Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
ئەنجومەنەكانى ئیسناد:….نەوزاد عەبدوڵلا هێتوتى

ئەنجومەنەكانى ئیسناد:….نەوزاد عەبدوڵلا هێتوتى

Closed
by January 10, 2009 گشتی

 ئەنجومەنەكانى ئیسناد:
 هەوَلێك بوَ گوَرینى هاوكێشە سیاسییەكان
 نەوزاد عەبدوڵلا هێتوتى*

 
  لەگەڵ داڕمان  و لەبەریەك هەڵوەشانى رژێمى بەعس  و  گوَرینى هاوكیشە سیاسییەكان  و هاوسەنگى  هیز بە ئاراستەى بەرژەوەندى عەرەبى شیعە و روولەهەڵكشان و تەشەنەكردنى ململانىَ و توند وتیژى  تایفى-مەزهەبى و بەرپابوونی  شەڕێكى خوێناوى رانەگەیدراو  لەنیوان  شیعە و سوونەدا  لە سەرەتایى سالى 2006 ـدا ، لەلایەكى دیكەوە رەگداكوتان و پێچەقاندنى رێكخراوى تیرورێستى  قاعیدە  و دەوڵەتى ئیسلامى لە ناوچە سونەنشینەكان و كۆنتروڵكردنى زوربەى ئەم دەڤەرانە بە تایبەت لە پارێزگاى ئەنبار، لەبەرامبەردا بى توانایى ولاوازى  سوپا و پولێسى ئێراق و دەست وەستان لە هەمبەر ئەم هەڕەشە و مەترسیانەدا هەموى ئەمانە بونەتە هاندەر و پاڵپشتیەك كە ئەمریكا  بوَ راستكردنەوەى هاوسەنگى هیز  و دانانى سنورێك  بوَ پەلهاویشتنى رادەى  نفوز و دەسەڵاتى عەرەبى شیعە و دەستیوەردانەكانى ئێران و، لەهەمان كاتیشدا بەرەنگاربونەوەى رێكخراوى قاعیدە و دەوڵەتى  ئیسلامى و پاشماوەكانى رژیمى پێشو و گەڕانەوەى ئاساییش  و سەقامگیرى بو بەغدا و دەڤەرە سوونە نشینەكان، بەدواى میكانیزم  و تاكتیك  و ریگە چارەیەكى دی بگەڕێ بو دەستەبەركردن و پێكانى ئەم ئامانجانەش بیرى لەیاركردنی بەكارتى  هوَزەكانى عەرەبى سوونى كرد و لەرێگەی پرچەككردنیان بو ئەم مەبەستە بەكار هینران، ئەمەش بووە  بناغە و سەرەتای لە دایكبونى ئەنجوومەنەكانى  (سەحوە)   لەئەیلولى 2006 ـدا. هاوكات ئەم ئەنجوومەنانە هیچ  داپوشێكى یاساى و دەستورییان نەبوە و بونیان دەرهاویشتەى كومەڵێك  هاوكیشە سیاسى و سەربازى و رەوشى ئەمنى بوون، بەڵام  روڵێكى گرنك و كارێگەر و یەكلاكەرەوەییان هەبووە لە راوەدوونانی رێكخراوى قاعیدە و  دەوڵەتى ئیسلامى  و گەرانەوەى ئاسایش  و سەقامگیرى بوناوچەكانیان، بەهەمان  ئاراستەیش  تا رادەیەك  كاریگەریان بەسەر راستكردنەوەى هاوسەنگى هێز لە نێوان شیعە و سوونەدا هەبوو. هەر لە روانگەى راستكردنەوەى ئەم هاوسەنگییەوە بوو كە ئەم  هێزانە لەلایەن زوَربەی گرووپ و رەوت و پارت ولایەنەكانى عەرەبى شیعەوە لە سەرویی هەمووییانەوە  سەروَك وەزیرانى ئیستای  ئێراق،  (نورى مالیكی)ـیەوە رەتكرانەوەو، بەتووندى بەگژیانداچوونەوە  تەنانەت ئامادەش نەبوون مامەلە و هەلسوكەوتیش لەگەڵیاندا بكەن، بەلام  بە هوَى گوشارەكانى ئەمریكا و هەڕەشەكردن بە گورین ولابردنى  حكوَمەتەكەى  بە كودەتاییەكى سەربازى ،ئەوكات  مالیكى  بە ناچارى هاتە سەر خەت و دانی بە ئەنجوومەنەكانى (سەحوە) دانا و رەزامەندى نواند بۆ تێكەلكردنى  بەشێكیان لەگەڵ سوپا  و پولیسى ئیراق ، بەڵام  ئەم  تێكەلكردنەش  تەنیا 20%ـى  گرتەوە و چارەنوسى 80%ـی  ئەندامەكانى ئەم ئەنجوومەنانە بە هەڵپەسێردراوی هیشتەوە.
  لێرەدا ئەوەى زوَر جێگاى تێڕامان و سەرنج  و هەڵوەستە لەسەر كردنە سەرەراى دابەزین و نزمبوونەوەى بەرچاوى رێژەى كردەوەكانى تیروَریستى و توند و تیژى تایفى و پاشەكشەكردنى ریكخراوى تیروریستی قاعیدە و گەڕانەوەى ئاساییش و سەقامگیرى بۆ زوربەى پاریزگاكانى ئێراق، هەروەها  بەرزبوونەوەى ئاستى توانا و لێهاتوى سوپا و پولیس و، وەرگرتنەوەى دۆسییەى زوَربەى پارێزكان و ئامادەییان بوَ وەرگرتنەوەى ئەوانى دیكەیشیان، ئەوا ئەمجارە خودى (نوری مالیكى)،   سەرقاڵى  دووبارە كردنەوى  هەمان  سیاسەت  و تاكتیكی ئەمریكایە و لە هەوڵێكى چروپر و بێوچاندایە بۆ دروستكردنى میلیشیاییەكى چەكدار بە ناوى  ئەنجوومەنەكانى ئیسناد، بىَ ئەوەى هیچ حسابێك  بوَ  ئەو هەموو  دەنگ و هەڵوێست وكاردانەوانە بكات كە دژى ئەم ئاراستەیەن.
 بێگومان ئەم هەڵویستەى سەرۆك وەزیران،  كوَمەڵێك پرس و مەسەلە و پرسیارى گرنگ دەورژینى و پێوستییان بە وەڵامدانەوەیەكى ورد هەیە، لە سەرووى هەموویانەوە  دەبىَ بوَچى و لە پێناوى چیدا  (نورى مالیكى)، ئەوەندە پێداگرى لە سەر پێكهینانى ئەم ئەنجوومەنانە بكات ؟ دەبى چ مەبەست  و ئەجێندایەك  لە پشت دروستكردنى ئەم هێزانەوە هەبێت ؟ ئاخۆ ئەم  ئەمجارە (نوری مالیكى)، دەیەوێت  كام هاوكێشەى سیاسى  بەهۆى بوونى ئەم هیزانەوە  راست بكاتەوە ؟ بوچى لە كاتیكدا زوَربەى هێزە سیاسییەكان بوونى ئەم هێزانە رەتدەكەنەوە، بەڵام (مالیكى) هەر سوورە  لەسەر ئەم سیاسەتە  تاكڕۆییەی خوىدا ؟  ئایا سوپا و پولێسى ئێراق  چ  پێویستییەكى بەم میلیشیایانە  هەیە، لەكاتێكدا رەوشى ئاساییشى  زوربەى  پارێزگان بەرە و سەقامگیرى هەنگا و دەنىَ و ئاستى توانا و لێهاتویى  پولیس و سوپاى ئێراق  تا رادەیەكى بەرچا و بەزبووەتەوە  نەك هەر ئەمە  تەنانەت ژمارەى هیز و سوپا  بەگوێَرەى  داتاى هەندێ لە سەرچاوەكان لە ملیونێك تێپەریوە و خەریكە ئێراق  بوَ جارێكى دی  بگەڕیتەوە سەردەمى جاران لە بەسەربازیكردنى كومەلگادا، ئایا بەراستى ئەم هەنگاوەى مالیكى بەمەبەستى  ئاشتەوایى نیشتمانییە وەك بانگشەى بوَى دەكات  یا خود بە پێچەوانەوە بوَ تێكدانییەتى؟  ئەگەر لە روانگەى  تێروانین و بیانوییەكانى (مالكی)ـیەوە لەم هاوكیشەیە بڕوانیین، ئەوا لەو نامەیەى كە لە 27 تشرینى دووەمى 2008  ئاراستەى سەروَك كوماری كردووە وەڵامى ئەم پرسیارانە  دەداتەوە لەم  رووەوە سەبارەت  بە ڕوڵ و پێگەى  ئەم  هێزانە ئاماژە  بەوە دەدات   كە "دروست كردنى ئەم  هێزانە لە چوارچێوەى  پیكهێنانى  ئەو  ئەجوومەنانەن كە دەكەونە چوارچێوەى بە دیهێنانى  بەرژەوەندى نیشتمانى داو ئەم ئەنجوومەنانە روڵێكى  گەورەیان هەبووە  لەجگیركردن   و هینانەدى ئاساییش و سەقامگیرى لەپاریزگاى  بەغدا و بەسرا  و میسان  و دیالى لەمیانى سەپاندنى پلانى یاسا و پروسەكانى سوار چاكان و موژدەی  ئاشتى و موژدەى چاكە،  هەروەها لەو پارێزگایانەى گرژى و ئالوزى تیدابووە " لەم پەرەگرافە دا (نورى مالیكى) ویستویەتى  سەركەوتنەكانى پروسەى  سەربازى لە بەغدا و  بەسرە  میسان و دیالە بگەڕینیتەوە بوَ  ڕوڵى ئەنجوومەنەكانى ئیسناد و، راى گشتى پى چەواشەبكات.
    بەلام بە وردبوونەوە و چاوخشاندن بەرووداوەكان دەردەكەوىَ  كە پلان و  ستراتیژى سەربازى ئەمریكى بە هاوكارى و پاڵپشتى هێزى  سوپا و پولێس   فاكتەرى بنەڕەتى و یەكلاكەرەوەى ئەم سەركەوەتنانە بوون  و توانیان تا رادەیەك بارودۆخەكە هێور بكەنەوە، لەلایەكى دیكەیشەوە لە پاریزگاى  ئەنبار  ئەوا هێزى سەحووە بوون  تەنگیان بە رێكخراوى تیروَریستى  قاعیدە  هەڵچنى كە  ئێستایشش  لەگەڵدا بێت  (نورى مالیكى)، بوونیان پى َ هەزم ناكرىَ. لەبەشێكى دیكەى نامەكەیدا ئاماژە بەوە دەدات  كە " ئەنجوومەنەكانى ئیسناد بەشێكن لەسیتسمى ئاساییشى ئێراق  ئەو ئاسایشەى كە هێشتا  لەرزوَكە  بە هوَى بوَنى  توَرەكانى تێروڕیستى و لە یاسا دەرچوەكان ،هێزى پولیس  و ئاسایش  بە تەنیا ناتوانین یاسا  بسەپینن ئەگەر بە هاوكارى وپالپَشتى  ئەنجوومەنەكانى ئیسناد و عەشایر وهێزە سیاسییەكان و رێكخڕاوەكانى كوَمەڵگەى مەدەنى نەبێَ" ، لێرەدا  (نورى مالیكى)  روونى  نەكردووەتەوە كە بە پێى  كام  رێسا و یاسا و بڕیار  و لەسەر چ  بنەما و پیوەرێك بەكام  تەوافووقى  نێشتمانى و لەرێگەى چ  دامەزراوێكى  یاسایی و دەستوورییەوە  ئەم هێزانەی لە شەو روژێكدا كردووەتە  بەشێك لە سیستمى ئاسایشدا .  لەلایەكى دیكەوە ئاماژە دان بەوەى  گوایە هێزى پولێس و سوپا  بەبىَ بوونى ئەم  ئەنجوومەنانە توانایی  راگرتنى  بارى ئاسایشیان نییە،  ئەمە رێك پێچەوانەى راستییەكانە ئێستا رەوشى ئاساییشى ئێراق  بەهوَى  بەزبوونەوەى  ئاستى  توانا و لێهاتوى هێزى چەكدارى و زۆر بونى رێژەیان بەرە و  سەقامگیری هەنگاو دەنىَ و تەنانەت  ئامادەیی خوَشیان بوَ وەرگرتنەوەى دۆسیەی  ئەمنی  سەرجەم  پارێزگاكان  دەربڕیوە. لەخاڵێكى دیكەدا  (مالیكى)، ئاماژە  بەوە دەدات : "هوَزەكانى  ئێراق توێژێكى گرنكى كوَمەڵایەتین وخوَیان لە چوارچێوەى  دەستوورى هەمیشەییدا بەپێى بەندى(45)  برگەى (ب)  بینیووە. هاوكات ئەم پێكهاتەیە بازنەیەكى گرنگە لە سیستمى ئاساییش  كە هاوكار بووە  بوَ سەپاندن وجیگێركردنى دەسەڵاتى یاسا.  ئەم ئەنجوومەنانە  بەپلەى یەكەم لە بەرژەوەندى دەوڵەتدان و تەنیا پاڵپشتى حكوومەتى ئیستا ناكەن بەڵكوو پاڵپشتى حكوومەتى داهاتوشن، بەڵام بەداخەوە هەندى َ حكوومەتی هەرێم، بە دوژمن، بەكرێگیرا و سەرچاوەى  كێشە و گرفت  دایدەنن. ئیمە سەرسامین كە هەندىَ  لایەن  ئەم  هێزانە بە میلیشا ناو دەبەن ، لێرەدا دووپاتى دەكەینەوە كە هیچ پاساوێك  بوَ  هەڵوەشانەوەیان نییە،لە بەر ئەوەى ڕوڵیان  هەبووە لە دەستەبەركردنى ئاشتەواى نیشتمانى". لەم پەڕەگرافەدا (مالیكى)  دەیەویت بە زەقكردن و بەستنەوەى مەسەلەى ئەنجوومەنەكانى ئیسناد بە هوَزەكانى ئێراق،لەلایەك  روپوَشێكى یاساى و دەستوورى بوَى بدوزیتەوە و لەلایەكى دیكەیشەوە  هێزە عەشایەرەكان لە دەورى خوَى و حزبەكەى كوَبكاتەوە بەمەبەستى تایبەتی و پڕوپاگەندەى هەڵبژارن بەكاریان بهێنێت. گوَمانى تیدانییە كە ئەم  هەنگاوەى (مالیكى)،  هەر چونێك  لێك  بدەیتەوە لەگەڵ پرەنسیپ و بنەماكانى دەستوور یەك  ناگرێتەوە. ئەمەش لەو روانگەیەوە  كە بەنددى (9) بڕگەى (ب)ـى دەستوور ئاماژە بەوە دەكات : "رێگە بەپێكهینانى میلیشاى سەربازى نادرێت لە دەرەوەى   چوارچێوەى هێزە  چەكدارەكاندا".  ئەم دەقە دەستوورییە بە رەنگەكى زور ئاشكرا پیكهینانى  هەر هێزەكى چەكدارى  لەژێر هەرپەردەییەك  لە دەرەوەى چوارچێوەى یاسا و دەستووردا رەتدەكاتەوە. لەلایەكى دیكەوە (نورى مالیكى) هەوڵى داوە  بەپەنا  بردن بوَ بەندى(45) برگەى (ب)، رەواییەكى دەستورى  بوَى بدوَزیتەوە كە لەم بەندەدا هاتوە: "دەوڵەت  بە پەروَش  دەبێت  لە سەر بەرزكردنەوەى ئاستى  خێل و هوَزە ئێراقیەكان و گرنگى دان بە كاروَ بارییان بە شیوەیەك   لەگەڵ  یاسا  و ئایندا بگوَنجى  و بەها مرۆڤایەتییە باڵاكان پتەو بكات  و بەشداریش بێت لە بەرە و پێش بردنى كوَمەڵكا و رێگەش  بە نەریتە خێلەكییانە نادرێت كە لەگەڵ  مافى مروڤدا   ناگونجێن ".  ئەم  دەقە دەستوورییە لە بازنەى جەختكردنەوەییە لە گرنگى دان بەكاروبارى عەشایەرەكان لە چوارچێوەى یاسا  و دەستووردا  نەك  بە میلیشا كردن و بەكارهینانیان بوَ سەپاندنى ئەجێندەیەى  گروپ ، لایەن ، حزب  و نەتەوەیەك  بە سەر لایەنەكانى دیدا . هەر پێوەند بەم مەسەلەیەوە ( نورى مالیكى)، لە ناوەڕوَكى  نامەكەدا ئەنجومەنەكانى ئیسناد دەبەستێتەوە بە ئاشتەوایی نییشتمانییەوە  و چەندین جار دوبارەى  دەكاتەوە كە گوایە بو ئەم  مەبەستەپێك هینراون، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئەو ئاشتەوایەى كە  باسى لێوە دەكرێت لەگەڵ  چ لایەنێك  دایە ؟ كام  لایەن ،گروپ  و پارتى سیاسى لەگەڵ  ئەم  هەنگاوە تاكڕوَییەكەیدان  یاخود  تەنانەت لەم  رووەوە پرس و راوێژیان پێكراوە لەو روانگەیەوە  كە  هەر هەنگاویك  بەم  ئاراستەیە پێویستى  بە رێكەوتن ، تەوافق ، شراكەت و رەزامەندى  سەرجەم  هێزە سیاسییەكان هەیە. بویە راستى  مەسەلەكە و ئەجێندە  و پاڵنەرەكانى پیكهێنانى ئەو ئەنجوومەنانە بە پێچەوانەى پڕوپاگندە و چەواشەكارى و دروشمە بریقەدارەكانى سەرۆكوەزیرانن و دەكەونە خانەى  دژایەتیكردنى پروَسەى سیاسى  ولادان، هەروەها پێشێلكارییەكى زەق  و ئاشكراى بنەما وپرەنسیپەكانى دەستوورە و هەوڵێكیشە بوَ تێكدانى ئاشتەوایی نیشتمانى . لەم سوَنگەیەوە كە زوَربەى هێزە سیاسییە كاریگەرەگانى  سەر گوَرەپانى سیاسى ئێراق  ئەم  ئەنجوومونانە رەت  دەكەنەوە و لەگەڵیدا  ناكوكن و لەم  رووەشەوە هەڵوََیستى   فەرمى خوَیان بوَ راى  گشتى  ناوخوَ و دەرەوە  ئاشكرا  كردووە كە لەم  چوارچێوەیەدا  دەكرێت  ئاماژە بە هەندىَ لەم  هەڵوێستانە بكەین:
 1- لایەنى كوردى چ لە سەر ئاستى حكوَمى و چ لە سەر ئاستى حزبى وێڕاى رەتكردنەوەى  ئەم هێزانە و بە نادەستوورى  لە قەڵەمدانى  داواى راگرتن و هەڵوەشانەوەییان كردووە لەم چوارچێوەیەدا  لەسەر ئاستى حزبى ، پارتى و یەكیتى، لە بەیانامەیەكى  فەرمییاندا  لە10ـى تشرینى دووەمى 2008ـدا، هوَكارەكانى  ئەم رەتكردنەوەییان بەستەوە بەوەى كە یەكەم مەجالیسى ئیسناد پێچەوانەى دەستوور و یاسا پەسەند كراوەكانى پەڕلەمانى ئێراقن بەتایبەت لە هەڵومەرجێكی سیاسى  ئەمنیدا ، مەسەلەى وا دەهێنریتە ئاراوە كە تێروریستان بە تێكوشان و قوربانى هەموو خەمخورەكانى ئێراق  و بە پاڵپشتى  هاوپەیمانان لە شكست و پاشەكشەدان و هێزەكانى ئێراقیش لە سەركەوتن وپیشكەوتن دان. دووەم  درستكردنى ئەم دەست و تاقمە لەگەڵ بیروراى زوربەى  هێزەسیاسییەكان و راى گشتى وڵات  كە داواى نەمانى  هێزەكانى میلیشاى دەكەن  یەك ناگریتەوە.  سییەم  درستكردنى ئەم چەشنە هێزەى خێلەكییانە ژیاندنەوەى پێوەندییە دواكەوتوەكانە. ئەمەش پێچەوانەى پروسەى دیموكراسى  وپیشكەوتنى  كومەڵایەتى و ژیانى مەدەنییە كە هەموو لایەك خەبات  لە پێناوێدا دەكەین . هەر پێوەند بەم مەسەڵەیەوە و لە سەر ئاستى حكوومەت و سەروَكایەتى هەرێمیش لە بەیانامەیەكى فەرمیدا كە لە 30ـی تشرینى دووەمى 2008 بڵاویكردەوە كە تیایدا وێڕاى  بەرپەرچدانەوەى توَمەتەكانى مالیكى و بێبنەما  وەسفكردنى ، رەتكردنەوەى بوونى ئەم هێزانەی لەكەركوك و ناوچە دابڕاوەكان بە چەند هوَكار و دەرئەنجامەوەبەستەوەلەوانە:
 أ- دروستبوونى ناسەقامگیرى و لە باربردنى تەبایی و شیرازەى كوَمەڵگاى كوردستان، ئەو تەبایی و شێرازەى  كە لە سەردەمى رژێمى  پیشوو بوونیان نەبوو.
 ب- دروستبوونى كەلێن و درزگەڵێك لە جەستەى ئاشتەوایی نیشتمانی لەسەر ئاستى هەرێم، كە لە سەرەتاى ساڵى (1991)ـەوە بنەمای بو داڕێژراوە لە سەر شەنگستەى  ئەو لێبوردنە  گشتییەى ئەوسای سەركردایەتى بەرەی كوردستانى . 
 ج- دروستبوونى كەلێن و كەلەبەری ئەمنى لە هەرێم، ئەمەش دەبیتە مایەى ئاسانكاری بو باندەكانى تێرور تاوەكوو لێیانەوە دزە بكەن.
 د- دروستبوونى میلیشیا  لەو ناوچانەى دەكەونە سنووری ماددەی (140) و لە دەرەنجامیشدا باری ئاساییش دەشلەژینَى  و توَی دووبەرەكی لەو ناوچانە دەچینىَ.
 2- ئەنجوومەنى سەروكایەتى كومار لە نامەیەكدا كە لە 18تشرینى دووەمدا ئاراستەى نور مالیكى كراوە  و یراى جەخت كردن لە سەر بە نا دەستوورى بونى  ئەنجوومەنەكانى ئیسناد داواكردن بو راكرتنى كارەكانى ئاماژەى بەوەكراوە كەپێكهینانى  ئەنجوومەنەگەلیك لە سەر پارە و بوجەى دەوڵەت  كە تا ئیستا پێگەى یاسایی و دامەزراوەییان دییار نییە و نازانریت چییە ئەوا مەسەلەكە پیویستى  بە هەلوێستى جدی هەیە. چونكە لێپرسراویتَى  و دەرهاوێشتەكانى  ئەم كارە  دەكەوێتە  ئەستوى هەموو لایەك . ئەمرو ژمارەى پویس و سوپا  یەكجار بەرزە بویە باشتر وایە ئەم پارە و پوَلە لە بەرزكردنەوەى ئاستى  توانایى و لێهاتوییاندا بخریتە گەرى بو ئەوەى ولات لە پاشاگەردنى و گشت شیوازەكانى ترى بەرەلایى و میلیشاى هەر حزبیك و لایەنیك دەربچێ  بویە درستكردنى ئەم هێزانە كە هاوكاتە لە گەل باشبوونى رەوش و بارودوَخى ئەمنى هیچ پاساویك ییان نییە و لە حالەتى پیویستیشدا لە هەر دەڤەر و ناوچەیەك كە لە بەردەم هەرەشەدان ئەوا پیویستە لە سەر چوارچَیوە كانى كارەكە و سیاسەت و سرپوش و پاشەروَژەكەییان ریككەوتن بكرێت لە بەر  روشنایى ئەم راسییانەدا پیویستە كاركردن بەم ئەنجومەنانە تا دوزیینەوەى  سەرپوشێكى ئیدارى و یاساییان رابگیرى.   
 3-لێژنەى یاسایى پەرڵەمانى ئێراق  لە بەیانامەیەكدا  لە 18 تشرێنى دووەم 2008دا  ئاماژەى بەوەى كردووە كە لە دوواى تاوتوَیكردنى مەسەلەى ئەنجوومەنەكانى ئیسناد لێكولێنەوەى هەموو ئەو هوَكارانەى پەیوەستن  پییەوە  و پاش بەراود كردنى لەگەل بنەما و بەندەكانى دەستوور،درستكردنى ئەم ئەنجوومەنانە پێچەوانەى دەستورن .بەو مانایەى بە گوێرەى  برگەى(ب) بەندى (9) درست بونییان ریگە پینەدراوە و پیك هینانیشى دەكەنە دەرەوەى  چوارچێوەى  دەستە و دامەزراوەكانى ئاسایش
 4-  ئەنجوومەنە بالاى ئیسلامیش لە بەیانامەیەكدا كەلە25 ئەیلولى 2008 دا بەلاوى كردووە وێراى رەتكردنەوەى پێكهینانى ئەم ئەنجوومەنانە، لە ناوەروكەكەى دا ئاماژەى بەوەكردووە كە ئەكەر  پروَژەى درستكردنى ئەنجوومەنەكانى ئیسناد پروژەیەكى دەوَلەت بىَ ئەوا  ئیمە و هێزە سیاسییەكانى دیكەى ناو پروسەى سیاسى بەشەكێن لەم دەولەتە و لەم رووەوە  پیوێستە بوَچون وقسەى خومان  هەبیت  بەلام ئەگەر پروَژەپەكى حزبیە  و دەوَلەت بەكار دینىَ وەك روپوشێك بو مەبەست وئامانج و ئەجندەیەكى سیاسى  ئەوا  لێرەدا ئەمە خالى ناكوَكى ویەكنەكرتنەوەمانە، لەبەر ئەوەى ئیمە دژى  بەكارهینانى دەوَلەتین لەم  پروژە حزبییەدا  ئەم هەنگاوە پێشلكارییەكى ئاشكرا و زەقى دەستوورە. استغلال كردنى دەوَلەت و  پلە و پایەى حكوَمیە بەشیوەیەكى ناشەرعى و نادەستورى  بو بەرژەوەندى بەرتەسكى حزبایەتى بویە نەك تەنیا ئیمە بەڵكو گرنكترین دامەزراوەكانى دەولەت  لەوانەش حكومەتە كانى هەریمَى و پارێزگاكان  ئەم ئەنجوومەنانە رەتدەكەنەوە.
 5- دەقى بەلگەنامەى چاكسازى سیاسى پەسەنكراوى كوتلە سیاسییەكان كە هاوكات لە گەل  پەسەندكردنى ریككەوتنامەى  ئاسایشى نێوان ئێراق و ئەمریكا   بە كوَى دەنك بریار  لەسەر درا،لە خالى سسییەمدا  وێراى جەخت كردن لە سەر بنیاتنانى هێزە چەكدارەكان  و دەزگاكانى ئاسایش  و دەولەت لە سەر بنەما و پرنسیپەكانى پێشەى ، نێشتمانى  هاوسەنگى و دورخستنەوەییان لە دەست وەردان لەهەموو كارێكى سیاسى، هاوكات  داواى هەلوەشانى سەرجەم  دەستە و دەزگا نادەستورییان دەكات.ئەمەش بە شیوەیەكى ناراستەوخو ئاماژە بەنادەستوورى بون و هەلوەشانەوەى ئەنجومەنەكانى ئیسناد دەكات.
 ئەم خال و شێكردن و لێكدانەوانە دەمانبەستیتەوە بەو دەرئەنجامەوەكە پێكهینانى ئەنجومەنەكانى ئیسناد لە ئێراق بەكشتى و ناوچە ناكوَكەكان بە تایبەتى  مەبەست و رەوت و ئاراستەكەى هاودژو  پێچەوانەى  بەژەوەندى و ئاشتبونەوەى نیششتمانى و بەهێزكردنى دەوَلەتى یاسا وكاراكردنى رولى دەزگا  و دامەزراوەكانى  یاسایى مەدەنی و سەقامگیركردنى رەوشى ئەمنییە. و كومەلێك هوَكار و رەهەند و فاكتەرى سیاسى لە پشتەوەن كە دەچنە ناو بازنەى بەرژەوەندى بەرتەسكى حزبایەتى و قورخ كردنەوەى دەسەلات لەلایەن گروپ و تاكەحزبێكدا. گرنگترین ئەم فاكتەرانەش بریتین لە:
 1-درست كردنى میلیشایەكى چەكدار سەر بەحزبەكەى بو ئەوەى بتوانىَ بەربەرەكانى  لەكەل رێكخراوى بەدرى سەربە ئەنجوومەنى بالاى ئیسلامى  لە باشوور وناوەراستى ئێراق بكات  بەو پێەى  بەبى بوونى ئەم میلیشای چەكدارە ئەم ململانییەى پى بەریوە نابردریت بە هوَى لاوازى پێگەى جەماەرى پارتەكە لەم دەڤەرانەدا. لە لایەكى دیكەشەوە مەبەستیەتى  ئەم  هێزانە لە ناوچە سونەنشینەكان بەرامبەر ئەنجوومەنەكانى (سەحوە) قێت بكات.
 2-حزبى دەعوا بەهوَى لێكترازان و دابەش بون بە سەر چەندین تەیار ولایەندا و جیابوَنەوەى  هندێك لەم تەوژومانە لەوانەش تەیارى ابراهیم  جەعفەرى  و راگەیاندنى بالەكى نوََى بەناوى بالى چاكسازى ولە لایەكى ترەوە  خو دورخستنەوەى لایەنگرانە سەدر لیان و چونەپال رەوتى ابراهیم جەعفەرى ، هەموو ئەم پیشهات وگورانكارییە سیاسییانە نورى مالیكى وپارتەكەى خستوتەناو دورییان و تەنگژەو قەیرانیكى كەورەدا بەجورێك شانسى بردنەوەى ئەو لێست و قەوارەیەى كە كە بەناوى (دەولەتى یاسا) پێكهیناوە  بو چوَنە ناو   هەلبژارتنى  پریزگاكان   لە ئاستەكى لاواز دایە  و ترسەكى زوورییان لینێشتوە كە دەنگەكی ئەوتویان دەست نەكەوى. بویە نورى مالیكى هاوپەیمانەكانى دەیانەوێت لە ریگەى  دابەشكردن و سەرفكردنى پارە و پولى حكوَمەت  بە شیوەیەكى ناشەرعى بە سەر هوَزەكاندا و خزاندنە ناو چوارچیوەى ئەنجوومەنەكانى ئیسناد  پالپشتى و دەنگى ئەم  تویژە گرنگەى كومەلایەتى بەلاى خوێدا رابكیشى و كاریگەرى بكاتە سەر دەرئەنجامى هەلبژارتنەگان.
 3-پێكهینانى ئەم  ملیشایە  لە كەركوك وناوچە دابراوەكان  وێراى ئەوەى مەبەستەكە  تەگەرە خستنە بەردەم  ئاسایى بونەوەى  رەوشى ئەم دەڤەرانەیە كە دەكەونە ناو مەودا و چوارچیوەى   بەندى (140)ى دەستورى هەمیشەیى،  ئەوا  لە لایەكى تریشەوە  مەبەسیەتى واقع و سیاسەت و دیفاكتویەكى نوى  بەسەر ئەم دەڤەرانەدا بسەپێنى  بە شیوەیە گونجاو  و هاوئاراستەبى  لە گەل  داكشان ولاوازكردنى رول و پێگەى  و دەسەلاتى كورد لە روی سیاسى ، ئیدارى، ئابورى ،جەماوەرى ، سەربازى و ئەمنییەوە.
 4-سەپاندنى دەسەلاتى خوى وحزبەكەى لە ریگەوى ئەنجوومەنەكانى ئیسنادەوە  بە سەركەركوك  وناوچە دابراەكاندا و درستكردنى بەرەییەك كە هەموو ئەو لایەن و هێز و گروپانە بگرێتەخو كە بە پىَ ئەجندەیەكى دەرەكى دژایەتى ماف و داخازییەكانى  گەلى كوردستان دەكەن . بەمەش دەیەوێت  دوو ئامانجى سەرەكە بپێكى یەكەم: پاشەكشەكردن بە كورد و وەدەرنانى لەناوچە تازە رزگاركراوەكان  تا ئەو هێلەى  كە پیش گرانكارییەكانى 2003 لە ژیردەستى دابوو ، دووەم: ئەم هێزانە وەك كارتێكى گوَشارى هەمیشە  ئامادە  دژى  بەرژوەندییەكانى كورد و هێزى پیشمیەرگە بەكار بهیینى.
 5-لەوانەیە هەكارێكى ترى ئەم هەولانەى مالیكى ئەوە بىَ كە خوَى یەكلا كردبیتەوە بەوەى چیتر باوەرى بە ئالوَگورى ئاشتییانەى دەسەلاتەوە نییە و دیەوێت وەك دیكتاتورییك هەموو دەسەلاتەكان لە چوارچێوەى  خوَى و حزبەكەیدا چربكاتەوە  و كودەتاییەكى سەر بازى بە سەر پروسەى سیاسى و دەستوورىدا بكات . بەتایبەت ئەگەر  لە هەلبژارتنەكانى پاریزگاكان روبەروى  دوران وشكست  هات.
 لە بەر روشنایی  ئەم هوكار وخالانەى سەرەوە بەو  دەرئەنجامە دەگەین كە پەیوەندییەكانى نێوان هەرێم و بەغدا  لە ماوەى سەروكایەتى نورە مالیكى دا نەك  هەر مەزندەى  چاكبوَنەوە و گەرانەوەى بو حالەتى سروشتى خوى لێناكرێت ، بەپێچەوانەوە تادیت  ئەم پەیوەندییانە  بەرەو گرچى و ئالەزییەكى گەورەتر مل دنین  بە تایبەت  كاتێك لە روانگەى  دەرهاویشتەكانى هەلبژاردنى پارێزگاكانەوە لەم  هاوكێشەیە بروانین.  بەوپییەى كە  نورى مالیكى و هاوپەیمانەكانى  بە بانگەشەكردن بوو  دامەزاندنى دەولەتێكى سەنترلیزمى بەهێز و گوَرانى دەستوور و  بەناوەندیكردنى دەسەلات  و بەتەسكردنەوەى دەسەلاتى هەرێمەكان و پێكهینانانى ئەنجوومەنەكانى  ئیسناد لە دەڤەرە ناكوكەكان و دژایەتى كردنى ماف و داخوازییەكانى گەلى كوردستانەوە هەوَلى راكێشانى دەنگى زیاترو بردنەوەى هەلبژارتنەكان دەدەن . بویە  دەرچون و سەر گرتنى ئە سیاسەتەى ئەوەندەى تر سورتر دەكات لە هەنگاونان بە ئاراستەیە، و  بەگژداچونى  كورد. بەهەمان ئاراستەش لە حالەتى دوران و كەمى ژمارەى دەنگەكانى  كەخوى لە خویدا دەبنە  بناغە و هێما  و سەرەتاییەك  بو لە دەست چونى كورسى دەسەلات لە هەلبژارتنەكانى سەرتاسەریدا ، لە باروَدوخەكى وەهادا لەوانەیە  بە درستكردنى تەنگژەیەكى كەورە و پەكخستنى  پروسەى سیاسى و دەستورى ریگَە لە بەرێوە چونى هەلبژارتنەكان بگرێت، بو ئەم  مەبەستەش  دوور نییە هاوشێوەى كیشەى خانەقین  قەێرانیكى گەورەى لە كەل هەرێمى كوردستان بهینیتەوە.بوَیە لەم هەڵومەرج  و باروَدوخە ناهەموار و سەخت و دژوار و قەێراناوییەدا كە ئێراق بە هوَى  سیاسەت  و دەسەلاتى  تاكرەوى نورى مالیكى  تیدا تیدەپەرى  پیویستە  كورد خوَى بوو  هەموو ئەگەر  و روداو  پیشهات  و گورانكارییە لە ناكا وچاوەروانەكراوەكان لە سەر  هەموو ئاستەكان  ساز و ئامادە بكات .و هاوكێشە سیاسییەكان زور بەوردى بخوینیتەوە و هەول بدات لە ریگەى میكانیزم ، ئەمراز و كەنالى جوراوجورى سیاسى و دیبلوماسی یەوە كار بو كەنار گێرى ، دابراندنن ، دەورەدانى مالیكى و بەرتەسكردنكردنەوەى پیگە و دەسەلاتەكەى بكەن ئەمەش لە ریگەى:
 1-چاو خشاندنەوە بە هەوپەێمانى چوار قوَلى و دووبارە پێداچونەوەى وپیكهینانى بە رەیەك كە هەموو ئەو هیزو ،گروپ ،لایان و پارتانە بگرێتە خو كە لەگەل پروسەى سیاسى و دەستووریى  و بە دیموكراسى كردنى ئێراقدان و دژى  تاكرەى وسەركێشیەكانى سەروكوەزیرانن.
 2-هەول بدرێت زیاتر لە ریگەى دوست و هاوپەیمانەكانییەوە كار بو لاوازكرنى پێگە و دسەلاتى نورى مالیكى بكرێت ئەمەش  بو نەورژاندنى  شەقامى عەرەبى ئێراقى  دژى كورد  كە مالیكى مەبەستییەتى بارودوخەكە بەو ئاراستەیە ببات.
 3-ئاراستە كردنى گوتارێكى میانرەو لە سەر ئاستى ئێراق و كوردستان  و پەنا بردنە  بەر ئەمراز  و مێكانیزمەكانى یاسایى و دەستووى بو گرنتى كردن و پاراستنى دەسكەوتەكانى هەرێم
 4- كاراكردنى بەندەكانى بەڵگەنامەى چاكسازى ،بەو مانایەى ئەم بەڵگەنامەیە وێراى ئەوەى هێزەكى یاساى لەپشتەوەیە ئەوا كومەلێك بنەماو پرنسیپى گرنكیش لە خوى دەگرێت،لەوانە: نابىَ سوَپا بوَ  یەكلاییكردنەوەى ناكوكییە سیاسییەكان بەكاربهینرێت و پەنابردنە بەر  پرەنسیپى تەوافق و،پشت بەستن بە دەستوور و یەكلاكردنەوەى پرس و كێشەكان لە رێگەى دەستوورو ، هەڵوەشاندنەوەی سەرجەم  دام  و دەزگا  نایاساییەكان، بوَیە سەركردایەتى كورد دەتوانى ئەم بەڵگەنامەیە بەكار بهینێَت بوَ سنورداركردنى دەسەلاتەكانى مالیكى.
 
 
 *  ماستەر لە زانستى سیاسى
                                                                                                                            Nawzad_81@yahoo.com      
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.