Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
نەزەند بەگیخانى لەنێوان ئەزموونى خود و مامۆستایى دایكیدا

نەزەند بەگیخانى لەنێوان ئەزموونى خود و مامۆستایى دایكیدا

Closed
by January 28, 2009 ئەدەب

 نەزەند بەگیخانى لەنێوان ئەزموونى خود و مامۆستایى دایكیدا
 سۆران عەزیز

   ئێمە لێرەدا لە بەرامبەر شاعیرێك راوەستاوین كە رەشبینە، بەڵام رەشبینى ئەو بێزارى نییە لەژیان، رەشبینە، چونكە عەشقى قوڵى هەیە بۆ ژیان، رەشبینە ،بەڵام رەشبینێكى راوەستاو نا، بەڵكو  رەشبینێكى چالاك، ئەوەتا لە دەرەوەى شیعریش چەندین جوڵەى هەیە بەو مانایەى هەنگاو دەنێت بەرەو ئامانجى  ژیانێكى جوانتر، ئەوەش واتا كارى بۆدەكات، بۆیە هەمیشە ئەمجۆرە لەرەشبینى دەگەڕێتەوە ناو رۆحى نیچە كە رەشبینی لاى ئەو واتا قوڵبونەوە قوڵبونەوە لە بیركردنەوەدا قوڵبونەوە لە چالاكیدا، بەدیوێكیتریشدا زۆرن ئەو كەسانەى  بەهانەیان رەشبینییە بۆ بیرنەكردنەوە، بۆ نەجوڵاندن بەرەو دنیایەكى باشتر، بەڵام ئەمێستا لە بەرامبەر كەسێكى وەك "نەزەند بەگیخانی"دان كە رەشبینى لاى ئەو واتا رازینەبوون گومان و پرسیاركردن، ئەوە تا هەر خودى شاعیریش لە یەكێك لە چاوپێكەتنەكانیدا باس لەوە دەكات كە"من لە شیعرەكانم خۆم بەرجەستە دەكەم، خودێكى راستگۆ و هەستیار، خودێكى عەدەمى و عاشق" لێرەوە تێدەگەین عەدەمیەت لاى "نەزەند"پوچى نییە، بەڵكو قوڵبونەوەكەى نیچەیە بەئامانجی ژیانێكى واتادار، ئەمەش بەشێكى زۆرى بە وتەى خۆى لەباوەشى گەرمى دایكیدا  وەدەست هێناوە، شاعیر لە چەندین شوێن ئاماژە بەگرنگى دایكى دەكات،  كەفێرى وانە ئینسانییەكانى كردووە واتا دایك دەورێكى هێجگار گرنگى هەیە لە دروستكردنى كەسایەتى شاعیردا، بۆیە دایك لاى "نەزەند" بەبڕواى من كەرەستەى گەورەى بیركردنەوەیە، دەكرێت لاى ئەو دایك دەورى نیچە وەك فەیلەسوفێك ببینینێت. بەڵام لەگەڵ ئەوەى دایك لە ئێستاش و لەرابردوودا مامۆستاى شاعیرە، كەچى هەر خودى شاعیر لە شیعرێكدا لە وەسفى دایكیدا هەمان دایكى تەقلیدى و نەخوێندەوار و جیهانى بیركردنەوەى تەسكمان پیشان دەدات، بۆیە پێش ئەوەى قسە لەمە بكەین پێویستە نموونەى شیعرەكە وەربگرین، تا گەواهى ئەو راستیەمان بدەن:
 دوعاكانى دایكم پیر بوون
 پیر بوون ئومێدە باڵەكانى دایكم
 بۆ فڕین بەناو وەرزەكان و
 ئیتر ئێمە دەزانین زەمەنى دوعا بەسەر چوو
 فڕین باڵەكانى دۆڕاو
 با لێوەكانى وشككرد
 خۆر كەزیەكەى بڕاو
 باخچە بیرەوەریەكانى زەرد بوو
 دایكم لەگەڵ مردوواندا دەژى.

 لە شیعرى (دوعاكانى دایكم)دا شاعیر سەر لەبەرى ئەو قسانەى خۆى رەتدەكاتەوە كە پێشتر لەمەڕ دایكى كردوونى، كە دایك لاى ئەو مامۆستایەكى كارامە بووە، نەك هەر ئەوەندە، بەڵكو قوتابخانەیەكى فیكرى گەورە بووە ، كەچى لەم شیعرەدا دایك هەمان دایكە كە بیرناكاتەوەو خوێندەوارى نییەو زۆر پەرۆشى ئایینە. دواتر ئایینیشى بەشێوەیەكى بەرماوە وەرگرتووە، لەناو ئایینیشدا هەندێك بەرژەوەندى كەسى هەیە وەك دوعاكردن تەنها بۆ خودى خۆی و منداڵەكانى، ئیدى شاعیر تێمان ناگەیەنێت ئەم مامۆستایە لەكوێدایە كە شاعیر دەیكاتە یەكەمین دەستپێكى چالاكى ئینسانى خۆى؟ بەڵام رەنگە بۆ ئەوە شاعیر وەڵامى یان قسەى وەها بێت كە ئەو بەها یان واتا دەدات بە سۆزى یان هەندێك لە خۆشەویستیەكەى دایكى، بەڵام ئەوە بۆ منى خوێنەر بەس نییە و قەناعەتكەریش نییە لەبەر دوو هۆكار، یەكەم لەبەر ئەوەى گەورەیی و گومان و پرسیار و جوانى "نەزەند"وەك شاعیر وەك ئافرەتێكى چالاك لە بوارى مرۆیدا ناكرێت بەو سۆزەى دایكى بەراورد بكەین، ئەوە لەكاتێكدا دایكى زۆربەمان هەمانكارى كردووە، بۆ نمونە دایكى هەموومان دوعا دەكات سۆزى زۆرى هەیە بۆ منداڵەكانى، هەندێك خۆشەویستى بچوك بچوكیشیان هەیە بەو مانایەى خۆشەویستى لە ئاستى تێگەیشتنى خۆى، بۆ نمونە من دەزانم دایكى شاعیر و دایكى هەموومان هەر بەو شێوەى بۆیان ماوەتەوە خەڵكیان خۆشدەوێت، وەك خۆشەویستى ماڵ و مێردو منداڵ و خزمان، دواتر لە روانگە ئیسلامیەكەیشیەوە موسڵمانان، كە ئەمە دایكى زۆربەمان هەیانە. دووەم دایكێك كە هەمیشە نوێژو عیبادەتى ئایینى بكات، واتە بەختیارە گومانى نییەو پرسیارى نییە، ئەو رەشبینییەى شاعیر بەمانا نیچەیەكەى كەوتە عەشقێكى گەورە بۆ ژیان، كەسێكى بیركەرەوە گومانكار لەكوێى ئەم دایكە نزیكایەتى هەیە، لىَ ئەوە لە كاتێكدا شاعیریش خۆى ئاماژە بەوەدەكات، كە ئیدى دوعاكانى دایكى پیربووە و زەمەنى دوعاش بەسەر چوو، زەمەنى دوعاكانى دایك بەسەر چوو، واتە زەمەنى هەموو بیرى و فیكرى دایك بەسەر چوو، چونكە دوعا بەشێكى گەورەى فیكرى دایكە، هەموو خۆزگەكانى دایك لە هەناوى دوعادایە، دوعا فیكرە مەعریفەى دایكە، ئایە كە پەیامەكەى ئەو كەسە بەسەر چوبێت، چۆن دەكرێت ئەو دایكە ئەو وانە گەورەیە بۆ شاعیر دەستەبەر بكات، تا ئێستا بێتە بەرمەبناى گەورەى شاعیر، ئەوە لە كاتێكدا من لەگەورەى "نەزەند"ەوە تێدەگەم كە وانەكانى دایك ئەوەندە قوڵ و پڕمانا نین، بەڵكو قوڵى شاعیر بەرەنجامى ئەو ئەزمونە دەوڵەمەندەى ژیانى نووسەرە كە ئێستا لە وڵاتێكى دەوڵەمەندى كلتوور سازدا ژیان دەكات، لەگەڵ ئەوەشدا چالاك و راز و نیاز و گومانى شاعیرە، هەروەها خوێندنەوە و ئاستى پلەى خوێندنى شاعیرە وا لە قوڵى شاعیر رۆچووە نەك دایك، دواتر هەر ئەوەش نا، بەڵكو رەشبینى و قوڵى بیركردنەوەى شاعیر زۆرجار بەر ئەنجامى ئەو زوڵم و زۆرەیە كە لە نیشتمانى شاعیردا بەرامبەر رەگەزى ئەو كراوە، ئەوەتا هەر خودى شاعیر لە دەرەوەى شاعیریشدا دەیەوێت چەندین چالاكى  ئەنجام بدات، بۆ ئەوەى تۆزێك لە غەمى رەگەزەكەى كەم بكرێتەوە. دواتر دەكرێت لە شاعیر بپرسین، ئایە چۆن دەكرێت دایكێك كە هەمیشە لەسەر بەرماڵبێ بۆ یەكجاریش پرسیار نەكات و گومان نەكات، لەوەى دوعاكانى لە ماوەى چەندین ساڵ وەك خودى خۆشى ئاماژەى پێدەكات هیچى لێ سەوز نەبووە، چۆن ئەو هەموو قوڵی و جوانییەى ئەو  لە ئاست ژیان، بەهی دایك بزانین.  من گومانم لە جوانى و قوڵى شاعیر نییە، بەڵام دوفاقیەكیش لە نێو قسەكانى و شیعرەكانى لەمەڕ دایكى دەبینم، بەهیوام شاعیر ئەم بابەتە راست بكاتەوە.

 چەمكی مەرگ لە نێو شیعرەكانی نەزەنددا
  ئەم چەمكە لاى شاعیر هەڵگری حاڵەتە سایكۆلۆژییەكانی ناخ و غەریزەكانی ئەوى شاعیرە. بە مانایەكی تر چەمكی مەرگ رەنگەكانی ناخ و دیوی ناوەوەی ئەوە یان كۆد و نۆتەكانی زمانی كەسێكی ترە لە ئەودا.
 شاعیر خۆى لە یەكێك لە چاوپێكەوتنەكانیدا باس لەوە دەكات، كە وەكو چەمك زۆر لەگەڵ مەرگدا ژیانى كردووە یان دەیكات، هەر لەوێش باس لەو كێشە خێزانیانەى خۆى دەكات كە مەرگ بۆى دروست كردووە، بەو مانایەى كە هەر لەمنداڵیەوە مەرگى ئازیزانى لە نێو خێزانەكەى خۆیدا بینیوە، ئەمەش كاریگەرى لە سەر كەسێتى شاعیر قوڵ بەجێهێشتووە، ئەكرێت بە یەكێك لەو پرسیارە هەمیشەییانەى شاعیر بەراوردى بكەین كە هەردەم لەودا ئامادەى هەیە پرسیار لەمەڕ مەرگ لە لاى "نەزەند" زۆر ئاڵۆزە، بۆیە دەیەوێت لە رێگەى شیعرەوە بگات بە وەڵامى پرسیارى مەرگ، ئەوەتا هەر خۆى لە كتێبى "سورى مانا" بەم شێوەیە باس لە مەرگ دەكات، نووسین هەوڵێكە بۆ تێگەیشتن لە ماناكان فۆڕم و هێڵى ئاماژە نهێنییەكانى مەرگ. دواتر شاعیر هەر بەوەوە ناوەستێت و دەیەوێت لەناو شیعرەوە پێویستیەكانمان لە وەڵامى مردن بۆ دەستەبەر بكات، ئەوەتا دەڵێت هەوڵى زیاتر هەیە بۆ تێگەیشتن و پێگەیشتن بەو پانتاییە پەنهانە، شیعر وەكو سیحر هەڵماندەگرێت و دەمانپەڕێنێتەوە بۆ ئەو دیوو ئەو دیووى با و نهێنى و شتە مەلموسەكان. بۆیە شاعیر ئیدى دەیەوێت لەناو رۆحى شیعرەوە بەدواى مردن بكەوێت، بەڵام شاعیر دواى گەڕانێكى زۆر، هەروەها لە ئاكامی ئەو بەدواداگەڕانەشیدا لە نێو گەڕانەكانیترى شاعیرانیشدا دەبینین هەوڵەكان بێهودە ماونەتەوە. ئەمەش لەبەر ئەوەى هەمیشە وا هەستى  كردووە كەوا ئەو(زیندوویەكی مردووە)، لەلایەكی تر چەمكی مەرگ لە نێو شیعرەكان و بینینەكانی ئەودا ئەو مانا و كردارە بایۆلۆژی و فیزیكیە ناگەیەنێت. كە جەستە و پێكهاتەكان لە هەناسەدان بكەون ئیتر تەواو مردن و كۆتاییان بە بوونیان هات. بەڵكو مەرگ بۆ ئەو بە مانای گەڕانەوە بۆ نێو وەرزەكانی یادەوەری و هەناسەدانەوە لە نێو باخچەكانی ئەبەدیەت، بە مانای: گۆرانیگوتن و سەما كردن و بینین و یاخیبوونی بە تەنیایی. هەروەك بە پێی لێكدانەوەكانی فرۆید ئیرۆس بەمانای بڕی تامەزرۆیی و شەیدایی بۆ سێكس، ئەم تامەزرۆیی و شەیداییە بە هەوڵدانێك بۆ مانەوە ناو دەبات. بە مانای ئیرۆس لە بەرامبەر چەمكی مەرگ بە مانای هاوارێك بۆ ژیان. بەڵام لە نێو شیعرەكانی "نەزەند"دا لە نێو خودی چەمكی مەرگدا ئەم هاوارە ئیرۆسیە دەبیندرێ. لە ئاكامدا دەكرێ بڵێم چەمكی مەرگ لە نێو روئیاكانی ئەودا بە مانای: هاوارێكی ئیرۆسیانە بۆ ژیان و بۆ جوانی، بەڵام لە نێو گۆشەكانی تەنیاییدا.

 بەختەوەرى لاى شاعیر
 یەكێك لەو فیكرە جوانانەى كە"نەزەند" هەمیشە بەدوایدا دەگەڕێت بیركردنەوەیە لە بەختەوەرى، لا ئەو بیركردنەوە لەخودى بەختەوەرى واتا سەرەتایى گەیشتن بەو چەمكە لەروى پراكتیزەوە، هەمیشە بەختەوەرى لاى شاعیر شتێكى حازر بەدەست نەبووە ئەوەندەى لە روانینى ئەودا ماناى كۆشش و شۆڕشكردن بووە بۆ چەمكى بەختەوەرى، ئەم هەمیشە نەیویستووە بەختەوەرى سەر لە ماڵى بدات، ئەوەندەى ویستویەتى ئەو لەرێگەى بەختەوەرى بدات، ئەمە روانگە بەشێكى زۆر لە بیریارانیشە بۆ بەختەوەرى بیریارانیش پێیانوایە هەرگیز بەختەوەرى بەرئەنجامى خەوتن و بێخەیاڵى نەبووە، بەڵكو ئەوەندەى بەرەنجامى كۆشش و بیركردنەوەیە، هەر بۆیە شاعیریش هەمیشە لە كۆششدا بووە بۆ بەختەوەرى، دواتر ئەمە بەرونى لە شیعرەكانیشیدا دەبینرێت، بۆ نمونە بڕوانە ئەم شیعرە:
 دەنگێكى بە پەرۆش لە دەرگا تەنهاكەوە پرسى ئەرىَ بەختەوەرى؟
 نزیك بووە، نزیكتر لە دەرگا نیگەرانەكەوە وتى
 ژیان جەنگە
 بەختەوەرى ساتە دەبێت بیگرى
 جوانییە دەبێت بینۆشى، سۆزە دەبێت بەشى بكەی
 قەناعەتە دەبێت دروستى بكەى
 بەختەوەرى پەیژەیە وەرە با پێكەوە بەسەریدا هەڵگەڕێین
.
 ئەگەر ورد بڕوانینە ئەم شیعرە هەر لە لەحزەى دەست پێكردنەوە پرسیارێك دە وروژێنێت بۆ بەختەوەرى، چونكە بە بڕواى شاعیر بەختەوەرى هەمیشە لەژێر چەترى پرسیاردا بووە، ئەوەتا دەڵێت دەنگێگ بە نیگەرانییەوە پرسى ئەرىَ بەختەوەریت؟ بۆیە هەمیشە بەختەوەریى لاى ئەو وەك لاى "هایدگەر" رێژەییە بەختەوەرى لەگەڵ ئەوەى دەكرێت نەبێت و دەشكرىَ هەبێت، بەڵام دەشكرێت هەردووكیان بێت بەرێژەیەكى كەم. دواتر هەر ئەم دەنگە نزیكتر دەبێتەوە و پێى دەڵێت "ژیان جەنگە"،ئایە ژیان جەنگە بە ماناى ئەوەدێت ژیان جەنگى تێدایە یان بە ماناى ئەوەى ژیان جەنگى پێویستە، هەرچەندە ئەو وشەیەى شاعیر لە بەدیلى كۆششدا دایدەنێت كە جەنگە، ئەم وشەیە وشەیەكى بێزارە، بەڵام بۆ ئەوەى خوێنەر تووشى بیركردنەوە بكات، وشەى جەنگ دادەنێت، بۆیە تواناى شاعیر لێرەوە دەردەكەوێت، كە یارى لەگەڵ وشەكاندا دەكات، دەكرا  لە جێگەى جەنگ كۆشش دابنرایە، بەڵام ئەوەندە گرنگى بۆ فیكرى خوێنەر نەدەبوو، بۆیە لە بەدیلى جەنگدا ئەگەر كۆششى لە بەردەمى خوێنەردا دابنایە خوێنەر تووشى راوەستان نەدەبوو، بۆیە یەكێك لە كارە گرنگەكانى شاعیر هەمیشە راوەستاندنى خوێنەر بووە لە ئاست بیركردنەوە لە مەخزاى وشەكانیدا. "بەختەوەرى ساتە دەبێت بیگرى"، ئەوەش هەر ئەوەیە كە بەختەوەرى رێژەییە، دەكرێت ساتێك هەتبێت ساتێكیش لێت دوور، "قەناعەت دەبێت دروستى بكەین" ئەوە ئەو رستە هەرە جوانەیە كە بە بڕواى من ئەگەر لە شیعرەكەدا نەبوایە شیعرەكەى بە شێوازێكیتر دەگۆڕى، دەكرێت شاعیر بەراورد بكەین بە وەستایەكى دیوار، ئەگەر هەندێك بەرد لەجێى خۆى دادەنرێت، ئەوا بێگومان دیوارەكەى لار دەبێت، بۆیە بە بڕواى من شاعیر زۆر لە وەستایى دیوارەوە نزیكە لە دانانى وشەكان و رستەكان، هەر لێرەوە ئەگەر تەماشا بكەین دەبینین "نەزەند" وەستایەكى كارامەیە لەم رووەوە.  "بەختەوەرى پەیژەیە وەرە باپێكەوە بەسەریدا هەڵگەڕێین"، ئالێرەوە دەبینین شاعیر بڕواى بەوە هەیە كە بەختەوەرى پێویستى بە ماندوبوون هەیە، بۆیە شاعیر بە پەیژەیەك وەسف دەكات، دەبێت لە یەكەم پلیكانەوە پێیدا سەركەویت هەمیشە بەختەوەرى دەبێت لە یەكەمەوە بۆی بچیت. دواتر شتێك كە زۆر گرنگە لە بیرى نەكەین ئەویش ئەوەیە هەمیشە شاعیر بۆ هەر شوێنێك كە نزیكى بكاتەوە لە خۆشبەختى ئەوا داوا دەكات ئیمەش لەگەڵیدا بچین، ئەمەیش وەزیفە بەخشینە بە شیعر كە پێمان دەڵێت، خۆشبەختى لە وێدایە لێرەوە دەبێت بۆی بڕۆین، لە كوێوە پێیدا سەردەكەوین كە لە شیعرى كوردیدا شیعر زۆركەم ئەم وەزیفەیەى هەبووە، بەڵكو شیعر روتكراوەتەوە لە هەر پەیامێك، هەندێك لایانوایە شیعر بە هیچ كلۆجێك وەزیفەى نییە، ئەوان پێیانوایە دانانى مەرج بۆ شیعر وەك ئەوە وایە تۆ وەزارەت بیت و مۆڵەت ببەخشیتە شیعر، ئەوان ئەوەندە ساویلكانە دەڵێن كە گوایە گوتت شیعر دەبوو وابكات یان كارێكى وای بكردایە پێیانوایە ئەوە بۆ حزب دەبێت، چونكە شیعر حزب نییە تا داواى پەیامى لێبكەیت، دواجار شیعر لەكن ئەوان وەزیفەیەكى كۆمەَڵایەتى واقیعى نییە، ئا ئەم پەیامە ساویلكەیەى رۆشنبیرى كوردى بۆ شیعر شیعر دادەبڕێت لە هەموو ئەركێك كە بە بڕواى من هەرشتێك كە دروست بووە بۆ ئامانجێك هاتووە یان دروستكراوە، بەتایبەت شیعر لەكن شاعیرانى وەك"هیمۆرۆس، سۆفۆكلیس یاخود دانتى یان گۆتە و هۆڵدرلین" ئامانج بوو، بۆ ئەوەى بە رێگەى شیعرەوە پەیامە ئینسانییەكەیان بگەیەننە مرۆڤ، هەر بۆیەش "نەزەند" لەلاى من هەمان وەزیفەى بەخشیوەتە ئینسان لە رێگەى شیعرەوە.

 سەرچاوەكان
 *خەمە جڤاتیەكان گفتوگۆ لەگەڵ فاروق رەفیق
 *نەزەند بەگیخانى (سورى مانا)  كۆمەڵێك چاوپێكەوتن
 *نەزەند بەگیخانى" ستایش" شیعر
 *گفتوگۆ لەگەڵ ناڵە حەسەن
 *رۆژنامەى كوردستان راپۆرت
 *گۆڤارى ئاییندە ژمارە 82
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.