Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
داگەڕان بەدووى ماناكانى.. شیعرلە چەند دەقێكى ئیدریس عەلى

داگەڕان بەدووى ماناكانى.. شیعرلە چەند دەقێكى ئیدریس عەلى

Closed
by March 17, 2008 ئەدەب

زانا سامان……

 كتێبى شیعرى/ لەمناڵى دوورتر لەئێستا تەنهاتر
 نووسینى: ئیدریس عەلى
 لەبڵاوكراوەكانى: بەڕێوەبەرێتى چاپو بڵاوكردنەوەى سلێمانى ساڵى/ 2007 – سلێمانى
 
 دەسپێك:
 ئەوەى گرنگە پێش هەر شتێك قسەى لەسەر بكرێت، ئەوەیە كە "شیعر" پێگەیەكى هێندە تایبەتى لەناو دنیاى ئەدەبیاتدا هەیە، ئاسان نیە كە هیچ رەخنەگرێك بتوانێت راستەوخۆ بكەوێتە دۆزینەوەو هەڵاوێردكردنى ئەو نهێنییانەى بەهۆى دۆزینەوەو تێفكرینەوەى خودى شاعیر چەند بەرهەمێكى شیعرییان لـآ گەڵاڵە بووەو پاشان وەك ئەم كتێبەى بەردەستمان كەوتۆتە سەرپێى خۆى، بەڵام دەتوانین لەڕێگەى ئەو لێكۆڵینەوەو توێژینەوانەى لەسەر شیعرو شیعرییەت كراون هەڵوێستەیەك بكەینو بتوانین بەچەند شێوازێك قسەى خۆمانى لەبارەوە بكەین، دەتوانین هەوڵى ئەوە بدەین كە چەند لایەنێك لەسەر مەسەلەى شیعر هەڵبژێرین بۆ قسە لەسەركردنو دەرخستنى یاخود بەڕوونكردنەوەكردنى ئەو حاڵەتانەى كە هەر شاعیرێك لەكاتى نووسینى دەقێكدا لێیان بآ ئاگایە، یاخود بەهۆى ئاوێتەبوونێكى رۆحیانە بەو دەقەى لەبەردەستیدایە تووشى نائاگایى دەبێتو یەك شێواز دەگرێتە بەر، ئەویش لەدایكبوونى ئەو دەقەیە كەئیشى لەسەر دەكات، واتە لەحاڵەتى سروشتیدا، كەواتە (شیعر، زادەى سەرهەڵدانى حاڵەتێكى زهنى ئینسانە لەچوارچێوەى سروشتدا).
 
 ـ شوێنو وەسف:
 لەدەقى (شوێن پێى ماچى باخ)دا
 بۆ قسە لەسەركردنێكى جدیانە لەم دەقەدا، ئەوەیە كە هەوڵبدەم هەر لەدەستپێكى دەقەكەوە كە دەڵێت.. (باخى میر)
 ئالێردا و هەر لەسەرەتاى دەقدا، دەست نیشانكردنى (شوێن)مان بۆ دیارى كراوە لەلایەن شاعیرەوەو دەتوانین بەپێى ئەو زانیاریانەى لەمەڕ "شوێن" هەمانە لەهەر دەقێكى ئەدەبیدا، ئیشەكەى خۆمان بەپووختەیى بگەیەنینە دەرئەنجامێكى باش.
 شاعیر لەو دەقەدا توانیویەتى هەریەك لە (شوێن) و (وەسف)، بخاتە جوڵەیەكى هەمیشەییەوە وەك ئەم نموونەیەى لاى خوارەوە:
 شوێن  وەسف
 وەسف  شوێن
 كاتێك شاعیر شوێنەكەى بۆ دەست نیشانكردین "باخى میر:" پاشان دەكەوێتە "وەسف" كردنى شوێنى دیاریكراوو لەڕێگەى چەند وێنەیەكى شیعرییەوە، ناساندنى شوێنەكەمان بۆ دەست نیشان دەكات، بەم شێوەیەى لاى خوارەوە..
 ئینجانەیەكە لەدارستانى بەهەشتدا
 قومێكە لەئاوى كەوسەر
 وشەیەكى شیرینە لەسەر زارى تەڕى شیعر..
 + "وەسف" دەست نیشانم كردووە. ئەوەیە كە لەناو دەقەكەدا لە "شوێن"ەوە دەچینە ناو دەرگایەكى تر كە ئەویش "وەسف" كردنەو، پاشان بەهۆى گونجاندنیان لەلایەن خودى شاعیرەوە، هەست دەكەین كە جووڵەیەك لەنێوان ئەو دوانەدا بەدیدەكرێت، چونكە لەدواى "شوێن" ئاوێتە بە "وەسف" دەبینو پاشان دەكەوینەوە ناو "شوێن"ەوە.
 پایز كەملپێچە زەردەكەى لـآ بزر دەبێت
 لێرە پژمینى خۆى رادەگرآ..
 زستان  كە بەچەترێكى رەشەوە دێت
 لێرە جلكە تەڕەكانى خۆى هەڵدەخات..
 كەواتە بەهۆى دەقاندنى ئەم چەند دێڕەى سەرەوە دەگەینە، یەكێك لەو حاڵەتانەى كەتایبەتە بەخودى شاعیرەوە، ئەویش ئەوەیە كە بەهۆى دیاریكردنى وشەى "لێرە" وە سەرلەنوآ دەگەینەوە بە "شوێن"  شاعیر پێدەچێت لەكاتى نووسینى ئەم دەقەداو بەهۆى ترسێكەوە كەدواترو لەهەڵبژاردنى بابەتێكى تردا باسى لێوە دەكەم، لەنێوان "نا ئاگایى" و "ئاگایدا" ئیشى خۆى لەسەر ئەم دەقە كردبێت، چونكە ئەو یارىو جوڵەیەى زیاتر نزیكە لەحاڵەتى "ئاگایى" شاعیرەوە، بەڵام هەر لەنێو "ئاگایى"ەكەشدا، شاعیر بەجۆرێكى ترو بەشێوازێكى دیكە دەكەوێتە ناو ناگاییەوە، ئەویش بەهۆى هەڵەى رێزمانیەوە.. پێویستە لەهەر دەقێكى ئەدەبیدا، ئەوەندەى كار بۆ هەر مەبەستێك دەكرێت، خودى نووسەر ئاگاى لەشێوە رێزمانیەكەش هەبێت.
 
 دەرئەنجامو رەخنەگرتن..
 كەواتە لەدەرئەنجامى هەڵبژاردنى ئەم بابەتەمان، توانیمان زۆر بەوردى ئیشى خۆمان لەسەر چ "شوێن" و "وەسف" بكینو گرنگیەكى باشى پێبدەین، بەڵام لێرەدا دەچینە سەر كارى رەخنەگریەكەى خۆمان، ئەویش ئەوەیە كە كاتێك شاعیر وشەى "لێرە"ى بەكارهێنا دەیتوانى لەڕێگەى رێزمانیەوە، (حوریەت).. ئازادى بەو وشەیە بدات ئەویش بەهۆى (،) فاریزەیەكەوە، وەك ئەم نموونەیە
 
 لێرە، پژمینى خۆى رادەگرآ..
 یاخود بەشێوازێكى دیكە، كار لەسەر (حوریەت).. ئازادى ئەو وشەیە بكات كەبووەتە هۆى دیاریكردنەوەى "شوێن" وەك ئەم نوونەیە
 
 لێرە..
 پژمینى خۆى رادەگرآ..
 (لێرەدا لەنێوان زمانى ئەدەبو زانستدا جیاكاریەكى گرنگ دەبینرآ كە یەكەم جار جەخت لەئاماژە دەكاتەوەو دەكەوێتە سەر رەمزى دەنگى وشەوە)"".
 
 روونكردنەوەیەك..
 كرنگترین ئیشى شاعیر ئەوەیە كە بتوانێت ستایلێكى جیاوازو سەربەخۆ بۆ خۆى بدۆزێتەوەو پاشان لەڕێگەى ئەو ستایلەوە هەوڵى دۆزینەوەى خۆى بدات.
 ئەگەرچى هەندێك لەمەبەستى بابەتەكەمان دەرچووین، بەڵام دەبێت ئەوەش بزانن كە یەكانگیر یەك هەیە لەمەڕ بابەتەكەو ئەو مەسەلەیەى كە سەبارەت بەئیشى شاعیرانو دەقەكانیان قسەم لەسەر كرد.
 
 ”ترس" وەك پرۆسەیەكى ئەقڵانى
 تا گەیشتن بە "داهێنان"
 
 ئەگەر لەڕووى ترسەوە قسەگەلێك بهێنینە ناو ئەم بابەتەمانەوە، بۆئەوەى "ترس"ە شیعریەكەى "ئیدرس عەلى" وەك پرۆسەیەك بەكاربهێنین تا گەیشتن بەو "داهێنان"ەى خودى شاعیر مەبەستییەتى، ئەوا دەبێت بەدەر لەو كارانەى دەیكەین، هەست بكەین كە بەرپرسیارییەتیەوە ئەم بابەتەمان بنوسینو بەئامانەتەوە ئەوەى كەئێمە دركى پێدەكیەن بیانخەینە سەر كاغەز.
 بوونى ترسێك لە "ئیدریس عەلى"دا، لەو شوێنەوە دەردەكەوێت كەتێیدا نووسیویەتى،
 لەخوێندنەوەى هەریەك لەدەقە شیعرییەكانى شاعیردا ئەو ترسەى باسى لێوە دەكەین بەئاشكرا، وەك بڵێیت جۆرێكە لە نهێنییەكى پاكیزەیى خۆیمان نیشان دەداتو هەست دەكەین كە ئەم شاعیرە ئەوەنە بە "ئاگایى"ەوە پەیوەستەو هەمیشە لەپرۆسەیەكدا كار لەسەر دیوە جوانەكانى ناوەوەى دەق دەدات، ئەوەندە ئاگادار نیە لەوەى كە بەبآ ئەوەى هەست بەخۆى بكات، خەریكە نزیك دەبێتەوە لەدەقى چەند شاعیرێكى تر، بەڵام باشترین كارى "ئیدریس" ئەوەیە كە هەمیشە لەهەوڵداندایە بۆ گەیشتن بەو ئامانجەى مەبەستیەتى، وەك چۆن "جەمال غەمبار"یش لەنووسینەكەیدا باسى لێوە كردووەو دەڵێت: "وا دەزانم خوێنى داهێنان بەدەمارەكانیدا دەجوڵآ".
 با بزانین چۆن..؟!
 لەدەقى "قسەیەك تا دوا دێڕى بێدەنگى" هاتووەو دەڵێت:
 نامەكانم تیا سوتاندو.. هێشتا عاشق بووم
 كتێبەكانم تیا تۆراندو.. هێشتا شاعیر بووم
 پەنجەرەم تیا هەراج كردوو.. هێشتا موسافیربووم
 لەم چەند دێڕەى سەرەوەدا، دەگەینە دەرئەنجامێك كە لە "ئیدریس"دا شێوازى ئەو ترسەى لەخۆگرتووە، كە دەكاتە پرۆسەیەكى ئەقڵانى لەكاتى داڕشتنى یاخود نوسینى شیعردا، ئەویش بەم شێوەیەى خوارەوە لەدێڕى یەكەمى ئەو چەند دێڕە شیعرییەى هێناومەتەوە بۆ قسە لەسەركردن دەڵێت: نامەكانم تیا سوتاندو.. هێشتا عاشق بووم. ئایا شاعیر مەبەستى چیە..
 كە دەڵێت.. (نامەكانم تیا سوتاند)، مەبەستى لەرابردووە، بەڵام چ رابردوویەك، بێگومان مەبەستى شاعیر ئەوەیە كە بەشێوازێكى تر پێمان بڵێت.. ئەگەر رابردووم بریتى بێت لەپەشیمان بوونەوە، ئەوا ئەو پەشیمانیە وایلێكردووم كە لە "ئێستا"دا بەدووى جۆرێك لەگەیشتن بەداهێناندا عەوداڵبم، وەك چۆن دواتر دەڵێت:
 "هێشتا عاشق بووم" واتا شاعیر مەبەستیەتى پێمان بڵێـ كە تامەزرۆییەك لەناخیدا هەیە بۆ سەركەوتن بەسەر ئەو پلیكانەیەى دەمگەیەنێتە ئاسمانى بەرینى داهێنان.
 "كتێبەكانم تیا تۆراندو.. هێشتا شاعیر بوون"
 دڵپاكىو لێبوردەیى شاعیر لەو شوێنەوە سەرچەوە دەگرێت كە بەهۆى جۆرێك لە "هەڵچوون"ەوە كەهەڵچوونێكى شاعیرانەیە چوار دەورى خۆى دەتۆرێنآ، بەڵام ئەوە ناكاتە ئەوەى كە وەكو كەسێكى ئاسایى ئەو مامەڵەیەى كردبێت.. نەخێر، بەڵكو مەبەست لەو هەڵچوونە دەروونیەى شاعیر ئەوەیە كە دەیەوێت بگات بەو داهێنانەى لەخۆیدا دركى پێكردووە، چونكە دێڕى دواى تووڕەبوونە رابردووییەكە پێمان دەڵێت: "هێشتا شاعیر بووم"، كەواتە لێرەدا تەواو لەمەبەستى شاعیر دەگەین، كەچى دەوێت.
 
 دەرئەنجامى ئەم بابەتەش
 ئەوەى كەمەبەستمە لێرەدا چ وەكو كارێكى رەخنەگرانەو چ وەكو دەرئەنجامى ئەم بابەتەشم بیخەمەڕوو، ئەوەیە كەدەبوو شاعیر ئەو دوو دێڕەى قسەى خۆمم لەسەركرد، زیاتر ئیشى لەسەر نەكردایە، وەكو دوا دێڕى كەهێناومەتەوەو دەڵێت:
 "پەنجەرەم تیا هەراج كردو.. هێشتا موسافیر بووم"
 بێگومان وەكو ئیشى شیعر، پێویستى نەدەكرد شاعیر ئەم دێڕە بنوسێت، لەبەرئەوەى تەواو بەدەستى خۆى نهێنیەكەى خۆى ئاشكرا كردووە، بزانین چۆن..
 كاتێك لەرابردوودا پەنجەرەى تیا هەراج كردووە، ئیتر ئەو پەنجەرەیەى باسى لێوە دەكات (پەنجەرەیەكى شیعرى) بێت یاخود هەر مەبەستێك كە لەناخى شاعیردایە، پێویستى نەدەكرد (موسافیر)یەت خۆى ئاشكرا بكات، چونكە چ "موسافیر" و چ "گەڕان"، لەو شاعیرەدا دەكاتە گەڕان بەدووى ئامانجێكدا، كەمن وەكو رەخنەگر دەتوانم ناوى لێبنێم "گەڕان بەدووى داهێنان"دا، لەبەرئەوەى لەنێوان ئەو رابردووەو ئەو ئێستایەى لەو چەند دێڕەدا بەدەركەوتووە زیاتر مەبەستەكان ئاشكرا دەكات، بەڵام بەگرنگى دەزانم كە بڵێم.. بەچەند شێوەیەك ئیشكردنى ئەو جۆرەى كەدووبارە بوونەوە دروست بكرێتەوە، بەڵام هەر جارەو دووبارەیەكى جیاواز لاى شاعیر بۆ جوانكردنى دەقەكە بووە، واتا هەوڵێك بووە بۆ سەرنج راكێشانى خوێنەر بەلاى دەقەكەدا، بەڵام لەگەڵ ئەو كارەشدا "ئیدریس عەلىگ بەئاشكرا تەقەى لەمەبەستە سەرەكیەكەى خۆى كردووەو وەك لاشەى كوژراوێك وێنایكردووە، كەئیتر پاڵەوانێك دواى ئەوەى بە باشى ئیشەكانى خۆى دەكات كە بۆى دەست نیشان كراوە، دواتر وەزعەكە بەلایەكى تردا دەباتو دواى ئاشكراكردنى ئەو نهێنیەى لەئیشەكانى ئەو پاڵەوانەدا هەبووە خۆشى بەكوشتن نداوە,
 
 كۆتایى..
 دواجار گەیشتینە ئەو دەرئەنجامە تاك لایەنەى كە لەتەواوى دەقەكانى نێو ئەم كتێبە شیعرییەدا خۆى مەڵۆزداو ئەویش ئەوەیە كە "ئیدریس عەلى" ئەگەرچى گەلێك رەشبینانە دەنووسێت، بەڵام لەسەرو هەر رەشبینیەكى ئەم كوڕەوە، تروسكەیەك هەیە بۆ ژیان، هەوڵێك بۆ گەڕانەوە بۆ لاى مناڵى، هیوایەك بەو ئاواتانەى لەناخیدایە، سەفەرێك بۆ گەیشتن بەخۆى، مردنێكى شیعرییانە لەپێناوى مانەوەى لەدنیاى شیعردا، بەخشینى دڵۆپ بەدڵۆپى خوێنى خۆى بەخاترى وشەیەك كەناونراوە "ئاشتى"، ئازادییەكى جوان لەپێناوى بووژانەوەى هەڵەبجەدا، ئازایەتیەكى شاعیرانەیى دژ بەكلتورێكى قێزەونى دینى، كە "ئیدریس" وەك كوردێك پێى قبوڵ ناكرێت، لەسەرو هەمووشیانەوە هێشتنەوەى میهرەبانیەكەى "دایكیەتى" بۆ هەتا.. هەتایە.
 
 سەرچاوە:
 *لەكتێبى (دەربارەى شیعرو شاعیرى) حەمە كەریم عارف وەرگیراوە لاپەڕە 39.
 **لەكتێبى (نوسین خۆكوژیەكى تەواو نەكراو) وەرگێڕانى عەبدولموتەلیب عەبدوڵڵا وەرگیراوە، لاپەڕە 123.
 ***لەكتێبى (داهێنانو مەرگ) سەڵاح حەسەن پاڵەوان وەرگیراوە، لاپەڕە 107.
 ئەمە جگە لەوەى سودێكى باشم لەهەریەك لەو 3 كتێبە وەرگرتووە بۆ ئەم كارەم، لەگەڵ سوپاسم بۆ هەر 3 نوسەرو "ئیدریس عەلى"یش.
 تێبینى/ئەم بابەتە بەروارى 10/3/2008لە ڕەخنەى ڕۆژنامەى چاودێر بڵاوكراوەتەوە
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.