Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
ماڵێک لە رێحان ودەقێک لە رۆمانسیەت…

ماڵێک لە رێحان ودەقێک لە رۆمانسیەت…

Closed
by March 18, 2012 ئەدەب

   

دەقێک ئەگەر بیەوێت لە ناو هزرو زەینی خوێنەر تاسەر بە زیندوویی بمێنیتەوەو بێت، دەبێت لە هەموو ئەو خاڵ وتەوەرو کڕۆکانە بێبەری و خاڵی نەبێت کە بەرەو ئاقارێک لە جاویدانیی دەیگەیەنێت ، ئەگەر دەقێک لە تام ورەنگ وبۆن ودەنگ بێبەری بێت، دەقێکی خاووخلیچک ورووت لە تام ورەنگ وبۆن ودەنگ دەردەچێت، بەمەش یەکاویەک ناگاتە دڵ ورۆح وبە دەقێکی بەتام ناوزەد ناکرێت، دەقەکەش لە بەهرەو هونەر بێبەری دەبێت، دەقی بێ بەهرەو بێ هونەریش سێبەری قورسە…
هەموو دەقێکی باش دەنگ ورەنگ وبۆن وتامی خۆی هەیە، دەقی باشیش بە دەنگ ورەنگەکەی ئەناسرێت، بۆن وتامی تایبەت بە خۆشی هەیە، ئەگەرنا وانەبێت، وەکو ئاوێک دێت ودەچێت جێ پێەکی نامێنێت، شتێک ناگۆڕێت وشتێک نابەخشێت، دەقی باش دوای خۆی ئاسەوارێکی باشی هەیەو لە ناو هزرو هەست وخەیاڵیش بۆ ماوەیەکی باش دەمێنێتەوە…
لە رۆژانێکدا ئێمە لە قەیران وگرفتی کاڵوکرچی رەنگ وبۆن وتام وسەدای خۆش وسیماو بەهای ساکارو خۆڕسک وجوانی داین، بە بێ ئاگایی وەکو رۆژ بەڕێکردنێکی تەمەن ژیان بەڕێ دەکەین، هەموو ئەو شتە رۆحیانەش ئەمڕۆکە بۆ فەنتازیا کردنی ژیانی خۆمان، زیاتر لە دوێنێکە پێویستیمان پێیان هەیە، لە رۆح ولەجەستەمان نابێت دوور کەونەوە، ئەگەر دەقێک هەبێت بێتە هانامان وشتێکمان پێ ببەخشێت تا بەهای شتی جوان و تام ولەزەتی لەدەست چوومان بۆ بگەڕێنێتەوە، ئەوا شتێکی بەتام و پڕ  بەهاو پڕ سوودو لەزەتدار دەردەچێت، ئەوەش ئەرکی ئەدیبە بیر لە داهێنێنانێکی ئەوها بکاتەوە….
دەقی باش لە دوورەوە دەنگی دێت وبۆنی دێ ورەنگی دەبینرێ وهەستی پێ دەکرێ، ئەگەر لە تەنیشت باخی مێوەجاتێکەوە پیاسەیەکت کرد، بۆنی سێویک، تامی هەنجیرێک، رەنگی هەنارو خۆخێک، دەنگی شالوورێک سەرنجت رانەگرێت وهەنگاوت شل نەکات، ئەوا چەند هەست دەکەیت بە تەنیشت باخێکی مێوەجات رابووراویت، ئەگەر بە گۆڕستانێکی کێل وقەبر بناسرێت باشتر نیە..
دەق لەدوورەووە دەستت دەگرێ وبە دوای پرچی خاوی خۆی راتدەکێشت، (ماڵی رێحان) باخێک نیە خاڵی لە مێوەجات وماڵێکیش نیە بێ رێحان ولە مێوانداری بۆن وتام ورەنگ ودەنگیش بێبەری نیە، سات نا ساتێک بە بسکی خاوی خۆی بۆ ناو ماڵی پڕ رێحانی خۆی راماندەکێشێت..
ئەگەر سەرنج لە پەنجەرەو تاق ودیوارەکانی (ماڵی رێحان)وە بدەین، هەموو ئەو شتانەی ئێمە بە دوایدا وێلین، حزووریان هەیە، هەر لە هەست وتام ودەنگ وبینین تا دەگاتە بۆن کردن، دیارە بە دەرکەوتنی ئەوانەش دەقێکی پڕ سەلیقەو تژی لە هەست دێتە کایەوە، من بۆ خۆم بەهۆی ئەو شتانەوە حەز لە خوێندنەوەو نوسین دەکەم، بەهۆی ئەوانەشەوە دەتوانم بەردەوام بم، هەر دەقێکیش لەوانە خاڵی بن، من تخوونیان ناکەوم، ئەوانیش بۆنم پێ نابەخشن ولێم نزیک نابنەوە، بەڵام نەمتوانی لەو ماڵە دوور کەومەوە، تا من لەگەلیدا دەبووم، ئەو هەر بەردەوام لەزەت وتام وبۆنی زیاتر بە من دەبەخشی..

لە بۆنی رێحانەوە بارانێک لە بۆن لەو ماڵە دەبارێت…

 هەستی بۆن لەو دەقەدا لە جومگە گەورەکانی جەستەی دەقەکەیە، ئایا ئەمەش لەبەرئەوەی کە (رێحان) لەو (ماڵە)دا مێوانەو گەورە بووە، یاخود بۆن کاراو کاریگەریەگی دیاری بە سەر بینایی نوسەر وفەنتازیاکانیدا هەیە، بەهەرحاڵ ئەوەش روویەکی بۆنخۆشی دەقەکە دەخاتە روو، ئەوەتا ماڵەکە پڕاوپڕی ئەو بۆنانەیەو هەست دەکەی لە باخێکی ئەو بۆنانەدا دەژیت : ( بۆنی رێحان ونێرگزو سێوو پڕتەقال وئاروو وسنۆبەرو گوڵەبەرۆژەو شەراب….)
هەریەکە لەوانەش دەتگەڕێنیتەوە بۆ بۆنێکی خۆی کە لە رابردوودا ئاشنا بووی پێیانەوە، ئەرکی ئەدیب لێرە باشتر دەردەکەوێت کە دەستت دەگرێ ودەتباتە باخی خۆی بۆ ئەوەی بە رابردووت ئاشنا بکاتەوە

رەونەقی دەق لە تێکەڵ بوونە لەگەل زمانی رەنگەکان…
  
دیارە ئەگەر دەقێک بیەوێت رەونەقی هەبێت، دەبێت فەنتازیای رەنگ حزوورو رۆڵی هەبێت، لە رەنگ کردنی دیمەن وتابلۆکانی ناو خەیاڵی نوسەردا و وەکو گورزێکی شەبەنگداری هزرو پەلکەزێڕینەیەکی خەیاڵی نوسەر دەرکەوێت، رەنگیش رازانەوەی شتەکانە بە زمانێکی جوانتر ورەنگینتر لە رەنگی خۆی وشتێکی جوانیش دەگەیەنێت، لە دەقەکەدا رەنگ حزوورێکی جوان و گوڕێکی گەرمی هەیە، هاوشانی تام وبۆن ولەزەت وشیعر، کاریگەرو رۆلێکی دیاریان لە ناو نوسینەکەدا بەرجەستە بووە، بە رەنگەکانەوە رەنگی دەقەکە جوانتر خۆی دەنوێنێ وسیحرێکی ئەفسانەیی وهونەریی دەداتە پاڵ رەنگە ئاساییەکەی…
دونیا لە ئەسلدا دونیایەکی بێرەنگ وبە یەک رەنگیش ناناسرێت، هەر بۆیە هەبوونی هونەری وێنەکێشان ووێنە گرتن بوونە پێداویستیەکی بە بایەخی رۆژانە، بەڵام وێنە لەگەل وێنەیەکی دیکە جیاوازی خۆی هەیە، دیارە دەست رەنگینی هونەرمەندەکە ئەو جیاوازیانە دیاری دەکات، تا گەمە لە تەک رەنگ بەردەوام بێت، وچاوو هۆش زیاتر دەستەمۆ دەبێت، ئەگەر لە دیمەنەکانی ناو دەقەکەش بڕوانین، هەمان ئەو پەیامەمان پێشان دەدات، لە پێناو گۆڕانی ژیان وتامێکی دیکەوە، مرۆ دەستەوەستان ناوەستێت، لە دوای رەنگی دیکە دەگەڕێت تا ژیانی خۆی بە رەنگ رەنگاورەنگ بکات..
 ئەوەتا لێرەدا مەیلی رەنگ گۆڕین لە سەر زاری پاڵەوانێکەوە بەو شێوەیە دەگوترێت : ” هەڵاتنم لە گوند هەڵاتن بوو لە دونیایەکی زەرد بەرەو رەنگی دیکە، خەونم بە دونیایەکی شینەوە دەدەیت، بە دونیای کەسک وسۆر وسپی وتەنانەت رەشیش،دنیای پەمبەو دنیای پیوازی ومۆرو هەناری ونارنجی…” * ١   
یان دەلێت ” دەچم لە رەنگەکان دەگەڕێم، بێزارم لەو لم وزەرداییە….” * ٢
ژیان لە رەنگ خاڵی نیەو تا ژیان هەبێت رەنگی جوانترو ناسکتر دەردەکەون، لە ژیانی مرۆشدا دەبنە پێداویستیەکی مرۆیی ورۆحیی، لە رەنگ گەڕانیش پەیامێکی پیرۆزو خەباتێک وبەهرەیەکی رەنگینی دەوێت، تا وەکو هونەرمەندێکی خۆڕسکی لێ بێت، رەنگی جۆراوجۆر بەکار ببات تا ژیانی خۆی وماڵی خۆی بگۆڕێت وجوانیەک بێنێتە ئاراوە، ئێمە رەنگە چاومان لە رەنگەکان تێر ببن ،بەڵام باوەر ناکەم حەزو تام وچێژمان لە رەنگ بە ئاسانی دوایی بێت وهەرگیز کاری تەواو نابێت، چونکە رەنگ بە بەردەوام خۆی دەگۆریت ولەگەل رەنگی دیکەوە زاوزێ دەکات ورەنگی تر پەیدا دەکات، جوانیەکی جیاوازمان دەداتێ، بۆیە پەیامی رەنگ دوایی نایەت، بەڵام ئێمە دەبێت ئەوەش بزانین کە چۆن لە رەنگێکی ئاسایی رەنگی دیکەی جوانتر دەخوڵقێنین، تێکەڵ کردنی رەنگەکان لەگەل یەکتر، بەهرەیەکی گەرەکە، بێگومان ژیانمان بەو بەهرەیە خۆش وجوانتر دەبێت..

گەڕان بە دوای تەڕبوونەوەو ئەدەبێکی تەڕ….

دیارە گەڕان بە دوای تەڕبوونەوەش تەوەرێکی سەرەکیە لە هۆش وهەستی نوسەر، بوونی هەیە لەبەرئەوەشە لە ناو تابلۆو چیرۆکەکانی هەموو شێوەیەک تەڕبوونەوە دەردەکەوێت،ئەوەش هێڵێکی جوانی دیکەی نوسینەکەیەو هاوشانی کاریگەری بۆن ورەنگ لە سەر مانەوەی دەقەکە بەرەسەنی، بەهای مێرگ وبژوێنی تەڕو تەڕخوازی جەستەش دەردەکەون ، ئەوەتا هەر هەمان ئەو کابرایەی بە خەیاڵ بیر لە بەسەرهاتی منداڵی وهەڵاتنەکەی خۆی دەکاتەوە، لەو کاتەی ئەو لە ماڵ ومەڵبەندە زەردو لماویەکەی رادەکات بە کەسانێکی دیکەدا ئاشنا دەبێت کە ئەوانیش لە عەوداڵی گۆڕینی رەنگی ژیانی خۆیان دان، بەلام ئەوجارە گەڕان بە دوای رەنگ ئامانجێکی رەوا نیە، بەلکو ئامانج گەڕانە لە ئاوەدانی ودۆزینەوەی مێرگێکی تەڕی ژیان، ئەوەتا منداڵەکە لە سەر زاری باوکیدا دەلێت : ” لە نێو جەرگەی دەشتەوە دێن ودەچنە شوێنیکی سەوزو تەڕ، لەبەر بێ ئاوی باریان کردووە باوکی سوێندی خواردووە دەبێت بچێتە شوێنێک هەمووی زەریاو ئاو بیت، تەڕو سەوزو فێنک بێت، جارێکی دیکەیش روو لەو دەشت و لم وزەرداییە نەکاتەوە…. ”  * ٣
هەروەها لە شوێنیکی دیکەوە لە سەر زاری پیرەمێردی ناو کتێبخانەکەدا دەلێت : ” پیرەمێردی کتێبخانە، دایکی هەرچەندە مەگیرانی بە ئاوەوە گرتبوو، دەبوو رۆژانە بەفراوی خواردباوە، نۆ مانگی رەبەق بەفری لێ نەبڕا… ” * ٤
تەڕ بوونەوەی کوتاڵفرۆشەکە بە فڕ کردنی قومە شەرابەکە دوای چلوچوار ساڵ غوربەتی ومەفتەن بەجێهێشتن، ئەویش خۆی لە خۆی گەڕانە بە دوای خۆتەڕ کردنەوەیەک… 
گەڕان لە تەڕ بوونەوە جۆرو بۆری هەیە وتەواویش نابێت تا ژیان هەبێت، ئەوەتا لە ( چیای هەوەس)، هەموو ئەو خەڵکە گەنج وپیرو پیاوو ژنانەی هاتونەتە ئەوێ وروویان لەو چیایە کردووە تا تەڕ ببنەوە، بەلام هەریەکە بە شتیک بە ( شەراب وشیعرو تلیاک وجوانی وگۆرانی وتا تەڕ بوونەوەی جەستە بە حالەتی جووتبوون وتێر بوون بە سێکس..)
لە سەر زاری تارژەنەکە ئەوە دەبیستین کە دەلێت : ” تەرم کە بە خونای رەزی لێوی مەستانەت، با بفڕێ بۆنی رزیوی لەشی من لە ئاستانەت… ” * ٥
تەنانەت لە دوا دیمەنەکانی لەگەل رێحاندا بەر لەوەی هەردووکیان خۆیان بە یەکتر تەڕ بکەنەوە، رێحان دەستی دەگرێت وپێی دەلێت : ” هەستە با سەرەتا بتبەم جوان جوان بتشۆم ولە قریژی رێ وتۆزی شەڕت پاک بکەمەوە… ” * ٦
بە ئاوێک خۆیان تەڕ دەکەنەوەو لە هەرچی گەردو تۆزی ژیان وشەڕو کەلتوورو هزرو هۆشمەندیە تا پاک ببنەوە، ئەوە دیارە مەبەستی لەو خۆشۆرین وخۆتەر کردنەوە بێ مەبەست نیە، چونکە خۆ تەر کردنەوەش هەر وەکو رەنگ، یەک شێوەو جۆرو قالبی نیە..
یاخود لە شوێنێکی دیکەدا کە لە بەزمی خۆتەڕ کردنەوەدان لە سەر زار یەکێکیان دەگوترێت : ” لێوی یەکمان تەڕ تەڕ کردو ئەو هەموو قەترەیەکی منی دەخواردەوە…” * ٧
لە دونیایەکی وشکوبرینگدا گەڕان بە دوای ماڵیکی تەڕوبڕی پڕ رەنگ وبۆن، ئامانجێکی پیرۆزەو دانانی هەموو شتێک لە پێناویدا راستەو پێویستە، هەمیشە ژیان بەوە خۆشە کە بتوانیت ماڵەکەت پڕ رەنگ وتام وبۆن بکەی، تا بتوانیت تام لە مانەوەی خۆت بکەی، سەلیقەیەک هەبێت  بۆ ئەوەی ئارەزووت زیاد بکات بۆ بەردەوام بوون لە مانەوەت لەو ژیانە…

چیرۆک لەناو چیرۆک وچەند چیرۆکێک لە پێناو چیرۆکێکدا..

 نوسەر (ماڵی رێحان)ەکەی لە سەر یەک تیراژ ویەک دیکۆر ویەک ماڵ وچیرۆکێکی تایبەت هەڵنەچنیوە، بەلکو لە چەند کورتەچیرۆکێکی ناسک وبەسەرهاتێکی تەڕو جیاوازی پڕ ئەفسانەو رۆمانسیەتی بەلەزەت بناغەی ماڵەکەی راگیر کردووە، ئەوەش وەکو ئەوەیە مەلەوان لە گۆمێکی قووڵ بگەڕێت تا مەلەکردنەکەی خۆشتر بێت، ئەمەش هەبوونی باڵادەستی قودرەتی ئەدیب دەگرێتەوە لە وێنا کردنی دیمەن وتابلۆی ئەدەبی رەنگاورەنگ، هەروەها بەوەش مۆرک و ناسنامەیەکی رەسەن دەخاتە پاڵ دەقەکەی خۆی، لە دەرەئەنجامدا گوڕی ئیرادەیەک هانی خوێنەر دەدات تا دوا دیمەن، نەتوانیت دەست لە خوێندنەوەی هەڵبگریت…
سەرەتاو دەستپێکی رۆمانەکە بە چەند چیرۆکێکی کورت دێت کە گوزارشت لە تاڵان وجەنگ وکوشتار دەکەنەوە، ئنجا چیرۆکەکانی دیکە هەریەکەیان ئاراستەی تۆو دەقەکە بەرەو لایەک دەبەن وتا بە هەمووشیان لە دووڕیانی رۆمانێک خۆیان دەگرنەوە، چیرۆکە سەرەکیەکان کە خۆیان لەوانە دەبیننەوە : چیرۆکی (زارا)و (سوورگوڵ)و (پاشاو شاژن)،(باخەوانەکە)، (بۆن رێحانی دەسگیرانەکەی)، (پیرەمێردو کتێبخانە)، (پاڵەوانەکانی یۆنان)، (باخی رێحانی کافوری)،( راکردنی کوتاڵ فرۆشەکە)، (یاقوب ومریەم)، (کەشکۆلە بەرگ شینەکە)، (چیرۆکی عەتارو ژنەکەی)، (چیرۆکی ژیانی رێحان)..
منیش لەگەل نوسەردا تەبام لەو بیرۆکەیەی کە دەیەوێت بلێت، رۆمان هەر ئەوە نیە دەقێکی لە قالب دراو بێت ودەست وپێی چیرۆکێک یان دوان شەتەک دراو بێت بە تا دەگاتە کۆتایی، خۆ بەستنەوەی دەقێک بەیەک حالەت ویەک رووداو لە قودرەتی خاوەن دەق کەم دەکاتەوە، زۆری چیرۆکیش بە پێچەوانە، ئەگەر جوینەوەی هەندێک سەردو رووداو کرچوکاڵی نەبێت، ئەوا دەوڵەمەندی رەهەندەکانی زمانی نوسەر دەگرێتەوە، هەروەها باشی دەق لەوە دایە ناوەڕۆکەکەی چی لە ناو خۆی هەڵگرتووە، لێرەدا من پێم وایە (هۆشەنگ) زاڵبوونی بەسەر سەرەتاو کۆتایی دەقەکە باش دەرکەوتووە وسەرکەوتووش بووە، بە تایبەتی کە چەند چیرۆکێکی ناسک وجوان وسادەو تەڕ دێنیتە ئاراوە کە لە چیرۆکێکی دوورو درێژی ئالۆز باشترە…

گەرانەوەی خود بۆ زێدی لەدایک بوون…

سەرهەڵگرتن بەرەو مەنفایەک لە رۆح وجەستە، وەکو چەمک ودیاردە لەگەل لە سەرهەڵدانی خەون وخەیاڵ وبە مەنفا بوونی رۆح وجەستەوە سەری هەڵداوە، هاوشانی ئەوەش غوربەت دوا نزرگە نیە، بۆ هەموو ئەو مەلانەی لە کۆچێکی ناوەختدا ملی کۆچوڕەو دەگرن، بەرەو دونیایەکی نادیار بەڕێ دەکەون، رۆژێک دادێت کۆچی بەرەواژی ورەوی ئاوەژوو بێتەوەو هەموویان بگەڕێنێتەوە، بەڵام ئەوەش دیسان لە سەفەرێکی ناوەختدا روو دەدات کە بە گوێرەی کات ئەو بڕیارە دەگۆڕێت، کەواتە هاوشانی سەرهەڵگرتن، گەرانەوەش هەیە …
گەرانەوە لەو دەقە شتێکی زیندووەو ناکری ئاماژەی پێ نەکرێت، وەکو فلاشباکێک دێت ودەچێت تا زێدی لەدایک بوون ومنداڵی و نیشتمان دەگیرسێتەوە ، گەلێکجار (غوربەت) لە دەرەوەی نیشتمان روو نادات،بەلکو لە نیشتمانیشدا (غوربەت) هەیەو دووبارە دەبێتەوە، ئەو جۆرە رەوتەش لەو دەقەدا چەندجار دووبارە بۆتەوە، بە گوێرەی چیرۆکەکان جاروبار سەر دەردێنن، وەکو پایەکی بەهێزی راگیر کردنی جومگەکانی پەیکەری دەقەکەش دەناسرێنەوە، ئەوەش درێژەدانێکی ئەدەبانە بە هەناسە ئەدەبیەکەی نوسەر دەدات وبواریش بۆ خەیاڵ ومەزەندەکان فرەوانتر دەکات، لە خەیالەکانی پیاوەزەردەکەدا دەلێت :
“هەڵاتم و هەڵاتم دوای چلوچوار ساڵ گەڕامەوە بۆ هەقیقەتی خۆم، بۆ رەنگی خۆم….”
هەروەها گەڕانەوەی یاقوبی شوان بۆ ماڵ وزێدی لە دایک بوونی ، دوای سەرهەڵگرتن لە مەفتەن وبار کردن لە زێدی خۆی، هەروەها گەڕانەوەی (رێحان) بۆ چیرۆکێک لە ژیانی رابردووی کە دەلێت : ” سەبازێک دوای ئەوەی باوک و براکەمی کوشت، لە کچێنی خستم ولە ماوەی هەفتەیەکدا رەنگە نزیکەی شازدە جار توخنم کەوت… “
گەڕانەوە چ لە دەقێکی ئەدەبیدا بێت چ لە دەقێکی ناو ژیانی ئاوارەیی بووندا بێت، سونەتێکی گەڕانە بە دوای ژیانێکی دیکەی ئۆقرەیی وکۆتایی هاتن بە نائۆقرەیی غوربەت وبە مەنفا بوون..

ئاوس بوون وەکو حالەت یان پڕۆسەیەکی جیاواز….

ئاوس بوون چ وەکو پرۆسەو کارلێکیکی فیزیکی وفسیۆلۆژی چ وەکو چەمکێکی بەرفرەوانی هۆشمەندی، لە لای نوسەر سەرەتایەکە بۆ چوونە ناو دەقەکە، هاوکات وەکو بنەگایەکیش لەوێوە کۆتایی بە بەسەرهاتەکان دێت، بەڵام ئامانجێکی سەرەکیە، لێرەدا ئاوس بوون میرات وکەلتوورێکی باڵا دەستی رەگەزی مێ نیە، بەلکو هەموو کەسێک بۆی هەیە بە شتیک ئاوس بێت، ئاوس بوونی ئەو حالەت وشتێکی دیکەیە،ئەو ئەوەندە بە ناو حالەتی ئاوس بوونی خۆیدا شۆر بۆتەوە، تەنانەت خۆی لە بیر دەچێت ئەو سەر بە چ رەگەزێکەو کێیە، لەوەش بێ منەتی وبوێریەک لە نوسینەکەی دەخوێنرێتەوە…
 هەروەها خوێنەریش دەکەوێتە جۆرەها بیرو مەزەندەی باش وخراپ، ئەوەندە تاموچێژی تەڕ، بە سەر دیمەنەکان وەر دەکات کە تۆ هەست ناکەی نوسەری دەقەکە پیاوێکی ئاسایی بێت، بەلکو لەوانەیە وەکو سەرەژنێک یاخود وەکو نێرەمووکێک بێت و ئەو حالەتانە باس بکات..
 بەڵام لە راستیدا وانیە، ئەوە کارزانی نوسەرە کە بتوانێت خۆی لە بەرامبەرت بگۆڕێت وتۆ بە دوایدا بگەرێی، بۆیە خوێنەر روانینێکی دیکەی بۆ دێتە کایەوەو بە پەلەیە تا بگاتە دەرەئەنجامێک، تا لە مەرامەکانی ئەو بگات، بۆیە ناچارە دەقەکە تەواو بکات لەو ئامانجەش بکۆڵێتەوە کە ئەو لە مەبەستی دایە تۆ بیزانی، شتێکی گرنگە تۆ بتوانیت وا لە خوێنەر بکەیت ئەو بە دواتەوە بگەڕێت نەک تۆ بە دوای بگەڕێیت ودەستی رایکێشیت، ئەو بە خۆی دەلێت :
” دەزانم ئەو ئاوسییە، بۆی هەیە لە مێژوودا، ریسوا بوونەکانی رۆحم پێش سوتانی کۆشکەکان بنوسێتەوە….” * ٨
لە کۆتاییشدا ئاوس بوون وەکو ئاوس بوونێکی ئاسایی دەرناکەوێت بەڵکو ئاوس بوونێکی نێرانەو رۆمانسیانەو ئەدیبانەیە، تەنانەت (رێحان) بەو پرسە سەیرەی ئەو سەری سوڕماوەو کە لێی دەپرسێت :
 ” بزانم چیرۆکی تۆ چیە، بۆچی دەتەوێت ئاوس بیت ؟ یەکەمجارە ببینم مرۆڤێکی نێر بیەوێت بە رێحانزادە ئاوس بێت، ئەوە چ چارەنووسێکە بۆت هەڵبژێردراوە ؟…” * ٩
 بەڵام لە دوا دیمەنی بەلەزەتی تێکەڵاو بوونێکی هەردوو جەستەی رێحانی دەسەواژەی ئاوس بوونەکە بە تەواوی دەردەکەوێ، بەڵام لە حالەتێکی نەشاز بە ئەدەبیات وکەلتووری کوردی، ئەو قالبەشێوە گۆڕاوەی هۆشەنگ چەند فرسەخێک لە پێش کۆمەڵەکەی دایە نەک لە دوای ئەواندا بڕوات، ئەو بە تەمای کودەتایەکە بۆ سەر دەقی شەرمنی دوێنێ وکودەتایەکیش بکات بۆ سەر ترس ودڵەوکێی خۆی، لە بەرامبەر سەرجەم مامۆتکە ئایینزادەو کەلتوورخوازیەکانی ئەو سەردەمە، ئەوانەی ناهێلن دەق و خاوەن دەقی ئەوها سەر هەڵبدەن، هەرچەندە ئەو خۆی بە تەواوی بۆ ئەو مەبەستە تەرخان کردووە، هاوشانی (حەللاج) و(سوهرەوەردی)بە جورئەت وبێ منەتە، دەزانێت چ عاقیبەتێک چاوەڕێی دەکات، بەڵام بیر لەوە ناکاتەوە لەوەی چی روو دەدات، چونکە ئەو بڕیاری خۆی داوە، وەکو دوێنی نەژیت…
ئەوەش داهێنانێکی دروستە ئەگەر بە گوێرەی روانینی باوو سادە نەڕوانین کە داهێناێکی هیچ بێت، بەڵام شتێکی تازەیەو سەرەتایەکی پڕ گوڵیش نابێت، بە تایبەتی کە باس لە تام وچێژ وەرگرتن لە ئەندامی سێکسی نێرینە دەکرێتەوە، لە رێگەی گوازتنەوەی ئەو ئاوە بۆ ناو دەمی رێحان وئنجا بۆ دەمی خۆی کە جۆرێک لە پڕۆسەی ئاوس بوون روو دەدات پاڵەوان ئامانجی ئەوەیە ئاوس بوونی دیکە دابهێنێت بە تایبەتی کە رێحان لێی ئەپرسێت :
 ” چەند کاتت دەوێ تا لەگەلت بم..  ” ئەو دەلێت ” تا ئاوس بوون کاتم هەیە… ” ١٠ *
 دواجار ئاوس دەبێت، بەڵام چ ئاوس بوونێک ئەوە شتێکە لە خەیاڵی خۆی دەیەوێ پیادە بکات تا شتێک ئەنجام بدات، ئامانجی نوسەریش لێرەدا ئەوەیە بەو ئاوس بوونە ئاراستەی هزرێکی دیکە بێنێتە ئاراوە، دەق وهزری دوێنێ لە بار ببات، هەموو ئەو شتانەی لە بن بەڕێ دان بێنێتە سەر بەڕێ..
 ئەمانە هەرچەندە گێڕانەوەی حالەتێکی خەیاڵین ولە واقیعی زانستی وبەرچاو ستەمە روو بدەن، بەڵام ئەوحەقیقەتی شتێکی وڕوژاندووە کە هەیە، هەروەها هەر لە سەرتای بابەتەکەیدا لە هەولی ئەوە دابووە شتێکی تازە بدرکێنێت ئەگەر لە واقیعیش نەبێت، بەلام مەرامێکەو هەیە، بێدڵی خۆی وپاڵەوانەکەی نەکردووە هەردووکیانی بە پڕۆسەکە گەیاندووە…
 مەبەستێکی دیکەی هۆشەنگ لە ئاوس بوون لەوانەیە ئەوە بێت، هەموو کەسێک لە توانایدا نەبێت بمانگەیەنێتە ئەو حالەتە، یاخود تۆ ناتوانیت بە هەموو کەسێک ئاوس بیت، لەم دونیایە تەنیا یەکێک هەیە لە حالەتی ئاوس بوونمان نزیک دەکاتەوە،  ئنجا مەرج نیە لە یەک دونیای داخراوو یان لە ماڵیکی داخراودا پێکەوە بژین، لەیەکتر نزیک بوون خاڵی تەبا بوونە، لەوانەیە هەریەکەیان لەمسەرو ئەوسەری دونیا بن، بەڵام لە چەند خاڵێکدا یەک بن، ئەو کەسانەش کە دەمانگەیەننە حالەتی تێر بوون ورازی بوون ودامرکانەوە، دەبێت ئەو کەسانە بن کە جەستەو رۆحیان لەگەل یەکتر تەبا دەبن ودەبنە یەک….

ماڵێک لە بڤە…

 (ماڵی رێحان) جگە لەوەی ماڵێکە پڕاوپڕە لە لەزەت وتام وبۆنی دەگمەن کە لە نێوان دوو رەگەزدا دێتە کایەوە، لەو ماڵە هیچ شتێک بە دزی نیە، تەنانەت حالەت جووتبوونیش بە بێ نهێنی وبە ئاشکرا لەبەر چاوی هەموو کەسێک روو دەدات زیاتر لە فلیمێکی رووت وروژانێکی ئیرۆتیکەوە دەچێت، هاوکات (ماڵی رێحان) ماڵێکە پڕاوپڕە لە جورئەت وبوێری وراستگۆیی دەربرین، لە چاوی پڕ عەیارو بەسامی کەلتوورخوازو ئایینزادەکان ناسڵەمێتەوەو ئەوەی دەخوازێت دێتە سەر زاری ونایجوێتەوەو نایگەڕێنێتەوە…
(ماڵی رێحان) ماڵێکی پر لە بڤەیە، هەموو ئەو شتانەی لە جیهانی ئێمەدا بە بڤە ناسراون کە لە بواری پرۆسەی سێکسی وحالەتی جووت بوون روو دەدەن وکۆمەلێک چەمک وناوو وشەو دەستەواژە هەیە ناو هێنان وباس کردنیان بۆتە تابو و لە سەر زارمان حەرامەو نابێت بگوترێن، ئەمەش بۆتە کەلتوورێک ئاسان نیە خۆمان لە قەرەی بدەین، تەنانەت لە دووتوێ کتێب ودەقێکیشدا باس لێوە کردنیان بە کارو ئاکارێکی سەخت دادەنرێت، بە وێنایەکی کڕێت ونارەوا لە قەڵەم دەدرێن، بەڵام نوسەر بە بێ منەت وبە جورئەتێکی لە خۆبووردەییەوە خۆی لەو کۆمەڵە چەمکە بڤەو حەرام ولەبیرکراوانە دەدات…
لە دەقەکەدا هەندێک دیمەن هەیە، ناکرێت هەڵوەستەیان لە سەر نەکرێ ولە ناو هزری خوێنەریشدا تا ماوەیەک وەکو جوینی پەلکی رێحان وبۆنی رێحان بەدەم کاوێژ کردن وگەڕانەوە دووبارە دەبنەوە :
” زەندەقم چوو، دەستی بە ماچ کردن ورووت کردنەوەم کردو وەک وڵاغێکی بەهێزو بەتین، خۆی هاویشتە سەرم، هەسپەکەی تەماشای دەکردم وسەری رادەوەشاند، منیش لەو ساتەدا هەستم کرد ماینێکم کلکم رادەوەشێنم، بە بێدەنگی گریام، وامدەزانی دارێکم تێدەبڕێ، دووسێ جار دارەکەی بە نێو لەشمدا هێناو رەحەت بوو… ” * ١٢
ئەوە جگەلە سەردی حوزنێکی ناخۆشی (رێحانە)، هاوکات گێڕانەوەی مەشهەدێکی تەروبڕی جووتبوونە تامێک دەداتە سەردەکە وحەزت لێیە گوێی لێ بگریت تا قسەکە تەواو دەکات، هەروەها دیمەنی بەراورد کردنی خۆی بە ماینێک کاتێک لە بن چوارپەلی ئەو ئەسپە بەهێزەدا سەرنج وتەماشای چاوە گەورەکانی هەسپەکەی کابراکە دەکات، لە حالەتی بە زۆر جۆت بوونیاندا، ئەوەش شتێکی خۆشە بۆی هەیە چەندجار حەز بکەی پێیدا بچیتەوە..

جەستەو رۆح، لە ماڵێک و چیاش لە بەهەشتێکدا..

لە نێوان ئیرادەو دەنگی جەستەو رۆحدا ئەو ماڵە تەڕو پڕ بۆن وشیعرو جورئەتە هاتۆتە کایەوە کە هەموو کەسێک ناتوانێت لە دەقێکدا گوزاشت لەو دەنگە بکات، ئەگەر جورئەتێکی لە نوسینیندا نەبێت، هەروەها لە بەرامبەر دەنگی وویستی جەستەو رۆحی خۆیدا سەر راست وبوێر نەبێت، کەوابوو ئەو لەگەل خۆی ودەقەکەی راستگۆیەو شتێکی راست دەبێژێ، هەر بۆیەش ئەو دەقە بوێرو راستگۆو رەوانە خوڵقاوە کە زوو بە مەنزلی دڵ دەگات، چونکە بە بێ گرێوگۆلە لە دڵ ولە راستی هەڵقوڵاوە، ئەگەر ئەو خۆی لە خۆی لە ئەسڵدا خودانی ئیرادەیەکی باڵا نەبێت، تا شتێکی تازە بلێت، یاخود بیر لە چارەنووسێکی رەش ونەگبەت بکاتەوە، تا نەتوانێت شتێک بلێت، ئەوە لە بەرامبەر ئەو دەقەدا دەست بەتاڵ دەبوو، ئەوەتا کە لە وەڵامی پرسیارەکەی (رێحان)دا دەلێت :
” من کێشەم لەگەل چارەنووسم نیە، بەلکو جەستەم ئەوەی دەوێت، ئەوەیان شتیکە لە دەسەڵاتی بیرکردنەوەو هزرینی مندا نییە ئەوە ویستی جەستەمە.. “
 (چیا) لە لە ناو جەستەو رۆحی ئێمەو ئەدەبیاتی(مقاوەمەت)ی ئێمەدا هەمیشە رەهەندێکی توندوتیژو بەزەبرو زمانێکی زبر بووە بۆ بەدیهێنانی ئاوات وئامانجەکانی گەلەکی و مانایەک بووە بۆ بەرخۆدان ، هەروەها وەکو لانەو ماڵێکی بەرگری وبەخۆداچوونەوە بووە لەکاتی تەنگانەدا پەنامان بۆ بردووە،بەڵام لە دەقەکەی (ماڵی رێحان)دا، (چیا) وەکو تەوەرەیەکی دیارو سەرەکی شوێنگەیەکی جیاوازی هەیە لای هۆشەنگ وەکو پەناگەیەکی کۆڵنەدانی توندوتیژو کلاسیکی نیەو دەگۆڕێت …
لێرەدا چیا پەناگەیەکی رۆحی وئاسودەیی بوون ورەحەت وخاو بوونەوەیە، ئاسودە بوونیش جەستەو رۆح دەگرێتەوە، چیا شوێنی گۆرانیە، لە سەر زاری تارژەنێک ئەوها وەسفی چیایەکە دەکات :
 ” چیایەک هەبوو، چیا نەبوو ، ماڵی خوا، هەیوانی فریشتەو ئەشکەوتی پێغەمبەر بوو،  چیایەک هەبوو لە دامێنیدا لەگەل درەختەکاندا جوانی لێ شین دەبوو، لەگەل بارانی عەشق دەباری…. ” * ١٣                                                   
دیمەنەکان ومەزەندەکانی نوسەر هەر لە(ماڵی رێحان)ەوە قەتیس نابن، بەڵکو تەکان بۆ ماڵێکی دیکەی پڕ لە ئازادی وئارام بوونەوەو حەوانەوەیەکی رۆحی وجەستەیی دەگیرسێتەوە، ئەویش خۆی لە ماڵێکی چیایی (رێحانی) دەنوێنیت کە لەسەر چیا وەکومەکۆیەک دەردەکەوێت، لەوێدا مەغزاکان وەکو ماناو تەفسیری دیارو نادیاری ناو جەستەو رۆح لە فڕین دەکەون و باڵیان لە دەست دەدەن ودەکەونە واقیعێکی بەرکەوتە..
ئەگەر چیا لە هزرو زاکیرەو مێژووی چیاگەلیەکان برتیی بێت لە داستان وئەفسانەی پڕ لە نەبەردی وکۆڵنەدان وتێکۆشان، لێرەدا لەم دەقەدا دەق دەشکێت وقودرەتەکانیش دەشکێن، چیا بە هێماو چەمکێکی دیکەدا دەناسرێت، پەناگەیەکە بۆ دامرکانەوەو ئارام بوونەوەو خاو بوونەوەی رۆح وجەستە نەک هەڵچوون وتوورەیی..
لە پانتاییەکی کوشتاری رۆح وجەستەی جەنگاوەراندا دەبێتە بەهەشتێکی پڕ لە خۆشی وفەزایەکی دابین کردنی ئازادی بۆ رۆح وجەستەکانی جەنگاوەرانی دوێنی، هاوکات ئاشتیخوازگەلانی ئەمڕۆکە کە وەکو پەری وپەریزادە دەردەکەون، لەم دەقەدا چیا وەکو چەمکگەرایەکی دیکە دەناسین کە خۆی لە بەهەشتیک بەرجەستە دەکات، ئەو بەهەشتەی بەرلەوەی رۆحی جەنگاوەرەکان لە جەستەیان جیا ببێتەوە، لەوێدا ئازاد دەبن تام لە لەزەتی سێکس وشەراب وبۆن ورەنگ ودەنگی هەناسەو مۆسیقاو شیعرو گۆرانی ژیان دەکەن..
لەو ماڵەدا هەر کەسێک بیەوێت لەوێ بەشدار بێت، دەبێت جەستەو رۆحی خۆی لە سەرجەم قرێژو گوناهو هەموو چەمکە کۆنە بێتامەکان وەکو رق وتۆڵەو درۆو ناپاکی رووتکاتەوەو دابماڵێت لە خۆی، هەر هەموویان هاتوون خۆیان لە ماندوویی رێگاکان بحەسێننەوەو لەوێدا خۆیان لە گەردی شەڕو گوناه پاک بکەنەوە، تا تام ولەزەت لە بۆنی رێحان وشەراب وماچ ومۆسیقاو شیعر بکەن…
هیچ شتێک وەکو خۆی نامێنێتەوە تا سەر، زمانی ئەدەبیش لەگەل گۆڕانی هەموو ئەو شتانەی لە دەوروبەری دان دەگۆڕێت، گەلێک ئەو چەمک وزاراوەو وشانەی لە ئەدەبیات بەکار نەهاتوون رۆژێک دادیت بەکار ببردرێن، هۆشەنگیش هەولی ئەوەی داوە خێراتر وزووتر ئەو زمانە بەکار بێنێت، هەندێک شتی بوێرانەی لە گاتی وتنە بەکار بردووە، ئەوەش خۆی لە خۆی شتێکی تازەو داهینەرێکە لە تەک داهێنانەکەی..

چەند سەرنجێک…

نوسەر هاتووە (چیای هەوەست) یان (چیای هەوەست)ی بەکار بردووە، ئاخۆ دەبێت لە پەنای ئەو راناوەلکاوەی کەسی تاکەوە چ مەبەستێکی دیکەی لە لای خۆی گەڵالە کردبێت یاخود هەڵەیەکی زمانەوانیە بەسەریدا رەت بووە، نازانم لەبەرچ (چیای هەوەس)نەبوو، ئایا باشتر نەبوو؟ ..
بەکارهێنانی شێوەزاری خۆمالی لە سەر زاری پالەوانەکان خۆی لەخۆی جوانیەکی رەسەن وتاموچێژێکی دیکە بە دەقەکە دەبەخشێت، بەلام پێم باشتر بوو دیالۆکی نێوان پاڵەوانەکان لە نێو دوو کەوانەی گچکەدا بە جیا کراوی ببان  ” ” نەک دوو کەوانەی گەورە () کە بەو شێوەیە باشتر گوزارشتی لە وتووێژی ئەوان دەکردەوە…
ناوەکە (ماڵی رێحان) پیم وایە (ماڵێک لە رێحان) باشتر بوو، چونکە ئەو لە سەرەتای دەقەکەوە تا کۆتایی باسی رێحان دەکات، ” تامی رێحان، بۆنی رێحان، رۆحی رێحانی، هەناسەی رێحانی، باخی رێحانی کافوری، رێحانزادە، پەلکی رێحان، ئاوی رێحان، شیلەی رێحان، کچە رێحان،  ….) بۆیە ناوەکە تایبەتمەند نیە بۆ یەک کەس بەڵکو ئەو باس لە جیهانی پڕ لە رێحان دەکات کەوابوو (ماڵێک لە رێحان)پڕ بە پێستی کتێبەکە بوو، پێم وایە لە ناوەکە پەلەپەلی بوونێکی پێوە دیار بووە هەروەها ئەو مەبەستی (رێحان) لە دەقەکەدا کەسەکە بووە نەک دونیاکەی(رێحان)..

پەراوێز :

* ١ لاپەڕە ٤٧ (ماڵی رێحان) هۆشەنگ شێخمحەمەد- چاپی یەکەم- ساڵی ٢٠١٢ –هەولێر .
* ٢ لا ٤٩ هەمان سەرچاوە..
* ٣ لا ٥٠ هەمان سەرچاوە..
* ٤ لا ١٤ هەمان سەرچاوە..
* ٥ لا ٨٢ هەمان سەرچاوە..
* ٦ لا ٨٨ هەمان سەرچاوە..
* ٧ لا ٩٧ هەمان سەرچاوە..
* ٨ ڵا ٨ هەمان سەرچاوە..
* ٩ لا ٨٨ هەمان سەرچاوە..
* ١٠ لا ٨٧ هەمان سەرچاوە..
* ١١ لا ٨١ هەمان سەرچاوە..
* ١٢ لا ٩١ هەمان سەرچاوە..
* ١٣ ڵا ٨٥ هەمان سەرچاوە..  

شوان عوسمان

هۆلەندە-

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.