Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
د.شاكرى:ئەو پێناسانەى بۆ ئاین كراون.كەم و كوڕ و كاڵ و كرچن

د.شاكرى:ئەو پێناسانەى بۆ ئاین كراون.كەم و كوڕ و كاڵ و كرچن

Closed
by September 28, 2008 گشتی

 
 د.شاكرى:ئەو پێناسانەى بۆ ئاین كراون.كەم و كوڕ و كاڵ و كرچن
 سازدانى / داستان بەرزان 
 فۆتۆ/ دەوەن.د.شەهید
 
 مادام مرۆ بونەوەرێكە خاوەنى عەقڵ و بیركردنەوەیە .بێگومان لە میانەى ژیاندا توشى كۆسپ و تەگەرە دەبێت.ئەو كۆسپ و تەگەرانەش دەبنە جێگەى پرسیار.پرسیاوەكانیش پێویستیان بە لە دوا گەڕان و درك پێكرن هەیە. تابگەینە ئەنجام و وەڵامەكانیان.بوارەكانى ژیان زۆر و لێك نەچوون.لەنێونیاندا مرۆیە كە خۆى لە قەرەى هەوڵدان دەدات. بۆ زانینى كەلەبەرە نەزانراوەكان. هەركەسە و بەپێى توانا و لێهاتووى و ئەزموونى خۆى لە بەردەم ژیاندا توشى تێفكردین و ڕۆچوون دەبێت. بە نێو  تاریكى و نشێو و هەورازى پرسیارەكاندا.
 .لە نێو ان كێشمە كێشمى جیاوازیی بۆچوونەكان. چەندین پرسیارى نوىَ دێتە گۆڕىَ . كە دیسان ئەوانیش پێویستیان بە گەڕان و هەوڵ هەیە.ئێمە لەم گفتو گۆیەدا بۆ وەڵاَمى هەندىَ پرسیارى تایبەت كە ڕەنگە هیچ كام لە پرسیارەكان پەیوەندییەكى ئەو تۆیان بە یەكەوە نەبێت. ڕوناكبیر د.شاكرى دێَنینە دیالۆگ .
 داستان/ تاچەند پێت وایە ئەو پێناسانەى بۆ ئاین كراون چ لە ناو ئاین و دەرەوەى ئاین پێگەشتوون و لەو ئاستەدان كە بكرێنە پێوەر بۆ ناسینى ئاین؟
 شاكرى/تەواوى ئەو پێناسانەى بۆ ئاین كراوە.كەم و كوڕى و كاڵ و كرچیان زۆرە.بۆ نمونە هیگڵ لە (فینومۆنۆلۆژیاى ڕۆح) دا .دەڵێت: فەلسەفە و عەقڵ  بەبىَ ئاین ناتوانن هەبن.بەڵام بە شێك لە ئاین دەتوانێت بىَ فەلسەفە و بىَ عەقڵ ببىَ.لێرەدا هیگڵ دەیەوێت بڵىَ: كە بەشێك لە ئاین تەڵقینى فەلسەفە دەكات.ئەو بەشە لە ئاین كە بەبىَ فەلسەفە و عەقڵ دەچێتە ناو قوڵاییەكان تەئڤیلى ئاینە . عەقڵ خۆى بە پێگەشتوو دەزانێت. نازانىَ كە پێگەشتوو هەیە و پێگەشتووتر هەیە.كەواتە پێگەشتوو لە چاو پێگەشتووتردا ناقیسە.تەوەر و محوەرى فەلسەفە عەقڵە. كە لە ئەفڵاتونەوە دەست پێدەكات تادواى….و دەڵێن: ئەقڵ نێرە وە پێیان وایە ئافرەت ناقیسە.بەڵام لە قوڵاى ئایندا دەڵێت: مرۆڤ لە نێر و مىَ پێكهاتووە. كەواتە ژنێكى تێكۆشەر لە سەدان پیاوى بە فیڕۆدەر باشترە. ئەمە لە تواناى عەقڵ و فەلسەفەدا نییە.بەڵكو لە تواناى تەئڤیلدایە.عەقڵ و فەلسەفە كە خۆیان پێگەشتوو دەزانن دەڵێن : ناتوانین پرسیار بەرینە ناو جەوهەرەوە.هەر وەك چۆن (فاروق ڕەفیق) بەردەوام دووپاتى دەكاتەوە هەر دەڵێت: (ڕەسەن) لە كاتێكدا تەنیا جارێكیش ڕێگە بە خۆى نادات بچێتە ناو ڕەسەنەوە و نهێنییەكانى ئاشكرا بكات.یان داهێنان زیاد بكات بە ڕەسەن.بۆیە دەبینین بۆتە باربەرێكى ڕەسەن!!
 عەقڵ گواستنەوەى مانایە.بەڵام تەئڤیل (مێتا فۆڕ) كە بە عەرەبى پێى دەڵێن:(شیعر) بە كوردى واتە (ڕێگە پێدراو) یان ئەولاچوونى سنور…سنور دوو دیوى هەیە. ئەم دیو سنور ئەو دیو سنور . شیعر ڕەچە شكێنە و سنورەكان دەكاتەوە . دەچێتە ئەو دیو سنور لە وێشەوە سنورێكى تر چاوەڕێیەتى بیكاتەوە.كە ئەمە تەنیا لە تواناى (میتا فۆڕ) دایە نەك عەقڵ و فەلسەفە.هایدگەریش دەڵىَ: فەلسەفە لە توانیدا نییە پرسیار بەرێتە ناو جەوهەر و بنەماوە.
 بەڵام هەندىَ لە ئیشراقەكان(سۆفییەكان) توانیویانە سنورى عەقڵ ببەزێنن و بچنە ناو نهێنییەكان.
 تەلەفزیۆنى (كوردسات) چەند بەرنامەیەكى ڕەشۆكى  لەسەر سۆفییەكان كرد. بێئەوەى بزانێت (سۆفى) چییە؟هەتا ئەوەندە كاڵ و كرچ بوو ناوى (سهرە وردى) یان نەبرد.لە كاتێكدا كە ئێمە باسى ئیشراق و سۆفى دەكەین دەبێت باسى (سهرە وردى،ابن عربى،ابن سینا،) بكەین…..تا دەگاتە ئیشراقەكانى یەهودیەت و مەسیحیەت.ئەمانە ویستویانە بچنە ناو ماهیەت و بنەما و جەوهەرەوە.چونكە جەوهەر و بنەما و ماهیەت پڕن لە نهێنى. قوڵاى ئاینیش ئەوەیە كە دەڵێت:بڕۆ زیاتر تێبگە لە ڕابردوو لەنهێنییەكان.لە ڕێگەى بەهرەى (تەئڤیل)ەوە.هەرچى زیاتر قوڵ ڕۆبچین زیاتر تێدەگەین.كەواتە ئاین دوو بەشە.بەشێكیان ڕوكارە كەپاڕانەوە و تەسلیم و بەفیڕۆدانى بەهرەكانە.بەشێكى تر قوڵاى ئاینە كە سوود وەرگرتنە لە بەهرەكان .ئەو مروَڤانەى  كەڵك لە بەهرەكان وەردەگرن و بەفیڕوَى نادەن مێگەل نین . بەڵام ئەوانەى كەڵكى لىَ وەرناگرن و بەفیڕۆى ئەدەن مێگەلن.چونكە ئەگەر تەماشاكەیت هەم كەنیسەكان و هەم پیرۆزى عەرەب وتویەتى (لەگەڵ ژن و مناڵەكانتاندا وەك شوان لەگەڵ مێگەل هەڵسوكەوت بكەن) ئەمە ڕوكارى دەروەى ئاینە.چونكە مێگەل ناتوانىَ قەیران چارەسەر بكات.كۆتایى مێگەل قەسابخانە و فرۆشتنە.ئێمە دەڵێن: لەگەڵ  ژن مناڵەكاندا واهەڵسوكەوت دەكەین.ئەوەى ئێمە تێى نەگەیشتین ئەوان تێى بگەن…ئەوەى ئێمە دەرك و هەستمان پێنەكرد.ئەوان دەرك و هەستى پێبكەن.ئەمە قوڵایى ئاینە كە عەقڵ و فەلسەفە فێرى تێگەیشتن  دەكات.
 ئێمە وەك (هیگڵ و هایدگەر) ناڵێین كۆتایى فەلسەفە. چونكە هایدگەر گتێبێكى نوسیوە بە ناوى (كۆتایى فەلسەفە) پێى وایە فەلسەفە كۆتایى هاتووە.بەڵام ئێمە دەڵێین: عەقڵ و فەلسەفە لە چەق و بەستەڵەكدان و خۆپەرستن. دەبێت  فێرى تێگەیشتنى زیاتر لە جارانیان  بكەین. نەك مەرگى عەقڵ و فەلسەفە. دەبێت باسى ئەوەش بكەین كە ئێمە جیاوازین لەگەڵ  تاقمێك لە ئەزموونگەرا وەكو (لوك و هیوم و ڤارەكلى و هوبز) . چونكە ئەوانە گرنگییان نەئەدا بە فیكر.بەڵكو  ئێمە دەڵێین: ڕۆح و جەستە پڕن لە نهێنى دەبێت پتر لە ڕابردوو ئاشكرایان بكەین.هەر سمبول و ڕازێك كە ئاشكراى بكەین. كۆمەڵىَ سمبول و ڕازى تر چاوەڕوانى ئاشكرا كردنن. ئەمە فەلسەفە فێرى تێگەیشتن  و دەرهێنانى لە چەق و بەستەڵەكە.
 هەتا (هابرمانس) لوتكەى (مۆدێرنەكان)ە.كە مۆدێرنە خۆى داسەپاندووە بەسەر كۆمەڵگاى كوردەواریدا.لە داهێنان بێبەشى كردووە و كۆمەڵگاكەمان (شیرین تەشى ئەڕێسىَ و گەلاوێژ مەشكە ئەژەنىَ) دووبارە دەكاتەوە. یان هەر كاى كۆنى (سوكرات و ئەفلاتوون) بە با ئەكات.دەبینین كەم و كوڕییەكانى مۆدێرنە دەست نیشان دەكات.بەئاشكرا دەڵێت: من لەگەڵ عەقڵى چەق بەستوو عەقڵى وشك و ئەنانیدا نیم.بەڵام خۆى لەویا  توشى چەق بەستن دەبىَ كە دەڵىَ: عەقڵمان لىَ دەسێننەوە چیمان دەدەنىَ؟
 ئێمە ناڵێن عەقڵتان لىَ ناسێنینەوە. بەڵكو دەڵێین:عەقڵ لێكبدەنەوە.عەقڵ فێرى تێگەیشتن و گۆڕان بكەن.عەقڵ تەنیا گواستنەوەى دەرك و فهم و تێگەیشتنە.هەر گواستنەوەى تێگەیشتنى (ئەفڵاتۆن و سوكرات) نا هەر گواستنەوەى دەرك تێگەیشتنى (ابن خلدون)نا كە دەیوت:زەوى پانە.یان ژن ناقیسە یان گواستنەوەى (ابن روشد و ابن سینا و فارابى) نا كە دەیان وت كەس نازانىَ مناڵ لە سكى دایكیدا كوڕە یا كچە.بەڵكو پێشكەوتنى دەرك و فهم و تێگەیشتن.چونكە تێگەیشتنى ئەو سەردەمە كەم و كوڕ بووە.دەبێت پێگەشتووى بكەین.لە هەمان كاتیشدا ڕێز دەگرین لەو تێكۆشانەى ئەوان لە ڕبردوودا كردوویانە.هەروەها قێزیش لەوە دەكەینەوە كە سامانیان بەفیرۆ داوە و كاتیان كوشتووە.چونكە دەبینین كەسێكى وەك (هارونە ڕەشید) بە مەمك بردوویانەتە سەرەوە و ژەمى حەفتا و دوو جۆر خواردنیان بۆ دروست دەكرد.كەچى سەردەمەكەشیان ناو ناوە سەردەمى زێڕین.تەماشاكە عەقڵى وشك تىَ ناگات سەردەمى زێڕین كامەیە.فەرموو بپرسە داهێنانى هارونە رەشید چى بوو؟ داهێنانى (المتوكل) چى بوو كە سىَ هەزار كەنیزەكى هەبووە؟جگە لە بەفیڕۆدان و دروست كردنى قەیران.لەكاتێكدا (ابن سینا)یان دەرمانخوارد كرد (جابر ابن حەیان)یان لە برسا كوێر كرد.ئاسنیان سوركردەوە و كردیان بە چاویایاندا.ئەوەیە بۆگەنیەكانیا كە هەر دەیانخوارد و سێكسیان دەكرد و بەفیڕۆیان ئەدا.بەڵام ڕێز لەوانە دەگرین كە كاریان  بۆ داهێنان كرد. توڕەش دەبین لەوانەى كە تەنیا هەر بەفیرۆیاندا. سەردەم گۆڕاوە و پێویستە گشت بوارەكان گۆڕان و داهێنان بەخۆیەوە ببینىَ بۆ بەرەو (دواى تازەگەرى) هەنگاو بنێین.
 
 داستان/ خەیاڵ تا چەند بە بەشێكى گرنگ دەزانى لە ژیانى مرۆڤ ؟ تۆ پێت وایە ئەگەر ژیان واقعێكى پەتى بێت ، مرۆڤ  بە ئاسانى بژى ؟مرۆڤ دیوە خەیاڵیەكەى لىَ جیا بكەیتەوە چى دەمێنێتەوە؟
 د.شاكرى/كاتێك باسى خەیاڵ دەكەین پێویستە بزانین چ جۆرە خەیاڵێك ، ئەگەر تەماشاكەین عەقڵ و فەلسەفە خەیاڵى كۆنن،دووپات كردنەوەى خەیاڵى بەسەر چوون، بەڵام خەیاڵێك هەیە خەیاڵى بیرى داهێنانە،بیرى داهێنانیش هاندەى زانستە بۆ زانستى زیاتر، شیعر خەیاڵى داهێنەرە،تەئڤیل خەیاڵى داهێنەرە،بۆ نمونە: نیوتن دەیگوت : تیشك بە هێڵى ڕاست دەڕوات،بەڵام ئەنیشتاین دێت دەڵێت: تیشك بە شەپۆل دەڕوات،ئەنیشتاین دێت زانست زیاد دەكات لە سەرو نیوتنەوە پێى وایە كە خۆى كۆتایى زانستە،نازانىَ زانستێكى پێشكەوتووتریش لەو دروست دەبێت،چونكە هەر ئەو پێى وایە خێراى تیشكى خۆر 300000كیلۆمەتر لە چركەدایە ،لەكاتێكدا ئێستا لێزەر هەیە كە چەندین جار لە خۆر خێراترە،گەر تەماشاكەین خێراى خۆر لە ناو ڕۆن و ئاو شلەمەنیەكانداجیاوازە وەك لە هەوا و بۆشایدا،زانست نابىَ بڵىَ من كۆتایم،یەكەم پێناسەى زانست دەبىَ لە شیعرەوە فێرببىَ،تەواوى ئەوەى كە بەدەستى هێناوە بیكاتە باكگراوندێك بۆ داهێنانى زیاتر،چونكە دەبێت بزانین شیعر (میتا فۆڕ) ە)واتە خەیاڵى داهێنانە،بەڵام عەقڵ و فەلسەفە و ڕووكارى ئاین، دووپاتكەرەوەى خەیاڵى كۆنن،فەلسەفە و عەقڵ هاتن دیواریان دروست كرد لە نێوان شیعر و فەلسەفەدا،بەڵام ئێمە دێین هەموو ئەو دیوارنە هەڵدەوەشێنینەوە،نەك هەر بەتەنها هەڵوەشاندنەوە بەڵكو دێن پردیش لێدەدەین،پەیوەندى دروست دەكەین لە نێوان فەلسەفە و ئەدەبیاتدا،ئێمە بە بەختیار عەلى دەڵێن:هەم بەرەو ناوەوە بڕۆیت ڕێگەیە كە پێویستە قوڵتر لە ڕابردوو بڕوَین….هەم بەرەو دەریشەوە بڕۆین ڕێگەیە،هەردووكیان ڕێگەن و ڕێگە دەكرێتەوە،لاوازى بەختیار عەلى لەوەدایە كە لە قەفەزەكەى (ئیمالۆ ئیل كانت)دایە،ئێمەش بۆیە قەفەزەكە هەڵدەوەشێنینەوە بۆ ئەوەى بەختیار عەلى بێتە دەرەوە.
 داستان/ تۆ زۆر قسە لەسەر مرۆڤى داهێنەر دەكەیت، ئیدى نازانم ئەم مرۆڤە كامەیە، بە بۆچوونى تۆ مرۆڤى داهێنەر دەبێت چۆن بێت؟
 د.شاكرى/جیاوازى نێوان مرۆڤ و ئاژەڵەكان داهێنانە،ئاژەڵەكانیش سێكس دەكەن،ئاژەڵەكانیش دەخۆن،وەك هەموو ئەو تاقمانەى كە تەنیا دەلەوەڕن و بەفیڕۆ دەدەن،ئەمانە مێگەلن،ئەگەر ئەمڕۆش لە دەستەڵاتدابن ، هەر باربەرەكەى دوێنێن،ئێمە دەچینە ئەولاى ئەرستۆ، چونكە ئەو دەیگوت:مرۆڤ ئاژەڵێكى ناتیقە،ئاژەڵ داهێنەر نییە،بەڵىَ زاوزىَ دەكات،ئاژەڵ زیندووە ،بەڵام ئەوان داهێنانیان نییە،بۆیە من پێم وایە لە شارى هەشت هەزار ساڵەى هەولێر و لە شارى قارەمانى سلێمانى كە ئێستا بونەتە پەپولەى دەستەمۆ، ڕۆژێك دێت بە تەكنەلۆجیاى (پاش تازەگەرى) شاد دەبێت،كچان و كوڕانى ئێرە لە جیاتى (مەشكە ژەنین و شیرین تەشى دەڕێسىَ)مانگى دەستكرد و داهێنانى نوىَ دەكەن،لێرەوە جیابوونەوە لەگەڵ ئاژەڵ دەست پێدەكات،لەوەدەچێت كەسانێك هەبن بڵێن ئەمە خەیاڵە شاكرى دەیكاتەوە،بەڵام لە ڕاستیدا ئەم خەیاڵە ڕۆژێك دەبێتە واقیع،چونكە ئەوە بیرمەندە كە هێزێكى زیاتر دەبەخشێتە خەیاڵ بۆ داهێنانى زیاتر،تەنانەت هانى حیزبەكان دەدات بۆ ئەوەى بەرنامەكانیان بگۆڕن،
 داستان/چێژ وەكو ڕەگەزێكى فەلسەفە ماناى تایبەت و قوڵى خۆى هەیە، مرۆڤ زۆر جار بۆ ئەوەى بگاتە چێژ هەوڵ و كۆششێكى زۆر دەدات ، تۆ وەكو خۆت چۆن دەڕوانیتە چەمكى چێژ و  بۆچونى تۆ لەبارەى ئەم چەمكەوە چیە؟
 شاكرى/پێش هەموو شتێك پێویستە ئەوە بڵێین كە عەرەب و كورد پێیان وابوو فەلسەفە قوڵە،نەگەیشتبوونە ئەو ئاستەى كە هایدگەر دەڵێت:(فەلسەفە ناتوانىَ پرسیارى چییەتى بەرێتە ناو بنەما و جەوهەرەوە) ئەگەر فەلسەفە و عەقڵ چێژیان هەر بە جوانى و ڕابواردن زانیبىَ ئەمە ئاژەڵییە،ئێمە دەڵێین: دەرد و ڕەنج و تێكۆشان،تاڵى و سوێرى دەچێژین لە پێناوى تێگەیشتن لە جوان و ناشرین،لەپێناوى چارەسەركردنى كێشەكانى كۆمەڵگا،تۆ تەماشاكە فەلسەفە و عەقڵ و ڕووكارى ئاین ژنیان هەر بۆ جوانى داناوە،بەڵام ئێمە دەڵێین: كچ و كوڕ پێویستە یەكتر پێبگەێنن،هەندىَ لە ڕووكارى ئاینەكان دەڵێن:(ژن دایكە) باشە خۆ ئاژەڵیش هەیە دەبێتە خاوەنى سى چل بەچكە ، لەوانەشە ژن هەبێت یەك مناڵى ببێت ، بەڵام داهێنەر بێت،ئەگەر ئەفڵاتوون و دیكارت و تاقمەكەى نێرگەرابن و فیمینیستەكانیش مێگەرا،ئێمە ئەولاى نێرگەرا و مێگەراین،لاى ئێمە نێر و مێیەكى تینونەشكاو بەتێگەیشتن گرنگە،تەواوى فەلسەفەى ڕووكارى ئیسلام و مەسیحیەت تا (نور) ڕووناكى ڕۆشتوون،نازانن خودى نور و ڕووناكى پڕیەتى لە نهێنى،گورگێك دێت بەرخێك دەخوات ئەم گورگە ناوى دەنێت چێژ كەمتیارێك بێچووە ئاسكێك لەبەر دایكەكەى دەفڕێنىَ، بەهەمان شێوە ناوى دەنێت چێژ،بەڵام ئایا خودى چێژ چییە؟ زۆرن لە دوو پێكانیش كە مێگەلن تێناگەن چێژ چیە؟كوڕ و كچێكى نیوە تێر كە بە تێكۆشان و خوێندنەوەى خۆیان دەبنە چرایەكى پرشنگدار باشترە لە كوڕ و كچێك كە لەوپەڕى ژیاندان و تێناگەن،كچێكى تێكۆشەر باشترە لە كچێك كە هەر خەریكى ئارایشت و خۆ جوانكردنە،چێژ بە تەنیا سەر دانەواندن نییە بۆ ئافرتێكى خۆفرۆش،چێژ بریتى یە لە هێزبەخیشن بە وشە و كۆمەڵگا،بۆ سەركەوتن بەسەر قەیرانەكاندا،
 لە كۆتایدا پێویستە بڵێن: پرسیارەكان زۆرن و وەڵامەكانیش ناكۆتا قسە هەڵدەگرن . ئێمەش لەم دەرفەتەدا هێندە ماوەمان هەبوو لەدوویان بگەڕێن.دڵنیاشین كە هەر كەسێك وەڵامى هەر پرسیارێك دەداتەوە بیر و بۆچوونى خۆى دەخاتە ڕوو لەو بارەیەوە، نابێت پێمان وابێت ئیدى وەڵامى پرسیارەكان گەشتونەتە لوتكە و پێویست بە لەدواچوونى زیاتر ناكات، ئەوەى ماوە و نەمان توانیوە دركى پێبكەین، لە بوار و دەرفەتى تردا كارى بۆ دەكەین.
 
 تێبینى:ئەم چاوپێكەوتنە لە مانگى ئابى 2008دا ئەنجام دراوە و لە ژمارە 3ى گۆڤارى (شەن)دا بڵاوكراوەتەوە،
 
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.