كورد- تورك…

 كورد- تورك .. لەململانێی مێژووییەوە بۆ بەرژەوەندیی هاوبەش
 ستیڤان ئەحمەد "شەمزینانی"
 
 بەم دواییانە جارێكی تر باس وخواسی دروستكردنەوەی پەیوەندییەكی دۆستانە لەنێوان كوردستان وتوركیا بووەتە سەردێڕ ومانشێتی زۆربەی رۆژنامەكانی توركیاو كوردستان، ئەم پرسە بەشێكی زۆری توێژەران و پسپۆران وسیاسییەكانی سەرقاڵكردووە بەخۆیەوە، سەردانە چاوەڕوانكراوەكەی سەرۆك كۆماری توركیا "عەبدوڵڵا گویل" بۆ كوردستان "هەولێر"، خۆی لەخۆیدا مەسجێكی نوێ وجیاوازەو رەنگبێ بتوانین بێژین رووداوێكی گەورەو دانسقەیە لەمێژووی تازەی هەردوولادا. ئەم پرسە لەلایەن ناوەندی سیاسیی ومیدیایی كوردیشەوە بۆتە جێگەی مشتومڕو لێكدانەوە، بەوەی ئاخۆ كاتی ئەوە هاتووەتە پێشەوە سەرلەنوێ كوردو توركیا لاپەڕەیەكی نوێ لەمێژووی پەیوەندییە سیاسییەكانی خۆیان هەڵبدەنەوە؟، بەبێ شك دەمێكە كاتی هاتووە بەڵكو درەنگیشە كوردەكانی باشوورو توركیا لەسەر پاراستنی بەرژەوەندیی باڵای هەردوولا پەیمانێكی سیاسیی وئابووری هاوبەش ببەستن وكۆتایی بهێنن بەو مێژووە تاڵەی تەمەنێكی چەند سەدەیی بەڕێكردووە. لەئاستی ناوخۆیش توركەكان بانگەشەی ئەوە دەكەن ئامادەن بەشێك لەمافە كولتوورییەكانی كورد بەفەرمیی بناسن، لەو نێوەندەدا كردنەوەی كەناڵی "تەرەتە شەش" بەیەكێك لەو دەستپێشخەرییانە دادەنرێت دەوڵەتی توركیا پێی هەستاوە بەئاقاری بەدیهێنانی مافی كولتووریی كوردان. بۆ خۆشی كردنەوەی ئەم كەناڵە بەوەرچەرخانێكی مەزن دادەنرێت لەمێژووی هاوچەرخی ئەو دەوڵەتەدا، ئاخر ئەگەر دوور نەڕۆین هەر چەند ساڵێك پێش ئێستا "ئەحمەد كایا" لەسەر گۆرانی وتن بەزمانی كوردیی ناچاربوو رێگەی هەڵهاتن بگرێتەبەرو لەتاراوگەكەیدا سەربنێتەوە، ئەم دۆخەی ئێستا تەنانەت لای خودی توركەكانیش رووداوێكی دەگمەنە، بەڵام ئەمجارە توركەكان نەك گۆرانی كوردیی بەمەترسیی بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی دانانێن بەڵكو كردنەوەی كەناڵێكی تەلەفزیۆنی كوردیی لەوڵاتەكەیاندا بەهەنگاوێك دەزانن خزمەت بەدەوڵەمەندكردنی كولتوورەكەیان دەكات، ئەمەش لەزاری شالیاری كولتووری توركیا "ئیرتورول گونای"یەوە گوزارشتی لێكراوە، وەختێك لەمەراسیمی كردنەوەی كەناڵی "تەرەتە كوردیی" وتی "من بیر لەئەحمەد كایا دەكەمەوە لەسەر وتنی گۆرانییەكی كوردیی بۆ دەرەوە ئاوارەبوو، پاشان سەری نایەوە، ئەمڕۆش لەسایەی دیموكراسی وئازادییمان بڕیاری كردنەوەی ئەم كەناڵەمان دا كەدەبێتە هۆی دەوڵەمەندكردنی كولتوورە جیاجیاكانمان كەهیچ مەترسییەكی نییە لەسەر وڵاتەكەمان، بەپێچەوانەوە دەبێتە مایەی پێشكەوتنی وڵاتەكەمان وبەهێزكردنی برایەتی نێوان تورك وكوردو هەموو پێكهاتەكانی توركیا". بەشێوەیەكی گشتیی جۆرێك لەئامادەیی هەیە لەلایەن توركەكانەوە بۆ پێشوازییكردن لەبەفەرمیی ناسینی بڕێك لەمافەكانی كورد، لەگەڵیدا بۆ مامەڵەكردنێكی ئاشتییانەو دۆستانە لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان، ئەم نیازە تاچەند دەبێتە واقیع وتەرجومە دەبێت بۆ كردار، ئەوە وەڵامەكەی لەهەگبەی رووداوەكانی چەند مانگی داهاتوودا چنگ دەكەوێت.
 كورد – تورك .. پێشینەیەكی مێژوویی تاڵ
 هەر لەوكاتەوەی عوسمانییەكان لەسەدەی سیانزەیەمی زاینییەوە لەناوچەكەدا باڵادەستبوون وئیمپراتۆریایەكی مەزنیان لەسەر لاشەی هەلاهەلابووی خەلافەتی رووخاوی عەبباسی بنیاتنا، كێشەی كورد لەگەڵ توركەكان دەستپێدەكات، چون لەو مێژووە بەدواوە توركە موسڵمانەكان بەناوی ئاینی ئیسلامەوە مافی كۆی نەتەوەكانی تری ژێر قەڵەمڕەوی دەسەڵاتیان پێشێل دەكەن لەناویاندا كوردیش ئەگەر بێبەشترین نەتەوەو گەل نەبووبێت، بەدڵنیاییەوە دۆخی لەباری هیچ گەلێكی دیكەی ژێر چەپۆكی خەلافەتی عوسمانیی باشتر نەبووە. دروست هەر دوایی كۆتایی هاتنی جەنگی چاڵدێران لەساڵی 1514، كەلەئاكامدا جۆرە رێككەوتنێكی لەنێوان سەفەوییەكان وعوسمانییەكان هێنایە ئارا، كوردستان دوولەتكرا بەسەر هەردوو ئیمپراتۆریای سەفەویی وعوسمانییدا. لەوساوە زۆرینەی كوردەكان كەوتنە ژێر حوكمی بێڕەحمانەی توركەوە. لەماوەی زیاتر لەحەوت سەدەی تەمەنی ئەو ئیمپراتۆریایە كوردەكان نەیانتوانی لەهیچ مافێكی خۆیان بەهرەمەند بن، هەروا نەیانتوانیوە هیچ دەسەڵاتێكی خۆماڵی دروستبكەن لەسەر خاكی وڵاتەكەیاندا، تەنیا دروستكردنی چەند میرنشێنێك نەبێت، كەهەموویان ناوچەیی بوون نەك سەرتاسەریی، خێڵەكی بوون نەك گەلیی یان نەتەوەیی، بەڵام هێشتاش عوسمانییەكان زۆر دڵڕەقانە بەگژ ئەو میرنشینانەدا چوونەتەوەو لەناویان بردوون، لێرەدا پێویست ناكات گوڵبژێرێك لەو حكایەتە تراژیدیی وخەمناكانەی لەناوچوونی میرو میرنیشینە كوردییەكان وەبیر بهێنینەوە، هێندە نەبێت كەتوركەكان تەنانەت بەچەند میرنشینێكی بچووكی دژ بەیەكی گوێڕایەڵی خۆشیان رازی نەبوون، چونكە نەیانویستووە كوردەكان بێدار ببنەوە یان هیچ نەبێت وەرزی هەستانەوە نەتەوەییەكی دوابخەن، لەمەشدا سەركەوتوو بوون، چون شۆڕشەكانی كورد لەكۆتاكۆتاییەكانی سەدەی نۆزدەیەمەوە هاتنە سەرهەڵدان، لەوانەیە شۆڕشی "شێخ عوبەیدوڵڵای شەمزینانی" یەكەم شۆڕشی نەتەوەیی كوردیی بێت كە لەساڵی 1880 سەریهەڵدا. عوسمانییەكان توندوتیژتر لەجاران لەو چەند ساڵەی دوایی سەدەی نۆزدەو چارەكی یەكەمی سەدەی بیستەم كەوتنە وێزەی كورد ودامركاندنەوەی شۆڕش وراپەڕینەكانی گەلی كورد، بەكورتی بەدرێژایی تەمەنی دەسەڵاتی خەلافەتی عوسمانیی كوردەكان لەدوای ئەرمەنەكانەوە ستەملێكراوترین نەتەوەو گەلی ژێر قەڵەمڕەوی ئەو خەلافەتە بوون. لەتوركیای نوێی عیلمانیشدا كوردەكان چانسێكی لەوەی پێشووتری دەسەڵاتی عوسمانییەكانیان نەبوو، ئەگەرچی توركە ناسیۆنالیست وپرۆ ئەوروپاییەكان داوای رژێمێكی عیلمانی و دیموكراتی وپارلەمانییان دەكرد، ئەگەرچی لەسەرەتاوە خودی ئەتاتورك وهاوڕێكانی زۆر بەڵێنیان بەسەركردە رامیارییەكانی كورد دابوو، بەڵام ئەمجارە چەوساندنەوەو سەركوتكردنی مافەكانی كورد خەستتر ودڵڕەقانەتر لەپێشان دەستیپێكردو ئایدۆلۆژیای نوێی دەوڵەتی توركیای كۆماریی وعیلمانی "كەمالیزم"، هاشاكردن لەكورد وچەوساندنەوەی كوردی كردە بەشێك لەخۆی وكارنامەی دەوڵەتەكەی. لەمبارەوە سەرەتا لەدەستوورەوە دەستیانپێكرد تادەگات بەهەموو كایەكانی تر. هەر لەسەرەتای پتەوبوونی دەسەڵاتی "ئەتاتورك"ەوە هەڵمەتێكی فراوان دەستیپێكرد بۆ توركاندنی هەموو نەتەوەكانی تر، كوردەكان ئەگەرچی لەرێگەی راپەڕین لەدوای راپەڕین وشۆڕش لەدوای شۆڕش ویستیان بەر بگرن بەم رامیارییە شۆڤێنییەی توركیا نوێ، بەڵام توركەكان زۆر توند سەركوتی شۆڕشەكانی كوردیان كردو زۆربەی سەركردەكانیشیان لەسێدارەدا، وەك لەسەرەتاوە سزای لەسێدارەدانیان سەپاند بەسەر "شێخ سەعیدی پیران" تادەگات بە"سەید رەزای دێرسیم" كەبەهەمان چارەنووس گەیشت، دیارە ئەم كۆتاییهێنانە بەشۆڕشەكانی كورد كاری هاسان وبێزەحمەت نەبوون بەڵكو دوای كارەساتی مرۆیی ورووداوی خوێناویی بووە. دەستەی یەكەمی بەڕێوبەری حكومەتی نوێی "توركیا" لەژێر سەركردایەتی "مستەفا كەمال" بەردی بناغەی بیرۆكەیەكیان دانا، كەبریتی بوو لەهاشاكردن لەبوونی كورد لەوڵاتەكەیاندا وناودێركردنیان بەتوركی چیایی. بۆ وێنە وەزیری دادی توركیا (مەحمود عیزەت بۆزكورت) دەیووت "هەركەس رەچەڵەكێكی خاوێنی توركیی نەبێت، لێرە تەنیا یەك مافی هەیە:مافی كۆیلەبوون". لەم راستایەدا زمانی كوردیی یاساغكراو چەندین رێوشوێنی توند گیرانە بەر بەمەبەستی داماڵینی كوردەكان لەهەستی نەتەوەیی وفەرهەنگی نەتەوەیی خۆیان، ئەم رێوشوێنانەش بێگومان لەرێگەی توندوتیژیی وبەكارهێنانی هێزەوە بوو نەك رێگەیەكی تر. ئەم رەوشە هەر بەردەوام بوو هەتا كودەتاكەی ساڵی 1960 لەلایەن سوپاوە. كەساڵی 1961 واتە ساڵێك پاش كودەتاكە ژەنراڵ "جەمال گۆرسیل" هاتە سەرحوكم، دیسان دەورەیەكی تری توندڕەویی وشۆڤێنیزمی تورك دەستیپێكردەوەو جارێكی تر رەوشیی سیاسیی كوردان بەرەو خراپیی وئاڵۆزیی زیاتر رۆیشت. سەرۆكی كودەتاچییەكان " ژەنراڵ گۆرسیل" كەوتەوە چاپكردنەوەی دووبارەی كتێبەكانی "شەریف فرات" كەدەكرێت كتێبەكانی نێوبراو بەئینجیلی تۆرانیزم ورەگەزپەرستی تورك ناوزەد بكەین. كەلەبڕگەیەكی یەكێك لەكتێبەكانیدا هاتووە "هەر كەسێك پێتبڵێ تۆ كوردی، تفێك لەدەموچاوی بكە". هەروەها خودی ژەنراڵ "گۆرسیل" ئەوەی راگەیاند "هیچ نەتەوەیەك لەتوركیادا نییە خاوەن ناسنامەیەكی نەتەوەیی بێت وبەخۆی بڵێت كورد. كوردەكان هەر هاووڵاتی توركی نین، بەڵكو برای رەگەزیی توركەكانیشن".
 لەوە زیاتریش رژێمەكەی گۆرسیل كەوتە وێزەی رۆشنبیرانی كورد چ لەناوەوە، چ لەدەرەوەی وڵات وهەندێكیان بەمەرگ سزادا بەبیانووی بانگەشەكردنی بۆ كۆمۆنیزم وهەوڵدان بۆ دروستكردنی وڵاتێك بەناوی كوردستان. لەوبارەوە "دێرك كینان" دەنوووسێت "لەكانوونی یەكەمی 1961دا چل ونۆ رۆشنبیری كورد درانە دادگا، بەڵام لەپاشان بەئاگاداركردنەوە ئازادكران، هەروەها جارێكی تر ئەو كۆمەڵە رۆشنبیرە دەستگیركرانەوەو لەئایاری 1961 دووبارە لەئەنكەرا درانە دادگا. (راستییەكانی كورد) ئۆرگانی كۆمەڵەی ئینتەرناسیۆنالی كوردستان، بڵاویكردۆتەوە كەلەساڵی 1962دا بیست وشەش كەس لەو تاوانباركراوانە بەمەرگ سزا دراون". ئەم رووداوەش كۆمەڵێك خۆپیشاندانی جەماوەریی بەدواداهات لەزۆربەی شارە كوردنشینەكانی باكووری كوردستان، كەلەلایەن ئەرتەشەوە بەگووللەبارانكردن وراوەدونان وزیندانیكردن وەڵامی پێدرایەوە. ئەم رەوشە هەر بەردەوام بوو تاكو جارێكی دیكە لەساڵی 1980 كودەتایەكی تر روویداوە، بەڵام ئەم كودەتایەش هەروەك ئەوەی پێشوو تەكانێكی تری تووڕەیی تورك وچەوساندنەوە بوو بۆ كورد، تائەوەی كوردەكان ناچاربوون لەرێگەی چالاكیی سەربازییەوە داكۆكیی لەخۆیان بكەن ولێرەوە ئیدی پارتی كرێكارانی كوردستان بووە نوێنەری ئەو خەباتە چەكدارییە.  "مەنال لوتفی" لەو رووەوە نوسیوویەتی "پاش كودەتاكەی كەنعان ئیڤرین، تەنیا لەمانگی ئەیلوولی ساڵی 1980 زیاتر لە4000 گوندی كوردستان راگوێزران. لەوكاتەدا مەهدی زانا كەسەرۆكی شارەوانی دیاربەكرو سەركردەیەكی كورد بوو، خرایە زیندانەوەو 15 ساڵ تیایدا مایەوە.". لەكودەتای ساڵی هەشتای رابردووەوە تابەئێستا دەگات مافی كوردەكان هەر پێشێل دەكرێت وسیاسەتی توركاندن وراگواستن ولەناوبردن و دژایەتیكردنی كورد لەئەولەویەتی دەوڵەتی توركیادا بووە. بەمشێوە ترسناكە توركەكان لەم دەورەیە بەدواوە پەلاماری كورد دەدەن وناهێڵن لەبچووكترین دەستكەوتی نەتەوەیی نزیك بكەوێتەوە، تا ئەو ئاستەی دەنگی ناڕەزایی وهاواری ئەو گەلەشیان لەقوڕگیاندا تاساندووەو نایانەوێت دەنگی بەهیچ كوێیەكی ئەم دنیایە بگات، بۆیەكا ئەگەر كەسێكی توركی وەك "ئیسماعیل بێشكچی" پەیدا بێت وراستییەكان وەك ئەوەی هەیە بگوازێتەوە وبیكاتە بابەتی توێژینەوەی زانستیی وئەكادیمیی، ئەوە دەرگای زیندانەكانی تورك هەردەم بۆ ئەم مرۆڤانە لەسەر گازەرای پشت بووە. خولاسەی كەلام ئەوەیە ئەگەرچی رەنگبێ بەبەراورد بەپێشان ستەمكاریی تورك كەم بووبێتەوە یان بەو قەبارەی جارانی نەمابێتەوە، بەڵام هێشتا لەسووكایەتیكردن بەكوردو خودی هەستی نەتەوەیی كوردو رێگرییكردن لەگەشەسەندنی سیاسیی وفەرهەنگی كورد رانەوەستاون، بەپێچەوانەوە ئەمجارە دەخوازن وێنەیەكی ناشرینی كورد لەزەینی جیهانی دەرەوەدا دروستبكەن جا لەرێگەی رامیارییەوە بێت یان هونەر، لەرێی رۆمانەوە بووبێت یان قسەی هەڵبەستراو وپڕوپووچی هێندێك رۆژنامەو بڵاوكراوەی توركیی. هەروەك "مەنال لوتفی" لەكتێبەكەیدا "توركیا لەئەتاتوركەوە بۆ ئەردۆگان" دەڵێت "95% دانیشتووانی دیاربەكر كوردن وئەوی دیكەی عەرەبەو بەدەگمەن تورك دەبینی. كوردەكان گلەیی ئەوە دەكەن لەنجیرە دراماییەكانی توركیادا كورد لەشێوەی لادێیەكی دواكەوتوو پیشان دەدرێت. هەندێك تورك بەكوردەكان دەڵێن دزو تیرۆریست". ئەمە بەڵگەیەكە لەمەڕ ئەوەی لەو چركەساتەی تورك داوای گفتوگۆ دەكات ودەستی دۆستایەتی بۆ تەوقەو ئاشتبوونەوە درێژ دەكات، هێشتا سوورە لەسەر ئەوەی كوردەكان توركی چیاین وگەلێكی شارستانی و مودێرن نین، جیا لەوەی هەر رۆژەی شێوازێكی نوێ لەبەرتەسككردنەوەی مافەكانی كورد دادەهێنن.
 گۆڕان لەسیاسەتی توركیادا
 لەماوەی ئەم چەند ساڵەی دواییدا هەڵوێستە رامیارییەكانی دەوڵەتی توركیا لەمەڕ دۆزی كورد بەگشتیی و دەسەڵاتی خۆماڵی كوردیی لەباشووری كوردستاندا بەتایبەتی گۆڕانكاریی بەسەر هاتووە، كەهەر گۆڕانێكیان بەرئەنجامی قۆناغێكی سیاسیی دیاریكراو بوون، بەمانایەكی تر رامیاریی توركەكان لەگەڵ كوردەكاندا هەر قۆناغەو شەقڵێكی جیاوازی وەرگرتووەو دەمێك بەرەو گرژیی وتوندیی ودەمێكی تر بەرەو خاوبوونەوەو لەیەكتر نزیكبوونەوە رۆیشتووە. ئەم هەڵبەز ودابەزەش لەرامیاریی دەوڵەتی توركیادا بەستراوەتەوە بەبەرژەوەندیی گشتیی ئەو وڵاتەو ئەو بارودۆخە سیاسیی وئابوورییانەی ئەو دەوڵەتەی پێدا تێپەڕیوە. بۆ وێنە، بۆ هێنانەدی خەونی بوونە ئەندامی یەكێتی ئەوروپا، توركیا بەناچاریی ملیداوە بەچەند چاكسازییەك لەناوخۆی وڵاتدا، ئەمەش كەم تازۆر پریشكی بەر كوردان كەوتووەو بووەتە هۆیەك بۆ پەرەسەندن وپێشكەوتنی زیاتری ماف و دۆزی كورد. هەنووكە دیسان دەوڵەتی توركیا جۆرێك لەئامادەیی خۆی دەربڕیوە بۆ چاكسازییكردن لەرەوشی مافەكانی نەتەوەی كورددا لەوڵاتەكەیدا، لەوانەیە كردنەوەی كەناڵی "TRT6" بەیەكێك لەو هەنگاوە كردەییانە بژمێردرێت كەحكومەتی توركیا لەراستای مافە كولتوورییەكانی كورددا پێی هەڵدەستێت. ئەمە لەلایەك و لەلایەكی دیكەشەوە هەندێك لەكاربەدەستانی سیاسیی تەنانەت سەربازیی وئەمنی تورك بەو باوەڕە گەیشتوون رێگەچارەیەكی ئاشتییانە بۆ كێشەی كورد لەناوخۆی وڵاتەكەدا بدۆزرێتەوەو كۆتایی بهێنرێت بەتوندوتیژیی و لەگەڵیدا گووتاری سیاسیی وراگەیاندنی خۆیان لەموخاتەبەكردنی ئەزموونی سیاسیی كوردەكانی ئێراق بگۆڕن. لەمبارەوە "سوتمەز كۆكاڵ"ی سەرۆكی پێشووی دەزگای هەواڵگریی توركیا "میت" لەمیانەی راپۆرتێكیدا كە لە"سی ئێن ئێن تورك"دا ئاماژەی بۆكراوە، دەنووسێت "پێویستە پەیوەندیی توركیا لەگەڵ دەسەڵاتی باكووری ئێراق لەرووی ئابووری وكولتووریی وكۆمەڵایەتی وبواری دیكەدا زیاتر پەرەی پێبدرێت، دەبێت بەخێراترین ماوە لەهەولێر قونسوڵخانەی توركیا بكرێتەوە، ئەو زمانە زبرەی بەرامبەر بەرپرسانی دەسەڵاتی باكووری ئێراق بەكاردەهێنرا نەمێنێت". ئەمەو چەندین دەنگی دیكە لەناوەوەو دەرەوەی دەوڵەتی توركیا دەبیستین كەخوازیاری هەڵدانەوەی لاپەڕەیەكی نوێن لەپەیوەندیی لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان. ئەمجۆرە لێدوان وبانگەشانە كاردانەوەی لەسەر لایەنی كوردیی هەبووەو بەشێكی زۆری لایەنە سیاسییەكانی كورد لەسەروو هەموویانەوە دوو پارتە سەرەكییەكەی كوردستان پێشوازیی زۆریان لێكردووەو بەهەنگاوێكی دڵخۆشكەرانەی وەسف دەكەن كەئەمە دیاردەیەكی رامیاریی نوێیە لەمێژووی هاوچەرخی دەوڵەتی توركیادا. چونكە ئەوە یەكەمین جارە خودی توركەكان هەم خوازیاری چارەسەركردنی كێشەی كورد بن لەناوخۆداو هەم ئارەزووی ئەوە بكەن پەیوەندیی خۆیان لەگەڵ دەسەڵاتی باشووری كوردستان چاك بكەنەوە. ئازاد جندیانی بەرپرسی راگەیاندنی یەكێتی، لەسەروتاری رۆژی 29-12-2008رۆژنامەی "كوردستانی نوێ"ی زمانحاڵی حیزبەكەیدا دەنووسێت "هیچ رۆژگارێك وەك ئێستا مەسەلەی كورد لەتوركیا لەچارەسەرێكی دیموكراسییانە نزیك نەبووەتەوە. ئەگەر تادوێنێ لەهەموو ناوەندە رەسمی وحزبییەكان ولەبەشێكی زۆری ناوەندە نارەسمییەكانی توركیادا قسەوباس لەسەر ئەوە بووبێ كەچۆن رووبەڕووی تیرۆر ببنەوە وەك ئەوەی لەنووسینە رەسمیی ونارەسمییەكاندا ناوی دەهات، ئەوا ئەمڕۆ قسەی زۆرو لەپانتایی فراواندا لەسەر ئەوەیە كەچۆن مەسەلەی كورد چارە ئەكرێ".
 لێرەكانەدا پرسیارێكی جیددی دێتە پێشەوە:ئایا توركیا بەشێوەیەكی كردەیی هەڵمەتی چاكسازیی دەستپێكردووە؟ ئایا كردنەوەی كەناڵێكی تەلەفزیۆنیی بەزمانی كوردیی مانای هێنانەدی هەموو مافەكانی نەتەوەی كوردە؟. ئەگەر وابێت لەباشووری كوردستان ولەسەردەمی دەسەڵاتی بەعس، تەلەفزیۆن ورۆژنامەو رادیۆ وگۆڤاری كوردیی هەبوون، لەهەمان كاتدا هیچ كاتێكیش كورد هێندەی ئەو ماوە مێژووییە لەژێر چەپۆكی ستەمدا نەیناڵاندووە. بەبڕوای خۆم هێشتا دەوڵەتی توركیا لەئامادەباشیی تەواودا نییە بۆ گێڕانەوەی پەیوەندییەكی دۆستانەو ئاشتییانە لەگەڵ هەرێمی باشووری كوردستان، تەنانەت توركەكان تا هەنووكە سڵ لەوە دەكەنەوە بڵێن كوردستان، تاوەكو ئێستا دەڵێن "باكووری ئێراق"، ئیتر چۆن دەتوانن هەزمی پەیوەندییەك بكەن تیایدا بەرژەوەندییە هەرە باڵاو نەتەوەییەكانی كورد لەبەرچاو گیرابن وحیسابی تایبەتییان بۆ كرابێت؟. نووسەری تورك "ئەحمەد توران ئاكمان" لە"تودەی زەمان"دا بەوردیی تیشك دەخاتە سەر ئەم شیزۆفرینیایەی تورك لەمەڕ ناونەهێنانی كوردستان ودەنووسێت "توركیا بەكورتی دەسەڵاتی هەرێم لەباكووری ئێراق وەك كوردستان ناو ناهێنێت، لەبەرئەوەش هەر كاتێك ئەم چەمكە بەكاربێنێ یان دەسەڵاتی باكووری ئێراق یان ناوە تەواوەكەی: حكومەتی هەرێمی كوردستانی ئێراق هەڵدەبژێرێت. ئەم حاڵەتە كوردەكانی ئێراق بەئاشكرا نیگەران دەكات، بەڵام ئەوان بەشێوەیەكی تێگەیشتووانە سەیری دەكەن، سەبارەت بەدەستەواژەی (باكووری ئێراق) نوكتەشیان دروستكردووە كەدەڵێن رووداوەكە راستە. كچێكی چواردە ساڵان كەدەسەڵاتی هەولێر پاسپۆرتی داوەتێ و ویستوویەتی دەربازی توركیا ببێت، پۆلیسی ئێمە پرسیاریان لێكردووە ناوی چییە، بۆئەوەی تووشی كێشە نەبێت كچەكە لەوەڵامدا دەڵێت ناوم (باكووری ئێراق)ە". هەتا هەنووكەش ماسمێدیای توركیی هەردوو پارتی سەرەكیی كوردستان بەعەشیرەت وسەرۆكەكانیان بەسەرۆك خێڵ ناوزەد دەكات، هەتا هەنووكە سوپای تورك نان لەسەر سەركوتكردنی كوردو هەڕەشەی لەشكركێشیی سەر كوردستان دەخوات، هەتا هەنووكە تەوژمی شۆڤێنێتی ونەتەوەپەرستی توركیی سایەی بەسەر رامیاریی فەرمیدا گرتووە، كەلەو رامیارییەدا شوێنی كورد وهیچ نەتەوەیەكی دیكە نابێتەوە، ئیدی هەموو ئەمانە پێكەوە ناتوانن خزمەتی پەیوەندییەكی دۆستانە لەنێوان هەردوولا بكەن، بەپێچەوانەوە كاری زیاتر لەدوورخستنەوەی دیدگای هەردوولا دەكەن ودەبنە فاكتەرێكی هەرە بەهێزی مانەوەی ئەو دڕدۆنگیی وپەیوەندییە دوژمنكارانەی هەتا ئێستا هەبووە. لێرەدا جێگەی خۆیەتی بپرسین ئەگەر توركیا دەیەوێت پەیوەندییەكی دۆستانە لەگەڵ كوردەكان ببەستێت چ لەناوخۆی وڵات چ لەدەرەوەیدا ولەبەشەكانی تری كوردستان پێویستە چی بكات؟. وەڵامێكی پڕ بەپێست بۆ ئەم پرسیارە لەوە دەبینینەوە، بەر لەهەر كارێك پێویستە مافی كوردەكانی ناوخۆی توركیا بەفەرمیی بناسێندرێت و بەدەستوور ددان بەو مافانە بنرێت وزامن بكرێت. چونكە ئەو دەستوورەی تاوەكو ئێستا توركیا بەڕێوە دەبات لاپەڕەیەكە هزری نەژادپەرستی وتۆرانیزم نەخشاندوویەتی وبەخامەی ژەنراڵە دەست ومەچك خوێناوییەكان نووسراوەتەوە، وەها دەستوورێك چیتر نییە جگە لەكەتەلۆكی چەوساندنەوەی هەموو نەژادە ناتوركەكانی توركیا. پارێزەر "سەهناز تۆران" ئەندامی بۆردی "EUTCC" پێیوایە "ناكرێت باس لەدیموكراسیی بكەین وخاوەنی دەستوورێكی لەم چەشنە بین، دەستووری توركیا بەرهەمی كودەتای سەربازییەو تەنیا دان بەبوونی ئیتنیكی دیاریكراودا دەنێت وبوونی گروپە ئیتنییەكانی تر رەتدەكاتەوە، بۆئەوەی توركیا ببێتە ئەندامی یەكێتی ئەوروپا دەبێت ئەم دەستوورە بگۆڕێت، بەڵام پێناچێت حكومەتی ئێستای توركیا هیچ ئەجیندایەكی لەبەردەستدا بێ بۆ هەمواركردن وگۆڕینی ئەم دەستوورە". لەباری كردارییەوە هەروا ئاسان نییە ئەكەپە یان هەر هێزێكی دیكە بتوانێت دەستوور بگۆڕێت، چونكە لەبنەڕەتدا كارێكی بێ زەحمەت نییە دەست بۆ لابردن و پەراوێزخستنی بیردۆزی كەمالیزم ببرێت، چونكە گۆڕینی ئەم دەستوورەی ئێستای توركیا لەیەكێك لەرەهەندەكانیدا واتای وردوخاشكردنی جەستەی كەمالیزم دەگەیەنێت، وردوخاشكردنی كەمالیزمیش جۆرێكە لەنابووتكردن ولەناوبردنی ئەو توركیایەی ئەوڕۆكە هەیە. ئەوە راستە لەماوەی چەند ساڵی پێشتردا حكومەتی ئەكەپە هەوڵیداوە چەند چاكسازییەكی سنووردارو لابەلا ئەنجام بدات لەراستای دابینكردنی مافەكانی مرۆڤ وئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ هەندێك دەوڵەت وكرانەوەی زیاتر بەرووی دنیادا، تاوەكو بتوانێت چەند فرسەخێكی تر لەیەكێتی ئەوروپا نزیك ببێتەوە، بەڵام ئەم هەوڵانە زۆر سنوورداربوون ونەیانتوانی دەست بۆ هەندێك تابوی سیاسیی وفەرهەنگیی ئەو كۆمەڵگەیە بەرن، بۆیەكا هەنووكە هەوڵە كیسەڵ ئاساكانی پێشووش وەستاوەو ئەمڕۆكە حكومەتی توركیا بەرێگەی جیاو بەپاساوی لەیەكتر جیاواز هەوڵی خۆدزینەوە لێیان دەدات وسەرپێچی داخوازییەكانی یەكێتی ئەوروپا دەكات، هەر بۆیە لەم چوارچێوەیەدا هەنگاوەكانیش بۆ چاكسازییكردن لەرەوشی سیاسیی كوردەكانی ئەو وڵاتەدا وەستاون ورۆژ لەدوای رۆژ هەر دێنە دواوە. "محەمەد نورەدین"ی پسپۆر لەكاروباری توركیا لەم رووەوە لەرۆژنامەی "ئەلخەلیج"ی ئیماراتیدا دەنووسێت "ئەنكەرا كاری نەكردووە بۆ پەسەندكردنی مەرجی ئەوروپیی بەكردنەوەی كەنارە ئاوییەكانی وفڕۆكەخانەكانی لەبەرامبەر كەشتی وفڕۆكەو شتومەكی قوبرسی یۆنانیدا. هەروەها هیچ گۆڕانكارییەكی چاوەڕوانكراوی نەهێناوەتەدی لەو یاسایانەی پێشنیازكراون، لەوانە مافی كەمایەتییە ئاینیی ومەزهەبیی ونەژادییەكان. بەڵام لەلایەكی ترەوە گووتارو سیمبۆڵ ودروشمە نەتەوەییەكان بەرزدەكاتەوە بەمەبەستی راكێشانی سەرنجی رای گشتیی وكپكردنەوەی دەنگی نەیارەكانی، كەخۆی لەدەزگاو دەمەزراوە سەربازییەكاندا دەبینێتەوە". شان بەشان لەگەڵ ئەمەشدا لەم ماوەیەدا پەیوەندیی كوردەكانی باشوورو توركیا باشبوونێكی وەهای بەخۆیەوە نەدیوە شیاوی باسكردن بێت، بەڵكو بەپێچەوانەوە لەم ماوەیەدا چەندان جار لەشكری تورك بۆردومانی كوردستانی كردووەو چەند ئۆپەراسیۆنێكی سەربازیشی كردۆتە سەر هەرێمی باشووری كوردستان بەپاساوی قەلاچۆكردنی پەكەكەو پەكخستنی هێزو توانا سەربازییەكانی گەریلا. ئەوەتانێ لەكاتێكدا هەندێك ناوەندی باڵای سیاسیی فەرمیی توركیا بانگەشەی دانوستان دەكەن لەگەڵ كوردو وابڕیاربوو گول لەسەردانی بۆ كوردستان رێگەچارەیەك بۆ هەندێك كێشەی هەڵپەسێردراو لەگەڵ سەركردەكانی كوردستاندا بدۆزێتەوە، یەكە سەربازییەكانی توركیا جیا لەوەی هەموو رۆژێك قەوانی لەشكركێشیی بۆ سەر باشووری كوردستان لێدەدەنەوە، لەهەمان كاتدا رۆژانە كەتیبەكانی ژاندرمە هەندێك ناوچە سنوورییەكانی كوردستان بەچەكی قورس بۆردومان دەكات كەبووەتە هۆی چۆڵبوونی دەیان گوندو زیانلێكەوتنی هەزاران كەس. بۆیە دەكرێت بووترێت  تا ئەم چركەساتەش هیچ گۆڕانێك لەرامیاریی پێشووی دەوڵەتی تورك رووینەداوە هەم لەمەڕ كوردەكانی ناوخۆی توركیا، هەم بەرامبەر بەدەسەڵاتی خۆبەڕێوەبەری كوردیی لەباشووری كوردستان. 
 بازرگانیی وبەرژەوەندیی هاوبەشی كوردستان – توركیا
 لەدوای رووخانی ریژێمی پێشووی ئێراقەوە،پەیوەندیی بازرگانی نێوان توركیاو كوردستان پێی نایە قۆناغێكی گرنگ وتازەوە، چونكە لەم رێكەوتە بەدواوە كوردستان بووە چاوگێكی بەهێزی ئابووری توركیا، لەبەرئەوەی ئەگەر لەساڵانی پێشتردا "پێش 2003"، سوودی ئابووری توركیا لەكوردستان تەنیا بریتی بووبێت لەهەناردنی كاڵاو خاڵە گومرییەكان، ئەوە بەم دواییانە چەندان كۆمپانیای توركیی لەناوەوەی كوردستان دەستیانكردووە بەپڕۆژەو وەبەرهێنان كەبەگوێرەی هەندێك ئامار زیاتر 25% پڕۆژە بیناسازیی وخزمەتگوزارییەكان لەلایەن كۆمپانیا توركییەكانەوە ئەنجام دەدرێن، ئەمەش داهاتێكی زۆری پەیداكردووە بۆ ئەو كۆمپانیایانەو رۆڵی ئەرێنی گێڕاوە لەپێشخستنی ئابووری توركیادا ئەگەرچی ئەو پێشكەوتنە بەقەبارەیەكی زۆر گەورەش نەبێت. سایتی "ئاسیا تایمز" گرنگیی بەم پرسە داوەو لەراپۆرتێكدا لەژێر سەردێڕی "بۆ توركیاو كوردستان بزنس لەسیاسەت گرنگترە" بڵاویكردۆتەوە "بەهای بازرگانیی نێوان ئەو دوو وڵاتە زۆر بەرزبۆتەوە، ئێستا بەزیاتر لەسێ ملیار دۆلار لەساڵێكدا دەخەمڵێندرێت، ئابووریناسان پێشبینی دەكەن ئەم ژمارەیە بەرێژەی 25% لەساڵانی داهاتوودا بەرز ببێتەوە. ئەمڕۆ هەزارەها كامیۆن كە كەلوپەلی بیناسازیی وپێویستییەكانی بەكارهێنانیان باركردووە بەبازگەی سنووریی خابور رۆژانە لەتوركیاوە دەپەڕنە ناو باكووری ئێراق. نزیكەی 500 كۆمپانیای توركیی لەكوردستانی ئێراق تۆماركراون، كەكارو خۆشییان بۆ هەرێمەكە رەخساندووە، ئەو هەرێمەی لەلایەن سەددامەوە تەواو پشتگوێ خرابوو". بێگومان ئەم هەموو بەرژەوەندییە زۆرەی تورك لەكوردستاندا دەبێت پێویستیی دانوستان ولێك نزیكبوونەوەی سیاسییش بهێنێتە ئارا، بەڵام ئەوەی لەواقیعدا بینیوومانە ئەم راستییە نەبووە، چونكە سەرباری ئەو هەموو بەرژەوەندییە بازگانیی وئابوورییە زۆرو زەبەندەی توركەكان لەكوردستاندا هەیانە هێشتا سوورن لەسەر هەڕەشەكانیان ومكوڕن لەسەر ویستی لەشكركێشیی بۆ نێو قووڵایی ئەم هەرێمە كەوەك لەراپۆرتەكەی "ئاسیا تایمز"دا دەركەوێت ساڵانە زۆرتر لەسێ ملیار دۆلاری قازانج بۆ تورك هەیە. لەمبارەوە هەندێك لەو كاربەدەستە كوردانەی بۆ "ئاسیا تایمز" قسەیان كردووە هێمایان بۆ ئەوە كردووە سەرباری هەموو گرژیی وناكۆكییە سیاسییەكانی نێوان هەردوولا پڕۆژەی وەبەرهێنان وكاری كۆمپانیا توركییەكان لەكوردستان بەئاسایی بەڕێوە چووەو هیچ كۆسپ وتەگەرەیەكیان لەپێش نەبووە، بەڵكو لەكاتی لەشكركێشیی وئۆپەراسیۆنەكانی پارساڵی ئەرتەشی تورك بۆ نێو خاكی باشووری كوردستان بەشێوەیەكی نۆرماڵ كاڵاو شتومەكە توركییەكان دەهێنرانە ناوەوەو لەسەر سنوورەكان هیچ كۆسپێك بۆ ئەو هێنانە ناوەوەیە دروست نەبوو.
 حاشا لەوە ناكرێت كوردستان دراوسێیەكی نزیكی توركیایەو ئەو دەوڵەتە سەبارەت بەژیانی ئابووری وبازگانی كوردستان بایەخێكی لەراددەبەدەری هەیەو دەبێت، بۆیە كوردەكان لەمیانەی دەرككردن بەم فاكتەو گرنگیی هەڵكەوتەی جوگرافیی توركیا كەرۆڵی ناوەندێك دەبینێت لەنێوان ئاسیاو ئەوروپا، خوازیاری پەیوەندییەكی دۆستانەو هاوبەشن، بۆ ئەو مەبەستەش پێشوازیی لەهەر هەنگاوێكی توركەكان دەكەن ودەیكەن، كەببێتە هۆی لەدایكبوونی پەیوەندییەكی هاوبەش لەسەر بنەمای پاراستنی بەرژەوەندییە ئابووری وسیاسییەكانی هەردوولا، بەڵام هێشتا ئەم دیدگایە لەلای بەشێكی زۆر لەرامیارانی تورك وكاربەدەستانی ئەنكەرا چەكەرەی نەكردووە، رەنگبێ تەنیا دەستەبژێرێك لەسیاسیی ورۆشنبیران وتوێژەرانی تورك هەستیان بەمە كردبێت، كەبێگومان ئەم دیدگایە نەپەڕیوەتە بۆ لوتكەی دەسەڵات. تازە بەتازە هێندێك لەپارلەمانتارو رۆشنبیرانی تورك بەراشكاویی ئەو راستییە دەدركێنن ولەماسمێدیاكانەوە دانی پێدا دەنێن، بۆ نموونە "سوعات كینكلی ئۆغڵۆ" پارلەمانتاری پارتی دادو گەشەپێدان وسەرۆكی لیژنەی پەیوەندییەكانی دەرەوە لەپارلەمانی توركیا دەڵێت "توركیا لایەنێكی وەبەرهێنی سەرەكییە لەباكووری ئێراقداو شتێكی گونجاوە رەهەندێكی سیاسییش بۆ ئەوە پەیوەندییە ئابوورییانە زیاد بكرێن كەلەئارادان". بەڵام لەگەڵ ئەو دانپێدانان وخوازیاربوونانەی كاربەدەستانی توركدا، تائێستا ئەو پەیوەندییە ئابووری وبازرگانییەی لەنێوان توكیاو كوردستاندا هەیە رەهەندێكی سیاسیی وەرنەگرتووە بۆئەوەی هەردوولا لەرووی رامیارییەوە لەیەكتر نزیك بكاتەوەو كۆتایی بهێنرێت بەو بارگرژیی و دۆخە پڕ لەهەڵبەز ودابەزەی هەر ماوە نا ماوەیەك سەرهەڵدەدات ودەبێتە هۆی خوڵقاندنی قەیران وتەنگژەیەك كەبێگومان تاكو هەنووكە زیانی گەیاندووە بەپێگەی سیاسیی وئابووری هەردوولا. توركەكان لەلایەك خوازیارن پەیوەندییان لەگەڵ كوردەكان هەبێت وپڕۆژە بازرگانییەكانیان لەكوردستان بەردەوام بێ، لەسەرەكی تریشەوە هەڕەشە لەسەقامگیریی ئەم هەرێمە دەكەن بەبیانووی هەبوونی گەریلاكانی پەكەكە لەسنووری قەڵەمڕەوی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا، توركەكان دەبێت ئەم پارادۆكسە لەسیاسەتی خۆیاندا لابەرن، ئەگەرنا سەرباری هەر پەیوەندییەكی ئابووری وبازرگانیی هێشتا متمانەی سیاسیی وپەیوەندیی دۆستانە نایەتە ئاراوە.
 كۆنگرەكەی دەتەپەو چەك داماڵینی پەكەكە
 وا بڕیارە پارتی كۆمەڵگەی دیموكراتی "TDP"، بەهاوكاریی هەریەك لە"مەسعود بارزانی" سەرۆكی هەرێمی كوردستان و"جەلال تاڵەبانی" سەرۆك كۆماری ئێراق، كۆنگرەیەكی بەرفراوان لەئەوروپا رێكبخات بەمەبەستی دۆزینەوەی رێگەچارەیەكی نوێ بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد لەباكووری كوردستان، هەر لەم كۆنگرەیەدا داوا دەكرێت پارتی كرێكارانی كوردستان فۆرمی كاركردنی لەرێكخراوێكی سەربازییەوە بگۆڕێت بۆ پارتێكی سیاسیی مەدەنیی ولەو راستایەدا هەستێت بەپرۆسەی چەك دانان، هەرچەندە پەكەكە بەكۆمەڵێك مەرجەوە پێشوازیی لەم پێشنیارە كردووە، بەڵام هێشتا دیار نییە وەڵامی كاربەدەستانی ئەنكەرا لەو رووەوە چی دەبێت.
 وا پێشبینی دەكرێت ئەم كۆنگرەیەش نەبێتە هۆكاری گۆڕانی رامیاریی وهەڵوێستەكانی پێشووتری دەوڵەتی تورك لەمەڕ پرسی كورد بەگشتیی ودەرهەق بەپەكەكە بەتایبەتی. هەندێك لەچاودێران وەهای بۆ دەچن هەر لەبنەماوە حكومەتی ئەنكەرا هیچ گرنگییەك نادات بەم كۆنگرەیە، ئەگەرچیش دەنگوباسی ئەم كۆنگرەیە لەمیدیای توركیدا سەدایەكی زۆری هەبوو. لەمبارەوە "سامی كۆهین" رۆژنامەنووسی ناوداری توركیا دەڵێت "ئەگەر مەبەست لەهەڵوێستی فەرمی حكومەتی توركیا بێت ئەوا تائێستا هیچ لێدوانێكی فەرمیی لەلایەن حكومەتەوە لەسەر ئەم مەسەلەیە نەدراوە، ئەگەر باسی هەڵوێستی پارتە سیاسییەكانی دیكە بكەین ئەوا هەڵوێستی ئیجابییان نییە لەئاست تێڕوانین وچالاكییەكانی ئەو پارتەدا، من لێرەدا باسی پارتی دادو گەشەپێدان وبەڕێز ئەردۆگان ناكەم، لەبەرئەوەی ئەردۆگان بەبەردەوامیی هێرشی كردۆتە سەر پارتی كۆمەڵگەی دیموكراتی، بەڵكو پارتە بەرهەڵستكارەكانیش هەڵوێستێكی ئیجابییان نییە لەئاست پارتی كۆمەڵگەی دیموكراتیدا، وەك پارتی گەلی كۆماریی وپارتەكەی باخچەلی كەپارتێكی نەتەوەییە. لەبەرئەوە من پێموایە بەحەزەرەوە بگرە بەگومانەوە لەم دەسپێشخەرییەی پارتی كۆمەڵگەی دیموكراتی دەڕوانرێت چ لەلایەن پارتی حكومڕانەوە چ لەلایەن پارتە بەرهەڵستكارەكانەوە". بەپێچەوانەوە هاوزەمان لەگەڵ سەرقاڵیی دەتەپە بۆ بەستنی كۆنگرەیەكی جیهانیی لەناوەندی ئەوروپا بەمەبەستی چارەی دۆزی كورد، حكومەت زیاتر كۆسپ دەخاتە بەردەم ئەو پارتەو هەندێك لەچاودێران پێشبینی دەكەن ئەكەپە وخودی ئەردۆگان لەرێگەی دادگاوە ئەو پارتە هەڵبوەشێننەوەو كاركردنی قەدەغە بكەن، بەتایبەت كەبڕیارە لەمانگی ئاداری دادێ پرۆسەی هەڵبژاردنی شارەوانییەكان لەسەرتاسەری توركیادا دەستپێبكات. بێجگە لەمەش پرسی چەك دانانی پەكەكە كەتەوەرێكی كۆنفرانسە پێشبینیكراوەكە دەبێت، قسەو باسی زۆر هەڵدەگرێت، چونكە دانانی چەك لەلایەن پارتێكی بەهێزی وەك پەكەكەوە رووداوێكی ئاسایی وهەنگاوێكی هاسان نییە، چون ناكرێت پەكەكە چەك دابنێت وتوركەكان یاریی بەماف وچارەنووسی زیاتر لەبیست ملیۆن كورد بكەن لەو وڵاتەدا، لەبەرئەوەی هیچ ئاسۆیەكی رووناك دیار نییە بەڵگەی ئەوە بەدەستەوە بدات تورك هاوزەمان لەگەڵ چەك دانانی پەكەكە راستەوخۆ بەشێوەیەكی دیموكراتی وئاشتییانە مافەكانی كورد دەهێنێتەدی، هەروەك پارلەمانتاری لیستی دەتەپە "ئیبراهیم بێنجی" روونیدەكاتەوە "لەماوەی نێوان ساڵانی 1990-2005 چەندین جار داوا لەپەكەكە كراوە بۆ دانانی چەك، دوای ئەمە دیسان توندوتیژیی سەریهەڵداوەتەوەو دووبارە چەندین قوربانیی دراوەو توركیا بەهیچ شێوەیەك سوودمەند نەبووە لەم ماوەیەدا، لەگەڵ ئەمەشدا چەك دانانی پەكەكە لەم كێشەیەدا تاكە چارەسەر نییە، پێویستە پێشەكیی لەلایەن حكومەتی توركیاوە دەستپێشخەریی دیموكراتییانە بكرێت، وەك بڵێت ئەگەر پەكەكە چەك دابنێت ئێمەش بەشێوەیەكی دیموكراتی كێشەی كورد چارەسەر دەكەین". هەتا ئەوكاتەی تورك وبیرۆكەی كەمالیزم نكۆڵیی لەهەبوونی كورد بكات وئازادیی مرۆڤی كورد پێشێل بكات، هەتا ئەو كاتەی توركیا بەردەوام بێت لەسیاسەتی تورككاندن وگەمارۆدانی مافەكانی هاووڵاتیانی كورد، ئەوە خەباتی چەكداریی پەكەكە یان هەر رێكخراوێكی تری كوردیی نەك تیرۆر نییەو ناچێتە خانەی تیرۆریزمە بەڵكو بەشێوەیەك لەشێوەكان رەوایی هەیە, یان بەمانایەكی تر ئەگەر توركیا خوازیار بێت كێشەی كورد بەئاشتیی ودیموكراتی و دایەلۆگ چارەسەر بكرێت وپەكەكە واز لەزەبروزەنگی شۆڕشگێڕانە بهێنێت، پێشكات پێویستە لەسەر ئەو دەوڵەتە چاوێك بەدۆزی كورددا بخشێنێتەوەو رێگەچارە گونجاو وئاشتیخوازانەكان قەبووڵ بكات لەراستای بەدیهێنانی مافە نەتەوەیی وكولتوورییەكانی گەلی كورد لەو بەشەی كوردستان، هەروەك نووسەرو كوردناسی بەناوبانگ "مارتین ڤان برۆنسیس" بۆی چووەو دەڵێت "هەر كاتێك كوردەكانی توركیا هەستیانكرد حكومەتی توركیا ئامادەیە مافە كولتووریی وسیاسییەكانیان پێبدات وئامادەبێت گفتوگۆ لەگەڵ سەركردە كوردە هەڵبژێردراوەكاندا بكات، ئەوا خەباتی چەكداریی میسداقییەتی خۆی لەدەستدەدات لەناو كوردەكاندا، چەند هەزار گەریلایەكی پەكەكە لەكوردستانی توركیا بوونیان هەیە، تا ئەوكاتەی ئەم خەڵكانە هەست بكەن هیچ بەدیلێكی تریان نییە ئەوا بەردەوام دەبن لەسەر خەباتی چەكداریی". روونتر چەكداربوون ونەبوونی پەكەكە وەك هێزێكی بەرهەڵستكاری كورد لەدژی دەوڵەتی توركیا بەستراوەتەوە بەهەڵوێست وهەنگاوەكانی ئەو دەوڵەتەوە لەهێنانەدی وزەمینە رەخساندن بۆ كوردەكان تابتوانن مومارەسەی مافەكانیان بكەن وەك هاووڵاتییەكی یەكسان، هەتا توركیا لەسەر ئەم رامیارییە توندەی ئێستای بەرامبەر بەكورد بەردەوام بێت ئەوە ئەگەر پەكەكەش چەك دابنێت خەڵكانی تر هەن بێن چەك هەڵبگرن، بەپێچەوانەشەوە نەك پەكەكە چەك دادەنێت بەڵكو لەریشەوە كۆتایش دێ بەكولتووری چەك هەڵگرتن لەنێو كوردانی باكووردا.
 لێرەدا پێویستە تیشك بخەینە سەرئەوەی ئایا لێك نزیكبوونەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ دەوڵەتی توركیا لەسەر حیسابی پەكەكە دەبێت یان نا؟، ئایا سەركردە كوردەكانی باشوور پەكەكە دەكەنە قوربانی هێنانە ئارای پەیوەندییەكی نوێ لەگەڵ توركەكان؟، ئایا پارتە كوردییەكانی باشوور هەمان ئەزموونی چەككردن ولاوازكردنی بەرهەڵستكارانی كوردی رۆژهەڵات جارێكی دیكە بەسەر كوردی باكووردا دووبارە دەكەنەوە؟. راستیی ئەوەیە هەتا ئەم ساتەوەختە هیچ دیار نییەو هیچ بەڵگەیەكیش نییە نیشانی بدات سەركردە كوردەكان ئەو كارە دەكەن یان نایكەن، ئەوەندە نەبێت دوو پارتە سەرەكییەكەی باشووری كوردستان چاوەڕوان دەكەن پەكەكە هەڵوێستێكی نوێ بنووێنێت ویارمەتیان بدات لەپرۆسەی دامەزراندنەوەی پەیوەندیی هاوبەش و دۆستانە لەگەڵ توركیا. بەڵام بەپێی هەندێك هەواڵ وراگەیاندن ودەنگۆ، سەركردایەتی سیاسیی كورد لەپێناوی پەیوەندیی هاوبەش لەگەڵ توركیا ئامادەییان دەربڕیوە یارمەتی چالاكییە سەربازییەكانی توركەكان بدەن بەمەبەستی لاوازكردنی پێگەی سیاسیی وسەربازیی پەكەكە. بۆ نموونە لەو سەردانەیدا بۆ ئەنكەرا لەرۆژی 21-12-2008  "تارق هاشمی" جێگری سەرۆك كۆماری ئێراق، لەگەڵ عەبدوڵڵا گویل كۆبووەوەو لەمیانەی لێدوانێكیدا كەئاژانسی ئەنادۆڵ بڵاویكردەوە رایگەیاند "لەكۆبوونەوەكاندا ئەوەم بەسەرۆك كۆماری توركیا راگەیاند: هەرێمی كوردستانی ئێراق ئامادەیە هاوكاریی هەوڵەكانی توركیا بۆ بەرەنگاربوونەوەی مەترسییەكان بكات، لەم رووەشەوە كورد رۆڵ وپێگەی بەرچاو وگرنگی هەیە". پرسیاری جیددی خۆی لەوەدا دەبینێتەوە: ئایا توركیا جگە لەپەكەكە كام مەترسیی هەیە كەكوردەكانی باشوور بتوانن یارمەتی بدەن؟، ئایا بەراست لێدوانەكەی هاشمی گوزارشتی لەهەڵوێستی فەرمی كوردی باشوور دەكات یان نێوبراو لەگیرفانی خۆی دەریهێناوە؟، ئەی ئەگەر هاشمی لێدوانی ساختەو ناراست بەناوی كوردەوە دەدات، بۆچی سەركردایەتی سیاسیی كوردستان بەدرۆی ناخاتەوە؟. لەئەنجامی نەبوونی وەڵام بۆ هەر كام لەم  پرسیارانە، گومانەكان زۆرتر دەبن لەمەڕ ئەوەی رەنگبێ سەركردە كوردەكانی باشوور لەسەفقەیەكی نوێدا لەگەڵ توركیا، پەیمانی سنوورداركردنی تواناو چالاكییە سەربازییەكانی پەكەكەیان دابێت، كەئەمەش لەچەندین لاوە زیان بەرەوشی كورد دەگەیەنێت لەباكووری كوردستان، بەدڵنیاییشەوە رەوشی باكووری كوردستان لەهەر بارێكدا بەئۆتۆماتیكی كاریگەریی دەبێت لەسەر رەوشی كورد لەباشووری وڵاتدا. هەر بۆیە دەتوانین بڵێین لێدوانەكەی جەلال تاڵەبانی بۆ كەناڵی "سی ئێن ئێن تورك" بەخۆڕایی نییە، وەختێك وتی "مەبەستی ئێمە كاتێك دەڵێین توركیا رێگە بۆ پەكەكە خۆش بكات لەگەڕانەوەیان ئەوە نییە كەبیانگرن وبیانخەنە گرتووخانەكانەوە، بەڵكو مەبەست ئەوەیە بگەڕێنەوە ناوماڵی خۆیان". تاڵەبانی تەنیا تامەزرۆی عافواتێكی لەوانەی پێشتری بەعسە بۆ پەكەكە، ئەگەرنا دەبوو بیووتبایە مەبەستی ئێمە لەگەڕانەوەی پەكەكە ئەوە نییە توركەكان لێبووردنی گشتییان بۆ دەربكەن وبچنەوە ماڵی خۆیان بەڵكو مەبەست لەوەیە كێشەی كورد چارەسەر بكەن وپەكەكەش بگەڕێنەوە ناوخۆی توركیاو وەك رێكخراوێكی مەدەنیی بەرێگەی دیموكراتی وئاشتییانە درێژە بەچالاكیی خۆیان بدەن.
 
 
 ئەنجامگیریی
 لەئەزموونەكانی رابردووەوە فێربووین توركەكان یان راستتر بڵێین دەوڵەتی توركیاو رامیاریی فەرمیی ئەو وڵاتە بەرامبەر بەكورد نەگۆڕە، ئەو رامیارییە نەگۆڕەش بریتییە لەنكۆڵیكردن لەهەبوونی كوردو سانسۆرو سەركوتكردنی مافەكانی هاووڵاتیانی "توركی چیایی"، لەگەڵیدا دژایەتیكردنی دەستكەوتەكانی كورد لەهەر بەشێكی بندەستی كوردستاندا بێت، توركەكان وەك خۆیان لەدێرینەوە وتوویانە ئەگەر دەوڵەتێك یان كیانێكی كوردیی تەنانەت لەئەفەریكاش درووستبێت درێغی ناكەن لەدژایەتیكردنی، هەرگیز هیوای دۆخێكی باش بۆ كورد ناخوازن ولەژێر باری ناچاریشددا نەبووبێت دەستی دۆستایەتی كاتییان بۆ ئەم گەلە درێژ نەكردووە. رەنگبێ تاكتیكی سیاسیی وهەلومەرجی ئەم قۆناغە بۆ توركەكان ئەوە بخوازێت پەیوەندییەكانیان ئاسایی بكەنەوە لەگەڵ كورد، بەڵام نابێت لەبیرمان بچێت ستراتیژی راستەقینەی توركەكان لەناوبردنی كوردە. بەكورتی ئایدۆلۆژیای كەمالیزم كەداینەمۆی دەوڵەتی توركیایەو بەبێ ئەو ئایدۆلۆژیایە شتێك نامێنێتەوە بەناوی ئەم توركیایەی ئێستا، لەسەر نكۆڵیكردن لەهەبوون ومافی نەتەوەكانی دیكە لەناویشیاندا كورد دامەزراوە. وشەیەكیش لەكۆتاییدا گرنگ بێت بیدركێنین ئەوەیە:لەنێوان كوردو توركدا ئەوەندەی زەمینەی لەیەكتر دووركەوتنەوەو دوژمنكاریی هەیە بەچارەگی ئەوە بەستێنێكی خەمڵیو شك نابەین بۆ دۆستایەتی وپەیوەندیی هاوبەش. 
 Shamzini79@hotmail.com