ئایا پێشنووسی دەستوور لەئاستی چاوەڕوانیەکانی ….

  ئایا پێشنووسی دەستوور لەئاستی چاوەڕوانیەکانی خەلکی کوردستان دایە؟    
    

سه‌رنجێکی کورت:
دوای بڵاوبوونه‌وه‌ی ڕه‌شنووسی یه‌که‌می ده‌ستووری هه‌رێمی کوردستان له‌ ساڵی 2006 دا ، وه‌کوو به‌شداریه‌ک له‌باسه‌کانی ئه‌وکاته‌دا سه‌باره‌ت به‌و مه‌سه‌له‌یه‌ ، ئه‌م وتاره‌م نووسی. به‌له‌به‌رچاوگرتنی سه‌رهه‌ڵدانه‌وه‌ی سه‌رله‌نوێی هه‌مان باس پێم باش بوو سه‌رله‌نوێ هه‌مان بابه‌ت بڵاوبکه‌مه‌وه‌.
بایەخی دەستوور
دەستوور لەسیستمە سیاسیە پێشکەوتووەکاندا بایەخێکی تایبەتی وکەم وێنەی هەیە. ئەو بایەخە لەوشوێنەوە سەرچاوەئەگرێ کە دەستوور نەخشەیەکە کە لەسەر بنەمای ئەو سەرجەم دام ودەزگا ودامەزراوە ویەکە کۆمەڵایەتی وسیاسی وئابووریەکان، پەیوەندی نێوان هاووڵاتی ودەسەڵاتی سیاسی ، ماف وئەرکەکانی هەردوولا، چوارچێوە ومەودای ئازادیە گشتی وتایبەتەکان ، وبەکورتی سەرجەم سیما سیاسی وئابووری وکۆمەڵایەتیەکانی هەر کۆمەلگایەک دیاری ئەکات . بەو مانایە دەستوور هەم نەخشەیەکە کە بەپێ ی ئەو ساختمانی ووڵات وکۆمەلگە لەسەر ئەو بنیات ئەنرێت وهەم باڵاترین مەرجەعی یاساییە لەسیستمی سیاسی ویاسایی هەر ووڵاتێکدا وسەرچاوە وئیلهام بەخشی گشت یاساکانی ترە .
 بەڵام گشت ئەوانە چەند پێش مەرجێکی زۆر لە خودی دەستوور گرنگتریان پێویستە ئەگینا تەنانەت دەستوورێک کە لەسەر قوولترین وفراوانترین ومۆدرین ترین بناغەش داڕێژرابێت بە ئەندازەی بەهای ئەو کاغەزانە نرخی نیە کە تیا نووسراوە .
 گرنگترین پێشمەرج بۆ بوونی هەر دەستوورێک ئەوەیە کە تا چ ئەندازەیەک  لەو سیستمە سیاسیەدا کە لەو شوێنە یا ووڵاتەدا زالە بەهایەک بۆ یاسا وویستی خەلک وسەروەری یاسا دائەنرێت .
 لەلایەکی ترەوە شتێکی بەلگە نەویستە کە دەستوور وگشت یاساکان ڕەنگدانەوەی بەرژەوەندی ئابووری ، مەرامی سیاسی و هەولی لایەن وهێزی سیاسی وکۆمەڵایەتی جۆراوجۆرن بۆ پەیداکردنی جێگەیەکی سیاسی پتەوتر لە سیستمی سیاسی ئەو ووڵاتەدا یا فراوانکردنەوەی دەسەڵاتی سیاسی وئابووری چین وتوێژی تایبەت ودیاریکراو . بەو مانایە جۆر وناوەڕۆکی  دەستوور ویاساکان ڕەنگدانەوەی تەرازووی هێزی نێوخۆی چین وتوێژە کۆمەلایەتیەکانن گەرچی ئەو مەرامە چینایەتیانە بەڕوالەتی تر ولەوانە لە قالبی بەرژەوەندی گشتی میللەت یا بەدەیان تێز وبەندی یاسایی تر ویا فۆرمۆلەی دەستووری ڕازینرابێتەوە.
بەو پێیە دەستوور لەهەمان کاتیشدا چەکێکە بۆ شەرعیەت دان بە بەرژەوەندی ومەرامی سیاسی وکۆمەڵایەتی وململانێ ی چینە دەسەڵاتدارەکانی کۆمەل وبیروباوەڕی ئایدیۆلۆجی ئەوان لە قالبی یاسایی وبەناوی بەرژەوەندی گشتیەوە . گەر وانەبێ بۆچی دەستووری ووڵاتێک چوارچێوەیەکی فراوانتر دیاری ئەکا بۆ ئازادیە سیاسیەکان ، کەمترین دەسەڵات بە دەزگا وبیروباوەڕە ئاینیەکان ئەدات ، مافی ئابووری زیاتر بۆ دانیشتوانی ئەو ووڵاتە دابین ئەکات ، وسیستمێکی ئابووری تایبەت ئەکات بە بناغە بۆ ڕێکخستنی ئابووری کۆمەل و…. تاد ، کەچی یەکێکی تر بەپێچەوانەوە ؟ یا بۆ لە دوای هەر ئالوگۆڕێک لەدەسەڵاتی سیاسیدا ، یەکەم هەنگاوی لایەنی تازەی دەسەڵاتدار گۆڕین یا داڕشتنەوەی دەستوور ئەبێت ؟.
 مەسەلەیەکی تر لەپەیوەند بە دەستوور بەگشتی ودەستووری کوردستانیشەوە ئەوەیە کە فەرهەنگی سیاسی زال بەسەر عەقل وپراتیکی تا ئێستای دەسەڵاتی سیاسی ئەو ووڵاتەدا چیە ؟ پەیوەندی نێوان هاووڵاتی ودەسەڵات چۆنە ولەسەر چ بنەمایەک دامەزراوە؟ ئایا لەسەر بنەمای ترس ؟ بەدبینی بەدەسەڵات ؟ باوەڕی هاووڵاتی  بەدەسەڵات ونەترسان لە سپاردنی چارەنووسی خۆی بە دەسەڵات ؟ یا ناچاریەکی لەچەشنی بوونی مەترسیەکی دەرەکی ولەوێشەوە ناچاربوون بەوەی ملی خۆیان بدەنە دەست دەسەڵات ؟ ئایا لەسەر بنەمای ئەوەی ” چارنیە ولەمەش خراپتر هەیە ” ؟ کە ئەوانە وزۆر حالەتی تر ڕاستیەکن وناکرێ لە بواری تاووتوێکردنی پەیوەندی نێوان هاووڵاتی ودەسەڵاتدا هاشا لەبوونیان بکرێت بەتایبەتی لەکوردستاندا. 
پێشنووسی ئێستای دەستووری کوردستان
 لەو پێشەکیە گشتیەوە پێم وایە قسەکردن وهەلوێست نواندنێکی ئەکتیڤی ڕەخنەگرانە سەبارەت بە پێشنووسی ئێستای دەستووری هەرێمی کوردستان بایەخی خۆی هەبێ. بەڵام من خۆم لەوە دلنیام بایەخی بەشداری کردن لەم جۆرە باسەدا لەوەدا نیە کە چەند ئەتوانێت دەور بگێڕێ لە گۆڕینی ئەو پێشنووسە ، کە ئەوە گرنگترە ، بەلکوو بەکردەوە وبەناچاری ڕووی لەوەیە کە بتوانێ سەرنجی خەلکی کوردستان ڕابکێشێت بۆ پێویستی وبایەخی ڕەنگدانەوەی زۆرترین بەش لە مافەکانیان لە دەستووری کوردستاندا وپێوانەکردنی مەتنی دوایی دەستوور بەو پێوانەیە . ئەو ڕایەم لەسەر ئەو بنەمایە بنیات ناوە کە پرۆسەی داڕشتن ویەکلاییکردنەوە وپەسەندکردن وتەنانەت کارکردن بەپێ ی دەستوور وڕێزدانان بۆ یاسا وڕای خەلک لەکوردستانداپرۆسەیەکی دیموکراتی وشەفاف نەبوو  وئەو مەسەلانە جێگەیەکی ئەوتۆیان لەفەرهەنگی سیاسی دەسەڵاتدارەتی ئێستای کوردستاندا نیە وتاقیکردنەوەی 15 سالی ڕابووردووی هەردوو هێزی دەسەڵاتدار لەبوارەدا نموونەیەکی درەخشان نین کە لەم پەیوەندەشدا چاوەڕوانیەکی ئەوتۆیان لێ بکرێت . بەکورتی هەر کات کەسێک بیەوێت بەویژدانەوە فایلی سەرپێچی لە یاسا وڕادەی یاساشکێنی لە کوردستاندا هەلداتەوە پێم وایە پێش هەمووان ئەبێ پەنجە بۆ دەسەڵاتدارانی ئێستای کوردستان درێژبکات .
 هەر بۆ نموونە: ئایا هیچ کەس زانیویەتی لە 15 سالی ڕابووردوودا داهات ودارایی ئەم ووڵاتە چۆن وچەند بووە ؟  ئایا ئەو دام ودەزگایانەی کە بۆ ئەو بوارە تەرخان کراون هەمووی فۆرمالی نەبوونە ولەپشتەوە دەستی شەبەح ئاسای حیزب ودەسەڵات و بنەمالە وسەرۆک حیزب دەوری یەکەمیان نەبووە ؟ ئایا جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان لەیەکتر کە سیمایەکی شارستانی دەسەڵاتە سیاسیە هاوچەرخەکانە لەقسەی سەر کاغەز هیچی تر بووە ؟ ئایا شەفافیەت ودەسەڵاتی یاسا ( تەنانەت ئەو یاسایەش کە خۆیان وەکوو دەسەڵاتی دەولەتی دایان ڕشتووە یا ئەوەی لەبەرنامە حیزبیەکانیاندا هاتووە ) نەک لە هەموو کوردستاندا بەلکوو لەیەک کارگە ، قوتابخانە ، دائیرە ، یا ناحیەیەکی بچووکیشدا ، پەیڕەوی لێکراوە ؟ ئایا لەم سیستمە سیاسیەی کوردستاندا لەڕووی ئابووریەوە شتێک هەیە ناوی ( بودجە – میزانیە ) بووبێت ( بەڵام نەک لەسەر کاغەز ) ؟ . ئایا زیندانی نهێنی لەکوردستاندا هەیە وبەگشتی کام یاسا کاروباری زیندانەکان ڕێک ئەخات ؟ .
 ئەوانە ودەیان پرسیاری تری زۆر چارەنووس ساز جارێکی تر بەناچاری بەپەیوەند بە گفتوگۆ لەسەر مەسەلەی دەستوورەوە خۆیان ئەسەپێنن بەسەر مێشک وبیرکردنەوەی هەر ئینسانێکدا کە هەموو شتێک بە محەکی بەرژەوەندی خەلک وئاسوودەیی وبەرژەوەندی ئەوان وپێویستی بنیاتنانی سیستمێکی سیاسی مۆدێرن وشارستانیانە لە کوردستاندا ئەپێوێت .
 کاتێک باسی مەسەلەی دەستوور لە ووڵاتانی بابەتی کوردستان دێتە ئاراوە ، بێ ئیرادە وڕاستەوخۆ پێش بیرکردنەوە لەناوەڕۆکی خودی دەستوور ، بیری هەموو کەسێک ئەچێ بۆ لای شتێکی لەو گرنگتر : ئایا دەستوور شیعارێکە بۆ بازاڕ گەرم کردنی سیاسی ؟ بۆ داپۆشینی فەشەلی سیاسی تا ئێستای دەسەڵات ؟ ئایا دەستوور منەتێکە ودەسەڵات ئەیکات بەسەر هاووڵاتیدا یا مافێکە وئێستا درەنگ وەخت بیریان هاتۆتەوە ؟ ئایا قۆناغی تا ئێستای دەسەڵاتی سیاسی پێش دەستوور ناوی چی لێ ئەنرێ ولەڕیزی کام لە سیستمەکانی دنیادا پۆلین ئەکرێت ؟ لەهەموو ئەوانەش گرنگتر ئەو پرسیارەی خەلکە : ئایا دەستوور نرخێکی هەیە ودەسەڵاتداران خۆیان پەیڕەوی لێ ئەکەن ؟ ئایا وای لێ دێت بلێین قۆناغی پێش ودوای دەستوور 2 قۆناغی زۆر جیاواز بوون لەیەک ؟ ئایا دەستوور کۆتایی بەپاشەگەردانی ئێستای دەسەڵاتدارەتی وحوکمڕانی سیاسی لە کوردستاندا دێنێت ؟ ئایا قۆناغی دوای پەسەندکردنی دەستوور ئەبێ بە قۆناغێک کە ( هاووڵاتی بوون ) بکرێ بە پێوەر بۆ دیاریکردن وکارپێکردن بە بنەمای ( ئەرک  و  مافەکان ) ؟ ئایا قۆناغی دوای داڕشتن وپەسەندکردن وکارکردن بەدەستوور ئەبێتە قۆناغی کرانەوەی بوار بۆ بەشداری ڕاستەقینەی خەلک لە ژیانی سیاسی ودیاریکردنی چارەنووسی خۆیاندا یا هەروا لەپەراوێزی هیمەت ودەسەڵاتی حیزبدا ئەمێننەوە ؟ ئایا لەپێشەوە خودی هەردوو زلهێزی سیاسی دەسەڵاتدار لەمەودوا دەستوور ئەکەن بە بنەمای دەستاودەستکردنی دەسەڵات وئیتر قۆناغی پاشقول وپیلانی ژێربەژێر ونیمچەئاشکرای سیاسی بەسەرئەچێ ؟
 گەر دەستووری هەرێمی کوردستان نەتوانێ ئەو ڕۆلە بگێڕێ ئیتر بەکردەوە بایەخێکی ئەوتۆی نیە وئەویش ئەچێتە پال ئەو دەیان بەرنامە ودام ودەزگا و یاسایانەی کە باری ناهەمواری ئێستای کوردستان ئەڕازێننەوە وبۆ گیان ئینسانی بەدبەختی کورد بەرهەمی دێننەوە .
دیارە خودی داڕشتنی پێشنووسی دەستوور وکارکردن بەپێی دەستوور لە کوردستاندا خۆی سەرەتا وهەنگاوێکی ڕوولەپێشە وئەتوانێ ژیانی سیاسی وکۆمەڵایەتی خەلک لەکوردستان و ململانێی خەلک ودەسەڵات بباتە قۆناغێکی نوێ واتە قۆناغی ( دەسەڵاتی یاسا ودام ودەزگا ) کە چوارچێوەیەکی شارستانیانەترە بۆ پێناسەکردنی پەیوەندی نێوان هاووڵاتی ودەسەڵات بە تایبەتی بەبەراوود لەگەل دەسەڵاتی حیزبی کە تا ئێستاش شێوازی ڕاستەقینەی دەسەڵاتە لەکوردستاندا .
 ئایا ئیسلام شوناسی زۆرینەی خەلکی کوردستانە ؟
پرۆژەی دەستووری هەرێمی کوردستان – عێراق لە پێشەکیەکی درێژ و160 مادەە پێکهاتووە کە چۆتە سەر زۆر مەسەلە ولایەنی پێویست وزۆریشی پشت گوێ خستووە .  
 هەلدانەوەیەکی لاپەڕەکانی پرۆژەی دەستووری ئێستا بەگشتی واخۆئەنوێنێ کە نووسەرانی هەولیان دابێ  بەڕوالەت لەچوارچێوەی فەلسەفەی لیبرالی بۆ داڕشتنی دەستووردا بیگونجێنن. بەڵام سەرەتای دەستوورکە بە ڕستەی ( بەناوی خوای گەورە ومیهرەبان ) دەست پێ ئەکات کە نە لەڕووی تکنیکیەوە پێویستە ونە ئەتوانێ ئەو مەبەستەش بپێکێ کە دلی هیچ لایەنێکی ئیسلامی ڕازی بکات چونکە لەپێشەوە ناوەڕۆکەکەی بەدلی ئەو جۆرە لایەنانە نابێت .
ئەو ترش وخوێ ئاینی وئیسلامیەی کە لە هەندێ شوێنی پرۆژەکەدا هاتووە جگە لە هەولێکی خراپ  بۆ یاری کردن بە هەست وسۆزی دواکەوتووانەی ناو کۆمەلگای کوردستان وسەرنج ڕاکێشانێک  وهەولێک بوڕازی کردنی هێزەکانی ئیسلامی سیاسی لەکوردستان هیچ حیکمەتێکی تر نیە لەهاتنیان . بەڵام گەر لەوە بترازێ هێنانەوەی ئەو دەستەواژە وڕستە ئاینیانە قورساییەکی خراپ ئەخاتە سەر خودی دەستوورەکە وپەیامێکی خراپیشە بۆ ئەو توێژە بەرینەی خەلک کە ئومێدی ئەوەیان ئەخواست کە دەستووری هەرێم لەقالبێکی مۆدێرن وشارستانیانەدا دابڕێژرێت . بۆیە نووسەرانی پرۆژەکە بەهێنانەوەی فۆرمۆلەی وەکوو ( خوای بەخشندە ) یا باس کردن لەو ئازادیانەی کە ( خوا بە ئادەمیزادی بەخشیون !!) ئەو ترسە لە دوو توێی دلی خەلکی ئازادیخوازدا دروست ئەکەن کە دەستوور سەرەنجام بکرێ بەبابەتی سات وسەودایەک لەگەل لایەنە سیاسیە ئیسلامیەکانی ناوخۆی کوردستان یا هاوپەیمانە ئیسلامیەکانی عێراق یا ڕازیکردنی دلی ووڵاتانی دەوروبەر .
هەر سەبارەت بەمەسەلەی ئایین وئیسلام مادەی 7 ئەلێ ( ئەم دەستوورە پێدائەگرێ لەسەر شوناسنامەی ئیسلامی زۆرینەی گەلی کوردستان ) .
مەسەلەی ( شوناس _ هویە ) مەسەلەیەکی ووردە وخالی کۆبەندی زۆر بیروڕا وسەرنجە . من لێرەدا چەند شتی خێرایان لەسەر ئەلێم .
 یەکەم : گەر ڕاست بێت کە ئیسلام شوناسی زۆرینەی خەلکی کوردستانە ( کە من ڕایەکی تری جیاوازم هەیە ودواتر کورتەکەی باس ئەکەم ) ئەوە ئیتر ئەبێ بە باشترین بەلگە بەدەستی زۆر لایەنەوە بۆ پێویستی دامەزراندنی حکوومەتێکی ئیسلامی . ئەم شایەدی دانە خۆڕاییە لەسەر شوناسی ئیسلامیی گەلی کورد سابیقەیەکی ترسناکە ویەکەم جارە لەبەلگەنامەیەکی یاسایی هەرەبەرزدا ولەلایەن لایەنێکی سیاسییەوە  کە ئەلێ من هەلبژێردراوی ئازادانەی خەلکی کوردستانم ،  ئاوا ڕاشکاوانە چەکێکی خۆڕایی ئیمزا بکات .
 دووەم : سبەی ڕۆژ یا لەداهاتوویەکی دوورتردا ولەوەرچەرخانە مێژوویەکانی داهاتووی پڕلەئالوگۆڕ وگێژاوی ناوچەکەدا وبەتایبەتی ئەو ووڵاتانەی کەکوردیان بەسەردا دابەشکراوە ، ئەتوانرێ ئەم مادەیەی  دەستوور وەکوو بەلگەیەکی خۆڕایی ، لەلایەن ( خاوەن مال ) ەوە ،  بهێنرێتەوە بەرانبەر بە هەرداخوازیەکی گەلی کورد یا کوردستان بۆ جیابوونەوە ودامەزراندنی کیانێکی سەربەخۆ ( دیارە لە پال زۆر بیانووی تردا ) بەوبیانووەوە کە ئەو کاراکتەرە هاوبەشەی گەلی کوردستان  لەگەل تورکیا وعێراق وئێران وسووریا کە ئێوە باسی ئەکەن خۆی پالپێوەنەر وبەلگەیە بۆ مانەوە لەچوارچێوەی ئەم دەولەتانەدا کە هەمیشە پێ لەسەر هەمان شوناسی هاوبەش دائەگرن وخۆیان لە ئێوە زیاتر بە خاوەنی ئەو شوناسە ئەزانن.
 گەر ئەمڕۆ خودی هێزە دەسەڵاتدارەکانی کوردستان بەدوای بەلگەیەکی مێژوویدا ئەگەڕێن بۆ سەلماندنی ئەوەی کە کوردستان لە فڵانە قۆناغی مێژوویدا جوغرافیایەکی  جیاوازی هەبووە ولەباسە دەستووریەکانی ئەمڕۆی عێراقدا بەنموونە بیهێننەوە بۆ سەلماندنی داخوازیەکانیان ، ئەوە ڕەنگ بێ لەداهاتوویەکی پەنجا سالی تردا یەکێک هەر ئەم مادە دەستوریە بە نموونە بهێنێتەوە کە کورد بەشێکە لە گەلی موسولمانی ناوچەکە وبەوشێوەیە داخوازیەکانی بەوبیانووەوە پێشێل بکات وسوود لە بەلگەنامەیەکی یاسایی گرنگی وەکوو ئەم دەستوورە وەربگرن کە (( نوێنەرانی هەلبژێردراوی کورد )) خۆیان وزۆر ئازادانە ولەپەرلەمانەکەی خۆیانەوە بێ هیچ فشارێک پەسەندیان کردووە.
 خومەینی هەر بەپێداگرتن لەسەر ئەو شوناسە ئاینیەی گەلی کورد هاشای لەمافەکانی کوردی ئێران ئەکرد وپێم وانیە کە لەداهاتووشدا نموونەی ئەو جۆرە کەلک وەرگرتنانە لە  ( شوناسی ئیسلامی خەلکی کوردستان ) کەم بن .
 سێیەم : کام مەرجەع ، کامە دەنگدان وڕیفراندۆم سەلماندوویەتی کە ( ئیسلام شوناسی زۆرینەی گەلی کوردستانە ) ؟
 لەڕاستیدا ئەوە ڕەنگدانەوەی بیروباوەڕی نووسەرانی ئەم دەقە نیە بەقەد ئەوەی کە ڕەنگدانەوەی بەرنامە وبیروباوەڕی هێزی دەسەڵاتداری ئەمڕۆی کوردستانە واتە پارتی دیموکراتی کوردستان ویەکێتی نیشتیمانی کوردستان . ئەوە داتاشین وداسەپاندنی ئەو ( شوناس ) ەیە بەسەر گەلی کوردستاندا لەلایەن ئەوانەوە ( نەک لەلایەن ئەو دەولەتانەوە کە ئیسلام بەشێکە لە ئایدیۆلۆجی ڕەسمیان )  ئەگینا ئەو ( زۆرینە ) یەی مادەی 7 ی ئەم پێشنووسە باسییان ئەکا نە پرس وڕایەکیان پێکراوە ونەکەسیش گوێ ی لەقسەیان گرتووە لەم بوارەدا .
 چوارەم : بێ ئەوەی لەم پەیوەندەدا بچمە ناو باسێکی هەمەلایەنەوە لەسەر مەسەلەی شوناس ومێژوو وقۆناغەکانی ئیسلام لەکوردستاندا ، من پێموایە کە ئیسلام هەر لەسەرەتاشەوە ئایدیۆلۆجیەکی تایبەت بووە بۆ چەندین بزووتنەوەی سیاسی کۆن وهاوچەرخ لە ناوچەکەدا کە لەم سەردەمەدا ئیسلامی سیاسی بەتایبەت وناسیونالیزمی عەرەبی بەرچاوترینیانە. گەرچی ئەم ئایدیۆلۆجیە ( ئیسلام ) لەقالبێکی  ئیلاهی وئاینیدا فۆرمۆلەکراوە بەڵام ئەمە لەو ڕاستیە ناگۆڕێت کە لەهاوکێشە سیاسیە کۆن وهاوچەرخەکانی ناوچەکەدا ، لەدوای هێزە ئیسلامیە سیاسیەکان ، زۆرترین خێری بۆ بزووتنەوەی ناسیونالیزمی عەرەب داوەتەوە .
 ئەوەندەش بگەڕێتەوە سەر باسە ئەسلیەکە کە مەسەلەی دەستوور ومادەی حەوتەمە ئەوە من پێم وایە هاتنە مەیدان لە کێشە سیاسیە قوولەکانی ئەمڕۆی ناوچەکەدا بە چەکی ( شوناسی ئیسلامیی گەلی کوردستان ) لەسەرەتاوە قومارێکی دۆڕاو وهەولێکی بەخەسارچووە .
 گەر هێزە سیاسیەکانی پشت ئەم دەستوورە پێیان وابێ ئەوە جۆرێکە لە پراگماتیزم وسیاسەتی ( هونەری خۆگونجاندن ) پێم وایە ئەویشیان کورتبینیەکی ترە چونکە بردنەوەی بۆربۆرێنێکی لەوجۆرە لەگەل ئەو بزووتنەوە ودەولەتانەدا کە کوردستانیان بەسەردا دابەشکراوە بە چەکی ( شوناسی ئیسلامی ) ئەستەمە وئەنجامەکەی شکستی حەتمیە ولەهەموو حالەتێکدا ئەوان لەوجۆرە شەڕەدا براوە ئەبن .
 دەلیلی ئەوەش ڕۆشنە : هەم بەوهۆیەوە کە ئیتر ئیسلام لەگەل ئایدۆلۆجی ناسیونالیستی ئەواندا بەتەواوی تێکەل بووە ، وهەم بەودەلیلەش کە خودی بیروباوەڕی ئیسلامی وتەفسیرە جیاوازەکان لە ئیسلام پایگایەکی بەهێزیان تەنانەت لەناو خەلکی ئەو ووڵاتانەدا هەیە ( بەپێچەوانەی کوردستانەوە )  وهەم بەوهۆیەشەوە کە پاش  بەسەرچوونی تەمەنی هەیمەنەی ناسیونالیزم لەناو ئەو ووڵاتانەدا یا ئیسلامی سیاسی بووە بەهێزی یەکەم یا ناسیونالیزم زیاتر لە جاران خۆی ئیسلامیزە کردووە . 
لەسۆنگەی گشت ئەوانەوە ئیتر هەولدانی دەسەڵاتی سیاسی کوردی بۆ کەلک وەرگرتن لە چەکی  ئیسلام ( جگە لە زیانی بێ وێنەی ئەو جۆرە سیاسەتە بۆسەر خەلک ) لەدرێژماوەدا پایگای خۆشیان لەق ئەکا وشەرعیەتی نفووزی خۆشیان لەبەرانبەر بزووتنەوە ئیسلامیە ناوخۆ ودەرەکیەکان و ووڵاتانی ناوچەکەشدا ، ئەباتە ژێر پرسیارەوە . 
 پێنجەم : وەکوو پێشتر ووتم ئیسلام دەمێکە ئەو قالبە ئاسمانیەی تێپەڕاندووە و سیما سیاسیە ( سەرزەمینی ) یەکانی خۆی بەرجەستەکردۆتەوە .
لەوڕوانگەیەوە ناساندنی ئیسلام ، وەکوو دیاردەیەکی( گۆڕاو _ متغیر ) ، بەشوناسی خەلک ، کە ئەمیان دیاردەیەکی ( نیمچە نەگۆڕ )ە ، هەولێکە ئەچێتە خانەی ئایدیۆلۆجیەوە واتە بەشێکە لە تەنگەبەرکردنەوە ولەکۆتدانی شوناسی گەلی کوردستان بەهەموو تفاعلاتەکانی ناو ئەم گەلە وبزووتن وئالوگۆڕەکانیەوە .
 جێگە وشوێنی ئیسلام بەو مانایەی وەکوو ژێرخانێکی ئایدیۆلۆجی وسیاسی وهەروەها وەکوو کەلتوورێکی ناو خەلک لەکوردستاندا لە گۆڕانی هەمیشەییدایە وبووە . لە قۆناغی بیستەکانی سەدەی پێشوودا جۆرێک بووە ولە سیەکان وچلەکان وپەنجاکانی  هەمان سەدەدا ودوای بڵاوبوونەوەی بیروباوەڕی   ناسیونالیستی ، دیموکراتی ، و سۆسیالیستی لەکوردستانی عێراقدا ، ئەو جۆرە ئیسلامە چ لەناو خەلکدا وچ وەکوو ژێرخانی ئایدیۆلۆجی بزووتنەوە سیاسیەکان ، گۆڕاون . هەر لەژێر تەوژمی ئەو ئالوگۆڕە فکری وژێرخانیانەدا لە 1956 دا هێزێکی کۆنسێرڤاتیڤی وەکوو پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراق لە پەیڕەو وپرۆگرامەکەیدا ڕای ئەگەیاند کە ئەو پشت ئەبەستێ بە سۆسیالیزمی زانستی .
بەڵام لەنەوەتەکاندا جارێکی تر هورووژمی ئیسلامگەرایی کوردستانیش ئەگرێتەوە وکاریگەری لەسەر پەیکەری کۆمەڵایەتی خەلکەکەیشی دائەنێ وبۆ یەکەمجار ئەحزابی سیاسی لەسەربنەمای ئایدیۆلۆجی ئیسلامی وبۆ دامەزراندنی سیستمی سیاسی ئیسلامی لەکوردستاندا ( عێراق ) دائەمەزرێن .
بەپێچەوانەی حەفتاکانەوە کە بۆ نموونە ژنان لە سلێمانی یاداشتنامەیان ئەدا بە پارێزگاری ئەو کات بۆ لابردنی بانگی بەیانیان لەمزگەوتەکانەوە بەوهۆیەوە کە ئەبێتە مایەی بێزارکردنی ئەوانەی نوێژناکەن ، ڕووکردنە ئیسلام لەنەوەتەکاندا پەرەئەسەنێت وئەوەش بازووی هێزە سیاسیە ئیسلامیەکان بەهێز ئەکات وتەماعیان بۆ دەسەڵات ئەباتەسەر .
بەومانایە شوناسی ئیسلامی دیاردەیەکی ( گۆڕاو ) ە وڕەنگدانەوەی تەرازووی هێزی سیاسی وکێشمە کێشە فکری وسیاسی وکەلتوورییەکانی ناو کۆمەلە لە هەر قۆناغەدا ( جگە لە کاریگەریە دەرەکیەکانی تر )  وناکرێ لەسەنەدێکی یاسایی وەکوو دوستووردا ( کە سیمایەکی نیمچە نەگۆڕ تری هەیە ) بێتەوە .
ئەوە جگە لەوەی کە شوناسی ئایینی ناکرێ بەسەر تەواوی کۆمەل وگەلێکدا داببڕێت بەلکوو بڕوابوون یا نەبوون بەئایین مەسەلەی تاکە کەسەکانە وئەبێ لەبواری مافە فەردیەکاندا بێت ئەویش بەو مانایەی کە ئایین ( جا مەرج نیە ناوی ئیسلام هەر ببرێتیش ) وبڕواهێنان یا نەهێنان پًێ ی مەسەلەیەکی تایبەت بەهەرکەسە ( وەکوو تاک ) ودەولەتیش کاری پێوەی نیە نەک ئەوەی ئیسلام داببڕی بەسەر سەرجەم خەلکی کوردستاندا .
سیستمی ئابووری کوردستان  ومافە کۆمەڵایەتیەکان
ماددەی 15ئەلێت ( هەرێمی کوردستان پێش ئەبەستێت بە سیستمی ئابووری ئازاد ومۆنۆپۆلکردن وچەوسانەوە تیایدا قەدەغەیە ومنافسەی ئازادی ڕەوا تیایدا پارێزراوە) .
 من لێرەدا ناچمە سەر باسکردن لەسەر بنەما ئابووری وئایۆلۆجی وفەلسەفەیەکانی ( سیستمی ئابووری ئازاد ) و ( مۆنۆپولکردن ) یا ( منافسەی ئازاد ) چونکە لەناوەڕۆکی باسەکە دوورمان ئەخاتەوە .
 ئایا بەپێ ی کام فەلسەفەی ئابووری ئەتوانرێ لەچوارچێوەی ( سیستمی ئابووری ئازاد ) دا ڕێ لە  (مۆنۆپۆلکردن – احتکار ) بگیرًێ ؟  میکانیزمی قەدەغەکردنی ( چەوسانەوە ) لەسایەی ئەو سیستمەدا چیە ؟ ئایا سەرەنجامی مەنتیقی منافسەی ئازاد سەرهەلدانی دیاردەی مۆنۆپۆلکردن نیە ؟ ( چونکە ئاشکرایە کە منافسە مۆنۆپۆلکردن بەرهەم دێنێت) .
 دیارە نووسەرانی پێشنووسەکە لێرەدا مەبەستیان لەپیادەکردنی مۆدیلی ئەمریکی یا یابانی نیە کاتێک باس لە سیستمی ئابووری ئازاد ئەکەن وبەناچار ئەبێ کۆپیەکی تری وەکوو ئابووری بازاڕی ئازادی وەکوو فلیپین وتورکیا لەکوردستاندا لەبەرچاوبگرن .
لە  کوردستانێکدا  کە ئابووریەکی تەقلیدی دواکەوتووی هەیە ، کەلەکەی سەرمایە تیایدا زۆر لاوازە ، ژێرخانێکی ئابووری ساز وئامادەی نیە بۆ ڕووتێکردنی سەرمایەی دەرەکی ، کەرتی دراوی ( نقدی ) ومالی خاوەنی هیچ میکانیزمێکی ڕێکخستنی وەکوو سیستمی مالی کرێدیت وبانکی گشتی وئەهلی ومەرکەزی نیە ، سەرمایەی پێشەسازی تیایدا لەئاستی نەبووندایە ، سیستمی بازرگانیەکەی زۆر دواکەوتووە ، وبەتایبەتیش کە 30 سال دەسەڵاتی بەعس ژێرخانی ئەم ووڵاتەی یا کاول کردووە یا ووشیارانە بە دواکەوتوویی هێشتوویەتیەوە و 15 سالیشە دەسەڵاتی کوردی بە عەقلیەتی دۆشینی ئابووری ودارایی کوردستان چاوی بڕیوەتە ئەم مەسەلەیە و … تاد ، باسکردن لە سپاردنی ئەو مەسەلە چارەنووس سازە بە میکانیزمی بازاڕی ئازاد ئیتر خۆی کالفامیەکی سەیرە .      
 ئەرکی ئارایشدانەوە بە ژیانی ئابووری کوردستان بەو بارودۆخە وبەو پێشینەیەوە کە هەیەتی لەچوارچێوەی سیستمی ئابووری ئازاد ومنافسەی سەرمایە تایبەتیەکاندا یانی درێژەدان بەو پاشاگەردانیە ئابووریەی ئێستا و ئازادکردنی دەستی ئەو ( تاقمە مالی – طغمە مالیە) یەی کە لەپەنای ئەحزاب ودەسەڵاتی سیاسی لەکوردستاندا پێگەییون .
 بەپێچەوانەوە لە بارودۆخێکی وەکوو کوردستاندا ئەبێ دەولەت ونیزامی سیاسی دەسەڵاتدار ستراتیجیەکی ئابووری ڕۆشن و ( پلانی مارشالێکی ) گەورە وگران و ورد وهەمەلایەنەی هەبێ بۆ بنیاتنانەوەی ئابووری کوردستان کە کەرتی گشتی دەوری دینەمۆ و دلی زیندووی چالاکی ئابووری بێت وبتوانێ کەرتی تایبەتیش لەچوارچێوەی ستراتیجی بنیات نانەوەی هەمەلایەنە وهەیکەلی ئابووری ووڵاتدا بەدوای خۆیدا ڕابکێشێت . سەرمایەیەکی مالی و نەقدی زۆر وزەبەند کە لەداهاتی نەوتی ناوخۆ یا بەشی داهاتی کوردستان لە داهاتی نەوتی عێراق دابین ئەبێت بوارێکی گونجاو بۆ ئەو ڕۆلە پێشڕەوە ئابووریەی کەرتی گشتی خۆش ئەکات . دیارە تا ئێرە هەردوو مۆدێلەکە هەر لەچوارچێوەی سیستمی سەرمایەداری  ومیکانیزمەکانی کارکردی ئەو دەرناچن بەڵام ئەوە لایەنێکی تری باسەکەیە .
 بەکورتی بووژانەوەی ژێرخانی ئابووری کوردستان بەبێ گورجکردنەوەی کەرتی گشتیەکی پان وپۆڕ وبەبێ بوونی ستراتیجیەکی ڕۆشن بۆ بووژانەوە وبنیات نانی ئابووری کەتایبەتمەندیەکان باری ئابووری وکۆمەڵایەتی وسیاسی کوردستان لەبەرچاوبگرێ کارێکی نەک هەر سەخت بگرە ئەستەمە . سپاردنی ئەو ئەرکە قورس وستراتیجیە بە سیستمی ئابووری ئازاد وکەرتی سەرمایەی تایبەتی ( طفیلی ) هەم وەهمێکی گەورە وهەم تێنەگەیشتن لەتایبەتمەندیەکانی بارودۆخی کوردستان و هەم لەهەمووشی گرنگتر ڕەنگدانەوەی ئەو لەرزۆکیە سیاسیەی دەسەڵاتدارانی ناسیونالیزمی کوردستانە کە نایانەوێ یا ناوێرن هیچ هەنگاوێکی ستراتیجی وا بهاوێژن کە بۆنی جیابوونەوەی کوردستانی لەدواڕۆژدا لێ بێت کە ڕەنگ بێ قایمکردنی ئەو پێگە ئابووریەی ناسیونالیزمی کورد لەزۆر ناوەنددا بەهەنگاوێک بەو ڕاستایەدا لێکبدرێتەوە .
 بەڵام لەوەش گرنگتر ئاکامەکانی پیادەکردن یا درێژەدان بە پیادەکردنی ئەو سیستمی ئابووری ئازادەیە لە کوردستاندا .
 لەم بوارەدا دەستوور هیچ لایەکی لەو توێژە زۆر وزەبەندەی خەلکی کوردستان نەکردۆتەوە کە ئەکەونە بەر زەبری دەستارئاسای کوشندەی ئەم سیستمە ئابووریەوە . دیارە هێنانەوەی ووشەی وەکوو ( ڕێگرتن لە مۆنۆپۆلکردن وچەوسانەوە ) تەنها ترش وخوێیەکن بۆ ڕازاندنەوەی ئەو ڕاستیەی کە خۆشیان ئەزانن پیادەکردنی سیستمی بازاڕی ئازاد چ بەڵا ونەهامەتی وهەژاریەکی بۆ کرێکاران وخەلکی چەوساوەی تری کوردستان هێناوە یا لەداهاتوودا پەرەی پێ ئەدات .
 لانی کەم لەزۆرێک لەو ووڵاتانەی کە سیستمی بازاڕی ئازاد تیا سەردارە ، بەهۆی سیستمی سۆسیال وبیمەی دەرمانی وکۆمەڵایەتی ترەوە باڵانسێکی زیادەڕەوی بازاڕی ئازادکراوە بەڵام پێشنووسی دەستوور لای لە هیچ یەک لەوانەش نەکردۆتەوە .
 هەر لەم بوارەدا مادەی 43 ئاوا ئەلێ : ( کار مافی هەر هاووڵاتیەکە وئەبێ فرسەتی بۆ بڕەخسێنرێ بۆ دابینکردنی بژیوی ” رزق ” لە ڕێگەی کارێکەوە کە خۆی بەئازادی هەلی ئەبژێر).
 جارێ هێنانەوەی ووشەی ” رزق ” کە تێرمێکی دینیە خۆی جۆرێکە لەسووک سەیرکردنی ملیۆنەها کەس کە لەسەر ( کرێ ) ئەژین وجگە لەوەش دەستوور شوێنی ئەو جۆرە زاراوە ئاینیانە نیە و بەتایبەتی بۆ دەربڕینی دیاردەیەکی ئابووری کە پێ ی ئەووترێ داهات (دخل) .
 سەرەتا نابێ ئەوە فەرامۆش بکرێت کە گەر ( کار مافی هەر هاووڵاتیەکە ) ئەوە ( دابینکردنی فرسەتی کار )  ئەرکی دەسەڵاتە  چونکە ئەو مادەیە هیچ مانایەکی نابێت گەر ئەو پاشگرەی لەگەلدا نەبێت. سەرەنجامی مەنتیقی ئەمەش ئەوەیە کە ( ئەرکی دەولەتە کە تا ئەو کاتەی هاووڵاتی کارێکی گونجاوی دەست ئەکەوێ ، یارمەتی سۆسیال یا بیمەی بێکاری بۆ هەر هاووڵاتیەک ” یا لەسەر بنچینەی خێزان ” دابین بکات  وبەیاسایەکی تایبەت ئەو مەسەلەیە ڕێکبخات).
 لەم پێشنووسەی دەستووری کوردستاندا هیچ قسەیەک لەوە نەکراوە کە چارەنووسی هاووڵاتی لەکوردستاندا چیە تا ئەو کاتەی کارێکی چنگ ئەکەوێت .   
 لەڕاستیدا یەکێک لەفەلسەفەکانی دامەزراندنی دەولەت یا هەر سیستمێکی سیاسی وئەرکێکی بنەڕەتی ئەو بریتیە لەدابینکردنی کار وبیمە کۆمەڵایەتیەکان بۆ هاووڵاتی وئەوە ئەرکێکی پایەیی دەسەڵاتە جا لەوە بگەڕێین کە مەنهەج وفەلسەفەی ئابووری یا سیاسی دەولەت ودەسەڵاتی ناوبراو چیە وچۆنە .
 هەر لەم بوارەدا مادەی 49 لە بەندی چوارەمدا ئەلێ : ( چەوسانەوەی مناڵان لەبواری ئابووریدا قەدەغەئەکرێت وحکوومەت هەنگاوی پێویست ئەنێ بۆ پاراستنیان ) .
 با هەر لێرەدا وبەپەیوەند بە سەرجەم ناوەڕۆک وشێوەی داڕشتنی ئەم پێشنووسەوە ڕاگوزەر سەرنجێکی کورت بەڵام پێویست بلێم .
 لەبواری یاساناسیدا ڕێسایەکی بەناوبانگ هەیە کە دەقاودەق ئەلێ : ( زۆر ووتن لە یاسادا نیە _ لا لغو فی القانون ) . بێگومان هۆی ئەوەی کە زۆربەی ئەو یاسادانەرانەی پەنا بۆ زۆر ووتن ئەبەن ، جگە لەنیشاندانی کەمی شارەزاییان لەو بوارەدا ، بەپلەی یەکەم شتێکی ترە نەک تەنیا نەشارەزایی . من پێموایە دانەرانی ئەم پێشنووسە زۆر هۆشیارانە لەو بوارەدا کە پەیوەندی بەمافەکانی چینی باڵادەست وخاوەن ئیمتیازی ئابووری وکۆمەڵایەتی کۆمەلگای کوردستانەوە هەیە زۆر سەخاوەتمەند و وورد وکۆنکریت مادەکانیان داڕشتووە . بەڵام لەوبوارانەدا کە پەیوەنیان بە ژیان وپێویستیەکان ومافەکانی چینی دەسکورت ومام ناوەندی وزۆربەی خەلکەوە هەیە زۆر گشتی وعاتیفی وپان وپۆڕ ونادیار ولێل مادەکانیان داڕشتووە و ( زۆر بلێیی ) یەکیان کردووە کە سەرەنجام هیچ شتێکی نادیار نەدەن بەدەستەوە .
هەر بۆ نموونە لەبواری کاری مناڵاندا ئەو شێوازە بەئاشکرا دەرئەکەوێت . ئایا عیبارەتی ( چەوسانەوەی ئابووری مناڵان قەدەغەیە ) بوار بۆ دەیان تەفسیری ئارەزوومەندانە ناهێلێتەوە بەتایبەتی لە ووڵاتێکدا کە یاسایەکی تایبەت لەو بوارەدا نەبێت ؟ من پێم وایە لە جیاتی ئەوە ئەبوایە هەم تەمەن ومانای  یاسایی ووشەی ( منال ) ی دیاری بکردایە  وهەم بیووتایە ( کارکردن بە پێ ی یاسا نێودەولەتیەکان لەم بوارەدا بەتایبەتی یاساکانی ڕیکخراوی جیهانی کار ILO  ) کەدواتر ئەکرێ لە دانانی یاسای تایبەت بەو مەسەلەیە زۆر ڕۆشن تەمەنی منال ( دیارە مێرد منالیش ) وزۆر مەسەلەی تر دیاری بکرێت .
 هەر لەم بوارەدا پێویستە پەنجە بۆ ئەوە ڕابکێشین کە سەرەڕای ئەو هەموو ئاسانکاری وئازادکردنەی دەستی سەرمایەداری ناوخۆی کوردستان وسەرمایەی دەرەکی وپەیڕەوەی کردن لە سیستمی بازاڕی ئازاد وتەنانەت پەلەکردن لە پەسەندکردنی ( یاسای وەبەرهێنان ) پێش پەسەندکردن وەیا خستنەڕووی پێشنووسی دەستووریش ، هێشتا هیچ قسەیەک لە ( یاسای کار وبیمە کۆمەڵایەتیەکان ) نەکراوە ، گەر بەسەرزارەکیش بێت ، بەلکوو ئەمیان فورامۆشکراوە بۆ ئارەزووی خاوەن کار . 
 هەر لەم بوارەدا مادەی 45 باس لە ( کرێ ی یەکسان بۆ کاری یەکسان ) ئەکات . ولەکۆتایی مادەکەدا ئەلێ ( بەلەبەرچاوگرتنی بنەماکانی دادپەروەری کۆمەڵایەتی وپاراستنی کرێکاران لەچەوسانه‌وه‌) .
 ئەو بنەمایانەی لەم مادەیەدا هاتوون هیچ مانایەکی عملیان نابێ گەر بە ڕۆشنی باس لەمیکانیزمی بەدیهێنانی ئەو ( دادپەروەریە کۆمەڵایەتی ) یە و ( پاراستنی کرێکاران لەچەوسانەوە ) نەکرێت وبەڕۆشنی دەسنیشان نەکرێت . ئەم مادەیە ئەبێت بە قسەیەکی نەستەقی بێ ناوەڕۆک بەبێ دیاریکردنی ڕێگە وشێوازەکانی دابینکردنیان کە بریتیە لە ( دیاریکردنی لانی کەمی کرێ ی کرێکار ومووچەخۆر لەکوردستاندا بەپێ ی پێویستی ژیانی خێزانێکی 5 کەسی ).
 مادەی 50 ئەلێ : ( …. دابینکردنی مافی ئەوانەی سەرچاوەی بژیویان لەدەست ئەدەن بەهۆیەکەوە کە بەدەر لە دەسەڵاتی خۆیان ڕوویدابێت لەکاتی نەخۆشی وپەککەوتن وبێوەبوون وپیری دا ) . بەو مانایە هاووڵاتی لەکوردستاندا تەنها لەو چوار حالەتەدا مافێکیان پێ ئەبڕێت ( چونکە یاساکە بەدیاریکراوی تەنها ئەو چوارەی ژماردووە) .
مادەی 52 بەهەمان شێوازی گشتی وعاتیفی لەجیاتی دەسنیشانکردنی مافە دیاریکراوەکانی ( معوق ) یا چوارچێوەیەکی گشتی بەڵام ڕۆشن ودیار بۆ ئەو مافانە باس لەوە ئەکات کە ئەبێ ( ڕێزی ئینسان بوونی ) ئەو توێژە بگیرێت نەک مافی دیاریکراوی بۆ دابین بکرێت تا بەهۆیەوە شانسی ژیانێکی شایستەی بۆ فەراهەم بکرێ.
 چەند سەرنج لەسەر هەندێ مادەی تر 
مادەی 74 لەبواری ( ئەرکەکان  ) ی حکوومەت و هاووڵاتیاندا باس لە ( ڕێزگرتن لە سەرکردە و سیمبولەکانی بزووتنەوەی ئازادیخوازانەی کورد وشۆڕش وشەهیدەکانی ) ئەکات .
دیارە من لێرەدا قسەیەکم لەسەر شەهیدان نیە وەکوو کەسانێک بەهەر بیروباوەڕێکەوە بووبێتیان ژیانی خۆیان کرد بە قوربانی لەپێناویدا.
بەڵام ئەوەندەی پەیوەندی بە ( سەرکردە وسیمبولەکانی بزووتنەوەی ئازادیخوازی کورد ) ەوە هەبێ  من پێم وایە لە هیچ دەستوورێکی دنیادا باس ومادەی وا بوونی نەبێت  بەتایبەتی کە ئەم مەسەلەیە لایەنێکی سیاسی ئاشکرای هەیە و ئەکرێ بخرێتە خزمەتی تەقدیس کردن وبەیاسایی کردنی جێگە وشوێنی سەرکردە و لایەن وهێزی سیاسی تایبەت ، بەتایبەتی لە ووڵاتێکدا کە کۆدەنگی ( اجماع ) نەبێت لەسەر دەورونەخشی ئەو سەرکردە وسیمبولانە.
 دیارە ئەم سەرنجەی من دوورە لەهەر تێڕوانینێکی سیاسی تایبەت کە هەمبێ وتەنها باس لە تایبەتمەندی وحەساسیەتی دەستوورە ئەگینا هەر لایەن وحیزب وڕێکخراوێک ئازادە لەوەی کە تا ڕادەی ( تەقدیس ) بەمانای هەرە تایبەتی ووشەکە بڕوانێتە سەرکردە وسیمبولەکانی خۆی.
 هەرچی سیمبولە گشتیەکانە وەکوو ئەنفال ئەوە ئەکرێ وەکوو مادەیەکی تایبەت جێ ی بکرێتەوە وباشترە شەهیدانیش  لەڕێگەی یاسایەکی تێر وتەسەل وتایبەتەوە زۆرترین ئیمتیاز وپاداشت بەکەسوکاریان بدرێ نەک لە قالبی عاتیفیدا داخوازی ومافەکانیان ناڕۆشنتر بکرێت .
مادەی 80 ئەچێتە سەر مەسەلەی پەرلەمانی کوردستان وپێکهاتەکەی .   
بەندی دووەمی ئەم مادەیە بەم جۆرەیە : ( لە پێکهاتنی پەرلەماندا نوێنەرایەتی ڕەوای نەتەوەکان لەکوردستاندا لەبەرچاو ئەگیرێت)  .
 لەڕاستیدا پێئەچێ ئەم بەندە لەژێرکاریگەری کەشوهەوای تایفەگەری سیاسی گشتی ئەمڕۆی عێراقدا نووسرابێت کە لەدەستووری عێراقدا نموونەکەیمان بەچاوی خۆمان بینی.
 لەسیستمێکی پەرلەمانیدا گوێ بەوەنادرێ کە شوناسی ئەو کەسەی خۆی کاندید ئەکات چیە وسەر بەچ نەتەوەیەکە . هەروەها ئەوەی تا ئێستا بینیومانە لەپەرلەمانی کوردستاندا بریتی بووە لە هێنانی چەند کەسی تورکمان یا کلدۆ-ئاشووری کە نزیکن لە ئەم یا ئەو حیزبی سیاسی کوردستانیەوە وناویان نراوە نوێنەری ئەو گرووپە ئەتنیانە کە کاریگەریە نێگەتیفەکانی ئەو شێوازە مامەلەیە زۆر ئاشکرا ودیارە وبڕواناکەم کەسی بەویژدان هاشایان لێ بکات . هەروەها پەرلەمان ئەبێ نوێنەرایەتی هاوولاتی بکات بەدوور لە هەرناو ونیشانێکی نەتەوەیی یا ئاینی و ڕەنگ بێ هاووڵاتیەکی کورد دەنگ بدات بە کاندیدێکی مەسیحی یا بەپێچەوانەوە ، گشت ئەوەش لەسەر بناغەی ئەوەی کە بەرنامەی فڵانە کاندید چۆنە وئەیەوێ لەکاتی هەلبژاردنیدا بۆ کام ئامانج وپلان تێبکۆشێت .
دیارە کە ئەلێم ( پەرلەمان ) مەبەستم مانای گشتی ووشەکە وئەو ئەرکە پێویستەیە کە هەیەتی چونکە ئەوەندەی کە بگەڕێتەوە سەر کوردستان ڕوونە کە پەرلەمان چوارچێوەیەکی ترە بۆ دابەشکردنی دەسەڵاتی سیاسی لەنێوان 2 زلهێزەکەی کوردستاندا .
 ڕاستیەکی تر ئەوەیە کە ئەم بەندە 2 شتی تێکەل کردووە. یەکەمیان : جیاوازی ئەتنیکی کۆمەلگای کوردستانە . دووەمیان : ئەندامەتی وپێکهاتەی پەرلەمانە .
 جگە لەگشت ئەوانەش ئەم بەندە ڕاستەوخۆ ئەکەوێتە ناکۆکیەکی ئاشکراوە لەگەل بەندی سێیەمی دوای خۆی کە ئەلێ : ( ئەندامی پەرلەمان نوێنەرایەتی گەلی کوردستان – عێراق  ئەکات بە گشت پێکهاتە نەتەوەیی وسیاسی وئاینیەکانەوە بەبێ لەبەرچاوگرتنی ئەوەی سەر بە چیە ولەکام ناوچەەوە هەلبژێردراوه‌)  .
 هەر بەم بۆنەیەوە پێویستە ئەوەش بلێم کە لەهیچ شوێنێکی ئەم پێشنووسەی دەستووردا نەوتراوە کە سیستمی سیاسی کوردستان یا هەرێم سیستمێکی دیمکراتی ، سیکۆلارە ولەسەر بنەمای هاوولاتی بوون وبنەما مدنیەکان دامەزراوە ومەرجەعی دەستوور ویاساکانی بریتیە لە پێوانە وشێوازە مۆدرینە نێونەتەوەییەکان .
 مادەی 124 بەندی یەکەم ئەلێ : ( نابێ بنەماکانی باری کەسی لایەنگرانی ئاینێک بسەپێنرێت بەسەر لایەنکرانی ئاینێکی تردا) .
 ئەم مادەیە بەئاشکرای دەری ئەبڕێت کە لەپێشەوە باری تاکەکەسی لەسەر بنەمای ئایین ڕێکئەخرێت نەک یەک بنەمای هاوبەشی گشتی کە باری کەسی هەموو هاووڵاتیانی کوردستان لەسەر یاسا وڕێسا مدنیەکان دامەزرابێت .
 گەر یاسادانەرانی ئەم پێشنووسە ئەیانەوێ ناهەقیەک لە لایەنگرانی ئاینەکانی تر لەکوردستان نەکرێ ( کە بەڕوالەت ئەیانەوێ ئەوەدەربڕن ) ئەوە ئەبێ زۆر ئاشکرا و وەکوو بنەمایەکی مۆدرێن بێ هیچ ئەملاوئەولایەک بلێن کە ( باری تاکەکەسی لە کوردستاندا تێکەل بەبنەماکانی هیچ ئاینێک ناکرێت ویاسایەکی مدنی تایبەت بۆ ئەم بوارە لەسەر بنەمای یەکسانی ژن وپیاو وبەپێ ی پێوانەکانی مافی مرۆڤ وپێودانگە نێودەولەتیەکان ڕێک ئەخرێت ).
 دیارە ئەم مادەیە تەنها لای “لایەنگرانی ئاینەکانی تری کوردستان ” نیگەرانی دروست ناکات بەلکوو لای زۆربەی خەلکی کوردستان ( ئەوەی کە پێشنووسەکە بە هەلگری شوناسی ئیسلامیان دائەنێت !!! ) وبەتایبەتی ژنانی کوردستان ترس ودلەڕاوکێیەکی زۆری دروست کردووە وئەیکات وپێویستە هەرچی زووتر لاببرێت
 
عدنان که‌ریم( ئەحمەد معین )
کۆتایی ئۆکتۆبەری 2006

________________________________________