Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
کاتێک ڕۆشنبیر وەک کادێریکی ڕۆمانسی قسەدەکات

کاتێک ڕۆشنبیر وەک کادێریکی ڕۆمانسی قسەدەکات

Closed
by December 25, 2010 گشتی

ئیسماعیل حەمەئەمین

هاوڕێی ئازیزم (ڕێبین هەردی) لەستوونەکەی ئاوێنەیدا بەناوی (بزوتنەوەی گۆڕان) چەند سەرنجێکی تایبەتی خۆی نوسیبوو، بەپێویستی دەزانم لەسەر چەند خاڵێکی هەڵوێستە بکەم. هەر لەسەرەتاوە بەوە دەستپێدەکەم کەنەگوتراوەکانی گوتارەکە لەگوتراوەکانی زۆرترن، ئەمەش وەهامان لێدەکات لەهەندێک شوێندا هەست بەو ئیدیا مەترسیدارانە بکەین کەگوتارەکە لەدووتوێی خۆیدا هەڵیگرتووە. یەکەم سەرنجم لەزمانی نوسینی گوتارەکەیە، کەبەداخەوە دوور لەزمانی ڕۆشنبیر قسەدەکات، ئەم زمانە شێوازی زمانی کادێرێکی سیاسیە بەتوڕەبوونێکی سەیرەوە هێرش دەکاتە سەر ڕەخنەگرەکانی. لێرەشدا بەپێویستی دەزانم  ئەو پڕنسیبە سادەیە دووبارەبکەمەوە کەزمان خۆی لەخۆیدا تەنها هۆکاریکی تەعبیر نییە لەئیدیا، بەڵکو  کۆی بیرکردنەوەی کۆمەڵایەتی وسایکۆلۆژی قسەکەر ونوسەری لەخۆگرتووە، لێرەوە زمانی ڕێبین لەم نوسینەوە وتەنانەت نوسینەکانی ئەم دواییەی ئەو پێچەمان نیشاندەدات، کەچۆن ڕۆشنبیر بێئەوەی بەخۆی بزانێت لەسەر کورسی ڕۆشبیرییەوە دەچێتە سەر کورسی سیاسی تەقلیدی  وبەزمانی ئەو قسەدەکات.  بۆ نمونە تازە بەتازە ڕێبین  قسەی ئەو کادێرە سیاسیانەمان بۆ زیندوو دەکاتەوە کەسیاسەت وئەخلاق دووچەمکن لەمیکیاڤیللیەتەوە هەریەکەو بەجیا لەویتر کاردەکات. ئەوەتا ڕێبین دەڵێت (له‌سه‌رده‌می‌ میكاڤیلییه‌وه‌ هه‌موومان ئه‌زانین ئه‌م بواره‌ له‌ئه‌خلاق جیابۆته‌وه‌‌و به‌كۆمه‌ڵێك ڕێسای‌ تایبه‌تی‌ خۆی‌ كار ئه‌كات). ئەم دەستەواژەیە دەیەوێت پێمانبڵێت؛ چاوەڕوانی ئەخلاق مەکەن لەسیاسەت وئەم پڕۆسەیەش گەر ئەمڕۆش نەکەوێتە نێو چاڵەکانی درۆوە، ئەوا لەداهاتوودا لەسەر ئەم ڕێسایە کاری خۆیدەکات. ئەی کەواتە ئازیزم ئەرکی ڕۆشنبیر ئەوەیە تەسلیمی ئەم دەستەواژەیە‌بێت یان بەپێچەوانەوەی ئەم ئاڕاستەیە کاربکات؟. گەر ئەمە کادرێک بیگووتایە وباسی ئەو ململانێیەی بۆ بکردینایە، کەلەسیاسەتدا ئەخلاق ناتوانێت هەناسە هەڵکێشێت، تێگەیشتنمان دەبوو بۆی، بەڵام کاتێک ڕۆشنبێرێک وەک تێزیک پێمانی بفرۆشێتەوە، ئەوە جێگەی سەرسوڕمانە. لەپشت ئەم دەستەواژەیەی کەڕێبین بیرمان دەهێنتەوە ئەو نەگوتراوە هەیە، کەسیاسیەکانی ئەم وڵاتە بەدرێژایی مێژوویان بەڕۆشنبیر وسیاسییە جدییەکانی دەڵێنەوە، بۆنمونە لەسەرەتای ڕاپەڕینەوە هەرچی شۆفڵ وکارگەی قیر وتەنانەت سۆنەری خەستەخانەکان بوو، لەودیوو سنورەکان هەراجفرۆش دەکران. سیاسیەکان پێیان دەگووتین؛ ململانێی خوێناوی ئێمە لەگەڵ سوپای ئێراقیە کەلەودیوو چەمچەماڵەوە ئامادەباشە بۆ هێرشکردنە سەرمان، ناچارماندەکات پێویستمان بەڕاگرتنی پێشمەرگە وچەک وتیپەکان هەبێت. ئەی ئەو بەها ئەخلاقیانەی  کەلەو نێوەدا وێنەی پێشمەرگە دەکات بەچەتە ئەوەچۆن حسابی بۆ دەکرێت. مرۆڤە ئەکتیڤستەکانی ئەم وڵاتە باسیان لەونبوونی ئەو بەها ئەخلاقیانە دەکرد، کەئەم فەرهودە لەگەڵ خۆیدا ونیدەکات. ئەمە وسەدەها نمونەی تر هاوکێشەی ئەخلاق وسیاسەت دەخاتە بەردەم گفتوگۆ ولەوبڕوایەشدانیم ئاوەها بتوانین بەئاسانی تەسلیمی ئەو ماکیاڤیللیەتە بین. کارێکی گەورەی فەلسەفەی سیاسی وکۆمەڵایەتی هەمیشە بۆئەوە بووە، سیاسەت هەڵگری نۆرم ئەخلاقیاتی نوێ بێت بۆ کۆمەڵگە، ونێزیک نەبێتەوە لە(درۆی ئۆرگانیزەکراو) وەک چۆن خانمی بیرمەند (هانا ئاڕێنت) زۆربەی کارەکانی خۆی بۆئەم تێزە تەرخانکردووە. قوتابخانەی ڕەخنەیی فرانکفۆرت ئەرکێکی گەورەی ئەوەبوو کەمۆڕاڵێکی نوێ بێتە نێو دیالۆگی سیاسیەوە. یەکێک لەبیریارە سەرەکییەکانی (یورگن هابرمازە) باس لەوە دەکات کەدیالۆگی ڕەخنەیی وئەقڵانی لەنێوان هێزەکانی نێو کۆمەڵگە دەبێت لەسەر سێ بنەما ڕاوەستێت، ئەویش: هەقیقەت وڕاستگۆیی و شەفافیەتە، ئەم  بنەم سەرەکیانەی هابرماز دیاریکردووە، خۆی لەخۆیدا نۆرم ئەخلاقێکی تازەترت دەبەخشێت بەدیالۆگی سیاسی. کەچی  دەستپێکی قسەکانی ڕێبین ئەوەیە کەدەبێت  ئێمە  ڕەدوی  ئەم میکاڤیللیەتە بکەوین، بەجیاکردنەوەی ئەخلاق لەسیاسەت. ئەم تێزە بەهێمنی دەگەڕێتەوە بۆ بەردەم هەمان دەرگاکانی دیسپۆتی سیاسی کەئەمجارە لەژێر ناوی بەرگریکردن لەگۆڕان خۆی نمایشدەکات.
خاڵێکی تر لەستوونەکەیدا ڕێبین توڕەیە لێی، ئەو گومانەی خەڵکە بەرامبەر ئەقڵی تەقلیدی سیاسی، کەبەندە ئەم ئەقڵە بەئەقڵی (گاڵتەجاڕی سیاسی/ سینیزمی سیاسی) ناودەبەم، ئەم ئەقڵە هەرجارەو لەژێر ناوێک وگروپێکدا، لەژێر ماسکێکدا خۆی نمایشدەکات. ئەم ئەقڵە گاڵتەجاڕییە سیاسیە هەمیشە لەسەرووی هەڕەمی بوارەسیاسی وتەنانەت لەسەر ئاستی بیروڕاسیاسیەکانیش کاری خۆیدەکات، وەک سێبەرێک خۆی لەهەموو بوارەکاندا درێژدەکاتەوە، بەشێکی دیاری ئەم ئەقڵە گاڵتەجاڕییە سیاسیە لەوەدایە، کەبڕوای بەوە نییە کەدەیڵێت، بڕوای بەوە نییە کەدەیکات، حەماس دەیهێنێتە نێو نێوەندە کۆمەڵایەتی وسیاسیەکانەوە، ڕۆشنبیران وخەوبینەرەکان جۆشدەدات بەخەونی نوێبوونەوە وگۆڕانکاری، کەچی لەناخی خۆیدا بەئاڕاستەیەکی پێچەوانەوە کاردەکات. لەفرسەتێکدا کادێرە ڕۆمانسیەکان تووشی شۆکی ئەوەدەکات، کەئەم ئەقڵە هەموو شتێک لەبیردەکات کەبانگەشەی بۆکردووە، ئەم ئەقڵە گاڵتەجاڕە وسینزمە کوردییە کارەساتی گەورەی خوڵقاندووە، ئەزمونی خەڵکی کوردستان لەگەڵ ئەم ئەقڵە گاڵتەجاڕە سیاسیە، ئەزمونێکی دوورودرێژ ومەترسیدارە لەدروستبوونی یەکەمین حزبی کوردییەوە درێژدەبێتەوە تاوەکو ئەمڕۆ. ئەم ترسە لەو ئەقڵە گاڵتەجاڕییە لەهەڵبژاردنەکاندا ڕەنگیدایەوە، بەوەی، هەمیشە ترسێکی گەورە هەیە لەهەڵبژاردنی هێزە نوێیەکان، ترس هەیە لەنادیار، ترس لەدووبارەبوونەوەی تراژیدیایەکی تر، بەمانای ترسێکی سایکۆلۆژی هەیە لەنوێنەرەکانی گۆڕان. ترس لەوەی کەجارێکیتر لەوە هەڵخەڵەتێنراوتر نەبین لەوەی کەهەین. بەڕێزان ترس لەو ڕۆحە گاڵتەجاڕییە سیاسیە لەنێو یادەوەرەی کۆمەڵایەتی ئێمەدا ڕەگی داکوتیووە. ئەمڕۆش  ترسێکی گەورە هەیە لەناخی  هەموو هاوڵاتیەکی ئەم دەڤەرە کەحزبی سیاسی گاڵتەی پێنەکات و لەسەر شانی ئەو جارێکی تر چین وتوێژێکی تری نەناسراو نادیار، هەمان تراژیدیای کۆمەڵایەتی وسیاسی دووبارە نەکەنەوە.
ئەم ترسە ئەمڕۆ لەبزوتنەوەی گۆڕان وبکەرەکانی ترسیکی مەشروعە، دەبێت بزوتنەوەی گۆڕان قبوڵی بکات، نەک لەڕێگەی ڕێبینەوە هێرشی بکاتە سەر و بڵێت (هه‌ندێك كێشه‌و ململانێی ناو بزوتنه‌وه‌كه‌ ته‌ماشائه‌كه‌ن‌و به‌نائومێدییه‌وه‌ ئه‌ڵێن ئه‌م بزوتنه‌وه‌یه‌ش هاوشێوه‌ی‌ بزوتنه‌وه‌كانی‌ دیكه‌یه‌و شتێكی‌ تازه‌ی‌ تێدانیه‌ مرۆڤ دڵی‌ پێخۆشبكات. غافڵ له‌وه‌ی‌ ململانێ رێسایه‌كی‌ سه‌ره‌كی‌ گه‌مه‌ی‌ سیاسیی)…سەرنجی خوینەری ئازیزم بۆ وشەی (‌‌غافڵ) ڕادەکێشم، کەلەبڕوایەدانیم کەسێک هەبێت لەم دنیایەدا لەوە غافڵ بێت، ململانێ ڕێسایەکی سەرەکی گەمەی سیاسی بێت، بەتایبەت خەڵکی کوردستان کەبەهەوای سیاسەت دەژین. لەوبڕوایەشدانیم ئەرکی ڕۆشنبیریکی جدی وەک ڕێبین ئەوەبێت کۆدی ‌ئەو غەفڵەتبوونە ئاشکرابکات. جێگەی داخە ئەم زمانە، زمانی  کادری سیاسیە، ماوەیەکە شێوازی زاڵی گوتارەکانی ئەم دواییەی ئازیزمانە. نوێنەرەکانی ئەم ئەقڵە گاڵتەجاڕییە  ئامادەن لەنێو بزوتنەوەکەدا، لەخۆڕا خەڵکی ئێمە غافڵ نین لەوەی کەبڵێن چۆن ئەم لێبۆوەیە (مونشەقە) سیاسیانە، لەشەو وڕۆژێکدا بوون بەگۆڕانخواز، بەمەرجێک تاوەکو دوێنی مەکینەی دژە گۆڕانکاری لەم کۆمەڵگەیەدا بەووزەی ئەوان هەڵدەسوڕا. من ئیدیالست نیم وخەڵکیش کاکە ڕێبین ئیدیالست نین چاوەڕێی دروستبوونی فریشتەیەک بکەن لەنێو جەستەی شەیتانەوە لەدایکبێت، چونکەباش دەزانن لەشەیتانەکانەوە فریشتە لەدایک نابێت، دەشزانن ئەم لەدایکبوونە گەر ڕووبدات، لەدایکبوونێکی گران دەبێت. من پێموایە غەفڵتبوون لەم چەند دێڕەدا تەعبیر لەخۆی دەکات کەدەڵێیت (ئه‌م كه‌سانه‌ ئه‌ڵێن چۆن ئه‌وانه‌ی‌ پشكیان له‌كه‌موكوڕیه‌كاندا هه‌بووه‌، ئێستا ئه‌توانن بانگه‌شه‌ی‌ ئه‌وه‌بكه‌ن كه‌ره‌سه‌ی‌ گۆڕان‌و تازه‌بوونه‌وه‌ بن. وه‌ك ئه‌وه‌ی‌ بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان به‌ڵێنی‌ دابێت هه‌موو كادر‌و لایه‌نگره‌كانی‌ له‌و كه‌سانه‌ دروستبكات كه‌ هه‌رگیز‌و له‌هیچ كاتێكدا هه‌ڵه‌ یان كه‌موكوڕییان نه‌بووه‌. غافڵ له‌وه‌ی‌ بزوتنه‌وه‌یه‌كی‌ سیاسی نیه‌ له‌دنیادا سه‌رله‌به‌ری‌ له‌خه‌ڵكی‌ وا دروست بووبێت.).. برادەری ئازیز کەهەموو بزوتنەوەیەکی سیاسی لەدنیادا سەربەری لەخەڵکی وەها دروستبێت، ئیدی ئەو پرسیارە دەکەین: ئەوە کێیە کەگۆڕانکاری دەکات؟، گەر گۆڕانخواز ئەوانەبن پشکیان لەگەندەڵی وشەڕی ناوخۆ بەرکەوتبێت، چۆن دەتوانن ئەم هەموو لاریی وخواروخێچییە ڕێکبکەنەوە؟.دەبێت ڕۆشنبیرانی جدی  کۆدەکانی ئەو ترسە لەم ئەقڵیەتە سیاسیە گاڵتەجاڕیە ئاشکرابکەن، ڕێگەکانی بەفیلتەر ڕۆشتنی ئەم ئەقڵە لەنێو بزوتنەوەی گۆڕاندا، لەنێو پڕۆسەی نوێدا، مانای پەردەپۆشی ئەو ئەقڵە ناگەیەنێت، بەڵکو ئاشکراکردن وگفتۆگۆی  هەمەلایەنەی  پێویستە، نەک تەبریری سیاسەتێکی میکاڤیللیانەی  بۆ بهێنینەوە. بۆئەوەی منیش بەغافڵ  ناونەبەیت من دوونمونەی ئەم ئەقڵەت بۆ دەهێنمەوە کەچۆن کاردەکات، چۆن بەردەوام کڵێشە سیاسیە کۆنینەکانی خۆی بەرهەمدەهێنتەوە، دوونمونەی ئاشکرا: یەکەمیان کردنەوەی  (مەکۆی) گۆڕانە لەزۆر شوێندا، کەلەسەر شێوەی کۆمیتەکانی یەکێتی دەکرێنەوە، نێزیکیشن وەک شوێن لەکۆمیتەکانەوە. ئەم ئەقڵە ناتوانێت خۆی لەبارەگا وکۆمیتە ڕزگار بکات وتەجاوزی ئەوەی پێناکرێت. لەگەرمیان مەکۆکە کێشەی لای لایەنگرانی بزوتنەوەکە دروستکردبوو.. لەماوەت بارەگاکە لەناو بازاڕەکەدایە، بەمەرجێک لقی پارتی لەدەرەوەی ماوەتە.
گۆڕان لەلایەک باس لەوەدەکات کەمقەڕەکان شارو گوندەکانیان ناشرین کردووە، کەچی خۆی بارەگا لەسەر بارەگا دەکاتەوە، کەچەند ژوورێکن  وەک کۆمیتەکان بۆ چاخواردنەوە یەکتربینین و وەلائات تازەکردنەوە دروستکراون. ئاوەها ئێمە لەبەرامبەر ئەقڵێکداین لەنێو بزوتنەوەی گۆڕاندا، کەهێزەنوێ وزیندەگیەکانی نێو بزوتنەوەکەشیان تووشی بەدگومانی کردووە، چجای  خەڵکانی دەرەوەی بزوتنەوەکە. لەجیاتی ئەوەی هەردی  وەک ڕۆشنبیرێک لەنێو بزوتنەوەکەدا،  شەفافانە ئەم ململانێیە باسبکات، خێرا (غەفڵتبوون) دەخاتە پاڵ ڕەخنەگرانی  ئەقڵیەتی سیاسی ئەم توێژە مونشەقە، ‌غەفڵتبوون دەخاتە پاڵ ئەوانەی  ئەم ئەقڵیەتە بەمەترسی دەبینن لەسەر کاری ئۆپۆزیسۆن و کردەی ئۆپۆزیسیۆن بوون.
نمونەی دووهەم هەڵبژاردنی مامۆستایانی سەردەم بوو، وەک لیستێک هاتنە نێو هەڵبژاردنی مامۆستایانەوە. جارێ هەر لەسەرەتادا گۆڕان بانگەشەی ئەوەی کرد  کەڕێکخراوی پیشەیی دروستناکات وتەداخولی ناکات، جوانی گۆڕان لەهەڵبژاردنی یەکێتی نوسەراندا لەوەدابوو،  بەهیچ لیستێک بەشداری نەکرد. ئەم کارە ئەقڵانی بوو، چونکە ساندێکاکان خاوەنی فاکتەری ناوەکی خۆیانن گەر بەسەقەتی هەڵبژێردرێن، ئەوا توخمی ئیفلیجی خۆیان لەگەڵ خۆیاندا هەڵدەگرن. خەڵک سەربەستە بەلیستیک بەشداری هەر هەڵبژاردنێک بکات، بەڵام کاتێک پارتێکی سیاسی پشتگیری لیستێک بکات وکەناڵی میدیای خۆی بۆ تەرخانبکات،  ئەوە لێدانە لەکاری سەندیکایی.  گۆڕان کەناڵی  (کەی ئێن ئێن)ی خستە خزمەتی ئەو لیستەوە کەهەم لێدان بوو لەنیمچە سەربەخۆیی ئەو کەناڵە وئاوتۆنۆمیەتی، هەم کارکردن بوو بەمیتۆدی پارتەکانی تر کەگۆڕان لەسەر بنەمای جیاوازی لەئەوانەوە دروستبووە، گۆڕان بەم کارەی لەپڕنسیبی ستراتیژی کە(جیاوازییە) لایدا، ئەم جیاوازییە بوو دەنگەکانی لەهەڵبژاردنەکاندا بۆ گۆڕان مسۆگەر کرد، نەک (لێکچوون). بەمانای  تۆ چی دەگۆڕیت کەتۆ بەهەمان میتۆدی ئەو کاربکەی، جیاوازی تۆ لەکوێدایە؟.
 من  وڕێبین پێکەوە دوو هاوڕێی ئەم شەڕە ڕۆشنبیری وسیاسیەین، من خۆم هەمیشە سەرسامم بەعوسامیەت وکارەکانی ڕێبین، بەگەشبینیەکانی لەسەخترین ڕۆژگاری ئەم کۆمەڵگەیەدا. هەمیشە ڕێبین ومنیش لەنوسینەکانماندا باسمان لەو دەستەواژە گرنگەی (ئادۆرنۆ) کردووە، ئەویش (کارکردنە لەڕابوڕدوو). بەمانای  ناتوانین کار لەئێستادا بکەین تاوەکو کار لەڕابوردووی خۆماندا نەکەین، بەڵام ئازیزم لەگۆڕاندا خەڵکمان هەیە حوکمی ئەمشارەی بەشەق وزللە کردووە، وتەنانەت عارەبانچی دەستگێڕی لەزەمەنی گەمارۆدا بەرشەقداوە، ئێستا چۆن هەمان هاوڵاتی بتوانێت بڕوای پێبکات. خەڵکمان هەیە ئەندازیاری تەکتولە، ئەوا هاوڵاتی کوردی غافڵە ولەڕێسای ململانێیەکە تێناگات، گەر ئەزمونەکانی ڕابوردوو لەیادبکات وبەئاسانی بڕوا بەو قسانەی تۆ بکات. ئەمەو چەندەها نمونە کەئەمڕۆ وەک سەرکردە وهەڵسوڕاوی گۆڕان پلەیان هەیە وکاردەکەن. پرسیاری خەڵک ئەوەیە کامەن ئەو فیلتەری پاکبوونەوانە کەئەمانەی کردۆتە گۆڕانخواز و ڕابەری گۆڕانخوازی لەم کۆمەڵگەیەدا؟، چۆن کاریان لەڕابوردووی خۆیاندا کردووە؟، گۆڕان چ فیلتەرێکی شەفافی پاکبوونەوەی بۆ ئامادەکردوون، بەچ پڕۆسێسیکدا تێپەڕبوون، تاوەکو ئێستا بتوانین وەک گۆڕانخواز قبوڵیان بکەین؟..ئەم پرسیارانە بەکراوەیی بۆئەوانەبەجێدەهێڵم کەدەیانەوێت بەزمانی کادێری سیاسی قسەمان لەگەڵدا بکەن.      
  

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.