Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
گفتوگۆی ڕۆژنامەی هاوڵاتی لەگەڵ ئاسۆ کەمال

گفتوگۆی ڕۆژنامەی هاوڵاتی لەگەڵ ئاسۆ کەمال

Closed
by February 15, 2012 گشتی

 

هاوڵاتی: بەدوای رۆشتنی ئەمریکا ئایندەی سیاسی عێراق دیارنیە بەرای ئێوە ئەم نادیاریە کوردستان بەرەو کوێ دەبا وئایا سەربەخۆیی یەکێک لە ئیحتمالاتی ئایندەی کوردستانە؟

ئاسۆ کمال: ئەمریکا دەوڵەتی عێراقی لەسەر بنەمای ڕێکەوتنێکی تایفی مەزهەبی و قەومی لەژێرناوی پرۆسەی سیاسی و دیموکراسی پەرلەمانی ڕێکخستەوە. بەڕۆشتنی هێزە سەربازیەکانی ئەمریکا لە عێراق ئەو دەسەڵاتە عەسکەریەی ئەم ڕێکەوتن و دابەشکردنەی چاودێری دەکرد و دەخاڵەتی دەکرد بۆ تێکنەچوونی لەمەیداندا نیە و لەڕێگای دەخاڵەتی سیاسیەوە ئەمریکا دەیەوێت عێراق لەو بازنەیە دەرنەچێ کە لەڕێکەوتنامەی ئەمنیدا هاتوە. بەڵام ئاشکرایە کە نەدەستوور و نە دادگا و نە هیچ دەسەڵاتێکی عەمەلی هەیە کە ئەم ڕێکەوتنە بپارێزێ و دەوری شمشێری دیموکلیسی سوپای ئەمریکا بگرێتەوە لەسەر لایەناکەنی شیعە و سوننە و کوردەکان. ئەمە نادیاری سیاسی ئایندەی عێراقە. ئێستا تورکیا و ئێران دەیانەوێ ئایندەی عێراق دیاری بکەن و ململانێی یەکی توند لەنێوانیاندایە لەسەر ئەوەی ئەو بۆشاییەی ئەمریکا بەچی پڕبکەنەوە؟ ووڵاتانی عەرەبی و بەتایبەت سعودیەش دەیەوێ لەم یاریەدا وەک یاریکەری ئەسڵی بەشداری بکا. عێراق بوەتە لوبنانێکی تر و ئایندەیەکی ئاڵۆز و نادیار چاوەڕێیەتی.
سەربەخۆیی کوردستان یەکێک لە ئەگەرەکانە بەڵام ئەم سەربەخۆییە لە ئێستادا سیاسەتی یەکێتی و پارتی نیە و بەرئەنجامی سیاسەتی ئەوان نابێ. لەبەرئەوەی ئەم دوو حزبە ناسیونالیستە کوردیە ئایندەی دەسەڵاتی خۆیان لەم دابەشکردنە مەزهەبی و قەومیەی عێراقدا دەبینن و دابەشکردنی فیدرالی دەسەڵات و داهات لە عێراقدا و بەڕەسمی ناسینی کوردستان وەک موڵک و بەشی ئەم دوو حزبە خزمەت بە ستراتیژی مانەوەیان لە عێراق و کوردستانیشدا دەکات. هەربۆیە ئەم دوو حزبە لە پەشێوی وەزعی ئێستای عێراق بونەتە نوێنەری ئەمریکا بۆ ڕاگرتنی ئەو ڕێکەوتنە مەزهەبی و قەومیەی ناوی دەنێن پرۆسەی سیاسی عێراق. هەربۆیە سەربەخۆیی کوردستان بۆ ئەم دوو حزبە ناسیونالیستە کوردیە لە ئەولەویەتدا نیە و ئەم وەزعە نادیارەی عێراق و ململانێکانی ئێستا بەرەو هەنگاو هەڵگرتنێکی جیاوازیان ناکا لەوەی لە ساڵی ١٩٩١ەوە تا ئەمڕۆ وەک پاشکۆی سیاسەت و ستراتیژی ئەمریکا لە ناوچەکەدا کردویانە.
بەڵام پاشەکشەی ئەمریکا لە عێراق تەنیا کاریگەری لایەنی سەربازی نیە و ئەمە بەشێکە لە شکستی ستراتیژی ئەمریکا و باڵادەستی ئەمریکا لە عێراق و ناوچەکە کە بەهۆی شەڕەکانی خلیج و داگیرکردنی عێراقەوە هاتبوە ئارا دەورانی ئاوابوونی بەسەر دەبا. بەشێک لەم شکستە سیاسیەی ئەمریکا لە عێراقدا نەبوونی نەخشەیەکی سیاسی دیاریکراوە بۆ ئەو پرۆسە سیاسیەی لەسەر بنەمای دابەشکردنی قەومی و مەزهەبی لە عێراقدا دروستی کردوە. لێرەشەوە ئەحزابی ناسیونالیستی دەسەڵاتداری کورد پاشکۆییان بۆ سیاسەتی ئەمریکا لە عێراقدا کەوتنەدوای سەرابێکە کە نازانرێ عێراق بەرەو کوێ دەبا. هەربۆیە ئەگەر پاشکۆیەتی سیاسەتەکانی ئەمریکا لە ٢٠ ساڵی ڕابردوودا قیبلەنمای گەیشتنە دەسەڵاتی ئەم حزبانە بوە ، ئێستا ئیتر ئاراستە و دەرزی ئەم قیبلەنمایە شکاوە و ئەم حزبانە کوێرانە ڕێگای عێراقی فیدراڵیان گرتۆتەبەر و ئامانجێکی ڕونیان لەبەردەمدا نیە.
لەخودی ئەمریکادا ئەم نادیاریەی ئایندەی عێراق دەمێکە باس دەکرێ. بایدنی جێگری ئۆباما خۆی یەکێک لەلایەنگرانی بوونی عێراق بەسێ دەوڵەتەوە بوو و ئێستاش لە جۆن مەکینی کاندیدی دەورەی پێشووی کۆماریەکان کە ڕکابەری ئۆباما بوو پێویستی دابەشکردنی عێراق بەسەر شیعە وسونە و کورددا دەکا. سیناریۆی دابەشکردنی یۆگۆسلاڤیای سەردەمی شەڕی سارد بۆ سێ بەش بەنمونەی ڕێگاچارەی عێراق دەهێننەوە. ئێستا ئەمریکا بەدوای ڕێگاچارەوە نیە بۆ ئایندەی عێراق بەڵکو مەسەلەی ئەو مامەڵە لەگەڵ ئەو هێزانەدایە کە لە پاشەکشەی عێراقدا بونەتە ڕکابەری و دەیانەوێ وەک هێزی ناوچەیی عێراق بخەنە چوارچێوەی سیاسەت و ئامانجەکانیانەوە. ئەم هێزانە کە ئێران و تورکیان هەرکامەیان لەگەڵ ئەمریکادا کێشە و ململانێی ناوچەییان هەیە و عێراقیش یەکێک لەو مەیدانانەیە کە دەرگای بەسەر ئەم ململانێیانەدا کراوەتەوە. ئێستا مالکی دەیەوێت لەم فرسەتەی کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا ڕکابەری سەرەکی خۆی کە سوننە و لیستی عێراقیەیە ڕەوانەی ماڵەوە بکا و ئێرانیش بۆ فراوانکردنەوەی فشارەکان لەسەر ئەمریکا لە ناوچەکەدا خوازیاری بەکارهێنانی عێراقە وەک مەیدانێکی فشار. لەبەرامبەریشدا تورکیا و سعودیە دەیانەوێ بەر بەم باڵادەست بونەی ئێران بگرن و دەیانەوێ دەوری ناوچەیی ئەوان کە بەهۆی سوریاوە زیادیکردوە تا دەستڕۆشتنیان بەسەر عێراقیشدا درێژبکەنەوە و لەم پێناوەدا لە پشتی سوننەکان ڕاوەستاون.
ئەم ململانێ یەی نێوان شیعە و سونە بەدوای پاشەکشەی ئەمریکادا عێراقی بەرەو ئاڵوگۆڕێکی نادیار پاڵ پێوەناوە و مانەوە لە چوارچێوەی دەستور و پەرلەمان و حکومەتی تەوافقی زەمینەی نیە و ئەوەی ڕایگرتوە ئەو نادیاریەیە کە خودی ململانێی ئەمریکا و ئێران و مەسەلەی سوریا بە ناجێگیری ماوەتەوە. عێراق لەسایەی ئەم ململانێیەدا ئایندەی نادیارە . ململانێی نێوان هێزە شیعە و سونەیەکان لەسەر دەسەڵات ،شەڕی ناوخۆ و تیرۆر و نائارامی سیاسی و ئەمنی بۆ نادیار درێژە پێ دەدا. ئەمریکا ئەگەر ١٠ ساڵ لەسایەی دەسەڵاتی خۆی لە عێراقدا نەیدەتوانی ئەم وەزعە بگۆڕێ، ئەوا ئێستا بەدوای پاشەکشەی خۆیدا عێراقی یەکگرتوو خواستێک نیە کە ئامادەبێ خۆی بخاتە خزمەتی پاراستنیەوە . ئەگەر ئێستاش لەگەڵ ڕاگرتنیدا ئەم پێکهاتەیدا بێ بەهەر قیمەتێک بۆ ئەوەیە کە نەبێتە ئەهرەم و وەسیلەی فشار  ئێران بەسەریەوە. ئایندەی ئەم ململانێ یانەی سونە و شیعە و تورکیا وئێران دەری دەخەن کە لە ئەمریکاشدا مەسەلەی دابەشکردنی عێراق بەسەر ٣ بەشدا چ هەڵوێستێکی ڕەسمی دەبێ بەرامبەری؟
 ئەحزابی ناسیونالیستی کوردی زۆر خەمێکی گەورەیان نیە لەم ئایندە نادیارەی عێراق چونکە ئەوەی ئەوان تیایدا باڵادەستن یاریکردنە لەسەر هەموو پەتەکان. لە ئێستادا هەم لەگەڵ سوننەن بۆ فشار لەسەر مالکی و هەم بەشدارن لە حکومەتی مالکی بۆ زەمانەتی داهات و مانەوەی پرۆسەی سیاسی تەقسیمی قەومی و مەزهەبی . هەم لەگەڵ تورکیادان و زەمانەتی داهاتی لە ڕێگەی ناردنی نەوتی عێراقەوە دەکەن و هەم لەگەڵ ئێرانیشدان و دەسەڵاتی شیعەکانی لەعێراقدا بۆ هەموار دەکەن. ئەگەر ئەم حزبانە مەسەلەی سەربەخۆیی کوردستانیش ڕۆژێ بەجدی باس بکەن دەبێ لە ئەجیندای تورکیا بۆ لاوازکردنی دەسەڵاتی شیعە و ئێران لەعێراقدا و پاشکۆبوونی بۆ تورکیا بۆی بگەڕێیین یاخود سیاسەتی ئەمریکا بۆ هەمان مەبەست.
بەڕای من لەم ئایندە نادیارەدا پێویستە خەڵکی کوردستان سەربەخۆیی وەک ڕێگاچارەی واقعی بخاتە بەردەم خۆی و بۆ خۆپاراستن لەوەی یەکێتی و پارتی بیانکاتە پاشکۆی شەڕ و مەترسیەکانی ئایندەی نادیار و دەربازبوون لەم بازنە بەتاڵەی فیدرالیزمی قەومی و مەزهەبی ئایندەیەکی زانراو و ئاسودە بۆ خۆی مسۆگەر بکا. گرتنە بەری ڕێگای بەرپاکردنی رفراندۆمێک بۆ سەربەخۆیی کوردستان و جیابونەوە لە ئێستادا فرسەتێکی زۆرگونجاوترە لەوەی کە کێشە و ململانێکانی عێراق ئاڵۆزتر بن و شەڕی ناوخۆ و دەستێوەردانی ئێران و تورکیا وئەمریکا جەو و دۆخی چارەسەری سیاسی نەهێڵنەوە و سیناریۆیەکی ڕەشتر لەوەی تا ئێستا ڕوبەڕوی خەڵك بکەنەوە.


هاوڵاتی: لەم کێشمەکێشانەی عێراقدا مەسعود بارزانی و لە ناو ئەندامانی سەرکردایەتی پارتی باس لە سەربەخۆیی و رفراندۆم لە ڕێگای پەرلەمانەوە دەکرێ ، ئەمە چەند بەهەند وەرەگیرێ لەکاتێکدا چەند جارێ ئەم جۆرە ڕاگەیاندنانە لە ڕابردووشدا لەلای پارتیەوە بیستراوە؟

ئاسۆ کمال: ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی و رفراندۆم بەم شێوەیە هیچ دەوڵەت و لایەنێکی سیاسی بەجدی وەرنەگرتوە و هەربۆیە هیچ کاردانەوەیەکمان لەهیچ لایەکەوە بەدی نەکرد. هەموو دەزانن مەسعود بارزانی و ئەو ئەندامانەی پارتی لە مل نەدانی حکومەتی مالکی بە بودجە و گرێبەستیە نەوتیەکانی هەرێم توڕەن و” لادان لەدەستور و فیدرالیزم” ناوێکە بۆ گلەیی لەم بەشە داهاتە. ئەگەر سەربەخۆیی و رفراندۆم ڕێگاچارەیەکی سیاسیە بۆ دەربازبوون لەم ئایندە نادیارەی کێشەی لایەنە شیعە و سوننەکان بە پشتیوانی ئێران و تورکیا و سعودیە کە عێراق و کوردستان ڕوبەڕوی بۆتەوە بۆچی بارزانی و پارتی وەک سیاسەت و بڕیاری حزبەکەیان ڕای ناگەیەنن و لەپەرلەمان پەسەندی ناکەن و وەک حکومەت ڕۆژ و کاتی رفراندۆم دیاری ناکەن و ناچنە نەتەوە یەکگرتوەکان وەک فەلەستینیەکان داوای ئەندامەتی دەوڵەتی کوردستان بکەن؟ کاتێک هیچ کام لەمانە نابینین دەبێ ئەم قسانە بە هەند وەرنەگرین . نازانم ئەم تۆخکردنەوەی مافی سەربەخۆییە لە ئێستادا بۆ خۆشیرین کردنە لای ئەمریکا و تورکیا بۆ ئەوەی بزانن کە حزبە دەسەڵاتدارەکانی کورد ئامادەن لە حکومەتی مالکی جیاببنەوە و فشار  و ئەزمەی سیاسی بۆ حکومەتی شیعەی عێراق بهێنن تا ئێران بزانێت کە مەسەلەی جیابونەوەی کوردستان دەکرێ فشار دروست بکات و هانی سونەش بدات بۆ داوای زیاتر. ئەگەر نا چ هەنگاوێکی جدی بۆ دەربازکردنی کوردستان لەو شەڕی دەسەڵاتەی نێوان شیعە و سوننە نراوە؟ ئایا ڕێکەوتنی مەزهەبی و قەومی توانیویەتی چ کێشەیەکی هەڵپەسێراوی وەک کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکانی تر چارەسەر بکا وا دەستی لێهەڵناگرن؟ ئایا نیزامی فیدرالی عێراق چ چارەسەرێکی کێشەی تەقسیمی شیعەو سوننە و کوردی کردوە ؟ ئێستا ئەم فیدرالیە قەومی و مەزهەبیە نیە کە فشاری ئەمریکای بەسەرەوە نەماوە عێراقی ڕوبەڕوی شەڕی دەسەڵات و داهات کردۆتەوە. ئاشکرایە سەرجەم ئەم سیستەمە فیدرالیە وەک مەسعود بارزانی دەڵێ دابەشکردنی دەسەڵات و داهات بوە و ئێستا کە ئەمریکا پاشەکشەی کردوە لە عێراق هێزە شیعەکان داوای دابەشکردنەوەی ئەو دەسەڵات و داهاتە دەکەن و ئەحزابی ناسیونالیستی کوردیش وەک شەریکە بەش لەو دەسەڵات و داهاتەدا نەبێ لایەنە و نەلەکاتی شەڕ لەسەریدا بێلایەن دەمێنێتەوە و باسکردن لە سەربەخۆیی و گەڕانەوە بۆ پەرلەمان بۆ رفراندۆم لەچوارچێوەی ئەم هەڕەشانەدایە. خێر و شەڕی فیدرالی پاکێجێکە و ئەگەر تا ئێستا لە خێرەکەیان خواردوە ئەوا لە شەڕەکەشیدا بەخۆشی خۆیان بێ و یان لەژێر فشاری بەرە دژ بەیەکەکاندا بێ ناچارن بەشداری شەڕەکەشی بکەن. یەکلاییکردنەوەی ئایندەی فیدرالیزمی قەومی و مەزهەبی بێ شەڕ نیە و باسی ئەوەی ئەگەر مادەی ١٤٠ بەخۆشی نەکرێ بەشەڕ دەیکەین لەلای پارتیەوە بەشێ لەو شەڕە فیدرالیە قەومی و مەزهەبیەیە لە ژێر ناوی گێڕانەوەی کەرکوکدا. جاهەر لایە و لەژێر ناوێکدا داوای بەشی خۆی دەکا . ئەمە سیاسەتی عەمەلی فیدرالی یە کە ئێستا بارزانی و پارتی و یەکێتی بەعەمەلی  پیادەی دەکەن نەک سەربەخۆیی . سەربەخۆیی درێژکراوەی ئەم بن بەستەی فیدرالی نیە و بارزانی و پارتی لەبن بەستی فیدرالیدا ڕێگای شەڕ لەسەر بەشە فیدرالی هەڵدەبژێرن . جا نازانین بە پشتی کێ؟ ئایا لەگەڵ سوننەدا دەبن دژی مالکی و فیدرالیزمی کورد و سوننە پێک دێنن و لەگەڵ تورکیادا دەبن لەدژی ئێران؟  یەکێتی لەم نێوەدا چی دەکا ؟ پۆستی سەرۆک کۆماریەکەی چی لێ دێ کە ئایندەی کوردستان و یەکێتی لەوەدا دەبیننەوە؟ هاوپەیمانی مالکی و ئێران لە ستیراتیژیاندا نامێنێ و وەک سوریای لێ دێت؟ ئەمانە هەموو واز لێدێنن و سەربەخۆیی و جیابونەوە لە شیعە و سوننە و تورکیا و ئێران ڕادەگەیەنن؟ بەپێی شاهیدی مێژووی دوور و نزیکی یەکێتی و پارتی ئیختیاری سەربەخۆیی لە هەموو ئەگەرەکانی تر دورترە و یاری کردن لەسەر هەموو پەتێ بە ئایندەی کوردستانەوە نزیکترین ئەگەرێکە لە عەقڵەوە نزیک بێ. ئایندەی  دوور لە شەڕ و ئاسودە بەدەستی دەسەڵات و حزب و هێزێکی سیاسی دروست دەکرێ کە کێشە و ماف و ئایندەی خەڵکی کوردستانی بۆ گرنگ بێ و نەک بە دەسەڵاتی یەکێتی و پارتی کە شەڕی میلیشیاییان دژ بەخەڵکی بێ چەک و سالمی خۆی کردوە. ئەگەر سەربەخۆیی ئایندەیەکی ئاسودە و ئارام بۆ خەڵکی کوردستان دەهێنێ ، ئەبێ ئەم دەسەڵاتەی ئێستای کوردستان بگۆڕی تا دەستت بە سەربەخۆیی کوردستان بگات.
خاڵێکی گرنگ سەبارەت بەم جۆرە ڕاگەیاندنانەی بارزانی و پارتی و جارجارێکیش یەکێتی باسی سەربەخۆیی دەکەن مەبەستێکی شاراوەی لەپشتە. مەبەستەکە لە ئەم دەورانەدا ئەوەیە کە سەرنجی خەڵکی کوردستان لەسەر دەسەڵاتی خۆیان لابەرن و بڵێن کێشەی سەرەکی دەسەڵات نیە وسەربەخۆییە.لێرەدا دەسەڵات بەشوێن ڕێگایەکدا دەگەڕێ کە خۆی و خەڵک ئاشت بکاتەوە و خەڵک بخاتەوە ژێر سێبەر و ئاڵای دەسەڵاتەوە .  گوایە لەبەرامبەر بەغداد و شیعە و سوننە و دوژمنانی دەرەوەدا کورد کە مەبەست خەڵک و دەسەڵاتە دەبێ یەکگرتوو بن و واز لەشەڕەکانیان بهێنن. ئەمە دەرمانی ساڕێژکردنی ئەو برینەیە کە جەستەی فریودەرانەی ناسیونالیستی دەسەڵات لە خۆپیشاندانەکانی ١٧ شوبات و سەرکوتی ١٩ نیساندا خواردی. پڕوپاگەندەی دەسەڵات بۆ سەربەخۆیی ئەم مەسەلە و مافەی خەلکی کوردستانی تێکەڵ بەو زەهر و تلیاکە ناسیونالیستیە کردوە کە گیانی شۆڕشگێڕانەی جەماوەر بەرامبەر بەدەسەڵات ژەهراوی و لەهۆش دەخا تا ئەم دەسەڵاتە خۆی لەم تەوژمی شۆڕش و ناڕەزایەتیانە ڕزگاربکا. ئاشکرایە ئەگەر خەڵکی کوردستان بەم پڕوپاگەندانەی دەسەڵات بۆ سەربەخۆیی واز لە داوای ئازادی و خۆشگوزەرانی خۆی بێنێ ، ئەوا ڕێگا بەم دەسەڵاتە دەدا وەک ٢٠ ساڵی ڕابردوو لەپێناو شەڕی فیدرالی داهات و دەسەڵاتیدا و پاشکۆیەتی بۆ تورکیا و ئێران و ئەمریکا ئایندەی کوردستان بەنادیاری بهێڵێتەوە و ڕێگری لە بەردەمی سەربەخۆیی و بەرپاکردنی رفراندۆمێکی ئازاددا دابنێ.  بەڕای من سەربەخۆیی کوردستان کاری ئەو بزوتنەوە جەماوەریە ئازادیخوازەیە کەنەک ناچێتە ژێر سایەی دەسەڵاتی یەکێتی و پارتی بەڵکو سەربەخۆیی دەکاتە پاکێجێکی تری بەدیلەکانی بۆ نیشاندانی پێویستی گۆڕینی ئەم دەسەڵاتە میلیشیایە و بەدیلە فیدرالیە قەومی و مەزهەبیەکەی.

 

لە ڕۆژنامەی هاوڵاتی ڕۆژی  ٥ شوبات ٢٠١٢ بڵاوکراوەتەوە

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.