دیدارێكى تایبەت له‌گه‌ڵ یوسف عزه‌دین سه‌باره‌ت بەفێستڤاڵى گەلاوێژ
دیدارێكى تایبەت بەفێستڤاڵى گەلاوێژ
سازدانى: ئیدریس عەلى
پرسیار: تا ئەو شوێنەى ئاگادار بیت چۆن دەڕوانیتە بوونو كاریگەرى فێستیڤاڵى گەلاوێژ لە رابردوودا؟
یوسف عیزەدین: رەنگە كەم ئاگادار بوونم لەسەرجەم فێستڤاڵەكانى گەلاوێژ، ببێتە لەمپەرى ئەوەى بتوانم بەموشەخەسى و بەتایبەتى شتێكى ئەوتۆى لەبارەوە بڵێم، مەگەر بتوانم بەگشتى شتێك بخەمەڕوو. ئەمە لەگەلأ ئەوەى كەفێستڤاڵەكان كەناڵێكن یان دیاردەیەكن وەك كردە جیاوازن لەخوێندنەوە، كەڕایەڵەى سەرەكى وابەستەكردنى خوێنەر و تێكستە. ئاشكرایە ژانرە ئەدەبى و رۆشنبیرییەكان لەڕێى تێكستەوە خۆیان رادەگەیەنن و هەر لەوێشدا دەمێننەوە تا ئەودەمەى خوێنەر دەیانخوێنێتەوە، بەو پێیەى داخرانێك لەم كردەیەدا هەیە، كەهەر خودى ئەو داخرانەشە جدییەتێكى جیاوازترى پێدەبەخشێت، بەبەراورد لەگەلأ ئەوەى تۆ لەڕێى ئاخافتن و گوتار و قسەو باسەوە تێكست بگەیەنیتە وەرگر. كەواتە لەدەرەوەى بێدەنگى و ساكینبوونى كردەى نووسین و خوێندنەوە، دنیایەكى پڕ لەدەنگ و سەدا هەیە كەدنیاى فێستڤاڵەكانە بەتایبەتى و بەگشتیش سەرجەم كۆڕ و كۆبوونەوەو سیمینارەكان. بۆیە رەنگە بكرێت رووكەشیانە بڵێین فێستڤالأ كاركردنێكى بەكۆمەڵە وەك ئەوەى كەكۆمەڵێك كەس پێى هەڵدەستێت بۆ كرانەوەو دەرباز بوون لەداخران، ئەم سەربارى ستراتیژیەتى سەرەكى سازدانى و مەبەست و ئامانجەكانى كەپەیوەستە بەخودى سازدەرانییەوە وەك دەسپێك، دواتریش كاریگەرى نیسبییانەى كەم تا زۆر لەسەر ئامادەبووان.. واتە ئەگەر كرانەوە بێت، گرنگ ئەوەیە ئەم كرانەوەیە لەكوێدا رادەوەستێت و چەند پەیوەست دەبێت بەدووبارەبوونەوەو سەفسەتەو هاوچەشنەكانییەوە…تاد، یان چەند لێیان دوور دەكەوێتەوەو جیاواز دەبێت.
ئەگەر بەشێكى گرنگ و بەرچاوى فێستڤاڵەكان لەنێو دنیاى گوتاردا هەڵسوڕێت، ئەوە "فۆكۆ" گوتەنى: ( هەڵە تەنها ئەوە نییە پێچەوانەى راستى بێت، بەڵكو ئەوەیە كەگوتار لێى بێدەنگ دەبێت، یان دوورى دەخاتەوەو پەراوێزى دەخات).
بۆیە دەبێت سەرەتا فێستڤالأ هەڵقووڵاوى چەند دیدێكى رەخنەیى جیاواز و بآ پەردە بێت، لەجێى تەبایى و یەك گوتارى و یەك رەهەندى و سەقامگیرى، ناجێگیر و شلۆق و بێلەنگەر و ناتەباو فرە رەهەند بێت، بەدەر لەدنیاى تەقدیسكردن و تەقدیسكراو قسەى خۆى هەبێت، بەڵكو بەمەبەستى هێنانە قسەو كردنەوەى مەودایەك بۆ دیالۆگ و دواندن و پرسیار ورووژاندن سازبدرێت، بەتایبەت كەبۆخۆى لەنێو دنیاى ئاخافتندا هەڵدەسووڕێت. ئەگەر فێستڤالأ بۆخۆى وەڵام و دۆگما بێت، ئەوە هیچ مانایەك لەسازدانیدا نابینمەوە. نازانم رەنگە هەندێك فێستڤالأ تەنانەت كۆڕو كۆبوونەوەى تایبەت بەبوارى رۆشنیرى و ئەدەبى لاى خۆمان وەك مەراسیم و بۆنەو تەنانەت زۆر جار جەژن و ئاهەنگى لێهاتبێت. ئەمانە دیاردەیەكى سۆسیۆلۆژین نەك رۆشنبیرى، وەك "عەلى حەرب"یش دەڵێت: ( ناكرێت كۆبوونەوەى رۆشنبیرەكان و یەكبوونیان رۆشنبیریى لىَ بكەوێتەوە، هەروەك چۆن كۆبوونەوەى زانا و داناكان نابێتە مایەى دروستبوونى كۆمەڵێكى زانا و دانا ).
رەنگە باشترین شت كەفێستڤاڵێك پێى هەڵسێت، رآ چۆڵكردنى بێت بۆ دەسەڵاتى فیكریى و خودى مەشروعییەتى بوونى، ئەگینا دەبێتە مینبەرێكى دژە پرۆژەى رۆشنگەرى، ئەگەر ئیدیعاى پێچەوانەى ئەوەش بكات.
پرسیار: بوونى ئەم فێستیڤاڵانە كە تایبەتن بە ژانرە ئەدەبیەكان دەتوانن چ رۆڵێك ببینن لە گەشەو بەرەو پێشچوونى رەوتى ئەدەبى و فیكرى؟
یوسف عیزەدین: رەنگە بتوانین بڵێین فێستڤالأ وەك خۆى رەنگدانەوەو دەرهاویشتەى ئەو رەوتە ئەدەبى و فیكرى و تەوژمانەیە كەهەیە، هەر ئەمەشە كەدەبێتە مایەى جیاوازى و لێكنەچوونى فێستڤاڵى شوێن و كاتە جیاجیاكان، كاتێك "ژاك دریدا" لەكەشێكى فێستڤالأ ئامێزدا، بەشدارى زنجیرە كۆڕ و سیمینارێكى ئیستانبوول دەكات و باسەكانى پێشكەش دەكات، دواتر پرسیارێكى سەیر لەیەكێك لەسازدەرانى فێستڤاڵەكە دەكات، دەڵێت:" ئەم وێنەو پەیكەرانەى هەردەم لەپشتمەوەن، كاتێك بابەتەكانم پێشكەش دەكەم، وێنەو پەیكەرى كێن؟!". ئەو كەسەى كەپرسیارەكەى لێكراوە لەوەڵامدا دەڵێت:"ئەمە وێنەو پەیكەرى كەڵەپیاوى تورك ئەتاتووركە". ئاشكرایە كە"دریدا" بۆخۆى دەزانێت ئەوە پەیكەر و وێنەى كێیە كەلەهەموو شوێنێكدا دووبارە دەبێتەوە بەڵام كەپرسیاریش دەكات مەبەستێكى زۆر قووڵى هەیە و پەیوەستیشە بەو تێڕوانینە هەڵوەشانەوەگەرییەى كەئەو لەمیانییەوە راڤەى شتەكانى كردووەو ئیدى ئەم پرسیارە شەفەهییەى بەشێوەیەك كردووە كەدواى مەرگى، كاتێك گۆڤارێكى فیكرى وەك"كۆجیتۆ"ى توركى یادى ئەو پیاوەى كردۆتەوە، ئاماژەى بەو پرسیارە داوە كە"دریدا" كردوویەتى و ئاشكرایە كەخودى هەر فیكر و مەعریفەیەك كەلەو پانتاییەدا هەیە رووبەڕووى پرسیار دەكاتەوە.
ئێمە نابێت وابڕوانینە فێستڤاڵێكى دیاریكراو وەك ئەوەى كەخۆى خۆیمان پآ دەناسێنێت، بەڵكو دەبێت بڕوانینە ئەوەى كەلێمان دەشارێتەوەو پێمان ناڵێت، سادەترین پرسیار ئەوەیە بۆ فێستڤاڵێكى دیاریكراو ساز دەكرێت و مەبەست و ئامانج لەسازدانى چییە، دیارە وەڵامیش ئەو وەڵامە سادەو ساكارە نییە كەهەردەم ئامادەگى هەیە.
ئەو پرسیارەى كەخۆى دەسەپێنێت ئەوەیە ئاخۆ كام فێستڤالأ لەدنیادا هەیە كەهەڵگرى پرۆژەیەكى رۆشنگەرى بێت، بەماناى تەنگ هەڵچنین بەبێدەنگى فیساگۆرى نێو پانتایى ئەدەبى و فیكرى و مەعریفى و سەرجەم كایەكانى دیكەو دواتریش هەوڵدان بۆ دۆزینەوەى پانتاییەكى جوگرافى نوێى مەعریفى.
نازانم سەربارى ئەو هەموو فێستڤاڵەى كەلەواقیعى كوردیدا سازدراوە، لەكامیاندا لەدیدێكى هەڵوەشانەوەگەرییەوە باس لەنووسراوە پێشووەكانى كورد كراوە، هەر بۆ نمونە ئەگەر "عەلادین سەجادى" عەلامەو نووسەرێكى كەم وێنە بێت، كامەیە ئەو تێكستەى كەئەوى گەیاندۆتە ئەو ئاستە، بۆ نمونە ئەگەر "رشتەى مروارى" یەكەى وەرگێڕیتە سەر زمانێكى دیكەو بەخوێنەرانى شوێنێكى دیكەى بناسێنیت چى لەبارەى ئەو تێكستەوە دەڵێیت، یان زۆر تێكستى دیكەش.. ئەگەر بكرێت خۆمان هەڵبخەڵەتێنین و بەخڕكردنەوەى كۆمەڵێك ناو بەخۆمان بڵێین، ئەوەتا ئێمە لەقۆناغە جیاجیاكاندا دەیان تێكست و نووسەرى بەتوانامان هەیە، بەڵام ئاخۆ كاتێك لەئاست كولتوور و مەعریفە و فیكرێكى جیهانیدا رادەوەستین تاچەند دەتوانین ئەمە بڵێین؟! تاچەند دەتوانین بڵێین لەنێو مەعریفەو فیكر و مێژووى ئەدەبیاتدا شوینجێگەمان هەیە، تەنانەت لەنێو خودى مێژوو خۆشیدا تاچەند شوێنمان هەیە؟! لەكاتێكدا نەك هەر كورد بەڵكو عەرەبیش لەئێستادا بەنەتەوەیەك لەدەرەوەى مێژوودا حیسابى بۆ دەكرێت، وەك زۆر لەبیرمەندەكانیان ئاماژەى پێدەدەن، لەكاتێكدا بەدرێژایى زەمەنێك توانیویانە بچنە نێو مێژووەوە. گرفتەكەى ئێمە لەوەدایە لەڕووى ئەدەبیات و فیكر و نووسین و شتەكانى تردا هەست بەگرفت ناكەین، كتێبى قوتابخانەكان باس لەوە دەكەن كەئێمەش خاوەنى هەموو قۆناغە ئەدەبییەكانین هەر لەكلاسیك و رۆمانتیك و ئەوانى ترەوە تا دەگاتە تازەترین تەوژمى جیهانى، خاوەنى نووسەرى داهێنەر و گەورەین، ئەى كەواتە بۆ شوێنجێگەیەكمان لەنەخشەى فیكر و ئەدەبیاتى جیهانیدا نییە؟!. دەكرێت بڵێین كاتێك فێستڤاڵێك لەئاستێكى كۆمەڵایەتیدا رۆڵى دەبێت، كەسازدەرانى وەك خۆیان هەڵگرى پرۆژەیەكى رۆشنگەرى بن، هەرچەندە رۆشنگەریش دوا دەسكەوت و دواقۆناغى ئاستە مەعریفییەكان نییە، بەڵكو كەشفكردن و گەڕانێكى بەردەوامە، بۆ خۆى ئەلگۆیەكى حازر بەدەست و خاوەن بوونێكى سەربەخۆ نییە، بەڵكو ئیدامەدان بەڕەخنە یەكێكە لەهۆكارەكانى وەگەڕخستنى تەوژمێكى لەو چەشنە، بۆیە ئەگەر بڵێین پرۆژەیەكمان هەیە ئەوە بەبآ رەخنەو رەخنەگرتن لەرەخنە ناتوانین بەفیعلیى بوونى بسەلمێنین، ئەمەش بەبآ تێپەڕكردنى سنوورەكانى ئیدیۆلۆژیاو میتافیزیك و دۆگماو هاوچەشنەكانیان مەحاڵە، دروست نییە فێستڤاڵى ئەدەبى و رۆشنبیرى بكرێتە "ئەرێنا"، بەمانا نمایشكارەكەى.. یان جیاكردنەوەى ئۆستۆكراتیانەى نێوان ئامادەبووان و ئەوانەى كەخاوەن قسەو پێشەنگى فێستڤاڵەكانن بكەینە سوونەتێك، چونكە ئەمە دابڕانێك دروست دەكات لەنێوان دوو پێكهاتەى سەرەكى، كەقەولە لەمیانى فێستڤاڵەوە بەیەك بگەن.
پرسیار: پێتوایە بەخشینى خەڵات بەسەركەوتوانى ئەم فێستیڤاڵە بتوانێت دەنگى جدى درووست بكات؟
یوسف عیزەدین: سەبارەت بەپرسیارەكەتان وەڵامدانەوەیەكى "عەلى حەرب" هەیە كەگونجاوە لێرەدا ئاماژەى پێبدەین، دەڵێت:( بەگشتى من داواكار نیم كەنووسەران خەڵاتەكان رەفز بكەنەوە، هەر وەك چۆن داواشیان لێناكەم پێوەندى خۆیان لەگەلأ دەزگا سیاسى و كۆمەڵایەتییەكان بپچڕێنن، نووسەر وەك تاكێك داهێنان دەكات، بەڵام لەڕێى كۆمەڵەوە بەرهەمەكەى چآ دەبێت و بۆ ئەویش دەنووسێت).
پێدان و وەرگرتنى خەڵات ئیختیارە، شتێكى زۆرە ملێیى نییە، دەكرێت كەسێك بەشدار بێت یان نا.. هەردوو حاڵەتەكەش دەگەڕێتەوە بۆ خودى كەسەكە و ئیختیارى خۆى.
بەڵام كاتێك باس دێتە سەر تێكستێك كەتەئویل هەڵدەگرێت، ئەوە قسەكردن لەسەر باش و خراپى یان هەوڵدان بۆ سڕینەوەى بێسوودە، هەروەك چۆن ئاستەمیشە.پرسیار: پێشنیارت چییە بۆ دوازدەهەمین فێستیڤاڵ كەلە ناوەراستى مانگى یانزەى ئەمساڵدا دەست پێدەكات؟
یوسف عیزەدین: دەكرێت سازدەرانى فێستڤاڵەكە بەپێداچوونەوەى فێستڤاڵەكانى پێشووتر و سەرنجدان و لێكۆڵینەوە سەبارەت بەو فێستڤاڵانەى كەلەدنیادا سازكراون و سازدەكرێن، لەڕوانگەیەكى جیاوازەوە راڤەى ئێستاى فێستڤاڵەكەیان بكەن، دەكرێت لەپەراوێزەوە بچنەوە نێو ئەوەى كەپێشتر كردوویانەو ئەوەى كەئێستا دەیكەن و هەوڵى جێهێشتنى بۆشایى بدەن لەوەى كەمەبەستیان پڕكردنەوەو قەرەباڵغكردنى جومگە و بەشەكانى فێستڤاڵەكە و وەستان لەئاستێكى تەكنیكیدا بێت. گرنگ نییە چ ناوێكى ناسراو یان نەناسراو بانگهێشت دەكرێت، بەڵكو گرنگ ئەوەیە كەسى بانگهێشتكراو چى دەڵێت، بەڵكو لەوەش گرنگتر ئەوەیە كەنایڵێت و دەیشارێتەوە، یان دەیخاتە پەراوێزەوە، یان دەیەوێت بیڵێت و ناتوانێت بیڵێت؟!. هەر بۆ نمونە وەك لەئێستادا بیرمدەكەوێتەوە، "تۆفیق عەبدول" لەیەكێك لەفێستڤاڵەكانى گەلاوێژدا باسێكى لەسەر "ئەنفال" پێشكەش كرد، رەنگە گرنگترین بەشى باسەكەى كەوەك پەراوێزێك خستییە روو، باسكردنى بوو بێت لەخەڵكى ناوچەیەكى ئەنفالكراو كەپاش راپەڕین و دواى ئاوەدانكردنەوەى ناوچەكەیان، دەرئەنجامى هاتنى كۆمەڵێك گوێدرێژ بۆ گوندەكەیان كەلەلایەن رێكخراوێكەوە پێشكەشیان كراوە، دەدەنە هاڕەى چەپڵە و بەچەشنێكى سەیر شاگەشكە دەبن بەهاتنى ئەو گوێدرێژانەى كەبەدیارى بۆیان نێردراوەو پێشوازییەكى زۆر گەرمیان لێدەكەن. لەكاتێكدا ئەم ئاماژەپێدانە ئەو دەم بەبێدەنگى و وەك شتێكى ئاسایى تێپەڕى، بەڵام ئەگەر كەمێك لێى وردبینەوە دەزانین چەند دەركەیەكى گرنگە بۆ دیراسەكردنى ئەنفال. تێگەیشتن و رامان لەچەپڵەلێدانى خەڵكى ناوچەیەكى كوردى بۆ هاتنى گوێدرێژ و پێشوازى لێكردنى، بەپێى ئەو مێژووەى كەكورد لەگەلأ گوێدرێژ هەیەتى كارێكى ئاسان و سەرپێى نییە. هەروەك چۆن هەڵقووڵاوى ئاژەڵ دۆستى خەڵكى ئەو ناوچەیەش نییە، رەنگە بەتەواویى مانایەكى مەجازیشى نەبێت، ئەى كەواتە چییە؟!.
بەهەرحاڵ بوونى ئەو چەشنە بابەتانەى كەسەربارى سادەبوونیان، پرسیارى زۆر گرنگتر لەگوتارە ئیدیۆلۆژى و بابەتە تەقلیدییەكان دروست دەكەن گرنگن، سەربارى ئەوەى دەركەیەكى نوێش دەكەنەوە بۆ تێڕوانین.
دەبێت فێستڤالأ كردنەوەى دەركەیەك بێت بۆ هاتنە قسەى دەنگە پەراوێزخراوەكان، دووبارەبوونەوەى بەردەوامى هەموو ئەوانەى كەلەسەرجەم كۆڕ و كۆبوونەوەو سیمینار و فێستڤاڵەكاندا قسەیان هەیە كارێكى باش نییە.
نازانم رەنگە ئاگادار نەبم لەوەى كەلەكاتى یان پاش فێستڤاڵى گەڵاوێژ قسەو باسێكى جیدى سەبارەت بەستراتیژییەت و ماهییەت و پەنهانەكانى كرابێت، هێندەى ئاگادارم زیاتر قسە لەسەر تەكنیك و چۆنیەتى بەڕێوەبردن و شتى سەر زارەكى و شەخسى كراوە.
دەبێت لەوەهمى چێكردنى شتێكى كاملأ دووربكەوینەوەو لەدەسپێكەوە دان بەناكامڵى ئەوەدا بنێین كەدەكەین، كارێكى باش نییە گەر فێستڤاڵێك تەنها بۆ مەراسیم و دەنگ و گوتار و بابەتە لێكچوو و تەقلیدییەكان كورت بكەینەوە، لەكاتێكدا خودى سازدەرانى هەر فێستڤاڵێك ئەگەر دیدو تێڕوانینێكى رەخنەییان هەبێت و خاوەن پرۆژەیەكى رۆشنگەرى بن و فامى ئاستەنگەكانى رابردوو و ئێستاى رۆشنبیریى كوردیان كردبێت، دەبێت زۆر بەجدییەتەوە ئەو مەودایە بۆ كردنەوەى دەركەكان بقۆزنەوە، بەدەر لەزاتییەتى خۆیان و فێستڤاڵەكە مامەڵە لەگەلأ ئەوەدا بكەن كەدەبێت بخرێتە روو.
شایانى باسە لەمێژەوە بیرمەندانى رۆژئاوا تادەگاتە ئێستا، بێسڵكردنەوە باس لەتێكشكانى خودى خۆیان و هەڵوەشانەوەى بەهاكان و كاڵبوونەوەى ئازادییەكان و ترسناكى سەنترالیزمى ئەقلأ و دەیان وردەكارى مەعریفى و فەرهەنگى و كولتوورى خۆیان دەكەن و زۆر بەتوندى رەخنەى لێدەگرن و زەمینە بۆ هاتنەوە ناوەوەى شتە پەراوێزخراو و چەپێنراو و تابۆ و رێلێگیراوەكان خۆش دەكەن و سەرجەم دوالیزمییەكانى خۆیان هەڵدەوەشێننەوە، ناشرینییەكانى خۆیان بآ پەردەپۆشكردن و شەرمكردن دەخەنەڕوو، لەكاتێكدا هەموو ئەمانە نەبۆتە مایەى لەناوچوون و مەترسى لەسەر داهاتوویان دروست نەكردووە و تائێستا هەن و لەهەموو بوارەكانیشدا باڵادەستن، كەچى لەرۆژهەڵات و بەتایبەتیش لەواقیعى كوردیدا، هەردەم وەهمى بەرەوپێشچوون و هەنگاونان بەرەو پێشەوەو خەیاڵى بەناو پۆزەتیڤ و جوان باڵادەستە، كەلەڕاستیدا زۆر پێچەوانەى ئەوەیە كەلەزەمینەى واقیعى شتەكاندا هەیە، ئیدى نازانم ئەمە تاكەى بەردەوام دەبێت و لەكەیدا هەست بەو پێگە راستەقینەیە دەكەین كەلەسەرى راوەستاوین، كەبەچەشنى خمخۆركێك تادێت زیاتر بۆ ناوەوە راكێشمان دەكات.
كۆتایى
