Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
هونەرى دەستپێك لە دەستى خوداى رەووف بێگەرد-دا

هونەرى دەستپێك لە دەستى خوداى رەووف بێگەرد-دا

Closed
by January 2, 2009 ئەدەب

 هونەرى دەستپێك لە "دەستى خودا"ى رەووف بێگەرد-دا
 ئارام سدیق
 
 سەرەتا

 یەكێك لەو خاڵانەى كە هەمیشە لاى من جێى سەرنج بووە ناونیشان و دیزاینى ئەو بابەت و كتێبو گۆڤارانە بووە كە بینیومن. من ناتوانم خوێنەرى كتێب، یان گۆڤار، پاشانیش دەقێك بم كە رووكەشەكەى سەرنجم رانەكێشێت. رەنگە ئەمە هەڵەیەك بێت لە مندا، بەڵام من لەسەرەتاى خوێندنەوەمەوە بەو شێوەیە راهاتووم. هەمیشە ئەو كتێبانە چانسى كڕینو خوێندنەوەیان لاى من زیاترە كە ناونیشانو بەرگو دیزاینیان جوانو سەرنجراكێشە. تا ئێستاش دەیان كتێب لە كتێبخانەكەمدایە و هەیانە (10) ساڵە بەهۆى ناشیرینى دیزاین و سەرنجرانەكێشانى ناونیشانەكانیانەوە نەمتوانیوە بیانخوێنمەوە.
 ئەم چەند رستەیەى سەرەوە تەنها بۆ ئەوەبوو كە زەمینە خۆش بكەم بۆ ئەوەى كە قسە لەسەر یەكێك لە رەگەزەكانى جوانكارى تێكستى ئەدەبى بكەم، كە ئەویش "هونەرى دەستپێك"ە. تا ئێستاش لاى ئێمە زۆر بەكەمى لەسەر ئەم بابەتە قسە كراوە و ئەوەى تا ئێستا من بینیومە لێكۆڵینەوەیەكى كاك "نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد"ە، كە قسەى لەسەر هونەرى دەستپێك كردووە و چەند چیرۆكێكى كوردى وەك نموونەى جوانو ناشیرینى دەستپێك وەرگرتووە. من لەم نووسینەدا دەمەوێت لەسەر " هونەرى دەستپێك" قسە بكەم لاى رەووف بێگەرد، كە كاك نەوزاد لەو لێكۆڵینەوەیەشدا ئاماژەى بە چەند چیرۆكێكى ئەم چیرۆكنووسە داوەو من لێرەدا دەمەوآ بە تایبەت لەسەر كۆمەڵە چیرۆكى "دەستى خودا" قسە بكەم كە ئەو كۆ چیرۆكە، هەر لەسەرەتاى چاپبوونییەوە سەرنجى منى راكێشا هەر لە ناونیشانەوە تا بەرگى كتێبو پاشانیش ئەو هێڵەى كە دەستپێكى بەشێكى زۆرى چیرۆكەكان پێكەوە دەبەستێتەوە. ئەم نووسینە تەرخانە قسەكردن لەسەر ئەو هێڵەى دەستپێكى بەشێكى زۆرى ئەم كۆچیرۆكە پێكەوە گرێدەدات. 
 
 چیرۆكى كوردىو دەستپێك
 پێموایە لە ئێستادا كاتى ئەوە هاتووە كە چیرۆكى كوردى پاش ئەو چەند ئەزموونە جیاوازە، ئیتر قسەى لەسەر بكرێتو رەخنە لەكەموكورتییەكانى بگیرێتو لایەنە درەوشاوەكانى دیاریبكرێت. ئەوەى تا ئێستا لەنێو چیرۆكى كوردیدا گرفتە بەشێكى زۆرى بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە چیرۆكنووسەكان ئاشنانین بە ئەزموونى جیاوازو چیرۆك تەنها لە یەك روانگەوە دەبینین كە گێڕانەوەیەكى ئاسۆییە. ئەمەش بەشێكى چیرۆكى كوردى گرتۆتەوە. هەروەها لەبەشێكى ترى ئەزموونەكاندا (كات، شوێن، پاڵەوان، گێڕەرەوە، گرێچن…هتد) ئەمانە هەمووى یەكڕیتمن و لەنێوان چەند كۆمەڵە چیرۆكێكى نووسەرێكدا جیاوازى بەدى ناكرێت، یان زۆر كەمە. كە ئەوەندەى من ئاگاداربم هیچ كام لەو رەگەزە سەرەكیانەى چیرۆك كە لەسەرەوە ناومانهێنان موقەدەس نین و دەستكاریكردن و توڕدانیان بڤە نییە. كردەى نووسین لەجەوهەردا هەڵوەشاندنەوەى هەموو بونیادە كۆنكرێتییەكان و حەقیقەتە راهاكانە. یان خولقاندنى زەمینەیە بۆ دروستكردنى واقیعى تر بەدەرى لەوەى كە هەیە و مرۆ تێیدا دەژى. بۆیە چەقبەستووى چیرۆكى كوردى لەو خاڵەدایە كە نووسین بە موقەدەس و رەگەزەكانى چیرۆكیش وەك پایەى مزگەوت سەیر كراوە كە رووخاندنى ئەو پایانە دەبێتە كوفر و هەڵا دەنێتەوە.
 بەشێكى ترى گرفتى چیرۆكى كوردى ئەوەیە كە زۆرێك لە چیرۆكنووسەكان بە رەگەزەكانى چیرۆك، یان نووسین بەگشتى ئاشنا نین. بۆیە كەم چیرۆكنووسى كورد هەیە بتوانێت لەسەر ئەزموونى خۆى قسە بكاتو بنەما سەرەكییەكانى ئەو ئەزموونە دیارى بكاتو بیخاتەڕوو، لەكاتێدا ئەگەر چیرۆكنووس شارەزایى ئەو رەگەزانەبێتو بونیادى ئەزموونى خۆى بناسێت دەتوانێت لێى بدوێت.
 ئاماژەدان بەم پێشەكییە بۆ ئەوەبوو كە لەبەشێكى زۆرى چیرۆكى كوردیدا دیارە كە بەبآ وشیاری تێكست بەرهەمهاتووە و نووسەر ئاگادارى رەگەزێكى وەك ناونیشان، یان دەستپێك نەبووە. چیرۆكى كوردى خاوەنى ناونیشانى زۆر ناشیرینو دەستپێكى زۆر تەقلیدییە كە دەتوانین بڵێن ئەو ناوشیارییە بەشێكى زۆرى لە خوێنەرى چیرۆكى كوردى تۆراندووە. من نامەوآ قسەكانم بەڕەهایى بكەم، بەڵام بەسەرنجدانم لە چەندساڵى رابردوودا گەیشتومەتە ئەو بۆچوونانە، كە پێدەچێت بەشێك لە راستیان تێدابێت.
 دەستپێك لە چیرۆكى كوردیدا زۆر هەژارە بەو مانایەى ئەو چیرۆكانەى كە بە دەستپێكێكى جوان دەستپێدەكەن كەمنو سەرنج راكێش نین. بەشێكیان بە دیالۆگ دەست پێدەكەن، كە ئەویش دیالۆگێكى سەرنجڕاكێش نییە وەك لە چیرۆكى (توورەكە)ى د. كاوس قەفتاندا دەبینرێت، كە بەم رستەیە دەست پێدەكات:
 -ئەوەندە مەخۆ!
 دەمە ئاخنراوەكەى بە نیمچە (چى یەك) كرایەوە!
 وەك دەبینین هیچ هونەرێك لەم دەستپێكەدا نییەو چیرۆكنووس نەیتوانیوە بە دەستپێكێكى سەرنجراكێش چیرۆكەكەى دەستپێبكات. ئەم چیرۆكەى دكتۆر كاوس لەو كۆچیرۆكەشدا هەیە كە ساڵى (1976) د. "مارف خەزنەدار" وەك چیرۆكى هەڵبژاردە لەگەلأ گەلىَ چیرۆكى تردا كۆكردوونەتەوە، كە وەك نموونەى چیرۆكى بەهێزى ئەوسا تەماشا كراوە. بەشێوەیەكى گشتى منیش هاوڕاى بۆچوونەكەى كاك نەوزاد ئەحمەدم كە لەبارەى هونەرى دەستپێكى چیرۆكى كوردییەوە نوسیویەتى: نووسەرى كورد بە زۆرى ئاگادارى بایەخو گرنگى ئەم توخمە هونەریەى ناو دەق نەبووەو دەستپێكى دەقەكە زۆرجار بەشێوەیەكى هەڕەمەكى دادەنێت.
 ئێمە لێرەدا كارمان ئەوە نییە نموونە لەسەر هەڕەمەكى دانانى دەستپێك بهێنینەوە، چونكە ئێمە لێرەدا كار لەسەر بەرهەمى نووسەرێكى دیاریكراو دەكەین.
 
 لەناونیشانەوە بۆ دەستپێك
 هەموو نوسینێك ناونیشانێك وەردەگرێتو هەموو بوونەوەرێك و هەموو بوویەكى سەر زەویش بەگشتى بەناونیشاندا دەناسرێتەوە. لەپاش ناونیشان لەدەقدا "دەستپێك" گرنگترین بەشى تێكستە، چونكە ئەگەر ناونیشانى تێكستێك جوان نەبێت پێدەچێت دەستپێكى ئەو تێكستكە جوان بێتو سەرنجى خوێنەر رابكێشێت. زۆرجار ئەگەر تێكستێك ناونیشانەكەى سەرنج رانەكێشێتو "مەبەستم بوبێت ئەو بابەتە بخوێنمەوە" سەیرى دەستپێكەكەم كردووە. دەیان تێكست بەهۆى ئەوەى دەستپێكەكەى جوانو هونەرى نەبووە نەمتوانیوە بیخوێنمەوە. بۆیە لێرەوە دەكرێت بڵێن كردەى نووسین ئەوەندەى هونەرو خۆماندووكردنە بەجوانكارییەوە هەر ئەوەندەش ناوەڕۆك گرنگە، چونكە دەكرێت زۆر نووسەر بیرۆكەى جوانى هەبێت، بەڵام ئایا زمانى دەربڕین و گوزارشتكردنەكەى چۆنە؟ ئەم خاڵە نووسەرى پڕ خوێنەرو نووسەرى كەمخوێنەر دیارى دەكات، (بێگومان لێرەدا مەبەستم خوێنەر مانا باوەكەى نییە، بەڵكو خوێنەرى جیدییە، نەك خوێنەرى ئاسایى).
 ناونیشان لاى ڕەووف بێگەرد زۆرجار ناونیشانێكى ئاساییە و سەرنجڕاكێش نییە و لە هەندێك تێكستیشدا ناونیشانى سەرنجڕاكێشى بەكار هێناوە. لە كۆمەڵە چیرۆكى "دەستى خودا"دا كە نۆ چیرۆكى لەخۆگرتووە لەگەلأ كۆمەڵىَ چیرۆكى كورت بەناوى "رۆژانە چیرۆك". یەكەم ناونیشان "ژوان" ناونیشانێكى ئاساییە و زۆر سەرنجڕاكێش نییە و پێش بێگەرد پێدەچێت چەندینجار ئەو ناونیشانە لە تێكستى تردا بەكار هاتبێت. دووەم چیرۆك ناونیشانى (من بیرم لەوە نەكردۆتەوە تۆ بكەمە هاوڕێم) ئەمە ناونیشانە سەرنجڕاكێشترە لەوەى یەكەم ئەگەرچى دورودرێژە و لەسەر زارى خوێنەر نامێنێتەوە. پێدەچێت بێگەرد لەژێر كاریگەرى بارتدا هیچ رۆڵێكى بۆ خوێنەر نەهێشتبێتەوە، لە كاتێكدا لەباسكردنى ناونیشاندا نووسەر دەبێت خوێنەر لەبەرچاوبگرێت.بەوەى ناونیشانى جوان خوێنەر زوو سەرسام دەكاتو سەرنجى بۆ لاى تێكستەكە رادەكێشێت. یەكێكى تر لەناویشانانەى سەرنجڕاكێشە، ناونیشانى چیرۆكى (لە گیرفانى منداڵى ژنێكدا)یە ئەو ناونیشانەش هەڵگرى سیحرێكە كە خوێنەر پەلكێشى خوێندنەوە دەكات. پاشانیش چیرۆكى (دوا شەوى شەهریار)ە كە ئەویش زۆر سەرنجڕاكێشە.
 سەرنجڕاكێشترین ناونیشان بەلاى منەوە، ناونیشانى چیرۆكى (دەستى خودا)یە كە بۆتە ناونیشانى كۆچیرۆكەكەش كە پێدەچێت نووسەر ناونیشانى ئەو چیرۆكەى زۆر بەلاوە جوان بووبێت، بۆیە كردوویەتییە ناونیشانى كۆمەڵە چیرۆكەكەى. لێرەدا دەمەوآ زیاتر لەسەر ناونیشانى ئەم چیرۆكەو پەیوەندى بەناوەڕۆكى چیرۆكەكەوە بوەستم. چیرۆكەكە باس لە ژنومێردێك دەكات بەناوى "شیرینو فەرهاد" كە لە مشتومڕدا و بێزارن لەو ژیانە دووبارەى كە هەیانەو شیرین ئارەزووى سەفەر دەكات سەفەرێك بۆ ئەوەى ژیانى تر ئەزموون بكات. فەرهاد نایەوێت ئەو سەفەرە بكاتو پێیوایە مرۆڤ دەتوانآ لە شوێنى خۆىو لەباوەشى خۆشەوەیستەكەیەوە سەفەر بۆ هەموو شوێنێك بكاتو سەرزەمین بگەڕێت. شیرین زۆر جەخت لەسەر سەفەركردن دەكاتەوە و تا فەرهاد دەڵێت: بچین بۆ كوآ؟ دنیاى ئێمە بووە بەو زیندانەى جیڕەى هەر دەرگایەكو دەنگى هەر پاسەوانێكیان بەئاسانى دەناسیتەوە. ئەم بێئومێدیەى فەرهاد لەوێوە سەرچاوەى گرتووە كە نائومێدە لەوەى ئەو دنیا ناشیرینە ببینێت كە مرۆڤەكان دەستیان لە دروستكردنیدا هەیە. پاشان فەرهاد باس لەوە دەكات كە دەكرێت مرۆڤ خەیالأ بكاتە واقیعو خەونەكانى تێدا بەدى بێت.
 پاش ململانێیەكى زۆرى ئەم دوو مرۆڤە لەسەر بەواقیعكردنى خەیالأو سووربوونى هەریەكەیان لەسەر بیروڕاى خۆى، فەرهاد دەگاتە ئەو بڕوایەى كە تا ئەوساتە ژیانى راستەقینە لەلایەن شیرینەوە دەستپێنەكراوە بۆیە هێندە بێئیرادەیەو لەوێدا بە شیرین دەڵێت: با ژیانى راستەقینە دەستپێبكەین و ژیانى راستەقینەلەو بەرگەگرتنەوە دەستپێدەكات كە سەختىو ناخۆشى پێتدەبەخشن. شیرین تادێت نائومێدتر دەبێت و دەگاتە ئەو رادەیەى خۆى بە گڕى مۆمێك بچوێنێت كە كزەبایەك وەختە بیكوژێنێتەوەو ئەو كزەبایەش بە فەرهادى هاوسەرى دەزانآ. شیرین لە پەنجەرەكەوە سەیرێكى دەرەوە دەكاتو درزێك دەكاتە پەنجەرەكەو هەوایەكى سارد دێتە ژوورەوە و هەموو نائومێدییەكەى رادەماڵێت، بۆیە دەڵێت: فەرهاد، دەرەوە لە دەستى خوا دەچێت، ئەڵێى چى؟ فەرهاد بەلاشعوورەوە دەڵێت: ئەم بەیانییە دەستى خودا شیرى لێدەچۆڕێت. رەنگە زۆر ئاماژە لەپشت ئەم رستانەوە بێت، بەڵام ئەوەى من تێیدەگەم ئەوەیە كە مرۆڤ بەبآ خودا ناتوانآ بژى، بۆیە پێویستى بە بوونى هەیەو هەندێكجار دەبێت هەست بە نمەى ژیانى دەستى خودا بكەین بۆ ئەوەى باشتر بژین.
 مرۆڤ پێویستى بەوەیە كە بەشێك لە سروتە رۆحیەكانى لەگەلأ خالقدا تاوتوآ بكاتو ئەم چیرۆكەش كار لەسەر ئەو سروتە دەكات لەرێى هەواى نێو دەستى خوداوە ژیانو شادىو ئارامى هەمیشەیى بۆ دوو مرۆڤى نائومێد دەگەڕێتەوە مرۆڤێكیان كە تا ئەو رادەیە نائومێدە بگاتە بڕیارى خۆكوشتنو ئەویتریشیان كە لە هەموو دەوروبەر نائومێدە.
 بێگەرد لە كوتیلە چیرۆكێكى هەمان كۆمەڵەدا بەناوى "خودا" ئاماژە بەوە دەكات كە "ژیان بەبآ خودا رەختێكى بێ ڕەگە" ئەمەشدیسان ئەو قسەیەى ئێمە دەسەلمێنآ كە بێگەرد بوونى خودا لە ژیانى مرۆڤدا بە پێویستو گرنگ دەزانآ وەك لە رستەكەى خۆیەوە باشتر روون دەبێـتەوە.
 دواجار ئەو دوو مرۆڤە بڕوا بەو هاوكێشەی (رەنج- سەركەوتن- ئازادى)دێننو ژیان لەژێر سایەى ئەو هاوكێشەیەدا دەبەنە سەر تا وەك دوو پەرى بەسەر دەستى خوداوە بەرزدەبنەوە و سەفەرێكى سەخت، بەڵام زۆر بەتام دەكەن. دەبینین ناونیشان لەم چیرۆكەدا پەیوەندى تەواوى بە بونیادى چیرۆكەكەوە هەیە. ناونیشانەكە لەڕووى هونەرییەوە تا ئاستێكى باڵا جوانەو هاوكات ناوەڕۆكى چیرۆكەكەش هاوتاى ناونیشان بۆتەوەو پێكەوە دەقێك لەبەردەم خوێنەردا قوتدەكەنەوە كە ناتوانێت پێى سەرسام نەبێت.
 
 دەستپێك لە "دەستى خوا"دا
 ئێمە پێشتر ئاماژەیەكى خێرامان بە رەگەزى ناونیشان كرد لاى بێگەرد و ئێستا كاتى ئەوەیە باس لە "هونەرى دەسپێك" بكەین لە كتێبى "دەستى خودا"دا. دەستپێك لە كۆمەڵە چیرۆكى "دەستى خودا"دا زیاتر بە رستەى سەرنجڕاكێش دەست پێدەكاتو بەشێك لە دەستپێكەكانیش ئاساین. ئەوەى تێبینى دەكرێت ئەوەیە كە هیچ كام لە چیرۆكەكانى نێو ئەو كۆمەڵەیە بە دیالۆگ دەستپێنەكراوەو ئاماژە بە ناوى پاڵەوانەكان لە دەستپێكدا نەكراوە وەك لە چیرۆكى (چەند لاپەڕەیەكى ونبووى نێو رۆمانى غەزەلنووسو باغەكانى خەیاڵ) ئاماژەى پێدراوە كە چیرۆكێكى نوێى بێگەردەو پاش ئەو كۆمەڵەیە بڵاوبۆتەوە. لەو چیرۆكەدا دەستپێكەكە بەم شێوەیە دەستپێدەكات (كە نەجۆ ئەشكانى گەیشتە ماڵى مەهناز مارۆى دەزگیرانى) لێرەدا دەبینین " نەجۆ ئەشكانى " لە دەستپێكى چیرۆكەكەدا دەردەكەوێتو وەك پاڵەوانێك خۆى بە خوێنەر دەناسێتو چیرۆكنووس لێرەوە قورسایى ئەم كەسێتییە دەردەخات لە چیرۆكەكەدا.
 لە دەستپێكى ئەم كۆمەڵە چیرۆكەدا بێگەرد هەوڵى ئەوە دەدات كە لە دەستپێكدا وێنەیەكى روونى ئەو شوێنە بۆ خوێنەر بكێشێت كە دەبێتە سەرزەمینى رووداوەكان. چیرۆكنووس دەستپێكى چیرۆكى "تۆ رانكو چۆغەى شینكیت لىَ جوانە" بەمشێوەیە دەستپێدەكات:
 "لە شوێنەكەى خۆیدا وەستا، وەستانى كتوپڕى لێزمە بارانێك، خەیاڵو ئارەزووە پڕەكانى بۆنى گولأو گەڵاى درەختەكانى گرتبوو، ئەم لە رێگاوبانەكاندا كڵاوێكى دوور لە ڕەشەبا بووە، ئەمە یەكەمجاریەتى ئەسپێكى رەسەن گوێقوڵاغى سڵەمینەوەو سوسەكردنى بكات، هەراوزەناى ناو شەخەلأو چۆغوردەكە لە زەماوەندى ئەم تارماییانە دەچوو كە بە دەگمەن ئاهەنگى خۆدەرخستنى شەوانى تاریك دەگێڕن….."
 لە دەستپێكى ئەم چیرۆكەدا وێنەكێشانى سەرزەمینى رووداوەكە درێژ دەبێتەوە، كە ئەم درێژ بوونەوەیە دەركەوتنى "ئارێز"ى پاڵەوان درەنگ دەخاتو رووداویش درەنگتر، كە پێموایە ئەمە بۆ چیرۆكى كورت دەبێت ئاستەنگێك كە خوێنە زوو راناكێشێتە نێو رووداوو بە چیرۆكەكەوە پەیوەستى ناكات.
 لە چیرۆكەكانى دواتردا هەست بەو هەناسە درێژە ناكرێت بەتایبەت لە چیرۆكى "دەستى خودا، دوا شەوى شەهریار، من بیرم لەوە نەكردۆتەوە تۆ بكەمە هاوڕێم، ژوان " كە هەناسەى وەسفى شوێن لەو چیرۆكانەدا كورترە. (لەبارەى شوێن لە دەستپێكى چیرۆكەكانى رەووف بێگەردا ئەوە قسەكردنى وردى دەوێت كە پاشان دێمە سەرى).  بەگشتى دەستپێك لاى رەووف بێگەرد لەگەلأ ئەوەى ماندووكەر نییە، بەڵام زۆر سەرنج راكێشیش نین بەو شێوەیەى كە زۆر پەیوەستت بكەن بەخۆیانەوە، بەراى من تاكە خاڵێك كە ببێتە هۆى پەیوەستى خوێنەر بە چیرۆكەكانى بێگەردەوە ئەو زمانە وەسفیە جوانەو ناوبردنى ئەو شوێنانەیە كە رووداوەكانى تێدا دەگوزەرآ، كە ئەمەش تاڕادەیەك پارسەنگى ئەو خاڵە لاوازە دەداتەوە كە لەسەرەوە باسمانكرد.
 
 دیاریكردنى "شوێن" لە دەستپێكدا
 دەستپێك وەك لە سەرەتاوە ئاماژەمان بۆ كرد خاوەنى تایبەتمەندى گرنگى خۆیەتىو بەكارهێنانى "شوێن"، یان ئەگەر دروست بێت زاراوەى "شوێنە دەسپێك" بەكاربهێنین لاى من وەك خوێنەرێك گرنگى زۆرى هەیە. بەتایبەت لەو دەقى چیرۆكدا كە دەبێتە هێزێك بۆ راكێشانى خوێنەرو پەیوەستكردنى بە تێكستەوە.چیرۆكنووسانى كورد زۆر شوێنیان بەكارهێناوە، بەڵام پێدەچێت بە وریاییەوە نەبووبێت بەو پێیەى گرنگى ئەوتۆى پێنەدراوە. ئەگەر ئێمە سەیرى كۆچیرۆكى "گەشتى دووەمى ئەپۆلۆ"ى چیرۆكنووس"محەمەد رەشید فەتاح" بكەین دەبینین  لەكۆى (12) چیرۆكى نوێو ئەو كۆمەڵەیە تەنها لە (6) چیرۆكدا شوێن لە دەستپێكدا ئامادەیى هەیە، بێگومان ئەمەش بەچاو چیرۆكنووسانى ترەوە زۆرە. بەڵام شوێن لە دەستپێكەكانى "محەمەد رەشید فەتاح"دا لەگەلأ شوێن لە دەستپێكەكانى رەووف بێگەرددا جیاوازى لەوەدایە كە لاى "محەمەد رەشید" هەست بە قورسى ئەو شوێنەو رەقىو ترسناكى ئەو "شوێنە دەستپێكە"دەكەین بەتایبەت لە چیرۆكى (شارى كوێران) كە بەمشێوەیە دەست پێدەكات:" شەقەى دەرگا ئاسنەكە رایچڵەكاند"، یان لە چیرۆكى "مۆرانە" یەكێك لە كاراكتەرەكان دەپرسێت: بۆكوآ؟لەوەڵامدا دەڵێت:- بۆ جەهەنەم. ئەم دەستپێكەش دیسان هەست بە فەزایەكى توندوتیژى تێدا دەكرێت كە لاى بێگەرد ئەمە حاڵەتە بوونى نییە.
 دەستپێك جۆرى زۆرەو ئێمە نامانەوێت لێرەدا زۆرى لەسەر بڕۆین، چونكە ئەگەر دەستنیشانى بكەین ئەوە ناگەینە خاڵى كۆتایى، بەو پێیەى كە هەموو دەقێك دەكرێت بخرێتە نێو چوار چێوەیەكەو تا دەقى نوێتر هەبێت شێوازى نوێترو دەستپێكى جیاوازتر هەیە.
 یەكێك لەو خاڵانەى لە دەسپێكى بەشێكى زۆرى ئەم كۆمەڵە چیرۆكەدا هاوبەشە ئەوەیە كە چیرۆكنووس وەسفى "شوێن" دەكات، واتە لە دەستپێكى بەشێكى زۆر لە نێو چیرۆكەكانى "دەستى خودا" شوێن ئامادەیى هەیەو پێدەچێت چیرۆكنووس بۆ سەرنجڕاكێشانى خوێنەر "وەك پێشتریش باسمان كرد" خستبێتیەڕوو.
 دەستپێك لە چیرۆكى (ژوان)دا بەمشێوەیە دەستپێدەكات "دەنگى دڵۆپە باران كە بەرپەنجەرەى ژوورەكە دەكەوتن بەئاگاى هێنا، وەك بە ئاگاهێنانى نووستوویەكى دوژمندار، یان یاخییەك لەكاتى گەمارۆ دراویدا." وەك لەم دەستپێكەوە دەردەكەوێت چیرۆكنووس ناڕاستەوخۆ شوێنى دیاریكردووە كە ناو ژوورەكەیە.ئەم حاڵەتە لە رۆمانى (بەسەرهاتى كەڵەپیاوێك)ى "بۆریس بۆلیڤۆن"یشدا رەنگدانەوەى هەیەو ئەویش دەستپێكى رۆمانەكەى بەمشێویە دەستپێدەكات: "ئەلكسى نازانێت لەو شوێنەدا چەند بێهۆش بووە، وەك خەو دێتەوە یادى كە سێبەرو تارمایى مرۆڤ بەلایدا گوزەرى كردووە". هێنانەوەى ئەم دەستپێكەى رۆمانەكەى "بۆریس بۆلیڤۆن"یش بۆ ئەو نزیكییە دەگەڕێتەوە لەنادیارى شوێن لە دەستپێكدا،كە لاى بێگەردیش وەك خستمانەڕوو ئامادەیى هەیە.
  دەستپێك لە چیرۆكى "من بیرم لەوە نەكردۆتەوە تۆ بكەمە هاوڕێم" لەمشێوەیە دەستپێدەكات "لەسەرووى شەقامەكەوە بەرەو خوار دەهاتم دەمویست بگەمە جیگایەك، ئێستا نازانم كوآ بوو، رەنگە ئەوسایش هەر نەمزانیبێت… لێرەشدا دیسان نادیارى لە شوێنەكەدا هەیە، بەڵام لەوەى دەردەكەوێت "شوێنەدەستپێك" لەسەرتاوە لەسەر شەقامەكەوە دەستپێدەكات.ئەم حاڵەتە لە دەستپێكى چیرۆكى "تۆ رانكو چۆغەى شینكیت لىَ جوانە" بەمشێوەیە دەستپێدەكات: "لە شوێنەكەى خۆیدا وەستا، وەستانى كتوپڕى لێزمە بارانێك، خەیاڵو ئارەزووە پڕەكانى بۆنى گولأو گەڵاى درەختەكانى گرتبوو… لێرەشدا نازانرێت كە شوێنەكەى خۆى كوآ بووە ئایا سەر شەقام بووە، یان هۆڵى نێو ماڵێك، یان فەرمانگە بووە، قوتابخانە یان چیتر…
 لە دەستپێكى چیرۆكى "دەستى خودا"ش بەمشێوەیە دەستپێدەكاتو چیرۆكنووس"شوێن"ى لەم چیرۆكەدا زیاتر دەستنیشان كردووە و سەرەتا دەنوسێت: لەسەر قەرەوێڵەكە راكشابوونو پشتیان لەیەكتربوو. لەم رستە كورتەدا چەند وێنەیەك كێشراوە كە پاشان لە خوێندنەوەى تەواوى چیرۆكەكەدا ئەو وێنانە روونتر دەبنەوە. وێنەیەك هەیە شوێنى بۆ دەستنیشان كردووین كە نێو ژوورە و لەسەر قەرەوێڵەى نوستن ژنو مێردێك پێكەوەن. هاوكات بە بەكارهێنانى " پشتیان لەیەكتربوو " وێنەیەكى تەمومژاوى پەیوەندى نێو ئەو ژنو مێرە (شیرینو فەرهاد) دەخاتەڕوو، كە زیاتر لە وێنەیەكى نائومێدى زیزبوونە لە یەكترى.
 لەدەستپێكى چیرۆكى "شەڕ"یشدا چیرۆكنووس بەم شێوەیە دەستپێدەكات: "كە زانى ئەمە دواچۆڕى حیكایەتەكەیە لە شیوەڵۆكێكدا دانیشت" دەبینین لێرەشدا ئاماژە بە شوێن لەو دەستپێكەدا كراوە كە "شیوەڵۆكەكە"یە.هاوكات لە دەستپێكى چیرۆكى "گەڕان بەدواى دیمەنە ونبووەكاندا" بەمشێوەیە دەستپێدەكات: "كە گەیشتمە ئەو گەڕەكەو لەو كۆڵانە نزیك ئەكەوتمەوە، هەنگاوەكانم ئەبوونە بزمارو موگناتیسى ئەو خانووە بەكێشى ئەكردن".دیسان لەم دەستپێكەشدا "شوێن" ئامادەیى هەیە. پێموایە ئەم نموونانەى سەرەوە بەس بێت بۆ ئەوەى ئێمە لەوە تێبگەین كە بێگەرد چۆن هەوڵى تەوزیفردنو دیاریكردنى شوێنى لە دەستپێكى چیرۆكەكانى نێو ئەو كۆمەڵەیە داوە، كە پێموایە لەم هەوڵەیدا بێگەر توانیویەتى سەركەوتووبێت.
 
 ئەنجام
 ئەوەى لێرەدا خرایەڕوو تەنها چەند سەرنجێك بوو لەسەر هونەرى دەستپێك لەكۆمەڵە چیرۆكى (دەستى خودا)ى رەووف بێگەرددا و بەتایبەتیش سەرنجمان لەسەر "شوێن" بوو لەسەر دەستپێكەكانى ئەو چیرۆكنووسە، چونكە زۆربەى چیرۆكەكانى نێو ئەو كۆمەڵەیە بە هێڵێك بەیەكەوە دەبەسترێنەوە كە هێڵى "شوێن"ە. ئێمە نەمانویستووە لەم نووسینەدا بگەڕێینەوە بۆ چیرۆكو بەرهەمەكانى ترى نووسەر بەو پێیەى ئێمە زیاتر ئەم كۆمەڵە چیرۆكە سەرنجى راكێشاینو هاوكات ئەوەشمان مەبەست بوو كە سنووردارییەك بە نوسینەكەمان ببەخشین. ئەوەشى تێبینى دەكرێت لە ئەزموونى چیرۆكنووسى ئەم پیاوە ئەوەیە كە بە وشیارییەوە دەنوسێتو ئاگادارە لەوەى چۆن چیرۆك دەنوسێتو چۆن كۆچیرۆكێك لە خاڵێكدا پێكەوە گرێدەدات، كە وەك لەم كۆمەڵەیەدا دەركەوت لە دەستپێكەكانیاندا خاڵى هاوبەشمان دۆزییەوە و ئاماژەشمان پێدا. ئەوەى ماوە لێرەدا بوترێت ئەوەیە كە ئەزموونى ئەم چیرۆكنووسە دەوڵەمەندترە لەوەى ئێمە لێرەدا قسەمان لەسەر كردووە، بێگومان دەتوانرێت لە رەگەزو رەهەندەكانى ترى نێو چیرۆكەكانیشى بكۆڵرێتەوە.
 
 
 
 ئەو سەرچاوانەى سودیان لێوەرگیراوە:
 *ڕەووف بێگەرد. "دەستى خودا" كۆمەڵە چیرۆك، لەبڵاوكراوەكانى دەزگاى چاپو پەخشى سەردەم ساڵى (2004).
 *نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد، ئەزموونى خوێندنەوە، لێكۆڵینەوەو رەخنە، لە بڵاوكراوەكانى دەزگاى چاپو پەخشى سەردەم، سلێمانى (2006).
 * بۆریس بۆلیڤۆن، بەسەرهاتى كەڵەپیاوێك "رۆمان"، و: حسێن نێرگزە جاڕى، چاپى دووەم، سلێمانى (1999).
 * محەمەد رەشید فەتاح،"گەشتى دووەمى ئەپۆلۆ" چیرۆك"، چاپخانەى كامەرانى-سلێمانى  ساڵى (1977).
 * ڕەووف بێگەرد، چەند لاپەڕەیەكى ونبووى نێو رۆمانى غەزەلنووسو باغەكانى خەیاڵ"چیرۆك"، گۆڤارى ئایندە، لەبڵاوكراوەكانى دەزگاى چاپو پەخشى سەردەم ، ژمارە (79) تەمووزى (2008).
 *د. مارف خەزنەدار، چیرۆكى هەڵبژاردە، هەڵبژاردەى چیرۆكى چەند چیرۆكنووسێك، بەغداد(1978).
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.