بیروسۆز دوو ڕەگەزی سەرەكی ناو شێعری فەرەیدوون سامان

   
  شێعر هەڕەتی سەفەرێكی نامۆیە لە ئەندیشەی رۆح و لێدوانێكی سرت و قووڵە بۆ دەرباز بوون لە هەوێنەكانی دەروونی مرۆڤ. بە بڕوای زۆركەس شێعر هیچ پێناسەیەك لە خۆناگرێ و لە چوارچێوەی هیچ تاریفێكدا شی نابێتەوە و هەر كەس بە پێوانەی فیكری، پێناسەیەكی تایبەتی بۆ شێعر هەیە.
 بەڵام گرنگی ئەم مەبەستە ئەوەیە كە بە گشتی جەماوەری كۆمەڵگا بە تایبەتی جەماوەری رووناكبیر چ تێبینی یەكی ئەوتۆیان سەبارەت بە شێعر لە ئەندیشەی ئەمڕۆدا لەمەڕ شاعیرانی سەردەم هەیە و شاعیرانی سەردەم تا چ رادەیەك توانیویانە كاروانی سەفەری نوێخوازی وەڕێ بخەن و خاڵەكانی ئەم نوێخوازییە لە چدا دەبینن؟ تا كەلێنی نێوان كۆمەڵگا و نووسەر-بەگشتی-لەوەی كە هەیە زیاتر نەبێ،
 ئەگەر بێین لە قۆناغی روانگەییەكانەوە، سەیری شێعری كوردی بكەین و بێینە سەر شێعری ئازاد دەبینین ئەم جۆرە شێعرە لە روخسار و لە واتادا جیاوازییەكی یەكجار زۆری لە ناو وێژەی كوردیدا هەیە و گەلێك شاعیری باش لەو سەردەمدا هاتنە ئاراوە و كەسانێكی بەئەزموون لەم قۆناغەدا سەریان هەڵدا. كەچی قۆناغی روانگە تا نەوەدەكان كاریگەریی لەسەر هەست و بیروهۆشی خوێنەران جێهێشت و وردە وردە ئەم كاریگەرییە كەم و كپ بووە، ئیتر لە دوای ئەم قۆناغە جۆرێك شێعر سەر هەڵدەدا كە بە بڕوای من دەكەوێتە خانەی شێعری جیاوازەوە بۆ ئەوەی شێعر جیاواز بێت، شاعیر دەبێ نەفەسێكی تازەی هەبێت، شێعری فەرەیدوون سامان ئەم نەفەسە تازەیەی تێدا دەبیندرێ، ئەوەتا لە دوایین بەرهەمی شێعری خۆیدا( پڕم لە عیشقی تۆ )2006 – چاپی دەزگای ئاراس بەردەوام شاهیدی ئەم تازەگەرییە و ئەم جیاوازییە دەبین، هۆی ئەم جیاوازییەش لەم خاڵەی خوارەوەدا دەردەكەوێ:
 1. شاعیر ئاگاداری شێعری سەردەمی خۆی و پێش خۆیەتی.
 2. شاعیرخوێنەرێكی باشی شێعرە.
 سەبارەت بە خاڵی یەكەم شاعیر خۆی دەرباز دەكا لە شێعری شاعیرانی پێش خۆی و سێبەری هیچ شێعر و شاعیرێكی بەسەرەوە نیە. بەڵكو خۆی ئەسڵی شێعرە و زمانی خۆی و تایبەت بە خۆی لەناو شێعرەكانیا بەكار دێنێ.
 سەبارەت بە خاڵی دووهەم شاعیر خوێنەری شێعری وڵاتانی دراوسێی خۆیەتی، عەڕەبی، فارسی و… و بە ورد بوونەوەی لە شێعری جیهانی جۆرێك زمانی تازە لەناو شێعرەكانیا بەكار دێنێ كە پێشتر لە شێعری كوردی دا نەبیندراوە. وێنە شێعرییەكانی ناو كتێبی( پڕم لە عیشقی تۆ ) خۆی لە دوو رەگەزی سەرەكی دا دەبینێتەوە، یەكەم:"بیر" دووهەم: سۆز
 بە چوونە ناو بابەتەكە زیاتر لە و دوو رەگەز ورد دەبینەوە و نموونەیان بۆ دەهێنینەوە.
 یەكەم: رەگەزی بیر Idea  
 بیر ئەو واتایە لەخۆ دەگرێ كە دەق دروست دەكا جا ئەو دەقە شێعر بێ یان پەخشان، ئەوەی من لێرەدا باسی لەسەر دەكەم تایبەتە بە شێعر. دیارە واتاش گرنگییەكی گەورەی هەیە لە ناو دەق دا و هەر چەندە واتاكە لاواز بێت، ئاستی دەقەكەش لاواز و نزم دەبێتەوە.
 بیر رەگەزێكە بۆ پێكهێنانی وێنەی شێعری و لەگەڵ رەگەزەكانیتر یەك دەگرن و وێنە دێتە كایەوە، وێنەی شێعری لە كتێبی
 ( پڕم لە عیشقی تۆ ) بەرجەستە كردنێكی وشەیی بیروسۆز و شێوەكەشی روخسارێكە بۆ پێكهاتەیەكی بیر و سۆز. لێرەدا شاعیر لە رێی هەر دوو رەگەزی بیروسۆز، خۆی بۆ خوێنەر و گوێگران دەگوازێتەوە.
 "عیشقت سەرابێكە
 رێگا دوورەكانم لێ نزیك دەكاتەوە
 شەوگاری تارم، رووناك
 دەبێتە خۆرەتاو
 لەسەرماوسۆلەی زستانی تووشی زەمەن
 گەرمم دەكەیتەوە
 تەنیایی ژوورە سارد و سڕەكەی ناخم
 پڕ جۆش"
                  ل 8 پرم لە عیشقی تۆ
 بلنسكی دەڵێ: "هونەر بیر كردنەوەیە بە وێنە" لێرەدا شاعیر بەرگێكی لە خەو و خەیاڵ و مەزندە خودییەكانی خۆی بەسەر بیرەكەیدا هەڵدەكێشێ و دەیڕازێنێتەوە، چونكە بیر لە شێعردا لە پێش وێنەكاندا دەبیندرێ و وێنەی زیندووی تەواو ئەركی سەلماندنی ویژدانی وەئەستۆ دەگرێ"
 "چیم نەدەبینی
 لەم بیابانییە وشكەڵانە
 چرپەیەك بووە هاوار
 بێدەنگیمی خنكاند
 شێت بوونمی ورووژاند
 ماتیم بووە زایەڵەیەك
 دڵی سەختی بیابانی شەق كرد"              ل 18 شێعری هەڵاییسانی تەم
 لێرەدا وێنە رۆڵێكی زۆر گەورە دەگێڕێ لە گواستنەوەی بیروباوەڕ و مەزەندەكانی شاعیر بۆ خوێنەر بە شێوەیەك كە بتوانێ كاریگەر بێت و قەناعەت بە بەرامبەرەكەی بێنێ، لەسەر رەخنەگریش پێویستە كە بە دوای فەلسەفە و بیروبۆچوونی شاعیر بگەڕێ و شتەكان وەك خۆی ببینێ. شاعیر تێكەڵی واقعییەت دەبێت و بە زمانێكی شاعیرانە مەبەستی خۆی دەگەیێنێ،
 "كراسی تەمم پۆشیوە
 لەنێو كوانووی گڕدا
 سەما دەكەم"           ل 68 شێعری سیمای ژەنگەكان
 
 شەو، سەگێكی لاڵە
 هۆش، دیوارێكی تەپیو
 هەست، پولەكی چرایەكی كز
 بیستنم، سەدای رمانی تاشەبەردی كەڕی
 سەر رێگاكانە             ل 78 شێعری بێوار
 شاعیر بیری خۆی تێكەڵ بە وشەكان دەكات و خوێنەر تام و چێژی خۆی لێ وەردەگرێ، و رەگەزەكان هاوسەنگ دەبن و جوانییەكی تەواو بە شێعرەكە دەبەخشێ، چونكە زاڵ كردنی هەر یەكە لە رەگەزەكان نەك تەنها بیر دەبێتە مایەی لاسەنگیی وێنەكە، چونكە وێنە لە بەرجەستە كردنی بیروهەست و سۆز و ئەندیشە و دیمەنە سرووشتیەكان بە هەستی ژیرییەوە بەولاوە هیچی تر نیە.
 كە واتە بیر یەكێكە لە رەگەزەكانی وێنەی شێعری كە فەرەیدوون سامان بە شێوەیەكی دروست ئەم رەگەزە بەكار دێنێ و بەهای ئێستاتیكی وێنە شێعرییەكان بەهێز دەكات.
 دووهەم: رەگەزی سۆز Emotion
 سۆز رەگەزێكی تری ناو دونیای شێعری فەرەیدوون سامانە، وێنە شێعرییەكان بە بێ سۆز ویشك و برینگن و هەست و سۆز نابزوێنن، سۆز جوانی و كاریگەری و چالاكی و بەردەوامی بە وێنە شێعرییەكان دەبەخشێ.
 "سێوی سووری كوڵمت دەڕنمەوە
 لیمۆی زەردی لێوت دەمژم
 سمۆرەی دڵم
 ئاوێزانی چناری باڵات بووە"           ل 8 پڕم لە عیشقی تۆ
 سۆز لە زانستی دەروونی دا بەوە پێناسە كراوە كە دیاردەیەكی ویژدانییە و لە هەست و نەستی خاوەنەكەی لەبەر چەند هۆیەكی ماددی بیر و هەڵچوونی شەپۆل دەدا و بوون و قەوارەی دەگرێتەوە، لە رەنگ و دەنگ و بزووتنەوەی لەشدا خۆی دەنوێنێ،
 "ئەوە منم
 لە نێو سیحری عیشقێكی بە تاڵبوودا
 شووشەی رۆحم شكاوە!
 بوومەتە حیكایەتی
 ئەفسانە بێ كۆتاییەكان
 هەزاران لێو دەمگێڕنەوە
 هەزاران چاو دەدینن"            ل 80 شێعری؟
 شێعر پێویستە بە خودی شاعیرەوە، بۆیە ئەزموونەكان بۆخۆیان بەرپاكەری سۆزی شاعیرن. سۆز بارێكی دەروونیە و لایەنێكی ژیانی مرۆڤە و كۆمەڵە هەڵچوونێكە كە لە هەر دوو دیوی دەرەوە و ناوەوەی مرۆڤدا هەستی پێ دەكرێت، سۆز مانەوەی زیاترە تا هەڵچوون، سۆز رەگەزێكی زیندووە لە ناو وێنە شێعرییەكاندا.
 وێردسی ورس كە باسی راستییەكان دەكات دەڵێ: لە رێگەی سۆزەوە بە شێوەیەكی زیندوو بۆ دڵ دەگوازرێنەوە
 فەرەیدوون سامان لە كتێبی( پڕم لە عیشقی تۆ ) بیری خۆی بەرجەستە دەكات و لە رێگەی سۆزی راستەقینەوە ناوەرۆكی وێنەكان دەخاتە روو، ئەوە بەو مانایە نییە كە سۆز رەگەزێكی سەرەكییە، بەڵكو یەكێ لە پێكهاتەكانی ناوی دونیای وێنە شێعرییەكانی فەرەیدوون سامانە. شاعیر زۆرجار ئەم دوو رەگەز بەیەكەوە بە شێوەی هاوسەنگ بەكار دێنێ ئەوە شتێكی ئاساییە
 "كوردستان
 تكۆڵی چرایە لە رۆشنایی خۆر
 ماچ و زەردە خەنەی لە لێوەكان
 غەمزە لە پێڵووی چاو
 كۆچی هەنگاوەكانە
 لە هاتن و هەڵاتنی دەنگی پاژنەی پێیەكان"     ل 118 شێعری كوردستان
 ئەوەی كە نووسەر مەبەستییەتی ئەوەیە كە خوێنەر بخرێتە سەر كەش و هەوایەك كە هەمان هەست و سۆزی نووسەری هەبێ، بۆیە رەگەزی سۆز رۆڵێكی گرنگی هەیە لە دروست كردنی وێنەكاندا، دیارە زمانی سۆزیش دەبێ ناسك و دڵڕفێن بێ و دوور لە زاراوەی زانستی وشەی بیانی. چونكە هەست و سۆز هەڵقووڵاوی ویژدان و خودی شاعیرە بۆیە دەبێ بە شێوەیەكی زۆر جوان دەرببڕدرێ. لە شێعرەكانی"كوردستان" و "بیابانییەكان" شاعیر هەست و سۆزێكی كوردانە لە ناو شێعرەكانیدا بەكار دێنێ. هەست و سۆزێك كە كورد بە درێژایی مێژوو چێژتوویەتی و لێی تێ دەگات، شاعیر ئەو هەست و سۆزە كە لە دەروونی خۆیەوە سەرچاوەی گرتووە بە بیر كردنەوەیەكی تازە و بە زمانێكی شێعری دەیخاتە سەر كاغەز، شاعیر هەر دوو رەگەزی بیر و سۆز تێكەڵ بە یەك دەكا و ئەندیشە لە ناخی خوێنەر سەر هەڵدەدا، باكگڕاوندێكی فەلسەفی لای خوێنەر دروست دەبێ، مانا لە ناخی وشەكاندا دەردەكەون،
 شاعیر لە "پڕم لە عیشقی تۆ" دا باس لە سۆزدارییەكی مەجازی ناكات، بەڵكو ماناكان مانای مەعنەوی بەخۆوە دەگرن،
 شاعیر بە وریای مامەڵە لەگەڵ شێعردا دەكات و بیروبۆچوونی خۆی بە چەشنێك دادەڕێژێ كە خوێنەر لە رووی سۆز و هەستی خۆیەوە لەگەڵیا لە پەیوەندی دا بێت و چێژی لێ وەرگرێ،
 زمانی شێعرەكانی فەرەیدوون سامان ئەگەر لەرواڵەتدا سادەببن ئەوا لە ناواخندا ماناكان قووڵ و فەلسەفییانە خۆیان دەردەخەن.
 لە كۆتایی دا دەڵێم، فەرەیدوون سامان لەو شاعیرانەیە كە توانیویەتی زۆر بە جوانی و وریایی رەگەزەكانی بیروسۆز لە ناو زمانی شێعری خۆیدا بەكار بێنێ و بتوانێ خۆی لە لاسایی كردنەوە و تەقلید دەرباز بكات.
 
 سەرهەنگ خامۆش