمانەكەدا داخڵى فەنتازیایەكى نەبڕاوەو سەرەتاى حیكایەتگەلێكى پەیوەندیامێزت دەكات، رستەیەكى وجودى كە شەڕێكى مەعریفى گەورەیە لەنێوان خەیاڵو حەقیقەتدا، جەنگێكى نەبڕاووەیە هەر لەسەرەتاى شارستانیەتەوە تادەگاتە ئێستاى قورساییەكانى مۆدێرنەو مەترسییەكانى جیهانگیرىو ئالۆزییە تەمومژاوییەكان. ماجیدى گوڵ سۆلاف دەڵێت: "زۆرجار هەستمكردووە بە كۆمەكى خەیاڵ دەتوانین لەحەقیقەت تێبگەین، بەڵام بە كۆمەكى حەقیقەت ناتوانین لەخەیاڵ تێبگەین."
لەم رۆمانەدا خەیاڵ بیركەرەوەیەكى گەورەو خولقێنەرى دنیابینییە گەورەكانە، پێكڕا فەنتازیاگەلێكى جیاوازو ناسنوردارە بۆ دۆزینەوەى حەقیقەتە سادەو سەختەكان، پشكنەرێكى ئەفسوناوییە بۆ دەستكاریكردنى دنیاو دروستكردنى نەخشەیەكى دیكەیە بۆ دنیاو حەقیقەتەكان، دەرەنجام رۆمانى غەزەلنوسو باغەكانى خەیاڵ تەنها رۆمانێكى گەورە نییە، بەڵكە كتیبێكى مەزنى فەنتازیاو نەخشەیەكى گەورەى خەیاڵە، ئەم رۆمانە بۆخۆى مێژوویەكى گەورەیە بۆ سڕینەوەى سەرلەبەرى ئەو مێژووە ساختەو وەهمییەى كە حەشارگەیەكى گەورەى حەقیقەتەكانە.
E. Robinson, trans. J. Macquarie, Being and Times. 66. M. Heidegger. London. P184
داریوش ئاشورى. كەلتور- چەمكو پێناسەكان. و.كۆسار فەتاحى. ل74
Karen Horny, Self-Analysis, New York 1942, pp.39-9. Forster op.cit., p.74
