Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
ته‌وه‌ری دژی له‌ سێداره‌دان له‌گه‌ڵ نیا کامیل

ته‌وه‌ری دژی له‌ سێداره‌دان له‌گه‌ڵ نیا کامیل

Closed
by August 27, 2010 گشتی

 
نیا کامیل: سزاى لەسێدارەدان، بریتیە لە کوشتنى بە ئەنقەست کە پشت دەبەستێت بە یاسا و شەریعەتێک، کە لە دەوڵەت و دەسەڵاتێکەوە دەردەچێت!!
گفتگۆی ئه‌م جاره‌ی ته‌وه‌ر له‌گه‌ڵ نیا کامیل، نوسه‌ر وئازادیخواز و هه‌ڵسوراو له‌ بواری مه‌ده‌نیدا، ده‌بێت، تا به‌رێزیان له‌ ریگه‌ی ئه‌م گفتوگۆیه‌وه‌ بتوانێت بۆچونه‌کانی خۆی له‌ وه‌ڵام به‌ چه‌ند پرسێارێکی ته‌وه‌ره‌که‌مان بخاته‌ روو.
هیوا ئه‌حمه‌د: ئه‌مرۆ تیروانینی جۆراوجۆر وجیاواز هه‌یه‌ سه‌باره‌ت به‌ سزای له‌ سێداره‌دان، چینه‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌کان و  ده‌وڵه‌ته‌کان،  به‌تایبه‌تیش ده‌وڵه‌ت و حیزبه‌ دیکتاتۆرییه‌کان و رۆشنبیران و قه‌ڵه‌م به‌ده‌ستانی ده‌وری ئه‌م رژێمانه‌ هه‌میشه‌ سزای له‌ سێداره‌دانیان به‌ پێویست زانیوه‌ و جێبه‌جێیان کردوه‌، له‌ به‌رامبه‌ریشدا ئازادیخوازان و داکۆکیکه‌رانی مافه‌کانی مرۆڤ دژی سزای له‌ سێداره‌دان بوون و  به‌تاوانیان له‌ قه‌ڵه‌م داوه‌ و خوازیاری قه‌ده‌غه‌کردنی بوون، ئێوه‌ له‌م باره‌یه‌وه‌ ده‌ڵێن چی و تێروانینی ئێوه‌ سه‌باره‌ت به‌ سزای له‌ سێداره‌دان چ له‌ رووی مێژوویی و چ له‌ ئه‌مرۆدا چۆنه‌؟

نیا کامیل:  سزاى لە سێدارەدان، سزایەکى کۆنە. وە زۆر شێواز و شکڵى جۆراو جۆریشى بە خۆیەوە بینیوە، وەک خنکاندن، لە خاچدان، سوتاندن….هتد، هەروەک لە دەوڵەتەکانى بابل و فیرعەون و ڕۆماى کۆندا پەیڕەوى ئەم سیستمە کراوە.  وە کۆنترین دەقێکى یاسایى کە تیایدا سزاى لەسێدارەدان دیاریکرابێت  یاساکانى حاموڕابیە، ئەو سەر زەمینەش ووڵاتى ئێستاى عێراقە.
یانى ئەم ووشەیە شکلڕ گرتوە یان گرێخواردوە بە هەردوو ووشەى دەوڵەت (دەسەڵات) و یاساوە، لێرەوەیە کەدەتوانین بڵێین سزاى لەسێدارەدان، بریتیە لە کوشتنى بە ئەنقەست کە پشت دەبەستێت بە یاسا و شەریعەتێک. کە لە دەوڵەت و دەسەڵاتێکەوە دەردەچێت. بەهەمان شێوە دەتوانین ئەوەش بسەلمێنین لەمەوە کە سزاى لەسێدارەدان لەگەلڕ دەرکەوتنى کۆمەڵگاى چینایەتیدا سەرى هەڵداوە، کە ئەویش لەسەر بنەماى خاوەندارێتى تایبەت دامەزراوە، وە دەوڵەتیش کە ئامڕازى چینى داراودەسەڵاتدارەکانى نێو کۆمەڵگایە ڕاستەوخۆ ئەم پڕۆسەیە بەڕێوەدەبات لەبەرامبەر چینەکانى خوارەوەدا.
بۆیە هەروەک زۆرینەى هەرە زۆرى نەهامەتیەکانى تر کە بەرۆکى مرۆڤایەتى گرتوە و بەرى نادات، لە سێدارەدانیش لەگەلڕ دەرکەوتنى کۆمەڵگاى چینایەتیدا هاتۆتە کایەوە، تائێستاش لەگەلڕ بەردەوامى ئەم سیستمەدا درێژەى هەیە.
بەسروشتى کۆمەڵگاى چینایەتیش هەرکەس بەپێى پێگەى کۆمەڵایەتى و سیاسى و ئابورى و بەرژەوەندى تایبەتى خۆى دەچێتە پالڕ یەکێک لە چینەکانى نێو کۆمەڵگا، و دواجار ناچاریشە بەرگرى لێبکات. بۆیە فوکردن لە پشکۆى ئەم سزایە لە لایەن ڕۆشنبیران و قەڵەم بەدەستانى سەر بە دەسەڵاتەوە بەشێکە لە هەوڵ و تەقەلاى پێویستى دەسەڵات بۆ درێژەدان بە دەسەڵاتى خۆى بەسەر سەرى کۆمەڵگاوە، لەپالڕ ئەم کارەشدا ئەم واعیزانە ئەم جاڕچیانە نانى ڕۆژى خۆیان مسۆگەر دەکەن، بەڵام لەسەر حسابى ئازادى و بەرابەرى و عەدالەتى کۆمەڵایەتى و سفرەى بەتاڵى خەڵک، یانى پەیوەندیەکى دولایەنەیە لە نێوان هەردولادا، بەڵام زەرەرمەندى سەرەکى خەڵکانى دەرەوەى دەسەڵاتن. ئەمە وەک لایەنى مێژوویى.
ئێستا ئەگەر لە خودى پڕۆسەکە وردببینەوە، ببینن لە سێدارەدان بەشێکى دیاریکراوە و شوێنى تایبەتى هەیە لە یاسادا، وە هەردوو لایەنى پڕۆسەکە لە بارێکى ئاگاهیدان. لایەنى جێبەجێکار و بەڕێوەبەرى پڕۆسەکە خۆى بە لێپرسراوى ئاسایش و دادپەروەرى نێو کۆمەڵگا دەزانێت، وە حکومەت و دامەزراوەکانى بەکار دەهێنێت بۆ لێسەندنەوەى ژیان لە هاوڵاتیەکانى. لە ژێر ناوى جێبەجێکردنى یاسادا ! ئامانجى ڕاگەیەنراویشى ئەوەیە کەدەیەوێت بەر بە ئەنجامدان و دوو بارەبوونەوەى تاوان بگرێت ، یانى پاککردنەوەى تاوان بە تاوان ؟!.
ئەگەرچى لە بارى یەکەمدا کە کەسى تاوانبار هەڵدەسێت بە ئەنجامدانى تاوانێک، سەرجەمى شوێن و کات و هۆکارەکانى فشار و سایکۆلۆژیا و بارى دەرونى و کەرەستەکانى بەڕێوەبردنى تاوانەکە دەگۆڕێت بەنسبەت تاوانێکى ترەوە. بەڵام لەبارى دووەمدا ئەوکەسەى بڕیارى بەڕێوەبردنى تاوان ئەدات دادوەرە، لە بارێکى دەرونى و سایکۆلۆژى و کەش و هەوایەکى ئارام و دور لە هیچ دڵەڕاوکێ و فشارێک، لە شوێنێکى دیاریکراودا و بە ئاگاهى یاسا و دەوڵەت و دامەزراوەکانى و بەبەرچاوى کۆمەڵگاوە، بڕیارى ئەنجامدانى تاوانێک دەدات، ئەو کەسەشى کە بڕیارە تاوانەکەى لەسەر ئەنجامبدرێت لە تەواوى پڕۆسەى تاوانەکە بەئاگایە. هەتا کات و شوێنەکەشى پێڕادەگەیەنرێت.
بەڵام خۆمەرج نیە هەمیشە تاوانێک لە ئارادابێت لە سەپاندنى ئەم سزایەدا، وەک لە مێژوویشدا دەیبینین، کاتێک گالیلۆ ووتى زەمین چەقى گەردون نیە، بەڵکە زەمین بەدەورى خۆردا دەسوڕێتەوە،  پیاوانى دەسەڵات بڕیارى لەسێدارەدانیان بەسەردا سەپاند. لەم بارەدا هیچ تاوانیک بونى نیە بەڵکە گالیلۆ حەقیقەتى ڕەهاشى سەلماند. کاتێکیش بڕیارى لەباربردنى کۆرپەیەک دەدرێت، ئەو کۆرپەیە لەهیچ تاوانیک بەئاگانیە. بەڵکە ئەوە خواستى ئەوکەسانەیە کە دەسەڵاتیان بەسەر بون و ژیانیدا هەیە. یان بەرهەڵستکارانى سیاسى کاتێک تەنها بە بوونى بیر و ڕاى سیاسى جیاواز ڕاودەنرێن و پاشان دەگیرێن و لە سێدارە دەدرێن، تەنها تاوانیان بیروڕاى سیاسى و فکرى جیاوازیانە لەگەلڕ دەسەڵاتدا.
کەواتە سزاى لەسێدارەدان بریتى نیە لە جێبەجێکردنى دادپەروەرى، چونکە لە زۆربەى بارەکاندا تاوانێکى بەرجەستە لە ئارادانیە. لە بارەکانى تریشدا ئەگەر تاوانێک لە ئارادابێت، ئەوا تاوان سەرچاوەی گرتوە لە چەوسانەوە و ئیستغلال و نابەرابەرى و نا دادپەروەرى ناو کۆمەڵگاوە. بۆیە چارەسەرەکەشى بە سزاى لەسێدارەدان تەواو نابێت، بە ڵکە بەلەبەین چوونى کۆى ئەو سیستمە دەبێت کە دەستیشى گرتوە بە ئەم سزایەوە.
بە وردبونەوە لەم واقیعەتە، ئازادیخوازانى نێو کۆمەڵگا سەنگەرى بەرگریان لە ئازادى گرتوە، چونکە بەرتەسک بونەوەى ڕوبەرى ئازادى پەیوەندى ڕاستەوخۆى هەیە بەژیانى نیو کۆمەڵگاوە، بە پیچەوانەى ڕۆشنبیران و قەڵەم بەدەستانى سەر بە دەسەڵاتەوە. لەوەش بەئاگان کەئەم سزایە ڕاستەوخۆ لە دژى چینەکانى خوارەوەى نێو کۆمەڵگا لەلایەن دەسەڵاتەوە بەکار دەهێنرێت. یەکێکیشە لە هۆکارە دڕندەکانى دەستى دەسەڵات لە دژى موخالیفینى خۆى.

هیوا ئه‌حمه‌د: له‌گه‌ڵ دروستبونی ده‌وڵه‌تی عیراقی نوێدا، سزای له‌ سێداره‌دان یه‌کێک له‌ سیماو پایه‌ بنه‌ره‌تیه‌کانی حکومه‌ت و رژێمه‌ یه‌ک له‌دواییه‌کانی بووه‌ تا ده‌گات به‌ ئه‌مرۆ، به‌ بۆچوونی ئێوه‌ هۆکاری ئه‌مه‌ چییه‌و بۆچی هه‌میشه‌ ئه‌م رژێمانه‌ سزای له‌ سێداره‌دانیان له‌ له‌ به‌رامبه‌ر خه‌ڵکدا راگرتووه‌؟
نیا کامیل:  دەوڵەتى نوێى عێراق، دەوڵەتێکى فیوداڵى چینایەتى خاوەن موڵکایەتى تایبەتە ، بۆیە تەواوى پەیوەندیەکانى ئەو سەردەمەى لە دەستور و یاسا و کارنامەى خۆیدا چەسپاندوە و جێبەجێیشى کردوە. تا بە دەسەڵاتى حیزبى بەعس دەگەڕێتەوە، کە بە دڕندەترین دوژمنى خەڵکى عێراق دەناسرێت، ئەویش بە  خاوەن ناسنامەى عەرەبى وەک قەومیەت و سونى ئیسلامى وەک مەزهەب و دین ناسراوە. دەسەڵاتى میلیتاندى و شۆڤێنى خۆیشى لەسەر ئەم بنەمایە دامەزراند، و بنەماى هەڵاواردنى ئینسانەکانى لەسەر ئەم بنەمایە پەیڕەوکرد.
ئەم دەوڵەتە بەو پێیەى کە دەوڵەتێکى قەومى و قەبیلەیە، هیچ  کاتێک نەیتوانی  فرەڕەنگى و ئازادى و بەرابەرى قبوڵبکات، بۆیە لە جیاتى پێناسەى ئینسانبوون بۆ تاکەکان، پێناسەى قەوم و نەژاد و دین و مەزهەبى دەخوێندەوە. ئەمانەش هیچ کاتێک ناتوانن ئەگەر دەسەڵاتیان بڕوات بەئاشتى و دور لە جەنگ و سڕینەوە و ململانآ لە تەک یەکتریدا بژین. بۆیە هەمیشە تا ئەو جێیەى بۆیان کرابێت پەنایان بۆ هەموو جۆرەکانى کوشتن و لەناوبردنى ڕکابەرەکانیان بردوە. لێرەوەیە تێدەگەین بۆ لە دەوڵەتى نوێى عیراقدا باوک لە جیاتى کوڕ و خوشک و برا لە جیاتى برا و ژن و مندالڕ لە جیاتى مێرد و خزم لە جیاتى ئاشنا سزا دەدران. چونکە سەر بەهەمان پێناسە و گروپ بوون لە دیدگاى دەسەڵاتەوە.
زۆرترین ئەو کەسانەشى لەسەر دەستى رژێمى بەعس بوونە قوربانى، وە بەتایبەتیش قوربانیانى لە سێدارەدراو نەیارانى سیاسى حیزبى بەعس بوون. ئەمە جگە لەوەى کە بەتەنها بەلەسێدارەدانەوە نەوەستاو بەڵکە تاوانى کۆمەڵکوژى گەورەشى ئەجامداوە.
دەوڵەتێکیش کە دەوڵەتێکى ئارەزوو مەندانە نەبێت بۆ ژیان تیایدا، بەڵکە لە چەندین قوماش و پارچە پێکەوە هەڵدروابێت بەزۆر، ناتوانێت وەک یەک پارچەى نەخشاوى فرە ڕەنگى هارمۆنى هونەرى بنوێنێت. بۆیە هەمیشە گیرۆدەى ململانآ و جەنگى ناوخۆییە. وە لایەنى زاڵ و خاوەن دەسەڵاتیش بە ئاگر و ئاسن حوکمى کردوە، بۆیە ئاسایشە کە لەسێدارەدان لە دەستورى کارى خۆیدا پەیڕەو بکات لە بەرامبەر نەیارەکانیدا. بۆ سەپاندنى ئەو پێناسەیەیەى کە خۆى مەبەستیەتى بەسەر تەواوى خەڵک و خاکى عێراقدا. بەڵام خەڵکى عێراق هەمیشە نا و نەفرەتى خۆیان بەم ڕژێمە ووتووە، ئەوانەى ئەم ڕژێمە لەسێدارەى دان بە عنوانى تاوانبار، پاش ڕۆیشتنى ئەم ڕژێمە بە عنوانى بێتاوان و قوربانى دەستى ئەو ڕژێمە ناسران، کەواتا ئەم سزایە ڕاستەوخۆ پەیوەندى هەیە بە بیرکردنەوە و ئاکارى دەسەڵاتەوە. نەک کۆمەڵگا. بەتەواوى لەم دەوڵەتەدا دەیبینین کە سزاى لەسێدارەدان سزایەکى سیاسى بووە نە لەسەر بنەماى ئەنجامدانى تاوان.

هیوا ئه‌حمه‌د: له‌ تازه‌ترین راپۆرتی ریکخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کاندا سه‌باره‌ت به‌ره‌وشی مافی مرۆڤ له‌ عیراق و هه‌رێمی کوردستاندا، باس له‌وه‌ ده‌کات که‌ له‌داوی روخانی رژێمی به‌عسی دیکتاتۆره‌وه‌، له‌ لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانی نوێی عیراق و هه‌رێمی کوردستانه‌وه‌  12 هه‌زار زیندانی سزای له‌ سێداره‌دانیان به‌سه‌ردا سه‌پێنراوه‌ و ته‌نها له‌ ساڵی 2009 دا 124 زیندانی سزا‌که‌یان به‌سه‌ردا جیبه‌جێکراوه‌، ئێوه‌ ئه‌م مه‌سه‌له‌یه‌ چۆن لێکده‌ده‌نه‌وه‌ و پێتان وا نییه‌ ئه‌مه‌ زه‌نگێکی مه‌ترسیداره‌ و به‌رووی خه‌لکی عیراق و کوردستاندا لێده‌درێت؟
نیا کامیل : بەبڕواى من ترسناکى بەڕێوەبردنى پڕۆسەى لەسێدارەدان ، چ لە عێراق ، و چ لە هەر ووڵاتێکى ترى دونیادا بیت، پەیوەست نیە بەوەى کە ژمارەى قوربانیەکانى چەندە. یانى بەژمارە و ئامار ناپێورێت قەبارەى ئەو تاوانە نامرۆڤانەیە. بەڵکە کارێکى نامرۆڤانەیە، خۆ ئەگەر تەنها یەک کەس یان دەیان و سەدان کەسیش بکاتە قوربانى هەڵگرى هەمان پێناسە و ڕوخسارى بێشەرمانەى دژ بە مرۆڤایەتیە. هیچ لە ڕوخسارى دزێوى دەسەڵاتیش ناگۆڕێت زیاد و کەمى ئامارەکان.
سەبارەت بە عێراقیش لە دەسەڵاتى تازەى عێراقدا هەموو ئەو قەوم و قەبیلە و نەژاد و دینانەى لە عێراقدا بونیان هەبوو جارێکى تر هاتنەوە سەر شانۆى سیاسى، ئەمانە نەک بە عنوانى ئەحزابهاى سیاسى خاوەن بیرى مۆدێرن و ئازادى خوازانە، بەڵکە بە هەموو ئەو ڕق و قینە کەڵەکەبووەى سەدان و هەزاران ساڵە کەڵەکەیان کردووە لەبەرامبەر یەکتردا. هەمووشیان لەلایەن ئەو هێزە داگیرکەرەى کە خۆى بەخاوەنى دەوڵەتێکى مۆدێرن و هەڵگرى ئاڵاى ئازادى و بانگ بێژى دیموکراسى ئەمڕۆ دەزانێت و ڕبەرایەتیشى دەکات ئیمتیازیان پێدرا و فو لە ژیلەمۆى خامۆشیانکرا و کرانە شەریکى دەسەڵات. بۆیە دەوڵەت و دامەزراوەکانى هەریەک لەلایەن یەکێکەوە بەکار دەهێنرێت بۆ تۆڵە سەندنەوە لە وانیتر.
کەمنین ئەوانەى بە عنوانى هەڵگرى مەزهەبێک لەناوبران، کەمنین ئەوانەى تەنها لەبەر ئەوەى ناوى عومەر بوو کوژران، کەمنین ئەوانەى تەنها لەبەر کوردبوون کوژران. بۆیە ئەو ئامارانە لە دەزگاکانى ئەم دەوڵەتەوە دەرهێنراون کە ئەمە پێکهاتەکەیەتى، بەبڕواى من ئەم ژمارەیە کەمە لەسایەى ئەم دەسەڵاتەدا بەڵکە قوربانیەکانى زیاترن.
تا ئەو جێگەیەشى کە ناوى کوردستانە، یان هەرێمى کوردستانە.  بە کردەوە لە دەستورى عێراقى نوێدا و چ لە خواست و ئامانجى ئەحزابى دەسەڵاتدارى کوردیشدا، کوردستان بەشێکە لە دەوڵەتى عێراق، ئەمە جگە لەوەى تا ئێستا هەریەک لە حیزبە دەسەڵاتدارەکانى کوردستان خۆیان بە مودافعى قەبیلەیەکى دیاریکراوى کۆمەڵگاى کوردستان دەزانن. یانى چ بەکردەوە و چ لەڕوى سیاسى و تیۆریشەوە. دەسەڵاتى کوردستان هیچ  جیاوازیەکى نیە لەگەلڕ باقى دەسەڵات لە عێراقدا، بەڵکە شەریکى دەسەڵاتیشن. بۆیە ناکرێت ئێمە کوردستان لەدەرەوەى عیراق ئەژماربکەین. ئەمانە لە ماوەى دەسەڵاتى  خۆیاندا. ئەنفالى لایەنگرانى یەکتریان کرد. ئەمانە موڵک و مالڕ و ژن و کەرامەتى لایەنگرانى یەکتریان داگیرکرد. ئەمانە لەسەر وەزنى ( تعریب ) ناوچەکانى ژێر دەسەڵاتى خۆیان لە لایەنگران و هەوادارانى یەکتر پاککردەوە.
هەرچەندە دەبێت پێشبینى ئەوە بکەین کە چ دەسەڵات لە عێراق و چ لە کوردستانیشدا، پەنا بۆ دڕندەترین هۆکار دەبات. بەڵام بەڕاستى ئەو ژمارە و ئامارانە جێگەى ترسناکیەکى زۆر زۆرن. وە کەسێکیش نیە بەر بەم کردەوە دڕندانەیە بگرێت جگە لە سوپاى ئازادى خوازان، ئەویش بە یەک خستن و هەڵبڕنى دەنگى ناڕەزایتى ئێمەى ئازادى خوازانەوە بەندە .

هیوا ئه‌حمه‌د: له‌ کۆتاییدا ئه‌گه‌ر قسه‌یه‌کی تر یان باسێکی تر به‌ پێویست ده‌زانن که‌ له‌ باره‌یه‌وه‌ بدوێن تکایه‌ بفه‌رموون.
نیا کامیل : شتێک ئەگەر مابێت ئەوەیە، هیوادارم ئەم مەسەلەیە فراوانتر لێى بڕوانرێت ، ئەم ناوەندەى ئێوەش بتوانێت خەڵکى زیاتر بەئاگا بهێنێتەوە، وە هۆکار و ڕیشەکانى ئەم مەسەلەیە بەشێوەیەکى زانستى دەستنیشان بکات و کارى لەسەربکاتن. وە ئەم مەسەلەیە نەکرێتە کارتێکى فشارى سیاسى و سودى لێوەربگرێت لە سەر حسابى ڕوە ئینسانیەکەى، وە تا لە تواناشدا هەبێت کتێب و فیلم و بەڵگەنامە و داتا و ئامار و ووێنە کۆبکاتەوە و پیشانى خەڵکى عێراق و کوردستانى بدات. چونکە ووشیارى لەسەر ئەم بابەتە زۆر کەمە و تائێستا کارى لەسەر نەکراوە.
منیش لاى خۆمەوە خۆم بە جەنگاوەرى سەرسەختى دیفاع لەو بابەتە دەزانم، دەست کراوەم بۆ هەر کارێک کە لە توانامدا هەبێت. ئێوەش هەر بژین و سەرکەوتوو بن .

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.