Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
بارمتە گرتن

بارمتە گرتن

Closed
by March 31, 2008 گشتی

سەبارەت بەفیلمنامەیەك……..

…..ن: گابریل گارسیا ماركێز
لەفارسیەوە: سەعید ئەمانى……

   كاتێك كە لە سیپتامبرى 1978 دا دەستەیەك لە تێكۆشەرانى "بەرەى ڕزگارى بەخشى میللى ساندینیست" هێرشیان كردە سەر "كۆشكى میللى" (مەجلیسى نوێنەران)ى نیكاراگوئە، دەستیان بەسەر مەجلیسدا گرت و عەمەلیاتەكەیان سەركەوتوانە بەڕێوە برد، كەم كەس پێیان وابوو دواى كەمتر لە ساڵێكى تر ئاناستازیا سوموزا دیكتاتۆرى حەڵقە لە گوێى ئەو وڵاتە لە كورسى دەسەڵات بكێشرێتە خوارىَ و كۆتایى بە دەسەڵاتى سەرەرۆیانەى بنەماڵەیى ئەو خوێن ڕێژە بهێنرىَ. ئەم عەمەلیاتە بە جێ و ڕىَ و گەڵاڵە بۆ داڕێژراوە، كە گریلاكان بەو بۆنەیەوە كە ئەندامانى مەجلیسى نوێنەرانى ڕژێمى سوموزاى تێدا بە بارمتە گیرابوون ناوى "عەمەلیاتى هۆڵى بەرازەكان"یان لێنابوو، وە بە دواى خۆیدا بوارى بۆ ڕاپەڕینى سەرتاسەرى جەماوەرى، مانگرتنى گشتى كرێكاران، وەرزێران، كارمەندانى ناوەندە خزمەتگوزاریەكانى شارەكان، مامۆستایان و باقى سینف و چینەكانى تر، تیرى كۆتایى نابوو بە مێشكى ڕژێمى دیكتاتۆر نیكاراگوئەوە.
   هەر لەو سەردەمەدا گارسیا ماركێز ڕاپۆرتێكى زیندوو، هەمە لایەنە و بەڵگەنامەیى لەم عەمەلیاتى بارمتە گرتنە، كە ڕەنگە تا ئەو كاتە یەكێك لەو چالاكیە جەسوورانە، دەقیق و شۆڕشگێڕانە بووبێت كە بەڕێوە چووبوو، بەرهەم هێنابوو كە هەر ئەوكات چاپ و بڵاو كرایەوە. فەرماندەیى و ڕێبەرى ئەم چالاكیە سەركەوتوانەیە لە ئەستۆى "ئادن پاستورا" بوو. پاستورا ئەو فەرماندە "سفرە" بە نێو بانگە بوو كە بە وتەى ماركێز "قسە خۆشى و شۆخى بازیەكەى" نەدەبوە هۆى ئەوەى زەڕەیەك لە شایستەگى و لێهاتوویى ئەو بۆ ڕێبەرى و فەرماندەیى وەها چالاكیەك داشكێنىَ كە یەكێك لە دژوارترین و بىَ وینەترین چالاكیە چریكیەكانى ئامریكاى لاتین بوو. (لە بەشێك لە فیلمنامەكەى ماركێزدا ژومارەى سفر بە چەشنێكى گاڵتە ئامێزانە بە پالائیس دەڵێت: "هەموو لایەكت بانگهێشتى میوانیەكەت كردبوو ئێمە نەبىَ…" پالائیس لە وڵامدا دەڵىَ: "كاكى برا! ئەگەر ویستبات دەتوانى تۆش بێیت… درگا بۆ هەمووان كراوە بوو…)
   "چالاكى هۆڵى بەرازەكان" بە بەشدارى 26 گریلاى چەكدارى بە ئەزموون بەڕێوە چوو. یەكێك لە تایبەتمەندى و خاڵە بەهێز و بەر چاوەكانى ئەم گوروپە ئەوە بوو كە هەموویان گەنج بوون و بێجگە لە خودى پاستورا كە لەو سردەمەدا پێى نابووە تەمەنى چل و دوو ساڵیەوە، باقى ئەندامانى گوروپەكە لە تەمەنى هەژدە بۆ بیست ساڵى دا بوون.
   یەكەم ئەندامى گوروپەكە كە پێشتر پێى نابووە كۆشكى پاڕلمانەوە فەرماندە "سفر" بوو. پاستوڕا، ئەویش بە منداڵى لەگەڵ دایكى بۆ دانى ماڵیات چووبوونە ئەوىَ. فەرماندەى ژومارە دوو، دورا ماریابلز، تەنیا ئەندامى ژنى گوروپ شكڵ و شێوەیەكى ناڕِۆشنى لە ساڵۆنى سەوزى پاڕلمان كە شوێنى كۆبوونەوەى نوێنەرانى بوو، لە زین دا مابوو ئەویشى لە تەلەفزیۆنەوە چەند جارێك دیبوو. باقى ئەندامانى گوروپەكە یان "مەجلیسى مەیللى"یان نەدیبوو یان تا ئەو كاتە تەنانەت پێیان نەنابووە نێو ماناگواى پێتەختەوە. ڕێبەڕانى بەرەى ڕزگارى بەخش ڕۆژى 22ى ئاگۆستیان بۆ دەست پێكردنى ئەم چالاكیە هەڵبژارد چون لەو ڕۆژەدا باس و وتوێژ سەبارەت بە "بووجەى ساڵانە" سەرنج و لىَ ورد بوونەوەیەكى تایبەتى دەویست. لە كاتژمێر 30/9 سەر لە بەیانى ڕۆژى دیارى كراو، كاتىَ تۆڕى ئەمنیەتى ئەوەى تەئید كرد كە نوێنەران بەبىَ ترس و دوو دڵى دەتوانن كۆبوونەوە بكەن، بیست و سىَ گەریلاى بەشدار لە چالاكیەكەدا لە گشت وردەكاری عەەلیاتەكە ئاگادار كران و هەر كامە و مەئموریەتێكى تایبەتى خرایە ئەستۆ. گوروپەكە بەسەر شەش دەستەى چوار كەسى دا دابەشكرا.
   لە كاتژمێر 50/11 دا "مەجلیسى نوێنەران" بە پێى ڕەواڵى ئاسایى كۆبوونەوەى خۆى لە "ژوورى سەوز" دا گرێدا. لەو هەل و مەرج و سەردەمەدا تەنیا دوو حیزب ئیزنى چالاكى یاساییان پێدرابوو: حیزبى لیبڕاڵ، كە حیزبێكى سوننەتى و سەر بە بنەماڵەى سوموزاى دیكتاتۆر بوو، لەگەڵ حیزبى پارێزگاران كە ڕۆڵى "ئۆپۆزسیۆن"ى وەفادارى وە ئەستۆ گرتبوو. نزیك بە تەواوى نوێنەران هاتبوونە كۆبوونەوەى ئەوىَ ڕۆژى پاڕلمان و لانى كەم دوانیان بە ئەندازەى كێشى خۆیان، بە بەراورد لەگەڵ تەڵادا، بۆ ساندینیستەكان بایەخدا بوون: "نوئل پالائیس دبایلە" (كە لە فیلمنامەكەى ماركێزدا بەو ناوە هاتووە) ئامۆزاى ئاناستازیا سوموزا و خوزە ئابرگۆ، كوڕى ژنڕاڵ خوزە سوموزا، كوڕى زڕ براى دیكتاتۆر. قسە و باس سەبارەت بە "بوجەى میللى" دەستى پێكردبوو كە دوو كامیۆنى زەیتوونی ڕەنگى نیزامى چوونە حەوشەى پاڕلمانەوە. هەر وەك چاوەڕوان دەكرا دوو پاسەوان لەملا و لاى درگاى چوونە ژوورى حەسارى پاڕلمانەوە وێستابوون بەڵام بە چەشنێك غەرقى ئەرك و وەزیفەى ڕۆژانەیان بوون كە سەرنجیان نەدایە ئەوەى ڕەنگى ئەم دوو كامیۆنە سەوزتر و ڕۆشنترە لە ڕەنگى ماشێن و كامیۆنەكانى "گاردى نەتەوەیى". لە پڕێكدا سىَ دەستە لە كۆماندۆكان بە بیستنى فەرمانى نیزامى بە فرزى لە سەیارەكان پەڕینە خوارىَ و ڕوویان كردە كۆشكى نوێنەران. لە بەشى خۆر هەڵاتى درگاى چوونە ژوورى كۆشكى پاڕلمانەوە یەكەم كەس كە لە كامیۆنەكان دابەزى فەرماندە "سفر" بوو. سىَ دەستە لە كۆماندۆكانى بە شوێنەوە بوو. ژومارە دوو، دورا ماریا، دەستەى سێهەمى ڕێبەڕى دەكرد. كاتێك كە فەرماندە "سفر" دابەزى و فەرمانى دا: "ڕێگا چۆڵكەن! دوور كەونەوە! سەرۆك بە ڕێوەیە!" پۆلیس و پاسەوانەكان لە ڕێوە كشانەوە و ڕێگایان كردەوە. فەرماندە "سفر" هاوڕىَ لەگەڵ دەستەكەى بە پلیكانەكاندا سەركەوت و گەیشتە نهۆمى یەكەم و هەروا بە چەشنێكى وەحشیانەى هاو شێوەى كردارى ئەفسەرانى "گاردى نەتەوەیى"، كە بە شێوەى ئاسایى كاتى هاتنى دیكتاتۆریان ڕادەگەیاند، درێژەى بە هەراوهوریا و توڕەبوون دەدا. كاتىَ گەیشتنە دوو پاسەوانى كۆشك فەرماندە "سیفر" یەكێكیانى چەك كرد و فەرماندەى ژومارە دووش چەكى ئەویتریانى وەرگرت و هەروا بە تووڕەییەوە فەرمانیان ئەدا و ئەیان وت "سەرۆك بە ڕێوەیە!". دواتر جەماوەرى نێو ڕىَ ڕەوەكان بە بیستنى فەرمان و بینینى كەسانى چەك بە دەست هەر كەسە و خۆى خزاندە سووچێكەوە. لە ماناگوا پێتەختى نیكارا كوئە ئەم هەڵس و كەوتە، بە كردەوە، وەك دژكردەوەى ڕۆژانەى جەماوەر چاولێدەكرا: هەر كاتێك سوموزاى دیكتاتۆر لە شوێنێك نزیك دەبۆوە، جەماوەر هەڵدەهات و لەو ئاقارە نەدەمان.
   كاتێكى كە فەرماندە "سفر" گەیشتە بەردەم درگاى شوشە بەندى "ژوورى سەوز" بە لوولە تفەنگە G-3 كەى درگاكەى كردەوە و "مەجلیسى نوێنەران"ى یەكسەر بە زەویدا ڕاكشاو دیت: چل و نۆ ئەندامى نوێنەرانى مەجلیس ترساو و ڕەنگ پەڕیو لەوپەڕى سەرسوڕماندا چاویان بڕیبووە درگاكە. "سفر" كە بەشێكى بەر چاو لە ئەندامانى مەجلیسى نوێنەران لە هاو پۆلەكانى دەورانى پەیمانگاى ژوزئیتەكان بوون، لەبەر ئەوەى نەیناسنەوە ڕەگبارێكى لە میچى كۆشكى نوینەران كرد و هاواری كرد: "گارد! هەموو خۆ بە زەویدادەن!" ئەندامانى مەجلیس بە گشتى بێجگە لە "پاڵائیس دبایلە" بە پەلە لە پشت میزەكانیانەوە خۆیان بە زەویدا كێشا. پاڵائیس كە بە تەلەفون سەرگەرمى قسە كردن بوو گێژ و سەرسوڕماو وێستا. دواتر  ئەندامانى مەلیس هۆكارى ترس و وەحشەتى خێراى خۆیان باسكرد و وتیان: ئەوان پێیان وابوو "گاردى نەتەوەیى" بەسەر سوموزا دا ڕاپەڕیوە و چۆتە كۆشكى نوێنەرایەتى تا ئەندامەكانى تیر باران بكات.
   گەریلا كۆماندۆكان بە پێى گەڵاڵەیەكى لە پێشدا داڕێژراو درگاكانیان لە ژوورەوە بە قوفڵ و زنجیر داخست. چەند ساتێك پێش، زیاتر لە 2500كەس لە (نوێنەرانى مەجلیس و كارمەندانى ئیدارى كوشك) بە زەویدا كەوتبوون و بیریان لە چارەنووسى خۆیان دەكردەوە. بە پێى بەرنامەى دارێژراو سەرجەمى چالاكیە كە لە مەوداى سىَ خولەكدا كۆتای هات. بیست خولەك دواى عەمەلیاتى دەست بەسەردا گرتن، سوموزا یەكەمین پەیامى بەرەى ساندینیستەكانى لە كۆشكى نوێنەران و لە ڕێگاى تەلەفوونەوە پێگەیشت. ئەم پەیامەى لە زمان ئامۆزاكەیەوە پێ ڕاگەیەنرا كە تێیدا هاتبوو: یان تیرەندازیەكان ڕاگرن یان ئێمەش دەست دەكەین بە ئیعداى بارمتەكان، هەردوو كاتژمێر و كەسێك ئیعدام دەكەین تا ناچار دەبن وت و وێژ لە پەیوەند لەگەڵ داواكاریەكانى ئێمەدا قەبوڵ بكەن. لێرەدا بوو كە سوموزا دەستى لە گەمارۆى كۆشكى مەجلیسى نوێنەران هەڵگرت.
   لە نێو بیناى نوێنەراندا كەشێكى ئارامتر لەوەى چاوەڕوان دەكرا دەبیندرا. زۆربەى كارمەندانى بیناى مەجلیسى نوێنەران هاودەردى خۆیان لەگەڵ گریلاكاندا دەردەبڕى. لە یەكێك لە ژوورەكاندا بەردەوام قاوەیان بۆ نوینەران و گریلاكان ساز دەكرد، خزمەت و پێڕاگەیشتن لەو پەڕى خۆى دابوو هەست بە كەم و كەسرى نەدەكرا. گریلاكان سىَ ئوسقۆفیان بۆ میانجگەرى كردن قەبوڵ كرد كە یەكێكیان هەر ئەو كەسە بوو كە ناوى لە فیلمنامەكەشدا هاتوە: "ئوباندۆى براوو". بەرە لە رێگاى ئەم سىَ كەسەوە داواكاریەكانیان هێنایە گۆڕىَ كە بریتی بوون لە ئازادى خێرا و بىَ ڕاوەستانى هەموو زیندانیانى سیاسى، بڵاو بوونەوەى ڕادیۆ و چاپەمەنیەكانى بەرەى ساندینیست وەك ڕاگەیاندنە سیاسی و نیزامیەكان، پاشەكشەى هێزە چەكدارەكانى دەوڵەتى تا مەوداى سێسەت میترى دەور و بەرى كۆشكى مەجلیسى نوێنەران، قوبوڵ كردنى داواكاریەكانى كرێكارانى مانگرتووى نەخۆشخانەكان، 10 ملیۆن دۆلار پوڵ، و دواى گەیشتن بە تەوافوق و پێكهاتن زەمانەتى پاراستنى گیانى زیندانیان و گریلاكان.
   سەموزا سىَ وڵام نامەى بۆ ساندینیستەكان نووسى. دیكتاتۆر لە سەرەتاوە پێى وابوو بە كوشتنى كات دەتوانىَ هەلێك بۆ هێرش كردنە سەر كۆشكى مەجلیس بڕەخسێنىَ. بەڵام بەرە بەرە پاشە كشەى كرد. هەر وەك چۆن لە فیلمنامەكە دا ئاماژەى پىَ كراوە سەبارەت بە دانى پارە، گەلیك دەست قووچاوى لە خۆى نیشاندا و تەنیا حازر بە دانى 500هەزار دۆلار بوو. ماركێز لەو ڕاپۆرتەدا كە پێشتر ئاماژەمان پێكرد دەڵىَ: لە دەقى وڵامنامە سەرەكیەكەى سوموزا دا گریلایەك لە بەرانبەر وشەى پێنج هەزار دۆلاردا سىَ نیشانەى سەرسوورمانى داناوە!
   ئاخرین داواكارى كۆماندۆكانى بەرەى ساندینیست ئەوە بوو كە نابىَ هیچ چەشنە ڕێبەندان و ترافیك و هێزێكى نیزامى لە مەوداى نێوان كۆشك و فرودگادا لەسەر ڕێیاندا بێت. هیچ كام لەم داواكاریانە جىَ بە جىَ نەكران. حكومەت "گاردى نەتەوەیى" لە تەواوى شەقامەكاندا جێگیر كرد تا بەربە هەرچەشنە خۆپیشاندانێكى پشتگیرى، لەلایەن جەماوەرەوە لە گەریلاكان بگرىَ. لەمپەر و پێشگرتن كەڵكى نەبوو چون تێپەڕینى ئوتوبوس (پاس)ى هەڵگرى گەریلا و بارمتەكان بانگ و هاوارى هەور ئاساى جەماوەرى بەرز كردەوە، خەڵك ڕژانە سەر شەقامكان تا جێژنى سەركەوتن بەرپا بكەن. كاروانێك لە ماشێن و ماتۆڕ سكلێت، كە سات بە سات ڕوو لە زیادبوون بوو، ئوتوبوسى هەڵگرى گریلاكانى تا فرودگا بەڕىَ كرد. لەم نێوەدا نوێنەرێك بە ناوى "ئیدواردوچامورتو" بە توندى كەوتبوە ژێر كاردانەوەى ئەم گڕكانى شادى دەربڕینەى جەماوەر و داچڵەكابوو. فەرماندەى ژومارە یەك كە لە پەنایەوە دانیشتبوو وە ئێستا دەیتوانى پشویەكى ئاسودە هەڵكێشىَ بە تەوسەوە ڕووى تێكرد و وتى: "جوان بڕوانە، ئەمە تەنیا شتێكە كە ناكرىَ بە پارە بكڕدرىَ."
   گارسیا ماركێز لە فیلمنامەكەى دا ئاماژەى بە نزیك بە تەواوى ئەو ڕووداوە گرینگانەى لە پەیوەند بە بەڕێوە چوونى ئەو چالاكى و عەمەلیاتە دەقیق و سەرسووڕ هێنەرە سەركەوتوانەیە كردوە، چالاكیەكى كە بە "عەمەلیاتى هۆڵى بەرازەكان" بە نێوبانگە. بەڵام بۆ ڕیعایەت كردنى پێداویستى و هەڵگریى ڕاگەیاندنى سینەما نموونەیەكى چەند بەرابەر بچووكتر لە "چالاكى هۆڵى بەرازەكان"ى لەبەر چاو گرتبوو تا هەر كات پێویست بێت دەست بداتە كورت و درێژ كردنەوەى. سینەما هونەرى جووڵە و بزووتنە بەڵام زیاترى ڕووداوەكان لە نێو ماڵەكەى كاستیلۆدا ڕوو دەدات و لە ئاكامدا فەزاى زاڵ بەسەر فیلمنامەكەدا فەزایەكى شێوە تیاتریانە و بەدیهێنانى كردارێكى دراماتیك (ئاكسیۆن) دوو جۆر ئامادە كارى بۆ بەكار هێناوە: یەكەم ئەوەى كە لە سەرەتاى فیلم نامەكەدا بە گەڕانەوە بۆ ڕابردوو، واتە (فلاش بەگێك) ڕووداوەكانى كێشاوەتە شەقامەكانى ماناگوئەوە، سەرى كێشاوەتە مەخفیگاكانى گەریلاكانەوە و بە چاو گێڕانێك بەسەر پڕۆسەى خۆ ئامادە كردنى گریلاكان بۆ بەڕێەوە بردنى عەمەلیاتەكە دەگەڕێتەوە بۆ سەحنەى یەكەم و دواتر لە سەرتاسەرى فیلمنامەكەدا بە چوون بۆ زیندان، نیشاندانى ئەشكەنجەدانى زیندانیانى ئەشكەنجە كراو، گاردى نەتەوەیى و شتى ترى لەم بابەتە جووڵەیەك دەخاتە پێكهاتەى فیلمەكەوە. دووەم ئەوەى كە بە تێوەگلاندنى ڕووداوى لاوەكى و لە رێگاى كورتە وتووێژى چەندوشەییەوە (كە زیاتر سەمەرەى زمانى چڕكراوە، زیندوو ژورنالیستى ماركێز خۆیەتى) و بڕگە گەلى تیژ تێپەڕ و تێكشكاندنى ئوسلوب و قەواعیدى زەمانى تەك هێڵى و لابردنى توخم و ڕەگەزە زیادى یەكان خۆى لە درێژوێژى لە سەحنەكاندا دەبوێرىَ. زمانى فیلمنامە بە تایبەتى لەو شوێنەدا كە دەچێتە سەر ناوەڕۆكى حەرەكەتى گریلاكان بەرەو فرودگا هەر ئەڵێى دادخاستێك بەدژى گشت ستەمگەران، تاڵانگەران و دیكتاتۆرە سەرەڕۆ و گوێ لە مستەكانى ئامریكا دەخوێنێتەوە، حەماسى، داپڵۆسینەر و زیندووە.
 
   سەرچاوە: گۆڤارى ئادینە 
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.