Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
دەربارەی نازیزمی هایدگەر 1990 … ریتشارد رورتی

دەربارەی نازیزمی هایدگەر 1990 … ریتشارد رورتی

Closed
by February 10, 2008 گشتی

وەرگێڕانی : سەڵاح حەسەن پاڵەوان….


نووسینەکانی هایدگەر هی هەردوو سەردەمەکەی –نووسینەکانی  سەرەتا و کۆتایی – پڕن لە باس و خواس دژ بە  جیاوازی نێوان دیاردەی – واقیعی. ئەم باس و خواسانە، لە نووسینەکانی سەرەتای هایدگەردا ، چەقیان بەستووە بە دەوری جەخت کردنە سەر بۆچوونی داڤیانە  ، دەربارەی  پێشڕەوایەتی Welt   لە چاو Wriklichkeit ، پێشڕەوایەتی Zuhanden   لە چاو ٍVorhanden ، Auslegung لە چاو Aussage .
بەو جۆرەی کە من ئەمەوێ و بەوجۆرەی کە مارک ئوکرنت لە کتێبەکەیدا  پراگماتیزمی هایدگەردا خوێندوێتیەوە، گەرکەسێک پەرەگرافی 31تا 33 لە کتێبی زەمەن و بوون  بخوێنێتەوە، بۆی دەرئەکەوێت کە هایدگەر لە تێوریەوە ئامڕازەکانی کارکردن هەڵئەهێنجنێ. واتە کەسێکە شتە خوازیارەکان وەک کۆمەڵێک ئامڕاز لێک ئەداتەوە، بە مەبەستی مومارەسەکردنی جۆرێک لە پڕۆژەی مرۆیی. تەنانەت لە نووسینەکانی دوایشیدا ، کاتێ کە هایدگەر لەوێدا وەکو شێوەیەک لە نیهلیزمی  نیتشەیی ئەڕوانێتە پراگماتیزم  ، دیسانەوە جەخت لەسەر ئەوە ئەکات کە جیاوازی دیاردەی – واقیعی  یۆنانی نیشانەیەکە لە شێوەی میتافیزیکی رۆژئاوا دەربارەی قسەکردن لەسەر ،، بوون،،.
 لەراستیدا هەندێ جار هایدگەر پراگماتیزمی سەردەمی ئێمە بۆ ئەو جیاوازیە ئەگەڕێنێتەوە – کە تێگەیشتنێکی تەکنەلۆژیانەیە لە بارەی بوونەوە –.
لەگەڵ ئەمەشدا هایدگەر خوودی خۆی لە ووتارەکانیا بۆ هەمان جیاوازی دیاردە – واقیعی ئەگەڕێتەوە کە خۆی لە تیۆریدا ئەو جیاوازیە رەت ئەکاتەوە. لە بوون و زەمەن دا بەردەوام باسی خۆی ئەکات  بەو سیفەتەی کەسێکە زیاتر لەوانەی پێشووی خۆی بەدووی هەلومەرجی توانای قوڵدا گەڕاوە. لە بەرهەمە پاشهاتووەکانیشیا بەردەوام پێمان ئەڵًێ : هەر جۆرە تێگەیشتنێکی هاوچەرخ بۆ هەر حاڵەتێکی مێژووی تەنیا لە شتێکی رووکەشی زیاتر هیچی تر نیە- واتە ناتوانی بچێتە نیو بوونی تەکنەلۆژیەوە، بە پێچەوانەوە گرنگی بە مەسەلە رووکەشیەکانی وەک بابەتی کوشتاری بۆمبی ئەتۆمی ئەدات. لەم نووسینەدا هایدگەر بە تووندی ئەوە رەت ئەکاتەوە وا بیر لەخۆی بکاتەوە کە کەسێکە زیاد لە پێویست بەشێکە لە  دزاین  بەشێکی حەکیمانە، بە مەبەستی بەدیهێنانی بەرنامەی جۆراوجۆری دیاریکراو. لەمەش زیاتر حەز ئەکات وا خۆی وەسف ئەکات کە کەسێکە بێ بەرنامەو بێ ئیرادەیەو تەنیا گوێیەکی کراوەو شێوازێکە بۆ بانگێشکردنی بوون.
کەسانێکی وەکو  من کە زیاتر گوێ لە بانگێشکردنی دەنگی بوون ئەگرن و ، گرنگی بە پراگماتیزمی هایدگەری سەرەتایی ئەدەن ، بەرامبەر بەم رووداوە بێ بەرنامەیە زۆر رەشبینن. پێدەچێت هایدگەر هەرچەندە زیاتر چووبێتە نێو ساڵەوە زیاتر لە پێداگرتن لەسەر دەسەڵاتی کۆتایخوازی بوون و زەمەن دوورکەوتبێتەوە. ئەم شتە وەک پاشەکشێیەک دائەنێین. ئەبێ ئەوەمان پێ قبووڵ بێت کە هایدگەر  هەرچەندە بەتەمەنترو شێتێتی بەزلبوونی تێدا دروست ببوو، بەڵام گۆڕا بۆ کەسێکی  هزرڤانی ئەسڵترو سەرنجڕاکێشەرتر. ، ئێمە ئەمە بە نموونەو هەڵەیەکی گەورەو نەناسراوی دائەنێین، کە لە راستی رووت و سوودمەند رێکوپێکترە.لەگەڵ ئەوەشدا  بەرهەمەکانی هایدگەر رێڕەوێک نین بتوانین لە رێگایانەوە گوێمان لە دەنگی بوون بێت. بەڵکو جانتایەکی پڕ لە کەرەستەیە،جانتایەکە هایدگەر هەموو ئەو ئامڕازانەی تێدا هەڵگرتووە کە لە حاڵەتە جۆراوجۆرەکاندا بۆ بە ئەنجامدانی بەرنامەکەی دایهناون.
ئەم بەرنامانە جۆراوجۆر بوون و جار جارێکیش هەمان رێگایان ئەگرتەبەر .
 لە نووسینەکانی سەرەتاییدا هایدگەر ئەیویست ئەرستۆ زیندوو بکاتەوەو لە رێگای ئەوەوە بەدووی رەخنەی نوێی تۆماسی دیکارتدا بڕوات. پاشان ویستی بە وازهێنان لە ئەرستۆ روو بکاتە نیتچە. جار جاریش ئەیویست دزاینی گشتی وەسف بکات و لە هەندێ  حاڵەتی دیکەدا تەنیا دزاینی سەدەی بیستەهەم وەسف بکات  و سەردەمێکیش ئەیویست ببێتە پاڵەوانی نەتەوەیی، بەڵام لە دواییدا ویستی پیری خەڵوەت نشینی دانا بێت ،ئەو ئەیزانی کە (( تەنیا خوا ئەتوانێ رزگارمان بکات )). روانگەکانی  لەسەر ئەو بۆچوونە بونیادنرابوون کە ئەو بەردەوام وێڵی ئەستێرەیەک بووە  ، بە بڕوای من ئەم روانگەیە خۆهەڵخەڵەتاندن و زمانلووسیە.بەو شێوەی بۆی ئەچم ئەو  جانتایەی لەوەوە بۆمان بەجێماوە پڕە لە ئامڕازی جۆراوجۆرو بۆ مەبەستی جۆراوجۆر دروست کراون. کۆمەڵە ئامڕازێکن و لە ئێستادا تەنیا چەند ئایتمێکی بەسوودە. پێموایە باشترین رێزێک کە ئەتوانین پێشکەش بە دەستکەوتەکانی هایدگەری بکەین  ئەوەیە کە هەستین بە ئەنجامدانی هەڵبژاردنێک لە بۆ وەرگرتنی ئەو ئامڕازانەی لەوەوە بۆمان بەجێماون. بە بڕوای من ئەتوانین لە هایدگەر پراگماتیزمەکەی وەرگرین و واز لە نازیزمەکەی بێنین ، تەرحە سەرەکیەکانی هایدگەر لە بارەی مێژووی میتافیزیکی وەرگرین و دووبارە دەست بە نووسینەوەی ئەو تەرحانە بکەین ، کۆتاییە خەماویەکانی هایدگەر دووبارە بنووسینەوەو، تێمای هەڵبژێرداراوی وەک وێنەی خەیاڵی و زاراوەکانی وەرگرین و بۆچوونەکانی لە بارەی مێژووی جیهانەوە پشت گوێ بخەین.
هایدگەر ئەم شێوازی دەست بەسەراگرتنە توڕەیی ئەکرد. کەچی سەرسەخترین رەخنەگرانی هایدگەر ئەم شێوازەیان بەکار ئەهێنا، ئەوان پێیان وایە  نازیزمی هایدگەر تاقە لایەنێکی بیری ئەوو تەنیا یەکێک لە بەرنامە جیاوازەکانی نیە، بەڵکو سەرەدەزووی دیاریکردنی رێبازی رەخنەگرتنە لە بیرووڕاکەی.ئەوان چاک لەوە دڵنیان کە بیری هایدگەر بەو ئەندازەی خۆی بڕوای پێیەتی بیرێکی تاقانەیە. ئەو رەخنەگرانە بڕوایان وایە   واقعێکی ناوکۆیی لە ژێر دیاردە جۆراوجۆرەکاندا ئامادەیە، ئەو واقیعەش ئەوەیە کە ئەو بە راستی بەدووی ئەستێرەیەکدا ئەگەڕا، ئەو ئەستێرەیەش ئەستێرەیەکی رەشو شەیتانی بوو.

بە بڕوای ئەم رەخنەگرانە ، هایدگەر تەنیا کۆمەڵێک بەرنامە نیە ، بڕێکیان خراپ و ئەو برەی دیشی باش بێت ، لەبەرئەوەی ئەوان هەمان ئەو هەڵوێستە جەوهەریەیان دەربارەی هایدگەر هەیە، کە هایدگەر خۆی بەرامبەر بە سەدەی بیستەم  هەیبوو . هایدگەر ئەیویست هەرچی شتە لە سەدەی ئێمەدا سەرەرای  تەکنەلۆژیزمێیەکەی زیاتر لە شێوەی دیاردەخوازی پەتیدا بیبینێ. ئەو رەخنەگرانەی من مەبەستمن ئەیانەوێ بەچاوێکی کەم بڕواننە هەموو شتەکانی هایدگەر تەنیا هایدگەری دژبەیەکسانی و ستایشکردنی پرنسیبی رەهبەری (فیوریرپرنسیب)  نەبێت. ئێمەی پراگتیزمەکان بە پێچەوانەوە ئەڕوانینە سەدەی بیستەم وەک تێکەڵەیەک لە هەواڵی باش و خراپ ، کارەکانی هایدگەریش جانتایەکە هەندێ شتی شکۆمەندی تێدایە کە لە تەنیش کۆمەڵێ شڕکەو پڕکەی کۆندا دانراون.
بەبڕوای گروپەکەی ئێمە کە ئەیانەوێ بەردەوامی بەهەڵبژاردن لە نێو ئامرازی نێو جانتاکەی  هایدگەردا بدەن ، راستیەک هەیە ئەویش ئەوەیە  کە ئەو کەسەی ئەم ئامرازانەی کێشاوە کەسێک بووە سەرەتا نازی و پاشان  ریاکارێکی ترسنۆک ، یەکێکە لەگاڵتەجاڕیە فراوانەکانی مێژوو.خۆزگە راستیەکەش بەجۆرێکی دیکە ئەبوو. هەمان ئەو ئارەزووەشمان بۆ ئەو هزرڤانانەی دیکەش هەیە کە خۆشمان ئەوێن. خۆزگە کارناپ بە قسەی سیدنی هۆکی ئەکردو نەدەبوو بە گەمەی دەستی ستالین و بەرپرسیاری کۆنفراسی ئاشتی 1948 والدرۆڤی رەت ئەکردەوە. خۆزگە سارتەر تا 1956 چاوەڕوانی نەدەکرد تا لە خەتی چەپی پارتەکەی بێتە دەرەوە.خۆزگە ییتس و شۆ پێش ئەوەی شەیدای مۆسۆلینی بن ، پەیان بەوە ئەبرد کە چی بەسەر زیندانیە سیاسیەکاندا دێ. خۆزگە چەپی نوێی دەیەکانی 1960 پێش ئەوەی شەیدای کاسترۆو ماو بن بۆیان دەرئەکەوت کە لەوێدا چی بەسەر زیندانیە سیاسیەکاندا دێت. بەڵام ئێمە تا ئەندازەیەکی زۆر ، داهێنانە سیاسیەکانی ئەم  کەسە بەپەرۆشە کرچ وکاٍڵانە لە میراتیە فیکریەکانیان جیائەکەینەوە.
بە پێی بۆچوونی ئەو رەخنەگرانەی کە ئەیانەوێ هایدگەر بە پشتگوێخراوی بمێنێتەوە ، جیاکردنەوەی کاری داهێنانیان لە سیاسەت پێ قبووڵ نیە. ئەوان ووتارە دانشگاییەکانی بە دزەنیگایەک دائەنێن دەربارەی هایدگەری واقیعی و هایدگەری بنەچەیی ، بڕوام بەوە نیە شتێک هەبێت پێی بووترێت هایدگەری بنەچەیی. پێموایە ئەو رەخنەگرانە تەنیا لەم شتانەی خوارەوە کە ئەیڵێم لەسەر هەقن:
هایدگەر لەسەرتاسەری ژیانیدا دژ بە یەکسانخوازی بووە، هیچ کاتێکیش گوێی نەداوەتە پرۆژەی لیبرالی بۆ زیادکرنی هەندێک لە خۆشیەکانی مرۆڤ. ئەگەر هایدگەر بەرامبەر بە رەشەکوژی جوولەکە شتێکی بووتایە ، زەحمەت بوو کە دژبەیەکسانیخوازیەکەی  ئەوەندە لای خوێنەران ببوایە بە جێگای سەرنج  ، یان ئاشکراکردنێک بێت بەرەوە ناسینەوەی هایدگەری واقیعی ، هایدگەری راستی و بنەچەیی.هەر ئەم بێدەنگیەش وا ئەکات کە هایدگەر لە سارتەرو کارناپ جیابکرێتەوە. کارناپ و سارتەر لە دورەوە داوەریان لە  رووداوە سیاسیەکانی روسیاو ئەوروپای مەرکەزی ئەکرد. بەڵام هایدگەر بەچاوی خۆی ئەیبینی کە هاوکارە یەهودیەکانی لەکار دەرئەکرێن و پاشانیش ئەیبنی تووشی چ چارەنووسێک ئەبن ، گەر هاتبایە هایدگەر بیری لەو مەسەلەیە بکردایە، بە زەحمەت ئەیتوانی تەحەموولی بکات. ئەم بێدەنگیە هەمان ئەو شتەیە کە وا لە هایدگەر ئەکات لە کاروانی ئەو کەسانەی کە وەک ئەو دژ بە یەکسانخوازی بوون جیابکرێتەوە. زۆر لە نووسەرە دەست رەنگینەکانی سەدەی بیستەم بڕوایان بە دیموکراسی نەبوو، بەڵام ئەو تاکە کەسێک بوو بێدەنگی بەرامبەر بە تاوانی هۆلۆکۆس  نواند.
پێموایە هابرماس و دریدا لەسەر حەقن ، کاتێ کە ئەڵێن هەر یەک لە ئێمە ئەگەر لە جێگای هایدگەر ئەبوو، رەنگە بکەوتایەتە نێو هەمان ئەو بۆچوون وبیرەی کە لە ساڵی 1933 تەنیا ئومێدی ئەڵمان هیتلەرە. راستیان ووتووە کە بێدەنگی پاش جەنگ لێ نەبووردنە. رازیم بەوەی کە ئەم بێدەنگیە لێنەبووردنە، بەڵام ناتوانم ئەم بێدەنگیە لە ناوەڕۆکی کتێبەکانی هایدگەردا هەڵهێنجم .یان تەنانەت ئەو بێدەنگیە بە ناونیشانێک بزانم، بۆ ئەوەی دەربارەی ئەو کتێبانە گومانم لا دروست بێت. ئەمەش ئەو هۆیەیە کە وام لێ ئەکات کارەکتەری ئاکاری مرۆڤ – هەستیاریەکەی دەربارەی ئازادی کەسانی دیکە – بە ئەنجامێک بزانم بۆ رووداوە لە پڕەکانی ژیانی . ئەم هەستیاریە رەنگە زۆر جار لە پرۆژەی داهێناندا بۆ سەربەخۆیی بگۆڕێ کە تاک لە کارەکانیا خستوویەتیە سەر شانی خۆی.
ئەتوانم ئامانجەکانم لە بابەتی (( رووداوە لەپڕەکان )) و (( گۆڕانی سەربەخۆ)) لە رێگای وێنەکێشانی دنیایەکی فەرزکراوی کەم تا زۆر جیاواز بخەمە روو– ئەو دنیاییەی لە میانەیدا هایدگەر بۆ فەتوای بەرگریکردن دژ بە هیتلەر، پەیوەندی بە دۆستی دژبەیەکسانخوازی خۆی ((تۆماس مان)) ەوە ئەکات، بۆ ئەوەی تێبینی بکەین کە چۆن ئەکرێ  دنیایەکی مومکین بێتەدی. تەسەورکەن هایدگەر لە هاوینی 1930 لەپڕ خۆی لە قوڵایی عەشقدا ئەبینی لەگەڵ کچە قوتابی فەلسەفە و شۆخ و شەنگ سارا ماندلباوم. سارا کیژێکە بە ئاین جووە، بەڵام هایدگەر بە هیچ شێوەیەک گوێ بەم لایەنە نادات، شەهوەتێکەو تووشی سەرگێژی کردووە.هایدگەر پاش جیابوونەوە ئازاراویەکەی لەگەڵ ئەلفریدا (( رووداوێک بوو باجەکەی  لەدەستدانی دۆستایەتیەکەی بوو لەگەڵ هەندێ لە هاوڕیانی لەوانەش خێزانی هۆسرل )) لە 1932 بووە هاوسەری ساراو ئەو دووانەش ساڵی 1933 بوون بە باوکو دایکی  کوڕێک بە نێوی ئابراهام.
هایدگەر بە گاڵتەجاڕیەوە ئەڵێ : سارا ئەتوانێ پێی وا بێت کە ناوی ئابراهام ناوێکە سەر بە زنجیرە ناوی جووەکانە، بەڵام ئەو (( هایدگەر )) پێی وایە ئەم ناوە لە ئابراهام سانتاکلارایی کوڕی مەسکیرشەوە وەرگیراوە. سارا لە نێو قەفەسی کتێبخانەکاندا دەست بە گەڕان ئەکات بەدووی نووسینەکانی  ئابراهام سانتاکلاریی لە بارەی جوەوە،  ئەم گاڵتە بچووکەی هایدگەر  هۆکاری دامەزراندنی یەکەمین ناکۆکی جیدی ئەبێت لە نێوان ئەم ژن و پیاوە. بەڵام هایدگەر لە ئاخروئۆخری 1933 چیتر ئەو جۆرە گاڵتانە ناکات. هەرچی سارایە سەرنجی هایدگەر بۆ پاکتاوسازی جوولەکە رائەکێشێت ، لەوانەش سەرنجی بۆ لە کار لادانیی خەزوری رائەکێشێت. لە رۆژنامەکانی دانیشگادا هایدگەر هەندێ شت دەربارەی خۆی ئەخوێنێتەوە ، سەرنجی هایدگەر بۆ ئەو خاڵە ئەچێت ، کە ئەشێ رۆژەکانی خۆشگوزەرانی ئەوو سارا کۆتایی هاتبێت. هێدی هێدی بەو ئەنجامە ئەگات کە عیشقی سارا بە نرخێکی گەورە  و بە ئیعتباری ئەو کۆتایی دێو رەنگە زوو یا نزیک ئەو خۆشەویستیە نرخەکەی لەدەستدانی کارەکەشی بێت.
بەڵام تا ئەم ساتە سارای خۆش ئەوێ و سەرەنجام لەبەر ئەو فرایبۆرگی لەدڵ شیرین بەجێدێڵێ. ساڵی 1935 لە بۆرن وانە ئەڵێتەوە،  تەنیا بە ناونیشانی مامۆستای میوان، سویسرا ئەو کاتە هەموو کورسیەکانی فەلسەفی خۆی بە مامۆستا هاتووەکان ئەبەخشی. لەپڕ لە (( دەزگای خوێندنی باڵا )) ەوە لە پرپرینستۆن پەیامێک دێ ئەمەش ئەبێتە هۆی ئەوەی. هایدگەر لەوێدا دوو ساڵی خۆی بەسەر بەرێ ، بە زەحمەت ئینگلیزی فێربوو، جارێکی تریش دڵی بۆ ئەو هۆڵە پڕانە هەڵفڕی کە پڕ لە قوتابیە بەپەرۆشەکان بوون ئەوانەی هەموو جەستەیان گوێ بوو. ساڵی 1937 کاتێ کە کۆمەڵێ لە هاوڕیانی تاراوگەی کارێکی هەمیشەییان  لە دانیشگای شیکاغۆ بۆ ئەو رێکخست، بۆ ئەو فرسەتێک هاتە پێشێ.
لە شیکاغۆ چاوی بە ئالیزابێت مان بۆرخیس کەوت ، ئەویش هایدگەری بە باوکی ناسان. هایدگەر بڕیاری دا بەسەر یەکەمین رەشبینی خۆیدا بەرامبەر بە  خۆشەویستیە دەوڵەمەندە هانزیەکەی سەرکەوێ ، مانیش بڕیاریدا سەرکەوێ بەسەر یەکەمین رەشبینی  خۆی بەرامبەر کوڕی لادێیی جەنگەڵی رەش . ئەوان بۆیان ئاشکرا ئەبێت کە لەگەڵ  ئادۆرنۆو هۆرکهایمەر ؛لەسەر ئەو بۆچوونە یەک ران  کە ئەمریکا سەڵماندی دژ بە ئومێدەکانی سەردەمی رۆشنگەریە، سەرزەمینێکی بێ کولتوورە. بەڵام خراپ ووتنیان بە ئەمریکا مانای ئەوە نەبوو کە هیتلەر وەک کەسێک نەبینین کە ئەڵمانیای نابوود کردوەو خەریکە  ئەوروپاش نابوود ئەکات.راگەیاندنە پر حەماسیەکانی هایدگەر دژ بە نازیزم وای لێ ئەکرد خۆشحاڵ بێت ، پێویستی بەوە بوو حاڵەتی قارەمانی بنوێنێ  بۆ ئەوەی لایەنی خەڵکی بۆ لای خۆی راکێشێت. ئەو پێویستیەی کە لە هەلومەرجی دیکەدا ئەبوایە لەگەڵ ووتاری سەرۆکایەتی دانیشگا گونجاوبێت.
لە کۆتایی جەنگی جیهانی دووەم هاوسەرێتی هایدگەر گەیشتە بنبەست. سارا ی هایدگەر سوسیال دیموکراتێکی تۆخ و عاشقی ئەمریکاو زایوێنیزمێکی تووندڕەو بوو. ساراش بەو ئەنجامە گەیشت کە هایدگەر کابرایەکی مەزنە بەڵام خاوەن دڵێکی ساردو رەقە، دڵێک تەنیا جارێک بەرووی ئەودا کراوەتەوە، بەڵام بەرامبەر بە ئومێدە کۆمەڵایەتیەکانی بە کڵۆمدراوی ماونەتەوە. سارا  بەم ئەنجامە گەیشت ئەو ئەتوانێ ئەم خۆپەرستە وا بژمێرێ کە فەیلەسوفێکی ئەهلی جەدەل و دژ بە نازیزمە. ساڵی 1947 جیابوونەوەی سارا و هایدگەر روویدا ، سارا ئەبراهامی 12 ساڵەی ئەباو رووئەکاتە فەلەستین.لەوێ لە جەنگی ناوخۆییدا بریندار ئەبێ و سەرەنجام پاش راگەیاندنی سەربەخۆیی ئیسرائیل ، لە دانیشگای تەل ئەڤیڤ ئەبێ بە مامۆستای فەلسەفە.
هایدگەر سەرکەوتووانە بۆ فرایبۆرگ گەڕایەوە. لەوێدا لە رێگای هاوڕێی دێرینەی گادامەر کاری چنگ کەوت، هەرچەند بە تووندی لە هەڵوێستی گادامەر بێزار بوو ، بێزار بوو لە دژایەتی نەکردنی دەسەڵاتی نازیەکان لە دەست تێوەردانیان لە کاروباری دانیشگاکانی ئەڵمانیادا. سەرەنجام هایدگەر بۆ سێیەمین جار ژنی هێنا، بوو بە هاوسەری ئافرەتێک کە لە جەنگدا مێردەکەی لە دەست دابوو، ئەو ژنە ئالفریدەی بە بیری هەموو دۆستە دێرینەکانی ئەهێنایەوە. ساڵی 1976 کاتێ کۆچی دوایی کرد ژنەکەی (( نیشانەی ئازادی سەرەک کۆمار )) و نیشانەی دەستەباڵایی و نیشانەی ئاڵتوونی (( خەڵاتی نۆبڵی)) لەسەر تابووتەکەی دانا.  ئەمەی دوایی ساڵێک پاش بڵاوکردنەوەی شیوەنێکی کورت و خەماوی بۆ لاواندنەوەی ئەبراهام پێی بەخشرابوو، ئەو ئەبراهامەی کە لە بەرزاییەکانی جۆلان گیانی لەدەست دابوو.
****
لەم جیهانە مومکینەدا  هایدگەر چ جۆرە کتێبێکی ئەنووسی؟ رەنگە بە واقیعیش هەر ئەو کتێبانەی نووسیبێ کە لە دنیای واقیعیدا نووسیویەتی. ئەڵبەتە لەم جیهانەدا ، پێشەکیەک دەربارەی میتافیزیک لەو نووسینانەن کە شوناسنامەیەکی قێوەزنئامێزی لەخۆ گرتووە ، دەربارەی بزوتنەوەی سوسیالیستی نەتەوەیی ( نازیزم )) و کەلەرەقی نیهلیزمی ( هیچێتی )) تەکنەلۆژیای مۆدێرن. هەروەها ئاماژەش بەوەی کە هیتلەر ئەڵمانیای بەرەو میتافیزیکی ئاستی روسی و ئەمریکیدا بردوە. سیمینارەکانی پەیوەست بە نیتشە هەمان ئەو سیمینارانەن کە لە جیهانی ئێمەدا بەرپا کراون. تەنیا لادانێک بەرەو رقلێبوونەوەی نیچە لە دژە جولەکەدا .لادانێکە لێکچواندنێکی گەلێ زۆری لەگەڵ وێنەی   دژە جولەکەی بەرهەمەکانی هاوسەردەمی سارتەردا هەیە ، بەڵام سارتەر خۆی ئەم دژایەتیەی تێدا نیە. لەم جیهانەدا هایدگەر زیاتر ئەو پەیامە راڤەخوازانەی ئەنووسی: بەڵام رەخنەو لێکۆڵینەوەکانی دەربارەی سۆرۆو جیفەرسن بریتی بوون لە خستنە رووی بەهاو نرخی کارەکانی ئەوان، ئەمانەش زیاتر بۆ ووتارەکانی دانیشگای هارواردو فیرجینای ئامادەکردبوون. ئەم دوو پەیامە بە تەواوی ئاشنایی هایدگەر بەرامبەر بە ژیانی جوتیاری و رەشبینی ئەو بەرامبەر بە پرۆلیتاریای شار نیشان ئەدەن.
بە کورتی کتێبەکانی ئەو لەم جیهانەدا کۆمەڵێ بەڵگەن لەسەر هەمان ئەو هەوڵانەی کە لە دنیای واقعیدا بەردەوامن – هەوڵدان بۆ هاتنە دەرەوە لە نێو تەقلیدی فەلسەفی و (( وتنی گۆرانیەکی نوێ )) . ئەم هەوڵدانە ، ئەم گەڕان و پشکنینە ناوکی بنەڕەتی ژیانی هایدگەر بوون. ئەم بوونەوەرە نەیئەتوانی ئەوەندە کاریگەری چ بەسەر عەشقی کەسایەتی کەسەکان و یا بەسەر رووداوە سیاسیەکانی سەردەمی خۆیەوە هەبێت.
پاش جەنگ لە دنیای ئێمەدا هایدگەر ورتەی لە دەم نەهاتە دەرەوە. لەو جیهانە وێنەکێشراوەی کە ئێمە وێنەی ئەکێشین ، هایدگەر بەهای خۆی وەک دژە نازیەک بەکارئەهێێنت، تاوەکو مافی سیاسی ئەڵمان بە ڕێزەوە بناسرێت. لە لایەن فرانتس یۆزیف ئشتراوس  ستایش کرا، ئەو کەسەی بە شێوەیەکی بەردەوام و ستایشگەرانە هایدگەر لە توتناوبرگدا ئەیبینی  . لە کۆبوونەوە سیاسیەکاندا هایدگەر لەگەڵ شتراوسدا ئەبینرا. سۆسیال دیموکراتێکی وەک هابرماس ئەفسوسی ئەخوارد کە هایدگەر لە سیاسەتی پاش جەنگی ئەڵمان هەمیشە کەوتووتە لایەنی نادروستەوە. هەندێ جار بە دزیەوە ئەم بەدگومانیەیان دەدرکان کە هایدگەر لە بارودۆخێکی تۆزێ جیاواز نازیەکی زۆر جیاوازی لێ دەرئەچوو. بەڵام ئەوان هیچ کاتێک خەویان بەوە نەدەبینی کە بە ئاشکرا ئەم جۆرە وتنانە  دەربارەی گەورەترین هزرڤانی ئەم سەردەمەی ئێمە بڵێن.
لە دنیای واقیعی ئێمەدا هایدگەر نازی بوو، ریاکارێکی ترسنۆک ، و گەورەترین هزرڤانی سەردەم. لەو جیهانە وێنەکێشراوەی کە من وێنەم کێشاوە ، تا ئەندازەیەکی زۆر هایدگەر ئەوەبوو کە بوو، بەڵام جار جار گرنگی بە ئازاری جووەکان ئەدا، تا ئەوکاتەی بۆ دوایی بۆی دەرکەوت کە چ باسە، تا ئەو ساتەی کە هەستی پەشیمانی و شەرم لەخەو رایچڵەکان. لەو جیهانەدا شانسێکی باشی هەبوو کە نەتوانێ کەسێکی نازی بێت و فرسەتێکی کەمیشی هەبوو بۆ ئەوەی کەسێکی ترسنۆک و ریاکار بێت. لە دنیای واقیعی ئێمەدا رووی وەرگەڕاندو سەرەنجام رووی کردە ئینکارکردنی شێتانە. هەر ئەم کارەش بوو بە هۆی لەدایکبوونی بێدەنگی لێنەبوردانە. بەڵام ئەو ئینکارکردن و بێدەنگیە نەشتێکمان دەربارەی ئەو کتێبانە پێ ئەڵێن کە نووسیویەتی و نە شتێکیشمان پێ ناڵێ. یان بە دەستەواژەیەکی تر لە هەردوو دنیاکەدا تەنیا حەڵقەی پەیوەندی نێوان سیاسەتی هایدگەرو کتێبەکانی ، ئیهانەتکردنی دیموکراسیە، بۆ نموونە لەم بۆچوونەدا هاوبەشە لەگەڵ ئەلیوت و چیسترت و تیت و کلۆدڵ _ هەر بەوجۆرەی کە ئۆدن پێشبینی کردووە، ئەمانە کەسانێکن ئێمە بەهۆی بەرهەمە چاکەکانیانەوە سەردەمێکی دورودرێژە بەخشیومانن. بە هەمان سادەش گەر هەموو رووداوەکە هەرئەمە بێت ئەتوانین لە بۆچوونی هایدگەر دەربارەی دیموکراسی خۆشبین.بەڵام ئەوەی لەدنیای بێ سارادا هەبوو ئەو دنیایەی کە هایدگەر بەدبەختانە ئەبوایە لە نێویا بەردەوامی بە ژیان بدات، رووداوەکە هەر هەمووی ئەمەنەبوو .
بەکورتی : بە دڵنیاییەوە ئەتوانین لە یەکەمین دژەسۆزداری پراگماتیزیمی هایدگەردا ، هۆیەک بۆ دەست هەڵگرتن بدۆزینەوە لە هەوڵی بینینی ئەو و کتێبەکانی لە یەک روانگەوەو رەنگە تەنانەت بە مەبەستی  هەوڵدان بۆ بینیینی ئەو کتێبانە وەکو قۆناغێک لە قۆناغەکانی  Denkweg. گەر جیدیترلە هایدگەر تەماشای  ئەو دژەسۆزداریەمان بکردایە کە پێشکەشی کردوون. ئەوا نەمانئەتوانی بەو شێوەیە هایدگەر بیخەینە روو ، بەو جۆرەی کە ئەو شاعیر و هزرڤانەکانی ئەخستە روو ئەوانەی جێگای سەرنجی  بوون .. بەڵام ئێمە لە بەسەرهاتی  مێژووی جیهاندا جێگایەک بۆ شاعیرو هزرڤانان دیاری ناکەین . ئەوان و کتێبەکانیشیان وەکو دەرئەنجامی فاکتەری رووداوەکان ئەبینین. هایدگەر وەک کەسێکی فرەگێژ و بریندارو هەندێ جاریش بێچارە ئەبینین ، کەسێکە زۆر لە ئێمە ئەچێ. هیچ نەبێ بەو جۆرەی کە هایدگەر ئەیویست بەو جۆرە بەرهەمەکانی ئەخوێنینەوە – وەک کۆمەڵێ رووداو بۆ سوودوەرگرتن و ، زیادەکردنی  نوێ بە مەبەستی مانەوەی رەگەزمان. دەست لە گەڕان بەدووی قوڵاییدا هەڵدەگرین و  لە هەوڵی پەرستنی قارەمانان و راوکردنی تاوانباراندا رائەوەستین. بە پێچەوانەوە ، بەدووی کۆمەڵێ ئامرازی بەسوود ئەگەڕێین و لە هەر کوێییەک توانیمان ئەو ئامڕازانە بدۆزینەوە هەڵیان ئەگرین.

 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.