Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
كوردستان .. جوگرافیا و دەسەڵات

كوردستان .. جوگرافیا و دەسەڵات

Closed
by December 25, 2008 گشتی

 كوردستان .. جوگرافیا و دەسەڵات
 نوسینی: سەلاح جەلال 

 سەرەتا با لە ئێستاوە دەست پىَ بكەین، كە بىَ ئاگاین تیایدا و لە زیندەخەوى كارەسات و پلانە داڕێژراوەكانى ئەوان داین، ئێستایەك كە زمانى پرسیارمان بەستراوە و لە بێدەنگیدا كەڕو لاڵ بوین، رۆشنبیران لە پێخەفى حیزبەكاندا نوستون ، مەرەكەب ئەمڕۆ تەنیا داپۆشینى ئەو كەم و كوڕیانەیە كە هەیە.. لە كاتێكدا رۆشنبیر بەرهەمهێنەرى فیكرە، پابەندى كێشەى گەورەى كۆمەڵگایە بە گشتى و چارەنوسى بەشەریەتە ..دەبێت بە بەرهەمە فیكریەكانى دەسەڵاتى رەمزى هەبێت : كە دەسەڵاتى قسەو نوسینە..چونكە رۆشنبیر ئەو كەسەیە كە وێنەى خۆى دەشێوێنىَ و لە كایە فیكریەكاندا ئیش دەكات و هەمیشە پێویستە فیكر و چەمكى زمان نوىَ بكاتەوە.. لەبەر ئەوەى بەشدارە لە گۆڕانى واقیعدا لە ڕێگەى روداوە فیكریەكانەوە، لێرەشدا پێویستی جیاكردنەوەی روَشنبیر و بیرمەندان هەیە كە كێشەیان لەگەڵ فیكر و داهێناندا هەیە نەك بە حیزبەوە بە سترابنەوە ..كە ئەو دەستەیە دەستەی حیزبن و هەڵبژاردەی روَشنبیر نین بەڵام لە هەمو پێگەكاندا جێگەی ئەوانیان گرتوە..لەبەر ئەوەی بایەخی ئەمان بە دەستەیەكە كە ببنە دەنگی خوَیان..ئەمەش بوَگەناوێكی فیكری سازاندوە كە گوَڕانكاری ناكرێت..مەیدانێك نیە بوَ لە دایك بونەوە و دروست بون.. كە پێویست بو لەم هەلە زێڕینەى كە خەونى سەرجەمى مێژومانە چارەنوسێكى نادیار و ترسناك پڕ لە پێشهات دیارە ..لە كاتێكدا زەنگەكانى سەرەتا و ئێستا و ئایندە دێنە گوىَ ..لە یەك چركەدا مۆڵبونى مێژو رەمزى چارەنوسى تۆ و ئەوان و ئێمە و هەمومان دەردەخات.. هەمومان لە كەشتى دەریایەكى بىَ ئامانداین هاكا چارەنوسمان گۆڕا، ئێستا كاتى بیركردنەوەیە.. كاتى تێڕامان و پرسیارە نەكو نەوەیەك لە دواى خۆمان، مێژوى ئێمە هەڵگرى ڕەخنەى ساتەوەخت نەبوە و دواى كارەساتەكان بیرمان كردوەتەوە.. كە پێویستە رۆشنبیران وەكو فۆكۆ لە ئێستادا نشوستى كەموكوڕیەكانمان دەربخەن و بە پرۆژە فیكریەكانیان ئەو زەمەنە تاریك و هێڵە باو و پیرۆزانەى ئێمە دەربخەن كە باوەڕمان پێانە و لێان تێناگەین .. كارى رۆشنبیرى پرۆژەى فیكرە.. هەڵوەشاندنەوەى شتە باوەكان و دامەزراندنەوەى چەمكى نوێیە، پێویستە لە ئێستادا رەخنەیان لىَ بگرین ئێمە لە ساتەكانى دەسەڵاتدا رەخنەو پرسیارمان نیە، با ئێستا رەخنە لە ئێستا بگرین .. با ئێستامان بۆ ئایندە پێش بخەین، هەمومان بكەوینە پرسیار. 
                                                 * * *
 ئەگەر لە ئێستادا سەیرى رابردو بكەین پرسیار لەسەر بارى شارستانى و بون و مێژوی نەتەوەى كورد بكەین بەرامبەر بە ئێستا و ئایندە.. توشى گومان و تۆڕێكى ئاڵۆز دەبین ، بۆچى هەتا ئێستا كورد نەبۆتە دەوڵەت؟ یاخود ئەو بەرهەمە شارستانى و كۆمەڵایەتیە لەسەردەمى دەوڵەت و ئەمارەتێكدا هەیبوە دواى روخاندنى بۆ نەوەكانى تر بەجىَ نەماوە؟ پەیوەندیەكان پچڕاوە .. نادیار بە دیارەوە و رابردو بە ئێستا، لە هەمو ئەو بەرهەمە مەعریفى و شارستانى و كۆمەڵایەتیەى كە هەمانبوبىَ لەو دەوڵەتە كوردیانەى كە بە درێژایى مێژو هەڵكەوتبن تەنیا شوێنەوارى ئێسقان و گۆڕ و تەپۆلكەیەك كە كەلاوەى میرێكى تێدایە، كە بە قەد شوێنەوارى ئیفلاتونێك گرنگ نین ئەگەر هەبوایە، جێگەى سەرسامى لێرەوەیە بۆچى ئێمە لە سەرچاوەى ئەو دەسەڵاتانەوە بەردەوامى نەبوە و ئەو بارە شارستانیەى كە هەیانبوە دواى خۆیان كوژاوەتەوە؟. كە ئەمەش هۆكارى پچڕاندنی ئەو دەسەڵاتە و جىَ نەگرتنەوەى بە دەسەڵاتێكى تر بوە، لە لایەكى تریش بە تاڵانبردنى هەمو بەهاو سامان و شوێنەوارێك لەلایەن دوژمنانەوە ، داخراوی كوردستانیش بەردەوام رێگری گەیشتن و بەردەوامی بوە ..ئەمەش كارێكى كردوە كە ئەو بارە شارستانی و مەعریفیەى كە هەبوە لەگەڵ رەوڕەوەى مێژودا نەهاتوە لە ساتێكى زەمەنیدا كوژاونەتەوە.
  ئەگەر لێرەوە تەنیا لە دەسەڵاتى ساسانیەكانەوە دەست پێبكەین كە یەكێك بوە لە دەوڵەتە گەورەكانى ئەو كاتەى جیهان، كە مێژوى لەسەر لاپەڕەى مێژو نوسانى جیهانەوە دەخوێنینەوە كە زیاتر نوسینى مەسیحیەكانن، دەبینین ساسانى چى توانا و دەسەڵات و كاریگەریەكیان هەبوە، تەنانەت دەوڵەتانى ناوچەیان داگیركردوە ،سنورو دەسەڵاتیان لە رۆژهەڵاتدا بەر فراوان بوە، جێگەى داخە دواى روخانیان ئیتر مێژوى كورد هەلى واى بە خۆیەوە نەدیوە، كە دەبو بە پێى ئەو بارە پێشكەوتوەیان بە تایبەتى ساسانى جیاوازیەكى گەورەیان هەبوە لەوەى كە ئاینى زەردەشتى تیا لە دایك بوە و گۆڕەپانى ئەو ئاینە بوە، جگە لەوەش ئاینى مەسیحى كە بەتەواوى پەرەى سەندوە و بە لێشاو مەسیحیەكانى وڵاتانیش لە تاوى چەوساندنەوە كۆچیان كردوەتە ناوى، كە ساسانى لە سەردەمى هەمو پاشا یەك لە دواى یەكەكانیدا هەمیشە كێشەیان هەبوە لەسەر ئەم دو ئاینە، سەیر ئەوەیە ئەم دو ئایینە لەو كات و سەردەمەدا دەبو بناغەیەكى وایان بۆ ئەو دەوڵەتە دابڕشتایە كە هەرگیز نەڕوخایە، بەڵام دواى روخاندنى دەوڵەت بەهۆى كزى ئایینى زەردەشتیەوە مەسیحیەت تەواو باڵا دەست بوە، ئیتر پچڕانى دەسەڵاتیش كاریگەریەكى تر بوە، دواى ئەوەش نەتەوە هەرگیز دەسەڵاتى واى بەخۆیەوە نەدیوە كە بەو جۆرە پانتایەكى گەورە لە جوگرافیاو زەمەندا داگیر بكات.
  زۆر نمونەى تریش هەیە جێگەى سەرسوڕمانن بە تایبەتیش ئەمارەتەكانی تر هەن كە زوَریان  بۆ ماوەی زەمەنی زوَر حوكمیان كردوە، زۆر ئەمارەت و دەسەڵاتى ناوچەیی دروست بوە، بەڵام نە ئەو دەسەڵاتە و نە ئەو ماوە زەمەنیەیان نەبوەو بەردەوامیش نەبون سەرەنجام روخاون.
                                                          ***
 لێرەدا هۆكار زۆرە بۆ شیكردنەوەى مێژوى ئێمە، بەڵام ئەگەر بمانەوێت بە قوڵى لەسەرى بدوێین ئەوا دەیەها پرۆژەى گرنگى دەوێت كە ئەوانیش جگە لە چەند هەوڵێكى ئەم دواییە لە رۆشنبیرى ئێمەدا جێگەى بایەخ نەبون، چونكە ئەم جۆرە پشكنینە دەیەها پرسیار دەخوڵقێنىَ، ئایا بۆچى دەسەڵاتى ئێمە تواناى نەبوە مەعریفە بەرهەم بهێنىَ ؟، یاخود مەعریفە نەبۆتە هۆى دروستبونى دەسەڵات؟ ئایا ئێمە لە مەعریفەوە بۆ دەسەڵات هاتوین یان لە دەسەڵاتەوە بۆ مەعریفە؟ كە ئەمەش پێویستى بە پۆلێنكارى هەیە لەسەر شێوەكانى مەعریفە و دەسەڵات، لەسەر جیاكردنەوەى شێوازى ئەم پۆلێنكاریەش بۆ ئێمە قورسە، چونكە زۆربەى مێژوى ئێمە نادیارە كە دەوڵەتێك روخاوە هەمو شتێكى لەلایەن داگیركەرەوە براوە، بەهۆى پچڕانى دەسەڵاتەوە بۆ زەمەنێكى دورو درێژ ئیتر بەردەوام نەبوە، ئەگەر ئەو بەردەوامیە ببوایە بێگومان لەسەر بناغەى ساسانیەكانەوە ئەم میللەت و نیشتمانەى ئێستا نەدەبوین، ئەوەى كە دیارە لە مێژوى ئێمەدا خاوەنى زۆر بوارى شارستانى و ئاكارى كۆمەڵایەتى، مێژو، ئایین، جوگرافیا، زمان  ین .. كە ئەمانەش رۆڵیان لە لقەكانى مەعریفەدا هەیە، هەر بۆیەش كە دەسەڵات هاتوە مەعریفەیەك پاڵى پێوە ناوە، بەڵام مەعریفەیەكى گشتى و ناكامڵ، زۆر جار دەكرێت سانا وەڵامى ئەم پرسیارانە بدرێنەوە، یان یەكێكیان لە برى ئەوەى تریان دابنرێت، بەڵام ئەم پرسیارانە پێویستیان بە پشكنین هەیە، ئەوەش بارى شارستانى و پانتاییەكانى مەعریفە و سۆسیۆلۆژیا و شتە لە كەڵك كەوتوەكان، ئاماژەكان، چركەكان، مێژو، پێویستیان بە شیكارى هەیە لەلایەن كەسانی تایبەتمەندەوە.. دەبێت بگەڕێین هەتا تەواو خۆمان دەدۆزینەوە، هەتا زنجیرەیەك لەو مێژوە دروست بكەین و پەیوەندیەكانى ئێستا بە رابردو و ئایندەوە بەرجەستە ببن، ئێمە كە سەیرى رابردومان كردوە.. پرسیارمان لەسەر چۆنیەتى ئەو ژیانەو ئاماژەكانى نەبوە، ئێمە بەهۆى پچڕانى دەسەڵات و نەبونى بەردەوامی لە دەسەڵاتدا توشى ئەم هەمو كاولكاریە هاتوین لە هەمو لایەنێكەوە لە جوگرافیا و خاك و لە عەقڵ و هتد.
                                                         ***
 ئەو هۆكارانەش ئەگەر بە كورتى لێرەدا لەسەریان بدوێین سەرەتا بارى جوگرافیە كە بە هۆى چڕى و سەختى و دورى لە ڕۆژهەڵاتى ناوەڕاست پەیوەندى بە نەتەوەكانى ترەوە زەحمەت بوە، تەنانەت لە پەیوەندى ناوخۆشدا كارێكى سەخت بوە، ئەم هۆیەش كاریگەرى ئەوەى هەبوە لە لایەك نەیتوانیوە پەیوەندى نێو دەوڵەتى دروست بكات لە لایەكى تریش كە داگیركەران نەیانتوانیوە تیایدا بمێننەوە، دورە دەست و سەخت و شاخاوى بوە، خاڵێكى ستراتیژى نەبوە بۆ هاتوچۆى گەلان، چونكە ئەگەر لە سەدەكانى ڕابردودا كوردستان داگیر بكرایە ئەوا زۆر زوتر ڕزگارى دەبو، توشى ئەو كارەساتانە نەدەهات كەلە چەرخى (20) بەهۆى سامانەكەیەوە پارچە پارچە كرا، تا ئێستاش میسر شانازى بە داگیركردنى ناپلیۆنەوە دەكەن كە فێرى شارستانى كردن، زۆربەى گەلانى جیهان بە هۆى داگیركەریەوە پێشكەوتون و ڕزگاریان بوە، چونكە هەمو بەڵگەنامە مێژویەكان ئەوە دەردەخەن بەهۆى سەختى ناوچە و ئازایەتى گەلەكەى هەمو داگیركەرێك لە كوردستاندا توشى زیانى گەورە هاتوە كەس نەیتوانیوە تیایدا بمێنێتەوە، نمونەى زەینەفۆنى یۆنانى باشترین بەڵگەیە، هەر ئەم سەختى و چڕیەى بارى جوگرافیا چەندین زیانى لێداوە، لە ناوخۆشدا تواناى یەكگرتنەوەى نەبوە، چونكە ئاشكرایە ڕێگا و بان ڕۆڵێكى كاریگەرى هەبوە لە پەیوەندى نەتەوە و گەشەسەندنى لە هەمو بوارێكەوە بەتایبەتی هوَكارەكانی گەیاندن، بەو هۆیەوە هۆز و ناوچە و تاك و كۆمەڵ و نەتەوە و نەتەوەیەكى تر یەك دەناسن و زانیاریان دەگۆڕنەوە،ئەم سەختیەش لە كوردستان هەتا بەر لە جەنگى جیهانى یەكەم كاریگەرى تەواوى لە ناوخۆشدا هەبوە.. كە یەكێك لەو هۆكارانەى سەرنەكەوتنى كورد( زمانە) كە یەك نەگرتنى شێوەى زمانى كرمانجى سەر و خوارو كاریگەری لەسەر زمانی روَشبیری هەبوە  و خۆ نەدۆزینەوەى كەسێتى كوردی.. هەر بە هۆى ئەم بارى جوگرافیایە هاتوچۆى ناوخۆ تەواو ئەستەم بوە ئەمەش هۆكارێكى گەورە بو بۆ بەرهەمهێنانى مەعریفە بە تایبەتى زمان، چونكە زمانى ڕۆشنبیرى كاریگەریەكى گەورە بوە لەسەرى چونكە بەو هۆیەوە لە بواری روَشنبیری بێبەش بوە و هوَكاری گەیاندنی روَشنبیری نەبوە و لە پەیوەندی ناوخوَیی و جیهانێتی دابڕاو بوە و زمانى كوردیش گران بوە هەروەك دی سوسیر ئاماژە بەو گەلانە دەكات كە پێكهاتەی كوَمەڵێك شێوازی زمانی ناوچەیین كار دەكاتە سەر زمانی روَشنبیریان ..بەم پێیەش زمانی كوردی دەربڕین بوە لە ژیانی روَژانەی خوَی و زمانی مەعریفە و زانست نەبوە ..جگە لەمەش كاریگەری لەسەر بێگانەش بوە كە فێرى كوردى نەبوە و بەمەش نەچوینەتە ناو عاتیفەى جیهانەوە و لە ڕابردودا.
 ئەم داخراویە كاریگەری لەسەر نەبونی بازاڕى ئابورى هاوبەش و ڕێكخستنی شیرازەى چینایەتى هەبوە كە كۆمەڵگەى كوردى تواناى یەكخستنى چینایەتى نەبوە و شیرازە پچڕاو بوە. بە قوَناغی چینایەتیدا تێپەڕ نەبوە و بەشداری شوَڕشی ریشەیی نەكردوە.
 هەروەها بەهوَی نەبونى سنورى دەریایى ستراتیژەوە كە لە دواى ڕوخاندنى ساسانیەكانەوە سنورمان تەسك بوەتەوە.. ڕەنگە بەم هۆیەوە زۆر بەشى جوگرافیمان داگیر كرابىَ و لەگەڵ زەمەندا زمان و كەسێتى و ئاكارى كوردى تیا سڕابێتەوە.. زۆر جێگە هەن ئەو ڕاستیە دەردەخەن وەك: قەفقاس و ئەردەبیل و داغستان و باكورى دەریاى قەزوین.. بەڵام كاتێك كە مرۆڤ فێرى كەشتى و سنورى دەریایى بوە لە تەنگى هورمزیش دور خراوینەتەوە، لەسەر چاوەى دیجلە و فوراتیش كە بە ناوخۆى خۆماندا تێدەپەڕێت .
  دەتوانین بڵێین چەخى(20) چەرخى تیژڕەوی بو بۆ كورد، چونكە بەهۆى دۆزینەوەى نادیار داگیركەران چاویان تێبڕى، بەر لە جەنگى جیهانى یەكەم و دوایى بەهۆى ڕاپەڕینى نەتەوە و هاتنى داگیركەران ئیتر ڕۆژ بە ڕۆژ كوردستان پێشكەوت.. لە ڕوى شار و شارستانیەت و ڕێگا و هاتوچۆ كە ئەو بارە سەختە ڕۆشنبیریەى كە هەیبو نەما، بەهۆى ڕۆژنامە و نوسین ئێستگە و كەناڵى تر و قوتابخانە و دەیەها هۆكارى تر بەهێز بوە.. بە هۆى دۆزینەوەى نەوت و گۆگرد و كبریت و مس و ئاڵتون و دەیەها شتى تر جوگرافیاى كوردستان بو بە جێگەى بایەخ لە لایەكى تر بو بە نەگبەتى بۆى، چونكە بەر لەوەى كیان و دەسەڵاتێكى هەبێت پارچە پارچە كراو تەماعى داگیركەران خستیانە داوێكەوە كە ڕزگار بون و یەكگرتنەوەى ببێتە كارێكى تەواو سەخت و جوگرافیاى قفڵ درا، ئەگەر چاو بە پەیمانەكانى سیڤەر و ئەرز ڕۆم و سایكس بیكۆ و چاڵدێران و لۆزان و سەنتۆ و ناتۆ و بەغداد و جەزائیردا بخشێنین دەبینین ئەم جوگرافیایە لە نێوان سوریا و توركیا و ئێران و عێراقدا قفڵ درا، هەر لەم سنورانەشەوە كوردستان كەوتە گێژاوى ئاگرەوە و كەوتە پەراوێزەوە هێڵێكى ستراتیژى لە ئاگر بۆ دروست كرا، ئەوەى كە ڕێگە و هۆكارى گەیشتنە بە گەلان هێڵى زەمینى و ئاسمانى و دەریاییە لە هەرسێكیان بىَ بەشین، بۆیە جێگەى خۆیەتى بڵێین : كوردستان گەورەترین و بەردەوامترین بەندیخانەیە لە مێژوى جیهاندا، هەر بۆیەش دواى ئەو دابەشكردنە كە سەردەمى چاو كردنەوەى كورد بو هەمو شۆڕش و ڕاپەڕینەكان لە هەر چوار پارچەكەدا سەركوتكراوە نمونەشمان سەردەمى مەلیكیەتى شێخ مەحمودە كە پرسیارێكى زۆر گەورەیە گۆڕینى مەلیكى لەوەوە بۆ باشور. كە ئەوەش لەلایەك هۆكارى دواكوتویى كۆمەڵگەى كوردى بوە لە عەقڵیەتى بون بە دەوڵەتى و شەترەنجى كۆلۆنیالیزمى جیهانیش تازە لەسەر جوگرافیاكەى دەستى پێكرد بو. وە هەروەها كۆمارى مهاباد كە لە هەلێكى مێژویى جەنگى جیهانى دوەمدا دروست بو دواى پڕ بونەوەى ئەو هەلە و كۆتایى جەنگ ئەویش ڕوخا، كە دیارە هۆكارى ئەو خاڵانە لە لایەك و لەلایەكى تریش دەسەڵاتێك كە كتوپڕ و بەبىَ بنەماى لەوەو بەر خوڵقا، ساوا بو نەیتوانى خۆى بگرێت.
                                          ***
 لێرەدا ئەگەر ڕاستەوخۆ بێینە سەر ئەزمونى ئێستا كە بۆ (12) ساڵ دەچێت كورد لە عێراقدا كە پاش خەباتى خوێناوی نزیكەى سەدەیەك كێشەى لەسەر ئاستى سیاسەتى نێو دەوڵەتى (ئینسانیە) نەكو سیاسى، كە جیاوازى ئێستا بە ڕابردویەك بەو هەمو هۆكارە تەكنەلۆژیەى كە هەیە بە تەلەفون و فاكس و ئینتەرنێت و مۆبایل و دەیان هۆكارى تر بە ڕاستى جێگەى سەرسوڕمانە بونى دەیەها ڕێكخراوى بیانى و هەزاران هەزار ئاوارە و سیاسەتمەدار لە هەندەران، بەڵىَ جوگرافیامان هەمان بەندیخانەیە، بەڵام زروفێكى زێڕینە و ناتوانین خۆمان تیایدا ڕێكبخەین هەر دیلین و نەمانتوانیوە ئەو هێڵە ئاگراویەى سنوریەكان بشكێنین، تا ئێستاش نەتوانراوە ئەو هەنگاوە جدیانە بنرێت كە كورد دەیەوێت كە پێویست و ویست و خواستى مێژویی بوە، بەپێى گوتار و ویست و داواى حیزبەكان ئێمە جگە لە عێراق سنور نابەزێنین، بەڵام لەم چوارچێوەیەشدا دەبو هەنگاوى ڕێكخستن و پڕۆژەى گرنگ بنرایە كە نەك ئەوانە نەكراوە بەڵكو ئەو ئەزمونەش كە خەباتى خوێناوى جەستەى لاوان بەرهەمیان هێناوە خراوەتە بەر مەترسیەوە.. كە بەدڵنیایەوە لە هەلێكى وا مێژوییدا، دەبو ئێمە ئاوێنەیەكمان پێبوایە شەش پاڵو سەیرى ڕابردو ئێستا و ئایندەى خۆمان بكردایە.. با چێژمان لە جەستەى خوێناوى خۆمان وەربگرتایە، ئەوسا دەمانزانى چى قورساییەكى هەیە لەسەر ئاستى سیاسەتى جیهان، ئەم سەردەمە خەوێكە بۆیەش لەو شاڵاوەدا خەوتوین ئاگامان لە خۆمان نییە.
 لێرەوە پێویستە پرسیار بكەین ئایا ئەزمونێكى وا زێڕین دەبو بەو جۆرە مامەڵەى لەگەڵدا بكرایە، كە خەونى مێژوى نەتەوەیەكە،چیایەك جەستە و دەریاى خوێنى لە پشتەوەیە ، كە هێشتاش لە چوارچێوەى سیاسەتى جیهاندا تەنیا دەسەڵاتی قەزایەكى هەیە، پێویستە بپرسین و بونیادەكانى دەوڵەت شى بكەینەوە دەسەڵات و تواناكانى ئەوسا دەزانین كە چۆن كێشەكەمان ئینسانیە ئاوهاش سنورى دەسەڵات و توانامان دیاریكراوە، ئەوا هەر لە سكەى پارەو جبەخانەى سەربازى و هێزى ئاسمانى و دەریایى و دەیان شتى ترەوە ئەو وەڵامە وەردەگرین كە ئێمە نیمانە هەمو ئەو شوێنانەش كە گرنگن وەكو كەركوك و خانەقین و موسڵ و جێگەى تر خراونەتە ئەودیوى هێڵەوە، ئەمانە هەموى ئەو ڕاستیە دەسەلمێنن كە دەسەڵاتى ئێمە تەنیا دەسەڵاتى حوكمێكى زاتیە و هیچى تر، هەمان زنجیرەى مێژویش جوگرافیامان قفڵە و سنورى بە ئاگر تەنراوە، واتە كوردستان هەمان كوردستانى جوگرافى پێشوە. 
                                           ****
 سەرەڕاى زانین و لەبەرچاو بونى ئەو ڕاستیانە ڕاپەڕین ئەو هێزە سیاسیانەى كە هەمویان ماندوى شەڕى براكوژى بون هاتنە سەرى، ئەوانە لە برى ڕۆژانى سەخت و لەبەر چاو گرتنى بارودۆخى تەواو ناسكى ئەم گەلە كە خۆیان بۆ كۆمەڵگەیەكى مەدەنى ڕێكبخەن هەمو ڕابردو كارەساتێكى خوێناوى بخەنە لاوە .. شەڕى براكوژیان لە شاخەوە خستە ناو شاریش و چیایەك جەستەى لاوان كرایە قوربانى شەڕى لابەلا.. ئەگەر لاپەڕەكانى ئەم جەنگە خوێناویە بنوسینەوە لەو هەمو نا هەقى و ئەنفالەى ئەم حیزبانە لەسەر میللەت دژى یەكترى كردیان ئەوا پێویستى بە هەزاران لاپەڕە هەیە، نەتەوە لەم حاڵەتەدا چى لێهات؟، ئەو منداڵەى كە دایكە حەقیقیەكەى گوتى: با دو لەت نەكرێت من بەشەكەى خۆم ناوێت.. ئەوەش لێرە دوبارە نەكرایەوە، بەڵكو هەر لەتێكیشی كرا بەچەند لەتێكەوە.
 لەم دەرفەتە مێژوییە كە ئێمە پێویستمان بە سەدان تیئۆریست هەیە هەتا بەرهەمى فیكرى دابڕێژێت هەزاران برینمان هەیە لە بوارى ئابورى و كۆمەڵایەتى و سیاسى و جوگرافى … هتد  كێشەى ئێمە ئینسانیە تواناى دامەزراندنى نیمچە دەوڵەتێكمان نییە.. كىَ باجى ئەم پاشاگەردانیە دەدات، جگە لە میللەت و هەر ئەویش سەرئەنجامى ئەم سەرگەردانیە زیانى پێدەگات، ئێمەیەك كە هێشتا كورسیمان نیە شەڕ لەسەر چى؟ چى دەبێت ئەگەر كورد هەر سەرۆك كۆمار و پاشا و مەلیكى نەبىَ دەبو هەوڵی دامەزراندنی دەوڵەتێكى مەدەنى بدرایە.. نەك لەسەر كورسیەكى نادیار هەزاران هەزار كەس ببنە قوربانى زەمەنێكى دور و درێژ..
                            ***
 سەرگەردانى سیاسى لە ڕادە چۆتە دەر، بە دەیەها حیزب و ڕێكخراو دامەزراون كە تەنیا ڕۆڵى (شاهید)ەو هیچى تر چونكە نەفیكر بەرهەمى هێناون و نە تواناى بەرهەمهێنانى فیكریان هەیە، تەنیا ئەوەى لە هەولێرە شاهیدە بۆ كەموكوڕییەكانى ئەوىَ و ئەوى لە سلێمانیە شاهیدە بۆ كەموكوڕیەكانى ئێرە، زۆر لەم حیزبانە جگە لەوەى موقەدەرێكن بۆ چارەنوسى كورد دروستبون هیچى تر نین، كوا ڕۆڵى فیكرى و سیاسى ئەم حیزبانە؟ كامەیە ئەو تیۆر و بەرهەمە فیكریانەى كە بتوانن شیكردنەوەى بارى سوسیۆلوژى كورد بكەن و بەرنامە و یاساى نوىَ دابڕێژن، كام ڕەخنە و شڵەژانەیان كرد كام پرسیارەیان خوڵقاند؟ دیارە دەسەڵاتى كوردى ئەگەر تواناى بەرهەمهێنانى فیكرى هەبوایە شەڕى فیكرى دەكرد، كە نەیتوانى ئەم شەڕە بكات ئیتر شەڕ شەڕى ناعەقڵانى یە، شەڕى كورسى و دەسەڵاتە، ئەگەر شیكردنەوەى ئەم دەسەڵاتە بكەین دەتوانین بڵێین: لە ڕوى شێواز و ناوەرۆكەوە جیاوازییەكى ئەوتۆى نییە لەوی رابردو چونكە نەیتوانیوە مەعریفەیەكى ئایدۆلۆژى بەرهەمبهێنێت، كە ئایدۆلۆژیایەكى هێناوە نەیتوانیوە لە ناوەوەى عەقڵى ئێمەدا كارى پێبكات ، هەر بۆیە دەسەڵاتى كوردى تا ئێستاش مەعریفەیەكى لە پشتەوە نیە،پاش ئەم هەمو سەرگەدانیەش كورد بێدەنگە لە مافى خۆى، لەو باجەى كە دەیدات پتر لە (5) ساڵ بەرنامەى ئاشتى پارتى و یەكێتى چی بو؟ ڕۆژنامەكان جگە لە ڕیپۆرتاژى ئەملا و ئەولا ماچكردن نەتوانرا بچنە ناوەوەى ڕوداوەكان و بتوانن شیكردنەوەى قوڵ لەسەر هەمو خاڵەكان بكەن، بزانین ئەو چیا ئاڵتونە نهێنیە چی بو كە لە كۆبونەوەى (5) ساڵى ئەم دو حیزبەدا بىَ بەرهەم بو.. جێگەى داخە نە رۆژنامە و كەناڵ و پێگەیەكى رۆشنبیرى نەبو پرسیارەكانى ئێمە بەرهەم بهێنن و من و تۆ و ئەوان بخاتە ژێر پرسیارەوە، نە چاودێر و پرسیاركەرێك  و نە دەنگ بۆ؟
 لەبەر ئەوەى پرسیار نییە؟ نەخشە و پلانى ناوچەیى و جیهان واى دەوێت، زۆربەى ئەم ئەمارەت و لەت لەت بونەى كوردستان و ناوخۆیى جارێكى تر بە دەستى خۆمان  و بێگومان دەستى دەوڵەتانى ناوچەیى جیهانیە، كەلۆجێكى لەیەك گەیشتن و بیركردنەوە كەوتۆتە بەر گڕپۆشى تفەنگ.
 لێرەوە سەیر بكەین چى كارەساتێكە، ئەمانەش هەر هەموى ئاماژەى لەبارچون و بەرەو لەناوبردنى ئەم ئەزمونەیە.
 ئەگەر بە وردى سەیرێكى خۆمان بكەین یاخود بچینەوە سەر ویستەكانى لەوەوبەر خۆمان لەسەر ئاستى ناوخۆ و دەرەوە دەناسینەوە ئەوسا دەزانین بارودۆخى ئێمە چەندە ناسك و ترسناكە، كەسیش هیچ بۆ ئێمە ناكات، میللەتێك كە خۆى هەبو ، خاوەنى هێز و ڕاستى و بیرو بڕواى بەهێزى خۆى بو هەرگیز نوشستى ناهێنىَ، هیچ میللەتێكى دنیا بە خۆڕایى نەخراوەتە سەر تەخت ، بەسەر جەستەى خوێناوى خۆیان و مەعریفەى گەورەى شۆڕشەوە هەنگاویان ناوە، نمونەى ئەو میللەتانە عەقڵیەتى دامەزراندنى دەوڵەتیان هەبوە،بە تیۆر و بیروباوەڕى شۆڕشگێڕانە شیكردنەوەى هەمو بوارەكانى كۆمەڵیان كردوە.. ئەگەر سەیرى لاپەڕەى شۆڕشەكانى جیهان بكەین دەبینین گۆڕینى هەر دەسەڵاتێكى كۆن سەر لە نوىَ پڕۆژەكانى دەسەڵات گۆڕدراون .. كە لینین هات یاسا ڕزیوەكانى تزارى هەڵتەكاند و پڕۆژەى نوێى بیناكردەوە هەروەها ماوتیستۆنگ و هۆشى منە و كاسترۆ و تیتۆ ..هتد كە كۆمارى ئیسلامى هات هەمو یاساكانى شاهەنشایى لابرد و لە ڕوانگەى فیكرى ئیسلامەوە دامەزراندنەوەى نوێى كرد ئەمە كارى هەر شۆڕشێك بوە لە جیهاندا چونكە شۆڕش ماناى گۆڕانە لە هەمو بوارەكاندا.. بەڵام شۆڕشى كوردى نەیتوانیوە سەنتریالیزمى دیموكراتى شاخ و شار لێك جیا بكاتەوە.. كە دەسەڵاتى گرتە دەست نەیتوانى بناغەكانى رابردو لاببات ..تەنانەت لەبەر بیری كورسی و برا كوژی میلیشیایان لانبرد كە پێویست بو هەمو هێزی پێشمەرگە خانەنشین بكەن و نەوەی نوێ لەبری ژێرپیاڵە و سابون فروَشتن دەسەڵاتیان بەڕێوە ببردایە. كە دیارە ئەمانە كارى پڕۆژە فیكریەكانن بەڵام كوان ئەو پڕۆژە فیكریانە ؟.كێن ئەوانەی گرنگی ئەم پروَژەیە هەڵدەسەنگێنن .؟
 هەر لێرەوە ئەم دەسەڵاتانە لە ڕوى ئیداریەوە میللەت باجەكەى داوە و یاساش هەمان یاساى رابردوە پەیڕەو دەكرێت، لێرەش لە برى پڕ كردنەوەى حەقڵەكانى مەعریفە بەرپرسان بونەتە ملیاردێر، نمونەى ئەوانە غاندى بو، سەرەى نانكردن ماڵەكەى خوَی گرتەوە لە وەڵامى سیاسیە ئینگلیزەكەدا گوتى : من نوێنەرى گەلێكى روت و برسیم.بەڵام سەركردەكانى ئێمە دەبىَ بڵێن چی؟هەتا نەفخی سور هەمو پێگەكانی راگەیاندن تایبەتە بە گێڕانەوەی ئازایەتی ئەوان لەبیری نەخشەكێشان بوَ نەوەی ئایندە. بۆیە ئێمەش ئەگەر خۆمان یەكنەخەین و هەنگاو نەنێین ئەوەشى كە هەیە كۆتایى پێدێت.
 ئەم سەرگەردانییە سەرگەردانى فیكر و رۆشنبیرى و نەتەوەیە، ئێمە جوگرافیامان قفڵە و نیشتمانمان پارچە پارچەیە ئەوەتا خۆشمان كردومانە بە دەیان پارچەوە.
                                     ***
 ئەم سەرگەردانییە تاكەى؟ هەروەكو میللەت زەرەرمەندى پێشهاتە ترسناكەكان نەبن بێدەنگى وڵاتى گرتوە، كە دیارە بێدەنگى رۆشنبیرى دەیشكێنێت .. ئەوانیش بون بەشێك لەو جەستە سیاسیە و لێى جیا نابنەوە، حزبەكان هەریەكە تۆڕێك لە نوسەرانیان پێچاوەتەوە وا دەزانن مەعریفەیان بەرهەمهێناوە، نازانن زۆر لەوانە باوكیان جەهلە و دایكیان جەهالەت .. ئەوانە بەرپرسن لە پێشهاتەكان بە پێچەوانەى رۆشنبیرەوە لە برى ئەوەى شێوەى خۆیان بگۆڕن و كۆشكە تاریكەكانى ئێمە و نشوستیەكانمان دەربخەن ، بەهۆى نوسەرایەتیەوە زۆر رۆشنبیرى پلە دو سەد  گەیشتنە ئاستى سەركردایەتى.. كەس هەیە لەوانە لەسەر شاراى گۆڕى بەكۆمەڵى كورد و قەسابخانەكان بەخشیشى وەرگرت كەچى بۆ كاتژمێرێك بو بە وەزیرى رۆشنبیریش، دوایى پلەیەك هێنایانە خوار.. جگە لەوەش بوارى رۆشنبیرى دابەشكرا بەسەر حیزبەكاندا لێرەوە ئەو رۆشنبیرانە بون بە كادیرى حیزب.. ئەوانە دەنگى رۆژنامە و كەناڵەكان بون بۆ ناردنى رۆڵەكانى كورد بۆ ئەنفالەكانى شەڕى كورد كوژى.. كوا ئەو پێگە رۆشنبیریانەى كە جگە لە زمانحاڵى حیزبەكان بتوانن پڕۆژەى فیكر بەرهەم بهێنن؟ هەمو پێگە و دەزگا و رۆژنامە و كەناڵەكان هى حیزبەكانن ..تەنانەت یەكێتى نوسەرانیشیان كرد بە دو لەتەوە.. یەكیان لە هەولێر ئەوى تر لە سلێمانى تا ئێستاش كوَنگرەی یەكێتی نوسەران نەكرا بوَ؟
 پێگەى حیزبەكان بە ئەدیبى دەمامك كراو پڕ كراونەتەوە زوَر لەوانەى كە گەردەلول فڕێى داونەتە ناو رۆشنبیرى كوردى و بونەتە پایەبەرز لە جێگە تەواو حەساسەكانى رۆشنبیرى لە حكومەتدا و زوَر بەناو نوسەرمان جوَكەری سیحرین ،كە پێویستە ئەوانە روَڵیان دەربخرێت و وەك دیارن روَشنبیری حیزبین و بونەتە جێگر..لە بیرمەندانی یاخی بوی دەرەوەی چوارچێوە جیابكرێنەوە..كە ئەوانە بەرهەمهێنەری راستەقینەن دەخنكێنرێن بە هەمو هوَكاری سیاسەتی چەوت و كەناڵی راگەیاندن و فو كردن بەو شێرە بەفرینانەدا. بەم جۆرەش بارى رۆشنبیرى ئێمە هەڵگرى دەیەها پرسیارە ئیتر چۆن گۆڕانكارى دروست دەبێت؟.  
                                         ***
 لێرەوە ئەوە بوارى رۆشنبیرى و هەروەها حیزبەكانیش كە هیچیان تواناى شڵەقان و رەخنە و بەرنامەى گۆڕانیان نیە، فیكریان بۆ بەرهەم نایەت، چارەنوسى كوردیش كەتوَتە دەست قەدەر، هەمو چاوەڕوانى جوڵانى سەربازێكى سەر شەترەنجەكەن، كە ئەمە پێچەوانەى شۆڕش و سەركەوتنى گەلانى ترى جیهانە، ئەوان بە بیروباوەڕ و تیۆرى فیكریەوە روبەڕوى پێشهاتەكان بونەتەوە ئامادەى تێك شكاندن بون، بەڵام ئێمە چاوەڕوانى چركەى پێشهات بوین، كە ئەمریكا عێراق بخات، لێرەوە پرسیار لەسەر ئەم شەترەنجە دروست دەبێت.. ئایا كورد چ ئامادەگیەكى لەو دەرفەتە ئاڵۆزەدا دەبێت؟ چونكە بەر لە هەمو شتێك ئامادەگى لە یەكێتى و دەسەڵاتێكى بەهێزەوە دروست دەبێت.. ئایا ئەو جەنگە ناوخۆییەى كە بۆتە حاڵەتێكى دەرونى تەنانەت خراوەتە ناو خوێنەوە ئایا دەكرێت وازى لىَ بهێنن و شتێك بۆ كورد بكەن..كە دیارە ئەو چارەنوسەش زۆر تاریكە چونكە كەس سەر لەو سونبولانە دەرناكات كە ئەمریكا بۆ خستنى عێراق هەیەتى .. سونبولەكانى عێراقیش ئاڵۆزن سونبلى (ئێران، شیعە، كورد، دەوڵەتانى عەربى، فەلەستین، ئیسرائیل، روسیا، ئەمریكا) (عێراق كە یەكێكە لە دەوڵەتە گەورەكانى پترۆڵ لە جیهاندا) لێرەوە كێشەكان زۆر ئاڵۆزن چونكە ئێمە ئێستاش جەستەمان بە ئاگرى سیاسەتى نێودەوڵەتى سوتاوە وە هەروەها بەرنامەى دەسەڵاتى كوردى لە توانایدا نیە خۆى ڕێكبخات چاوەڕوانى قەدەر و غەیبانیەتە كە ئەم جۆرە تەعبیرانە هى خەونامەن.
 لێرەوە دەتوانین بپرسین كورد كام كێشە ناوخۆییەى هەیە كە شەڕى لەسەر بكرێت؟كام لۆجیك و فەلسەفە و مەنتیقە؟ كام رستە فیكریە؟ كام جیاوازی ئاینی و رەگەزیە ؟جگە لەوەى سەرۆكایەتى وڵاتێكە كە جوگرافیاكەى بە ئاگر قفڵ دراوە، وڵاتێكە كە بۆتە چوار پارچەوە و هەر پارچەی دراوە بە وڵاتێك ئیتر رزگار بون و یەكگرتنەوەى ئەم دو لەتە دەبێت چى بوێت لەسەرى بنوسین؟ ماناى شەڕ لەسەر چى؟جگە لەوەی شەڕی ناوخوَ تەنیا شەڕی دەزگای موخابەراتی ناوچەیی و جیهانە و بە كورد دەكرێت ..جگە لەمە هیچ مەنتیقێكی تری لە پشت نیە .
  ئەم شەڕە گەندەڵى گەورەى دروستكرد، گەندەڵى كۆكردنەوەى هێز و جەستە، هەمو كەسێك بۆى هەیە چى دەكات ؟ چۆن خراپە؟..  لەبەر ئەوەى لێپرسینەوە نیە .. ئەمەش ئەنجامى براكوژیەك كە لە سنورى ئەقڵ چووە دەر.. چونكە نەدەبو هەرگیز بكرێت ..شەڕى براكوژى جۆرێك بو لە نەبونى فیكر.. ئەگەر شەڕى فیكر بوایە وەكو لینین و پلیخانۆف یان ماوتسى تۆنگ و نەیارەكەى یان نمونەى شۆڕشەكانى جیهان دەمێك بو كۆتایى هاتبو بە كەوتنی لایەك.. ئەم شەڕە بە هۆى بەردەوامى لە نێوان هۆز و عەشیرەت و كەسێتى كوردیدا داخڵى خوێن و دەرون بوە.. لەبەر ئەوەى دیموكراتیەت تەنیا وەك شێواز هات نەوەكو ناوەرۆك شوێنەوارەكانى ئەم شەڕەى نەسڕیەوە.. چونكە لە رێگاى هەڵبژاردنەوە  شتە رۆحانیەكان لادەبرێت.. بەڵام ئێستا سەركردەى حیزبەكان لە كۆنگرە و كۆنفرانسەكاندا بە چەپڵە ڕێزان هەڵدەبژێرێنەوە.. ئەمەش باجى مێژوى كوردە و پاتریاكیەت یاسایەكى نەگۆڕ بوە .. ئێستاش سەركردەیى لێرە تا مردنە .. ئیتر نەوەى نوىَ نایەتە كایە بۆیە ئەگەر دیموكراتى باڵا دەست بىَ ئەوا ئەو جەنگە كۆتایى پێدێت.
 ئا لێرەوەیە یارى ئێمە لە یارى فیكرەوە بۆتە چاوشاركىَ، ئەم شەڕە ئەم ناكۆكیە جەستەى كوردى نەخۆش خست، ئاشكرایە كە پێشهاتە ترسناكەكان زەنگیان دێتە گوىَ ئەوسا كىَ بەرپرسیارە.
                                             ***
 لێرەوە كاتى شكاندنى بێدەنگیە، كاتى قسەكردنە، كاتى بەسەرا چونەوە و بیركردنەوەیە، كە ئیتر رۆشنبیران لە هەمو ئاستەكاندا لێفەى سیاسەت لاببەن و بكەونە كردنەوەى زمانى پرسیار، گومان، هەتا چارەسەرێك بۆ ئەم سەرگەدانیە دەدۆزرێتەوە.. ئەمەش كاری نەوەی نوێیە .. چونكە كێشەى كورد كێشەى زۆرى حیزبى شاهید و  پارچە پارچەیى ناوخۆ و  ئەمارەتى بچوك و كىَ دەبێتە سەرۆك كۆمار نیە،بەڵكو پاراستن و پێشخستنى ئەزمونەكەى فیكر و داهێنانە، چونكە دەسەڵاتى كوردى تا ئێستا نەیتوانیوە مەعریفەى بون بە دەوڵەتى ببێت، تا ئێستاش لە روى یاسایى و تیۆرى و شێوازى دەسەڵات فۆتۆى دەسەڵاتى ڕابردوە، نەیتوانیوە یاسایەك تایبەت بە كۆمەڵگەى كوردیى دابڕێژێت، لە روى فیكریشەوە جگە لە سواندنى فیكرى كوردایەتى هیچ بەرهەمێكى مەعریفى نەبوە، هەر بۆیەش ئەم دەسەڵاتە پێویستى بە بەسەرداچونەوە و خۆدامەزراندن هەیە. .بە دەیەها پڕۆژەى فیكرى بۆشایى ئەم میللەتە پڕ ناكاتەوە با بڵێین: پێویستیەكانى ئەو حیزبانە رستە فیكریەكان بەرهەم بهێنن هەر لە عیلمانیەت و ئیسلامیەت و قەومیەت … هتد ئەمانە پێویستى كوَمەڵگەى كوردین، نەك بەم شێوازە.. بەڵكو لە پراكتیك و پڕۆژەدا.. لە فەزاى فیكردا، كە بتوانین پڕۆژە گرنگەكان بەرهەم بهێنین، هەروەكو د.فاروق رەفیق لە پاكس ئەمریكانا ئەو ڕەخنەیە لە زۆر ئەحزابى ئیسلامى دەگرێت (كوان لێكۆڵینەوەكانى كەسانى ناو ئەم بزوتنەوانە لەسەر فارابى و سەهرەوەردى و ئیبن سینا و ئیبن روشد و ئیبن عەرەبى و مەلا ێەدرا و بگرە خودى ئیمام غەزالى، یاخود تیۆلۆجیاى ئیسلامى، لەسەر عیرفان، لەسەر چەمكى ئینسانى كامڵ … هتد) .
 ئەم پڕۆژەیە لەگەڵ هەر جیاوازیەكى فیكرى كە هەركەس هەیبێت لەگەڵیدا زۆر گرنگە لەبەر ئەوەى هاتۆتە سەر ئاستى فیكر و پرسیارەكانى لەسەر كێشە فیكریەكان، هەرچەندە كڵۆڵى رۆشنبیرى كوردى لەوەدایە كە ئەم جۆرە پرۆژانە بە كڵۆڵى ناو دەبات، هەر بە هەمان شێوەش كوان لێكۆڵینەوەكانى حیزبە نەتەوەیى و عیلمانیەكان كە ئەو پڕۆژانە گرنگى ئێمەن،وە ئیتر كورد چی پێویستیەكی بە حیزبی سیاسی لەو شێوازانە هەیە كە ناتوانن یەك پروَژەی فیكری بەرهەم بهێنن و خوێندنەوەیەكی ئایندەییانە بكەن .. كە نەتوانن گوَڕانێك بكەن.. رەخنەیەك بگرن.. ئاساییە ئەم پرسیارانە بە حیزبى سیاسى كوردى وەڵام نادرێنەوە.
 هەر لێرەوە دەردەكەوێت بۆشایى ئێمە لە هەمو لایەنەكانەوە چەندە گەورەیە، چەندە نەخۆشیمان هەیە.. بۆیە پێویستە چارەیان بكەین ، هەنگاو بنێین بەرەو هەڵوەشاندنەوەى شتە باوەكان و بیناى شتى نوىَ بكەین.
  لێرەوە ئەركى گرنگى رۆژنامەنوسان و پێگە و كەناڵەكانى رۆشنبیرى چیە؟ ئایا دەتوانن لەم پێشهاتە سەختەدا ئێمە و ئەوان بخەنە ژێر پرسیارەوە؟ تا ئێستا بارى رۆژنامەوانى كوردى چ پرسیارێكى خوڵقاند؟ چى لەسەر ئەو هەمو كێشە گرنگانەى سەردەم نوسى؟ كە نەبونى ئەم پانتاییە لە پێگەى رۆشنبیریدا بۆتە هۆى ئەوەى كە هەركەس بە ویستى خۆى چى دەكات دەیكات .
 لێرەوە ئاماژەى پرسیار دەردەكەوێت چونكە رۆشنبیر ناوەندێتى دەكات لە نێوان دەوڵەت و كۆمەڵگەدا..نەكو چاو بەستە لە كوَمەڵ بكات بوَ دەوڵەت..ئێستامان سوَبرمانی شوَڕشی دەوێت كە زەمینە بوَ روَجی دوبریەی ئایندە خوَش بكات  كە شوَڕش لە ناو شوَڕشدا بكات.. چونكە كە سەیرى رابردو و ئایند و ئێستامان دەكەین ئاگر بەسەرماندا دەبارێت ..سنور و جوگرافیامان هەر ئاگرە و جەستەمان ئاگرە، ئەگەر بەم بارە بمێنینەوە ئەوا تەنیا ئامادەگى ئێمە بۆ ئەوەیە چاوەڕوانى گەردەلولێك بین هەڵمان بلوشێت،جگە لەوەی چوَن وەڵامی نەوەی ئایندە بدەینەوە ؟كە بێگومان ئەوان لێكوَڵینەوەی گشتیان هەیە لەوەی كە لە ئێستادا دەیاندەینێ.. ئەوەش چارەنوسى ئێمە دیارە ئێستامان لە رابردودا.. ئێستامان لە ئێستا و ڕابردو داهاتوەوە.
 با بكەوینە پرسیار با فێرى بیر كردنەوە ببین..بیرێك كە گەڵاڵەی راپوَرتێك بكەین بوَ نەوەی ئایندە.
 
 *لە روَژنامەی (هاوبیر)ی ژمارە( ) بڵاو بوَتەوە.. بەپێی ئێستا گوَڕانم زوَر تیا كردوە لە گەلأ ئەم چاپكردنەوەیەیدا .
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.