Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
شەقامی خەیاڵ و شەقامی گشتی

شەقامی خەیاڵ و شەقامی گشتی

Closed
by February 28, 2011 گشتی

    


    شەقامی خەیاڵ و شەقامی گشتی
“رۆشنبیر لە مۆدێلی سارتەر”
شەهید کەوڵۆسی  
   
   
   
   
“ژان پۆل سارته‌ر” لە یەک لە مانیفێستاسیۆنەکاندا لە ساڵانی شۆڕشی قوتابیانی فەرەنسادا، بەسەر پشتی قوتابیەکەوە بە دەنگی بەرزهاوار دەکات “شاهیدی لەسەر شەقامەکان ئەدەم، چونکە من رۆشنبیرم” ئەم دەنگە بە شێوەیەکی وەها تێکەڵی هاواری خۆپیشاندەران دەبێت، مرۆڤ هەر زو بۆنی شۆڕشێک دەکات، کە پرانسیپە راستەقینەکانی ئەخلاقێکە بە هەیبەت تر لە هەمو خواستێکی دیکەی مرۆڤ لە هەر گۆشەو کەناریکی ترەوە بێت بۆ داوا کردنی ماف و ئازادی گشتی.
کاتێک رۆشنبیر دەبێتە بکەرێکی چالاک و خاوەن ئەخلاق لە سەر جادەکان، ئالێرەیا ئەتوانین بڵێین هێشتا ئەکرێت بۆنی ئازادی و ماف و خواستە شاراوەکانمان بکەین، دونیایەک رۆشنبیرەکانی بە مەکرو نازەوە لەگەڵ هێزە سیاسیەکان، هێزە کۆمەڵایەتیەکان، هێزە ئاینیەکاندا بکەونە نەخشەسازی بۆ دۆزینەوەی رێگایەک تا لەوێوە هەیبەتی مرۆڤ و خواستەکانی و پەراوێز بخەن و جادەو شەقام کە شوێنی پرسیار و گومان و توڕەیی و پێکدادانی تەواوی هێزە ناکۆکەکانە بە یەکتر بە ئاسانی فەرامۆش بکرێن، لە هەرکوێی دونیا ئەگەر یەک مسقاڵ شک و گومان هەبو لە بونی ئازادی و مافی مرۆڤ و دیمۆکراسی، ئالەویدا وڵات لە قوڵ ترین و سەخت ترین تەمەنی زوڵم و زۆرداریدا ئەژی، ئەکرێت ساڵێک و دوان فێڵ لە دیمۆکراسی بکەین، مومکێنە ماوەیەکی درێژ ئازادی موحاسەرە بکەین، سەیر نیە مافی مرۆڤ و هاوڵاتیان ساڵانێکی درێژ تەنها و تەنها یاری زمانەوانی بێت و هیچی تر، بەڵام مومکین نیە مەرجی یەکەمی مافی مرۆڤ و ئازادی و دیمۆکراسی لەسەر ئەساسی تێک شکاندن و ریسوا کردن و خنکاندنی خواستی هاوڵاتیان بێت، لە کوێدا یاری کردن بە ئازادی بویە سیستەم، تۆتال مافی گروپ و هێزێکی دیاری کراو کرایە کلتورێکی موقەدەسی دەست لێ نەدراو، ئەگەر توانرا دیمۆکراسی بە ئاسانی هەڵخەڵەتێنرێت و کرایە پاسەوانی هیزە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکان ئالێرەدا تەنها مرۆڤ و هاوڵاتیان ناکەونە ژێر مەترسی دەرەنجامی سیستەمە نەخۆشەکانەوە، بەڵکە هێزە سیاسیەکان خۆیان دەبنە نیشانەی یەکەمی پەک کەوتن لە ناو تاعونی سیستەمە هەمەجییەکاندا، ئایا کاتی ئەوە نەهاتوە بپرسین شەقامی کوردی لە کوێیە؟ وەختی ئەوە نیە بزانین بەڕاست ئێمە وەک گەلی کورد رۆشنبیرمان هەیە؟ ئەگەر هەن لە کوێن؟ ئەگەر نین هۆکار چیە؟ ئەگەر هۆکارەکان زانران چۆن بتوانین قاناعەت بەو هێزە خەڵەفاوە بکەین، کە خۆیان بە رۆشنبیری خاڵس دەزانن؟ ئەگەر قەناعەتیان نەکرد کام رێگا گرنگە بگیرێتە بەر تا لانی کەم توڕەیی و بێزاری و خۆپیشاندانی شەقامی کوردی روبەڕوی ئەوان ببێتەوە بۆ ئەوەی بە دەنگی بەرز گوێمان لە هەڵوێست و تەفسیرەکانیان بێت.
تائێستا فەراغێکی گەورە هەیە لە نێوان تاکی کوردو شەقامدا، دیکتاتۆریسمی حیزبی بەعس هەمو تەمەنی خۆی خستەکار بۆ ئەوەی هاوڵاتیان و شەقام لێکدابڕێت، بە شیوەیەک تا ئام ساتەوەختە مرۆڤی عێراقی زۆر بە ترس و حەزەرەوە تەنانەت چێژ لە پیاسەی سەر شەقامەکانیش وەردەگرێت، من دەڵێم شەقامی کوردی زیاتر لە خەیاڵی هاوڵاتیاندا زیندوە، کاریگەری ئەو شەقامەی لە خەیاڵدا ئەژی سەدان جار زیاترە لە کاریگەری شەقامـێکی مردوی کەڕولاڵ وەک ئەوەی بەعس دروستی کرد، بەڵام ئەوەی راپەڕینی جۆشدا هێزە سیاسیەکان نەبو، رۆشنبیران نەبو، بەڵکە ئەوشەقامە خەیاڵییەبو کە سەر رێژ بو بە پرسیاری هەڵگیراو توڕەیی خەفەکراو، کە دەرەنجام کینەو رقی لەگەڵ خۆی هێنا، بەڵام ترسی لە بەین نەبرد، ترس بە هەمو هەیبەت و جوامێری خۆیەوە لەسەر شەقام چاودێری هەناسە بە هەناسەی رێبواران دەکات، تا ئەوجێگەیەی ترس ئەستوربێت لەسەر شەقام، شەقامی نێو خەیاڵی هاوڵاتیان فراوان ترو ئەستور تر ئەبێت، بەڵام بۆئەوەی ئەم ترسە فۆرمێکی نوێی گوزارشت کردن وەربگرێت لەسەر شەقامی گشتی، بۆ ئەوەی شەقامی نێو خەیاڵی تاکەکان بکرێتەوە و ترس لە خۆیدا گەورەنەکات، لەبەر ئەوەی خەیاڵی تاک و خەیاڵی گشتی مەترسی وەحشیانە لەسەر یەک دروست نەکەن، پێوسیتە رۆشنبیران هەبن، بۆ ئەوەی ئەوان چاودێر بن بەسەر کۆی ناکۆکیەکانەوە، بۆ ئەوەی ئەوان شاهیدی راستەقینەی سەر شەقامی گشتی بن، بەڵام رۆشنبیران کێن و لە کوێوەدێن؟، بەڕای من رۆشنبیر ئەو ئەکادیمیە نیە لە زانکۆیەکدا دەرس دەڵێتەوە، یان ئەو شاعیرە نیە کە وشەو مانای جوان بەرهەم دێنێت، یاخود ئەو باحیسە نیە کە خەریکی دیراسەی قوڵە لە ناو کۆنسێپتەکاندا، هەڵبەت دەکرێت هەر یەک لەمانە لە هەمان کاتدا رۆشنبیریش بن، بەڵام مەرج نیە هەریەک لەم کائینانە ئۆتۆماتیکی ببنە رۆشنبیر، بەڵکە رۆشنبیری دیار وەک لای سارتەر دانپێدانراوە ئەو چادێرە زیندوەی سەر شەقامە کە هاوماڵی لەگەل خەیاڵ و خولیاو ئازارو داواکانی هاوڵاتیاندا هەیە، ئەو چادێرەیە کە لە خەمی سیاسەیەکان تێدەگات کە چاو دەبڕێتە نەخشە و پلان و تاکتیکەکانی هێزە سیاسیەکان، هەڵبەت رونتر بڵیم رۆشنبیر کائینێکی بێلایەنە، واتە چۆن دەبێت خەمی رەشو روتێکی سەرشەقام بکاتە خەمی خۆی بەو شیەوەیە دەبێت خەمی سیاسیەکی غەدرلێکراوێش بکاتە خەمی خۆی، چۆن دەبێت دژی نابەرابەری بێت لە هەولێر و سلێمانی بە هەمان شێوە دەبێت دژی نایەکسانیش بێت لە پاریس و تاهران و نیۆرک، لێرەدا ئەتوانین بڵێن رۆشنبیرێک لێرەیەو وەسیلەی بەیەک گەیاندنی خەیاڵی تاک و خەیاڵی تەواوی هێزە ناکۆکەکانە بە یەکتر لەسەر شەقامی گشتی.
هەر لێرەوە شەقام دەتوانێت ببێتە سەنترال بۆ درست بونی خواستی گۆڕانکاری بە شیوەیەکی تەندروست، بێ ئەوەی هیچ لایەنێک ببێتە خەتەریات بەسەر لایەنێکی ترەوە، رۆشنبیر نابێت گۆشەگیر بێت لە کتێبخانەکاندا، ناکرێت رۆشنبیر یاخیبێت لە هێزە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکان، دروستیش نیە بۆ رازی کردنی بەرەیەکی سیاسی وکۆمەڵایەتی پشتی خۆی بکاتە لایەنەکانی دیکە و لەسەر حیسابی هێزێک وێنەی نا دروست و بێ ماناو دور لە واقیع بۆ لایەنێکی دیکە دروست بکات ئەمەش بە ئەکتیڤیتێی سەقافی بژمێرێت، وەکو چۆن سیاسیەک مافی خۆیەتی شیاو ترین و کاریگەر ترین تاکتیک بدۆزێتەوە بۆ رازی کردن و کۆکردنەوەی سیقەی شەقام بۆ خۆی، بەهامان شێوە بۆ رۆشنبیریش رەوایە تاکتیک و تەکنیکی لێزانانە تر بدۆزێتەوە بۆ رۆشن کردنەوەی بەرچاوی خەڵک و کەشف کردنی نەخشەی سیاسیەکان، رونتر بڵێم رۆشنبیر ئەتوانێت بە نەخشەو میکانیزمی جیاواز و تاکتیکی دروست کاریگەری خۆی لەسەر جادە و هۆڵی پەرلەمان و مەکتەبی سیاسی حیزبەکان دروست بکات، وەک وتم بەو مانایە نا کە خۆی لە نەخشەو پلان و میکانیزمی هیزە سیاسیەکان جیا بکاتەوە و بەم کارەشی وێنەی بەرەیەکی یاخی ئاژاوەگێڕ کۆنکرێتی بۆ خۆی دروست بکات، راستیەک هەیە با رون بێت لە کوێی دونیادا هەوڵدرا هەمو خراپەکاری و پێشێلکاری و خوێنڕێژی و گەندەڵکاری بخرێتە سەر شانی یەک لایەنی دیاری کراو یەکەمین پەرچەکرداری ئەو لایەنە ئەوە دەبێت کە دەستێک هەیە و ئاژاوە دەگێڕێت هێزێکی موئامەرە چی سەری دەرهێناوە و دەبێت حەلبکرێت، ناحڵی بونی هێزە سیاسیەکان لەو هەستی تەنهایی و خەمی دابڕانەوەدێت کە لەگەڵ دونیای دەرەوەی خۆیان دوچاری دەبنەوە، واتە دروست کردنی دۆخێکی جەهەنەمی بۆ لایەنێکی سیاسی ئەو هەستی ناحاڵی بونە دروست دەکات کە هەمو پێکەوە بچنە بەرەیەکی دژیاتی کردنی دژوارەوە بۆ ملشکاندنی ئەو، لێرەوەیە ئەرکی رۆشنبیری جدی و بە ئەخلاق دەردەکەوێت، چۆن دەتوانێت مافی هاوڵاتیان گرێنەداتەوە بە ئەزمەیەکی سیاسیەوە کە حیزب تییدەکەوێت، واتە چەندە رۆشنبیر ئیشدەکات بۆ ئەوەی شەقامی گشتی گوێی لێبگرێت و لەگەڵیان بچیتە سەنگەری بەرگریەوە لە مافی هاوڵاتیان بەهەمان شێوەش دەبێت ئیش بکات بۆ ئەوەی لە نێوەندە سیاسیەکانیشدا سیقەی خۆی و هەیبەتی خۆی لە دەست نەدات، هەربۆیە ئیش کردنی رۆشنبیر دو فاقیە، لە لایەکەوە دەبێتە زمانحاڵی شەقام و لە لایەکی ترەوە دەبێتە کلیلی بیرو هۆشی لایەنەکانی تر بۆ دۆزینەوەی باشترین رێگا چارەی شیاو، لێرەوە هاوڵاتیان و رۆشنبیران و لایەنە سیاسیەکانیش پێکەوە دەتوانن ببن بە ئەکتیڤ ترین سێ هێزی جیاواز بۆ داکۆکی کردن لە ماف و ئازادی و خواستی خۆیان، بەم کردەیەش براوەی یەکەم کۆمەڵگای مەدەنی و دەرکەوتنی قورسای دیمۆکراسیەتیکی ئاشکراو مافو ئازادی لایەنەکان دەبێت پێکەوە، بەڵام داخۆ رۆشنبیری ئێمە لەم دۆخەدا توانیویەتی ببێتە بکەرێکی عاقڵ تا لایەنەکان لە یەکتر نزیک بکاتەوە؟ داخۆ هێزە سیاسیەکانی ئێمە لەوە بەدکردار تر نین کە رێگر نەبن لە دروست بونی رۆشنبیری بێ لایەن؟.
هەست دەکەم ئێستا ئیدی دەربارەی دڵی بابەتەکەمان قسەدەکەین،پێویستە ئەو خاڵە بێ گومان بێت کە رۆشنبیرانی ئێمە خۆیان بەرهەمهێنەری ئەم دۆخی بەد حاڵی بونەن لە شەقام و نیوەندە سیاسیەکاندا، هەمو دەزانین لە دوای راپەڕێنەوە حیزبەکان تەنها دەست رەنگینیەک کە هەیان بو ئەوە بو چۆن رۆشنبیران لە دەوری خۆیان خڕ بکەنەوە، چۆن کارێک بکەن کە تەواوی بەرژەوەندیەکانی حیزب ببێتە خەون و خولیای نوسەر و قەڵەم بە دەستانی خۆیان، بێ دودڵی حیزبەکان لەم هەوڵەیان سەرکەوتوبون، ئەمڕۆ ئەوەی ئیش لەسەر مردن و مانەوەی کام رۆشنبیر کام رۆژنامەنوس کام شاعیر و کام چالاکەوانی کۆمەڵگای مەدەنی دەکات رۆشنبیرانی حیزب خۆیانن، ئەوانن میدیاکان پردەکان لە وشەو رستەو خیتابی ترسناک، ئەوانن بونەتە کلیلی بەدحاڵی بونی حیزبەکان و شەقامی گشتی، ئەوانن بەدڕەوشتی تاقانەترین پرانسیپی ئیشکردنیانە لەگەڵ حیزب، وەک وتم گرنگە رۆشنبیر لەکاتی گیروگرفتەکاندا بێلایەن بێت بە شیەوەیکی ئاقلانە هیزە ناکۆکەکان لێک نزیک بکاتەوە، بۆئەوەی هەیبەتی خۆی لای هێزەکان بپارێزێت، بەڵام رۆشنبیران نەک نەیان توانی بێلایەن بن، بەڵکە خۆیان بونە لایەنگری یەکەمی بەدحاڵی بونی هێزەکان لەیەکتر، هەڵبەت هەمو باش دەزانین قازانج لەم مفتەخۆریە لەچیدایەو ترس لە چی وادەکات رۆشنبیرانی بێ ئیش بۆچی ئەم ئەرکە مەترسیدارە دەخەنە ئەستۆی وردی خۆیان، بە دیوێکی تردا، رۆشنبیرانی بێلایەن، لەوە بیتواناتر بون دەوری ئەو هێزە لێزان و ژیرە بگێڕن کە کە بەدحاڵی بون نەبێتە کلتورێکی راستەقینەی گوێنەگرتن لە یەکتری، ئەوان بون گەمژەکارانە هاتن و لەبری ئەوەی ببنە وەسیلەی پێکگەیاندنی شەقامی گشتی و حیزبەکان، هاتن و بون بە لایەنگرێکی سەرسەختی گوێنەگری ناهۆشیاری سەر شەقام، لەبری ئەوەی لیژنە پێک بهێنن بۆ دیالۆگ بۆ بەرز کردنەوەی خواستی هاوڵاتیان و بۆ دروست کردنی ئاستێکی هۆشیارو لیزانەنە لە داکۆکی کردن لە ماف و ئازادی و کرانەوەی حیزب،خۆیان بون بە نەوەی دژبەری هێزەکان هەرخۆیان بێ گوێدانە هەیبەتی خۆیان لای شەقام و فەزای گشتی بێ ئامانج هەزاران رێگای خراپی تاقی کردنەوەی توانایی نوسینی خۆیان کردۆتە نێزە بۆ بریندار کردنی شعوری هاوڵاتیان، به‌شێک له‌ رۆشنبیری ئێمە لەو غەفلەتو گەمژەکاریەدا دەژی کە پێی وایە مادام نوسین و بڵاو کردنەوە ئازادە، کەواتە بنوسە بێئامانج بێ مەبەست، بێ هیوا، پێشەی رۆشنبیر لە دونیای ئێمەدا بوە بە کارگەی بەدناوکردن و ریسواکردن و حوکمدان بەسەر کۆی پێکهاتەکانەوە، لێرەوە دەمەوێت بڵێم گەندەڵی لە ئەساسا نەخشەی نامەردانەی رۆشنبیران بو، دروست کردنی هێزگەڵێکی موقەدەس دیسانەوە ئیلهامی رۆشنبیران خۆیان بو، هەروەها تەواوی ئەو ناکۆکی و بەدحاڵی بون و دور کەوتنەوەیەی کە ئەمڕۆ تەواوی هێزەکان تێکەوتون لە هەوڵ و گەمژەکاری رۆشنبیرانەوەیە، لە هەمو دونیا نمونەی حیزب و لایەنی بەدکردار ئەبینین، هێزی کۆمەڵایەتی شەڕنگیز و سەرکردەو پەرلەمانتێری خەوتو دەبینن، ئەوەی نایبین و دۆزینەوەشی دەگمەنە ئەو فەوزا بەرین و سوپا بێشومارەی رۆشنبیرانە، کە بە سەمیمی ئیش بۆ بەدحاڵی بون و بەردەوامی دۆخێکی دژوار دەکەن لە هەرێمی کوردستان، شتێک دەبێت ئاسای بێت و هیچ کات رامان نەچلەکێنێت ئەوەیە کە کوشتن و راوەدونانی رۆشنبیران و ئازادیخوازان زۆرتر دەبێت، تیرۆر کردنی ‘سۆرانی مامەحەمە و سەردەشت عوسمان’ دەیانی تریش شتێک نیە لە دەروەی نەخشە جەهەنەمیەکانی رۆشنبیران و لایەنەکان بێت بۆ یەکتر، روبوروبونەی هیزەکان دژ بە یەک و جیاکردنەوەی قوربانی و جەلاد لە یەکتر دۆخێک دێنێتە پێشەوە زۆر لەمە سامناک تر کە دەیبینین.
 بە ماوەیەکی زۆر کەم بەر لە مردنی ژاک دێریدا بانگهێشت دەکرێت بۆ کۆنفیرانسی ئاشتی نیودەوڵەتی ئەو پیاوە بە هەمو هێزە نیودەوڵەتیەکان و ئەوروپا بە دیاری کراوی دەڵێت: -‘بۆ ئەوەی زۆر به‌هێز بن دەبێت چەکەکانتان فڕێبدەن و دیالۆگ و پرسی پرۆڤ بکەنە سەنتراڵی پێکەوە ژیان، لێرەوە هێزی ئەو وڵاتانە دەتوانێت هەیمەنە بکات بەسەر وڵاتانی تردا کە کەم ترین بەهرەیان لە پێشخستنی پرسی مرۆڤ وەک مرۆڤدا هەیە’-، سەیر نەبێت بە لاتانەوە یەک لەو رۆشنبیرانەی ئێمە کە ساڵانێکی درێژ لە ئەمریکا ژیاوە و خەڵکی کورد بە فەیلەسوفی دەشوبهێنن رۆژێک لەسەر کەناڵێکی تێڤێ وتی: -‘هەرێمی کوردستان لە ناودڵی خەتەریاتدایە، پێویستە حوکمەتی هەرێم بیر لە کڕینی زرێپۆش و تەیارەو ئەسڵەحەی پێشکەوتوی شەڕ بکاتەوە’، تۆ ئەی ئەو خوێنەرە تەنهایەی ئێستا ئەم چەندێڕەی من دەخوێنیتەوە، حوکمەتێک ئەگەر خاوانی رۆشنبیری لەم جۆرەبێت کە هاندەریبێت بۆ دەست خستنی ئەسڵەحەی جەنگو خوێن رێژی، ئەبێت بە چی مەنتیقێک پێمان وابێت سەدان و هەزارانی دیکەی وەک کاکە سەردەشت و کەکە سۆرانی مامەحەمە ئەبنە قوربانی ئەم عەقڵە سامناکە، رۆشنبیرێک لەوپەڕی هێزی وڵاتەکایەوە لە روی عەسکەریەوە داوا دەکات چەک توڕبات و پەنابەرێتە بەر دیالۆگ و پێشخستنی پرسی مرۆڤ، رۆشنبیرێکی تر لەوپەڕی پاشکەوتویی وڵاتەکەیەوە داوا بکات چەک هەڵبگرێت، ئەبێت کەم شانس مابێت بۆ کۆبونەوەی هیزە ناکۆکەکانی هەرێمی کوردستان لەسەر خوانی لۆژیک و عەقلانیەت؟.

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.