جیهانی عەرەب لەبەردەم ئاڵوگۆڕی سیاسیدا

Closed

bydengekan January 30, 2011 گشتی

خرۆشان و هاتنەمەیدانی خەڵکی تونس کە بە شۆڕشی یاسەمین ناودەبرێ، بووە هۆی ڕاوەدونانی سەرۆکی ئەم وڵاتەو هەڵوەشاندنەوەی حکومەت، ئەمەش دەسپێکی دەورەیەکی سیاسی نوێیە لە دنیای عەرەبدا.
خرۆشان و ڕاپەرێنی خەڵكی تونس و نەفرەت و ناڕەزایەتی قوڵی زوربەی وڵاتە عەرەبیەکان لەدەسەڵات سیاسی ئەو وڵاتانە، ڕیشەی لە زەمینەو ژینگەیەکی هاوبەشدایە.
ئەزمەی سەراپاگیر و بێدەروازەی دەرچوون، کە لە ٢٠٠٨ و بەوپەری فراوانی و بەبەرجەستەیی یەخەگیری سیستەمی بازاڕی ئازاد و سەرمایەداری ئەم سەردەمە بووە، لەگەڵ ئەوەدا کە دەستی ناوەتە بینەقاقای ئەم نیزامە، نیزامیێش بۆ سوککردنی ئەزمەکەو بەرگرتن بە داڕمانی سودو قازانجپەرستی زیاتر، هێرشی هەمەلایەنەی بۆ سەر ژیان و گوزەرانی چینی کرێکارو خاڵیکردنی زیاتری سفرەی هەژاران و چەند بەرابەرکردنی خێڵی بێکاران وئۆردوی بێخانەولانەکان، کەمکردنەوەی بیمە تەندروستی و کۆمەڵایەتیەکان و سەندنەوەی دەسکەوتەکانی بزوتنەوەی رادیکاڵی کرێکاری و بزوتنەوە پێشکەوتنخوازەکانی …بەدوای خۆیدا هێناوە. هاوکات بۆرژوازی باڵادەستی جیهانی ڕێگەیەکی تر بۆ بەرگرتن بە داڕمانی زیاتری بەهای سود و کۆسپ دروستکردن لەبەردەم داڕوخانی بازاڕ، شکاندنەوەی کاریگەرییەکانی ئەزمەکەیە بۆ سەر وڵاتانی دواکەوتووی ئابوری و بۆسەر پانتایی دنیای دەستی هەرزانی چینی کرێکار، لەوانە بۆسەر وڵاتانی ئاسیاو ئەفریقاو ئەمریکای لاتین.
دوبەرابەر بوونی نرخی خواردەمەنیەکان و پێداویستیە ژیارییەکان، بێكاری فراونتر، بە واتایەک گرفتی” نان” ئەمڕۆ یەخەگیری زوربەی زۆری دانیشتوانی وڵاتانی دواکەوتووی ئابورییە، لەوانەش زوربەی زۆری وڵاتانی دنیای عەرەب ڕووبەڕوی گرانی و برسێتی و بێکاری و نەبوونین، ئەوە لەگەڵ ئەوەدا کە باسێک لە بیمەی کۆمەڵایەتی و تەندروستی و بێکاری و … نییە. بەپێی راپۆرتێکی بی بی سی. زیاتر لە ٤٠٠ زانای جیهانی کە لە ٣٥ وڵاتی دنیا بەشداریان تیا کردووە، ئاماژە بە ئەزمەی خۆراکی لە ئاستی دنیادا دەکەن. بێگومان ئەم ئەزمەیە کەدەستی پێکردووەو ریشەی لە قەیرانی ئابوری،دایە، و بەر لەهەموو جێگەیەکی دنیاش یەخەگیری دنیای عەرەب و وڵاتانی دواکەوتوو لە باری ئابوری، دەبێتەوە.
ئەم وڵاتانە لەگەڵ ئەوەدا کە ڕوبەڕووی ئەم گرفتە ئابورییە قوڵەن و کاریگەری ئەزمەی سەرمایەداری ئێستاش بۆسەریان، هێندەی تر کەمەری دانیشتوانی ئەم وڵاتانەی شکاندووە، هاوکات گرفتە سیاسیەکان و نەفرەت لەدەسەڵات سیاسی سەرکوتکەرو داوکەوتوو داخراو و بەئیسلام تیكەڵاو، نەبوونی ئازادی سیاسی و ئازادی بیروباوەرو بەیان و بڵاوکردنەوە و چاپەمەنی و ئازادی کۆبونەوەو خۆپێشاندان و مانگرتن و پیكهێنانی حزب و رێکخراوەی سیاسی، لەقاڵبداراگرتنی مافە فەردی مەدەنیەکان لە سەردەمی زانیاری و تیكەلاوبوونی دنیای ئەمڕودا، لەسەدەمی لێکگرێدراوبوونی گۆی زەویەوە لەرێگای میدیای باڵاتر لە دەستی کۆنترۆڵچییان، لەرێگای تۆری فراونی بەیەکەوە گریدان و دەست بەیەک گەیشتن، زانیاری گۆرینەوە، ئاگاداربوون لە پێشرەویەکانی دنیاو دەسکەوتەکانی ئینسان و پانتایی مافە فەردی و مەدەنییەکان…تاد. وای کردووە کە نەفرەت لەدەسەڵات تاڵانچی و هاوکات دواکەوتوو سەرکوتکەر، لە کەشێکی تری سیاسی و کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی و زانستی و تەکنەلۆژی دا، روبەرووی ئەم سیستەمانە بێتەوە.
تەنانەت فاکتی بەدەستەوەگرتنی کێشە فەلەستین و بانگەشەی بوونی هەڕەشەی دەرەکی بۆ سەر دنیای عەرەب، زۆر لەوە زیاتر بەرەو لاوازی چووە کە دەستی خەڵکی ناڕازی لە برسێتی و نەبوونی ئازادی، شل بکاتەوە، بەتایبەتیش کە سات و سەودای سەرانی وڵاتانی عەرەبی بە کێشەی حەقخوازانەی فەلەستینەوە، بۆتە لەکەیەکی ئاشکرا بەناوچەوانی سەرانی دەوڵەتە عەرەبییەکان.
هەروەها بەدەستەوەگرتنی هەرەشەی ئیسلامی سیاسی لەگەڵ ئەوەدا تائێستا هەڕەشەیەکی جدییە، بەڵام تاڕادەیەکی زۆریش کاریگەری و توانایەکانی خۆی لەدەست داوە، بەتایبەت کە خودی ئەم دەوڵەتانە هەم خۆیان دەستێکیان بەدین و کۆنەپەرستی ئیسلامیەوە بووە و هەم بەداسەپاندنی کەش و دۆخی برسێتی و بێکاری و نەبوونی بەسەر کۆمەڵگادا، ژینگەی سەرهەڵدانی ڕەوت و لایەنی ئیسلامی سیاسییان خوڵقاند. لەبەرامبەریشدا ئیسلامی سیاسی ئەگەر بۆ ڕوبەروبونەوەی چەپ و لە دڵی ململانێی بلۆکی شەرق و غەربدا بەپشتیوانی بلۆکی غەرب، قوتکرانەوە و لەسەر بنەمای رەوەندی دژە مۆدیڕنی دەسەڵاتی سیاسی و ئەزمەی ئابوری و بیتوانایی ناسیونالیزمی عەرەب لە وەڵامدانەوە بە گرفتە ئابوریەکان و داماویان لە روبەرووبونەوەی تەحەدا سیاسیەکانی ناوخۆ و ناوچەکە، توانیان پێکبێن و هێزبگرن و بانگەشەی ڕزگاری بکەن، خۆیان وەکو لێیان چاوەڕواندەکرا، بەکردەوە لە دەسەڵاتی سیاسی بیتواناتر بوون لەوەی بتوانن دەرمانی دەردێکی کۆمەڵگا بکەن و وەڵامێک لە دیدی ئیسلامدا بۆ کێشە ئابوری و سیاسیە واقعیەکانی کۆمەڵگا، بدۆزنەوە. لەجێگای ئەوە دەستیان بەچەکی ترساندن و تۆقاندن، تیرۆرو توندکردنەوەی کەش و دۆخی کۆنەپەرستییەوە گرت، و لەهەر گۆشەیەکی دنیادا دەستیان بەهەر ئاستێک لە دەسەڵات راگەیشتبێ، دۆزەخی ناو کتێبە ئاسمانیەکانیان، لەسەر شانی کۆمەڵگادا تاقیکردۆتەوە، گەورەترین ڕۆژ ڕەشیان کردۆتە نسیبی کۆمەڵگا، لە کاتێکدا کۆمەڵگا وێڵی ئازادی و عەدالەت و ژیانی بەرابەرو تەسەل و خۆشگوزەرانە.
روداوەکانی تونس و “شۆڕشی یاسەمین” لەگەڵ ئەوەدا کە سەرۆكی وڵاتی ڕاونا، بەڵام تائێستا بەردەوامەو کێشەی دەسەڵاتی سیاسی بە کراوەیی هێشتۆتەوە، تائێستا دەسەڵاتی سەرکوتگەرانەی سوپا، ئاسایش، دەیان دەزگای تری ئەمنی و مخابەراتی ئاشکراو نهێنی هەڵنەوەشاونەتەوە، بە کورتی دەسەڵات سیاسی تەنیا لەسەرەوە گۆڕانێکی بەسەردا هاتووە بێئەوەی ژێرەو ژوربکرێ و دەسەڵاتێکی سیاسی تازەی پشتبەستو بە بەشداری دەورو ئیرادەی و دەخالەتی زوربەی زۆری کۆمەڵگا، لەخوارەوە بۆسەرەوە پیکهاتبیت و بیناکرابێت کە زەمانەتی نان و ئازادی، دەستەبەر بکات. بەڵام ئەمە هیچ لەو راستییە کەم ناکاتەوە، کە گۆران و خواستی نان و ئازادی، بۆتە خواست و لەوەش واوەتر بۆتە بزوتنەوەی فراوانی کۆمەڵایەتی و سیاسی شەقام لە زوربەی زۆری جیهانی عەرەبیدا.
ئەم بزوتنەوەیە ئەگەر لە تونس بە هۆی گڕدانی جەستەی لاوێکی خوازیاری نان، بلێسەی سەند، بەڵام حەقیقەت ئەوەیە کە هێزی شاراوەو پڕ نەفرەت و ناڕەزایەتی خەڵک لە دژی دەسەڵاتی تاكڕەوانەو سەرکوتکەرانەی دژی ئازادی و نابەرابەری ئابوری ولەپاڵ بێكاری و برسێتی، زۆر لەوە پێش لە چاوەڕوانی تەقینەوەدا بوو.
ئەم دۆخە ئابوری و سیاسیە لە گشییەتی خۆیدا لەگەڵ هێزی شاراوەی جەماوەری پڕ نەفرەت، خاڵی هاوبەش و دۆخی زوربەی وڵاتانی عەرەبی بە تایبەت بەشی باکوری ئەفریقیایە.
ئەم رەوەندی تەقینەوەو هاتنەمەیدانی برسیەکان و خوازیارانی ئازادی، فتیلەکەی گڕی گرتووە و بەتەنها بە تونس بە کۆتا ناگات، هاوڵاتیانی وڵاتانی تری عەرەبی بەدوای خۆیدا، کێشی ناو شەقام دەکات و بەجۆرێک لە جۆرەکان دەستیشی پێکردووە. ئەم پروسیسە چ خێرا ڕووبدات و چ خاوبونەوەو هەڵبەزو دابەز بەخۆوە ببینێت، رەوتێکە بەرەوهەڵکشان و زەمینەی سڕ کردن و خامۆشکردنەوەی، لەدەستداوە. ئەم دەسەڵاتانە لەسەر دوڕیانی ڕاونان و داڕوخاندان. ئەو خۆپیشاندانەی میسری گرتۆتەوە وەکو گەورەترین و پڕکاریگەرترین وڵاتی سیاسی لە دنیای عەرەب و ناوچەکەدا، بێگومان ڕووی لە کۆتایهێننان بە حزبی نیشتمانی دەسەڵاتدارو دەسەڵاتی حوسنی موبارەکە. کە بەدوای خۆیدا گەورەترین ئاڵوگور لە دنیای عەرەب و هەموو رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بەدوای خۆیدا دەهێنیت و کاریگەری لەسەر زۆرێک لەوڵاتانی دنیا و سیاسەتی جیهانی دادەنێت.
دیارە ئەگەر نیگەرانییەک هەیە لەوەی کەدەسەڵاتی دوای خرۆشانی برسیەکان و خوازیارانی ئازادی ونان، نادیارە، یان ترس لە دوبارەبوونەوەی دەسەڵاتی هاوشێوەی پێشوو، بوونی هەیە. ترس لە رەوت و لایەنە ئیسلامیەکان هەیە کەسواری شەپۆڵی ئۆردوی ڕاپەریوان و شۆرشی برسیەکان ببن،… هەموو ئەوانە لە دنیای سیاسی و لە نەبوونی بدیل” ئەلتەرناتیف” پیشکەوتو و رێکخراوی، چەپ و سوسیالیستیدا، قابیلی پیشبینییە، بەڵام من لاموایە گێڕانەوەی دۆخی پێشوو، زاڵکردنەوەی شێوە دەسەڵاتی ڕاونراو، گوێخەواندن لە چاکسازی سیاسی و ئابوری کۆمەڵایەتی،..، بەدوور دەزانرێت، بەتایبەت ستەمە دنیا شاهیدی شۆڕشی ئێرانی ١٩٧٩ بێتەوە، دەسەڵاتێکی سەرکوتگەرانەترو کۆنەپەرستانەتر لەوەی پێشوو بتوانێ لەسەر شانی راپەڕیوان و شۆڕش، دەسەڵات بگرێتە دەست.
تەنانەت ستەمە رەوتگەلی ئیسلامی سیاسی دوای چەند دەهە لە کارنامەی سیاسی و دەسەڵاتی ڕەشیان، شانسی ئەوەیان بۆ بگێڕدرێتەوە تا بتوانن، پاوانی دەسەڵات بکەنەوە. بەتایبەت بەسەر خەڵکێکدا کە ئازادی و مافی فەردی و مەدەنی، هۆکاریک بیت بۆ ڕاپەڕین و شۆڕشییان.
لەهەموو حاڵەتێکدا یان لە گشتییەتی خۆیدا، ڕاپەرین و شۆڕش بۆ نان و ئازادی، هەڵگری شانسی زیاترە بۆ ئاییندەی باشتر لەدۆخی دنیای ئەم سەردەمەدا. بێگومان لایەنی سیاسی کۆنەپەستی قەومی و دینی هەموو هەوڵێک و هەموو فریوکاری و رێگایەک دەگرنەبەر بۆ گرتنەدەستی دەسەڵاتی سیاسی و دامەزراندنی حکومەتی دڵخوازی خۆیان، بەڵام بەدور دەزانرێت ئەمانە بتوانن کۆنتڕۆڵی سیاسی کۆمەڵگاو دەسەڵات بکەن و بتوانن بگەنە دەسەڵات یان بمێننەوە لەدەسەڵاتدا، وەڵامی ڕاپەڕیوان و شۆڕشی” نان و ئازادی” تەنها دەسەڵاتی پشت بەستوو رێکخراو و بەدەخالەتی و ئیرادەی ئازادانەو راستەوخۆی خەڵکی، مەیسەر دەبێت. بەڵام گەڕانەوە بۆ دۆخی پێشوو، ناتوانی وەڵامی زەمانە بێت بۆ شۆڕش و ڕاپەرینێک کە بنەماکەی نان و ئازادی یە. لەگەڵ ئەوەدا پێشبنی مەحاڵ، دەرگای دانەخراوە.
ئەرکی رەوتی چەپ و ئازادیخوازیی کۆمەڵگایە بە حزب و هێزو کۆڕو کۆمەڵەکانیەوە، هوشیارانە لەم نەبەردە سیاسی و کۆمەڵایەتی و جەماوەریەدا، کە دنیای عەرەبی تەنییوە، دەورو نەخشی بەکردەوە بگێڕن و ئامادەییان ببنەسەرەوە، پڵاتفۆرمی سیاسی کۆمەڵایەتی، پێشکەوتنخوازانە بخەنە بەردەم کۆمەڵگا، چین و توێژەکانی کۆمەڵگا ڕێکخراو بکەن و ئیرادەی بەرێوەبردنی کۆمەڵگا بەدەستی خۆیان، و ئەلگۆی شیاوی دەسەڵاتدارێتی نیشانی کۆمەڵگا بدەن. کە ئینسان تیایدا خاوەن ئیرادەو ئازاد و بەرابەرەو، ژیان و گوزەرانی تەسەل و ئازادییە سیاسی و مافەفەردی و مەدەنییەکان، زامنن.
هەڵگرانی پلاتفۆرمی خواستی زوربەی کۆمەڵگا، کە وەڵامی بەکردەوەی بۆ” نان، ئازادی، ئیرادە” هەیە، دەسەڵاتی داخراو و دژی ئازادی نییە، رەوتگەلی ئیسلامی نیین، کۆمەڵگاش وێڵی دەسەڵاتی ئازادی و بەرابەریی و ژیانی تەسەل و خۆشگوزەرانە. شانسی بەڕێوەبردنی کۆمەڵگاو گرتنەدەستی دەسەڵاتی سیاسییان هەیە. دنیای شارستانێش پشتیوانی بێدرێغی خوازیارانی ئازادی و بەرابەری و پێشکەوتنخوازییە.