ئەوەی لە میسر ڕوویدا :* لەنێوان عەسکەر، دیمۆکراسی و ئایدیۆلۆژیادا

ئەزمونی رێکخستنی دوورودرێژ و هی دەسەڵات کورت :

 هاتنە سەر دەسەڵاتی هەر هێزێک گرێدراوە بە کۆمەڵێک هەلومەرجی دەرەکی و ناوەخۆیەوە، ئەوەی لە میسر روویدا بەدەر نیە لەم هاوکێشەیە. واتە کۆمەڵێک هۆکار لەدەرەوەی هەر هێزێک بۆ سەرخستن و دەرکەوتنی ئەو هێزە و بگرە تۆکمە کردنیشی و تەنانەت لادانیشی. ڕاستە (ئیخوان موسلمون ) هەشتاو پێنج ساڵە کاری سیاسی دەکەن لە میسردا بەڵام بێ هاتنە ئارای ئەو هەلومەرجە گونجاوەی شۆڕشی٢٥ی یەنایر و شەپۆلی ڕاپەرینەکانی وڵاتانی عەرەبی کە بە بەهاری عەرەبی ناسرا، ئەوا دەشێ بڵین گرتنە دەستی دەسەڵات لەلایەن ئیخوانەکانەوە خەونێکی ئاسان نەبوو بێتە دی. کەواتە ڕاستیەکە ئەوەیە بەهاری عەرەبی ڕیگایەکی دوردرێژی بۆ ئیخوان کورتکردەوە بەڵام لەگەڵیشدا ئیخوان و ئامادەباشیان بۆ دەسەڵات و حوکمداری تاقیکردەوە، بەڵام تاقیکردنەوەیەکی سەخت.  هۆکاری ئەوەی بۆچی ئەزموونی کاری سیاسی زیاتر لە هەشتا ساڵ نەیتوانێ بەرگەی ساڵێک لەحوکمردن بگرێت زۆرن و فرە ڕەهەندە ، لێرەدا ئێمە بە تەنها ئاماژەیان پێدەکەین بەکورتی و هەوڵدەدین خوێندنەوەیەکی بێلانەی لۆژیکی نەک عاتیفەیی بۆ بکەین (بەداخەوە سۆزداری زاڵە بە زۆربەی هەرە زۆری شیکردنەوەکان  چ نەیار و چ دۆستەکانی مورسی لەمەڕ ڕووداوەکانی میسر). یەکەمین پرسیار قوتدەبێتەوە ئەوەیە کە ئایا خودی بەهاری عەرەبی وەک فریادڕەسی ئیخوان ،تەواو جوڵانەوەیەکی ناوەخۆیی بوو و لەلایەن تاک و کۆمەڵگەی عەرەبیەوە ئیدارە کرا یان ئەجێندای دەرەکی و سیاسەتی دەرەکی لەپشتەوە بوو؟ وەڵامی ئەم پرسیارە سادە نیە و نە ئەرێ و نە نەرێیە بەتەنها، بەڵکو ئاڵۆز و تەمومژاوی و فرە ڕەهەندە ، بەڵام ئەوەی لێرەدا مەبەستە ئاماژەی پێ بکرێت ئەوەیە لەپاڵ گەندەڵی سەرانی عەرەبیدا و درێژبوونەوەی تەمەنی دەسەڵاتە موستەبد و تۆتالیتارەکاندا و فراوان بوونی رێژەی هەژاری و بێکاری ، هۆکاری دیکەی سیاسی و موخابەراتی و نێودەوڵەتی  هەبوون گۆڕانکاری بخوازن. هەر بۆ نمونە وەسیقەیەکی دەزگای هەواڵگری ئەمەریکی هەیە باس لەوە دەکا: ساڵی ٢٠٠٨ کە حوسنی  موبارەک  نەخۆشی شێرپەنجەی هەیە و ئەمەریکا دەبێت بگەڕیت بەشوێن کەسێکی گونجاودابۆ بەدیلی. پاشان ئەو قەرزە بێشومارەی ئەمەریکا بۆ سوپای میسر و بگرە دەیان هۆکار و بەڵگەی دیکە هەیە لەمڕوەوە کە باس لە بەرژەوەندی ئەمەریکا دەکەن لە میسر و ناوچەکەدا، یارمەتی ئەمەریکا ساڵانە بۆ سوپای میسر مەزەندە دەکرێت بە یەک تریلۆن و نیو دۆلار کە دەکاتە لە سەدا٤٥ی ئابوری نیشتمانی میسر . بۆیە هاتنە سەر کایەی هەر هێزیک لە میسردا ( جیاواز لە تونس و لیبیا) دەبوو زۆر زیرەکانە مامەڵە لەتەک دووشتدا بکات یەک داخوازی خەڵک ، هەژاری و بێکاری و ئازادی.. هتد دووەمیش دەرککردن بەوەی ئەم وڵاتە منەتباری زلهێزەکانە و سوپاکەی کڕدراوە. کەواتە پرسیارەکە ئەوەیە ئایا ئیخوان لەماوەی ساڵێکی تەمەنیدا توانی بە هوشیاری تەواوە لەم هەقیقەتە بگات یان ئەزمونی هەشتا ساڵەی ئەوەی فێر کردبوو کە ئەو سیاسەت دەکات نەک بانگەواز و جەنگی ئایدیۆلۆژیا و دروشمبازی؟ ئایا ئیخوان هیچ وانەیەک لە رووداوەکانی جەزایری ساڵی ١٩٩٢ یان ڕووداوەکانی فەلەستین و حەماس فێربووە؟ 

پێاوێک لە نێوان زوهد و ئایدیۆلۆژیاو گەمەی سیاسەتدا:

سەرەتا گرنگە ئەوە بخەمە ڕوو کە من هەرگیز عەقڵم و ویژدانم ڕیگەم پێنادات مورسی و موبارەک بە چاوێک سەیر بکەم ، لادانیشیان بە لای منەوە یەکسان نەبوو. چونکە مورسی (بەهەموو تێبینەکانم لەسەری) مەدەنیانە هاتە سەر دەسەڵات و عەسکەریانە لابرا و لەبەرامبەردا موبارەک عەسکەریانە هاتە سەر حوکم و مەدەنیانە لا برا. وەک پێشتر ئاماژەم پێکرد مورسی و دەسەڵاتی ئیخوانەکان زادەی هەلومەرجی شۆڕشی گەلانی عەرەبی و بەهاری عەرەبی بوون ، لێرەدا واز لە ئەجیندای دەرەکی و پلانی نێودەوڵەتی دەهێنین ( وەک دەوترێت لەپێناو شیکردنەوەدا، ئەگەرنا من بڕوام وایە زۆرن ئەو موامرە و پلانە دەرەکیانە لەپشت بەهاری بەناو عەرەبیەوە) لەمەڕ ڕاپەڕینەکانی وڵاتانی عەرەبی لە زستانی ٢٠١١ وە هەتا هەنووکەش. هەموان دەزانین هاتنە سەر جادەی خەڵکی میسر و تونس و لیبیا و سوریا و یەمەن و بەحرێن و مەغریب بە پلەی یەکەم و سەرەکی داواکاری نان  و بژێویی باش ونەهێشتنی بێکاری و گەندەڵی ئیداری و سیاسی بوو و هەروەها لە پێناو ئازادی کەسی و مافی مەدەنی هاوڵاتیان و دژی بەفیڕۆدانی سەروەت و سامانی وڵات و سەرفکردنی لە سەرکردە درێژخایەن و خزم و کەس و کار و دارودەستەکانیاندا.  کەواتە هەر دەسەڵاتێک دێتە سەر حوکم دەبێت کار بۆ ئەمانە بکات و ئەمانە بکاتە کار و ئەولەویاتی خۆی چونکە پێگەی دەسەڵاتەکەی لەمانەوە سەرچاوەی گرتوە، ئەمە زیاتر ڕاستە بۆ گەلی میسری کە بە گەلێکی هوشیارو خوێنەوار ناسراوە. مورسی لەگەڵ هانتەسەر کایەیی دەسەڵات خۆی گلاندە کۆمەڵیک کێشەو قەیرانەوە،بۆ یە ئەمانە  یەکەم لە لایەک ناهوشیاری سیاسی و سەرکەشی پێوەدیار بوو لەلایەکی تریشەوە بەجۆریک دوورکەوتنەوە بوو لە داخوازی شەقام و ئامانجەکانی شۆڕش. نمونەی ئەو کێشەو قەیرانانە کە نەدەبوو خەریکیان بێت بەو زوویە، مەسەلەی دەستورو هەموارکردنی و تێپەڕاندنی بەهۆی زۆرینەوە، پاشان هەوڵدان بۆ دروستکردنی سوپای ئەلتەرناتیڤ و هەروەها دەست تیکەڵکردنی لەگەڵ سەلەفیە توندڕەوەکان (کە پشتیان لێکرد هەندێکیان) و هەروەها دژایەتیکردنی وڵاتانی خەلیج کە هاوکار و یارمەتی دەری ماددی ئابوری میسر بوون تا ڕادەیەک. مورسی و ئیخوانەکان زۆر پەلەیان کرد لە دابەزاندن و بڵاوکردنەوەی ئایدیۆلۆژیایی سیاسی و ئیسلامییاندا  لە سەروبەندی ماوەی یەک ساڵەی دەسەڵاتیاندا؛ ئەمەش رێک پێچەوانەی سروشتی ئەوان لە میانی کاری بانگەواز و رێکخستندا کە بەسەبر و ئارامی و لەسەرخۆیی ناسرابوون. ئەو پەلەپروزەی دەنگدان بە دەستور و ئەسلمەکردنی کۆمەڵگەی میسری و پاشان چەند جموجۆلیکی تری نهێنی بۆ خۆ بەهێزکردن، هەمووی پرسیاری لای جەنراڵەکانی سوپا و ئەمەریکا دروستکرد کە یارمەتی دەری سوپای میسرە و سوپاش راستەوخۆ کاریگەری هەبووە لە لادانی موبارەک. پاشان ئەو خەڵکە ئازادی خوازە بێلانە نا حزیبیە لیبراڵە و چالاکوانی بواری کۆمەڵگەی مەدەنی و ڕۆشنبیران ، دیسانەوە بۆ ئەمانیش زۆرێک لە هەڵسوکەوتەکانی مورسی مایەی پرسیار و هەڵوێست وەرگرتن بوون. راست پێچەوانەی ئەربەکان و ئەردۆگان و حزبی رەفا و فەزیلە  و دادو گەشەپێدانی تورکیا کە ئیسلامین ، ئەمان نەرمتر و ئەهەوەن تر کاریان کرد و پاشان ئەولەویەتیان بە چاکسازی ئابوریدا نەک ئایدیۆلۆژی و دەستور. موشکیلەی ئیخوان ئەوەیە تەنانەت لەبەرامبەر لادانی مورسی و خەبات بۆ گەڕانەوەی، ئەوان هەر بەشوێن موبەرری ئایدیۆلۆژین نەک مەدەنی,  بۆ نمونە دوا کاریان لەمڕوەوە فەتوای کۆمەڵێک لە  زانایان ئاینی ئیسلامی لە جیهاندا کە زۆربەیان ئیخوانن  رۆژی چوارشەمە ١٠ی تەمووز  لە ئەستنبول فەتوایەکیان دەکرد کە واجبی شەرعیە شوین مورسی بکەویت و حەرامە دژی بوەستیتەوە١. زەقکردنەوەی زمانی ئاینی و هەستی ئاینی لەبری یاری سیاسی و ڕاگرتنی دەسەڵات و پێکهاتەکانی کۆمەڵگە وایکرد ئیخوانی زۆر کەم ئەزموون نیشاندا لە دەسەڵاتدا، ئەگەر نا بۆ ئێمەو مانان داواخوازبووین ئەو هێزە فرسەتی بدرێتێ ئەزمونی حوکمداری تاقی بکاتەوە و بزانین بەڕاستی شتێکیان جیاواز پێە بۆ کۆمەڵگە. 

پرسیار لە دیمۆکراسی و تێگەیشتن لە دیمۆکراسی :

بەر لە هەرشتێک دەبێت ئەوە بوترێت کە ئەوەی ڕوویدا لە میسر لە ٣٠ی حوزەیران دا هیچ تەفسیرێکی دیکە وەرناگرێ جگە لە ناونانی بە کودەتای سەربازی بەسەر سەرۆکێکی هەڵبژێردراودا. کەواتە ئەشێ بە شکستی پرۆسە و گەشەی دیمۆکراسی و هەڵکشانی نفوزی عەسکەر لە ناوچەکەدا سەیر بکریت. بەڵام دیسانەوە ئەمەش سەر دەکێشێ بۆ پرسیارگەلێکی دیکە لەسەر خودی دیمۆکراسی ئایا دیمۆکراسی چیە و چۆن پەیڕەوە دەکرێت ئایا دیمۆکراسی تەنها بریتیە لە سندوقی هەڵبژاردن و وەهەروەها خەوشەکانی دیمۆکراسی کامانەن و چەندین پرسیاری دیکە لەمڕوەوە. بێگومان یەکێک لە دەرهاوێشەتەکانی ئەم قەیرانەی میسر و وەلانانی مورسی هەم لەلایەک گرنگ بوو بۆ تیگەیشتن لە دیمۆکراسی وەک چەمک و بنەمایەکی گرنگی ژیانی مەدەنی و سیاسی هەمیش گرنگ بوو بۆ تاقیکردنەوەی ئەو هێزانەی بانگيشەی بۆ دەکەن. مورسی لەلایەک ئەیویست بەناوی شەرعیەتی ئینتخابی و زۆرینەوە هەرچی ویست و خزمەت بکات بە ئایدیۆلۆژیاکەی ئەنجامی بدات بێ لەبە رچاوگرتنی کەمینەکان کە پاراستنی  ئەوانیش  واتە کەمینەکان ( چ کەمینەی دانیشتوان ، ئیتنیکی ، یان هەر بزاڤێکی دیکەی کەمینە وەک هۆمۆسیکسوال و بازڤی فیمنیستی و ژینگەپاریزی و هتد.. ) ،پایەیەکی گرنگن لە ژیانی دیمۆکراسی هەر گەل و وڵاتێکدا و پشتگوێ خستنی داواکانیان و سەرکوتکردنیان بەهەر بیانوێک پرسیار دەخاتە سەر ڕەوایی هەر دەسەڵاتیک با زۆرینەشی هێنابێت لە پەرلەمان و دەنگداندا. ئەوەی جێگای پرسیار بوو ئەو هاوخەمی و هاوسۆزیەیی لە هەرێمی کوردستاندا بۆ برایانی میسر و محنەتەکەیان ئەوە بوو کە زۆر شتی لێکچوو لە نێوان مورسی و دەسەڵاتی کوردیدا هەبوو نمونەی بەکارهێنانی زۆرینەی ئینتخابی بۆ تێپەڕاندنی دەستور کەچی ئەو برادەرانە ئەوەی میسریان بە ئاسایی وەردەگرت و پشگیری مورسیان دەکرد ئەیانوت شەرعیەتی هەیە و بەمەی کوردستانیان دەوت دیکتاتۆریەتە. یان هەر لەوسەروبەندەدا بە خۆپیشاندەرانی تەقسیم و مەیدانی تەحریریان دەوت هەندێ ‘مەشروبخۆر و داوێن پیس و بەرەڵا ‘ ن ڕژاونەتە سار جادە؛ ئەوە جاریکی تر ئەوەی لا دووپاتکردنیەوە کە هیزە کوردیەکان چەندە بارگاوین بە ئایدیۆلۆژیاوە و چەندە پرۆژەی کوردی خۆماڵی بۆ سیاسەتکردن لایان غایبە. واتە ئەوان ئەوەندە لەخەمی وەلانانی سەرۆکیکی موسڵمانی ئیخوان دا بوون ئەوەندە لەخەمی لەبارچوونی پرۆسەی دیمۆکراسی و ژیانی مەدەنیدا نەبوون. زۆرن ئەو دەستەواژەو دروشم و هوتافە گڕدارانەی لەسەروبەندی لادانەکەی مورسی لەکوردستاندا لەلایەن لایەنگرانی ئیخوان و ئیسلامیەکان لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان و ڕاگەیاندندا بینیمانن و ئاماژەن بۆ کورت نەفەسی لەمەڕ دیمۆکراسی و بگرە نەفرەت کردن لە دیمۆکراسی، ئەوان لەبیریان چوو بوو دیمۆکراسی کراس نیە بکرێتە بەر یان مۆدیلی جل و بەرگ و کاڵا نیە دژی بیت یان لەگەڵی بیت بەڵکو ئەزموونە و تێڕوانینە بۆ ژیان و سیاسەت. ئەشێ لەمیسر ئەزموونێکی دیمۆکراسیمان هەبێت و لە سودان جۆریک و لە ئەمەریکا جۆریکی دیکە و لە کوردستانیش ڤێرژنیکی خۆی هەبێت.  بەداخەوە دروشمی ” الموت فی سبیل اللە اسمی امانینا” ٢و دروشمی ئاگرینی دیکە لە پەیجەکانی فەیسبوک دادەبەزێنران کە ئاماژەی خوێن و لیکترازنی لێوە دەهات ، قسەکە ئەوە نییە تۆ هاوسۆز نەبیت بۆ سەرۆکیکی هەڵبژێردراو لەلایەن عەسکەرەوە بەڵکو قسەکە ئەوەیە بۆچی تیکەڵی سۆزی ئاینی و دەیبەستیتەوە بە حەلال و حەرامەوە. دواجار ئەبێت ئەو ڕاستیە تاڵە بڵین کە ئەو بارودۆخە نەخوازراوەی میسر کاریگەری هەبوو لەسەر کاڵکردنەوەی بڕوا بە دیمۆکراسی و بەهاکانی ژیانی مەدەنی لای لایەنگران و ئەندامانی لایەنە ئیسلامیەکان لە ناوچەکەدا بە کوردستانیشەوە.  

تەواو 

عەلی موحەمەد زەڵمی 

—————————————————

پەراوێز : 

١-بۆ فتواکەی ئەو زانایانە و هەروەها فەتواکەی قەرزاوی سەیری ئەم لینکەی ماڵپەڕی فەرمی ئیخوان بکە : 

http://www.ikhwanonline.com/Article.aspx?ArtID=155997&SecID=360

٢-ئەمەش بەشیکە لە دروشمی : 

اللە غایتنا، والرسول قدوتنا، والقران دستورنا و الموت فی سبیل اللە ا سمی امانینا. 

*ئەم بابەتە لە رۆژنامەی رەخنەی چاودێر ژمارە ١٦٢ بەرواری ٢٢/٧/١٣ بڵاوکراوەتەوە.