دەسەڵاتی سیاسیی هەرێمی کوردستانی عیراق و شۆڕشی گەلی تونس

کانەبی موحەممەد عەوڵا
kanawla@yahoo.com

گوتراوە کە شۆڕش، ژیر پلانی بۆ دادەنێت، ئازا جێ بە جێی دەکات، و ترسنۆکیش لێی دەخوات.شۆڕشی گەلی ئیران لە ساڵی ١٩٧٩، ئاخوندەکان و ئیسلامیەکان نەیانکرد، بەڵکو هەژاران و ناڕازیان بە دەسەڵاتی گەندەڵی شا کردیان، بەڵام ئاخوندەکان شۆڕشەکەیان دزی و کردیانە هی خۆیان و شۆڕشگێرە نەیارە چەپ و لیبرالەکانیان لە وڵات وەدەرنا. لە هەرێمی کوردستانی عیراقیش، لە ساڵی ١٩٩١ پارتی و یەکێتی راپەڕینیان نەکرد، بە تایبەتی پارتی، بەڵکو گەلی کوردی هەژار و ستەمدیدەی دەستی رژێمی مرۆڤکوژی بەعس کردیان وەک تۆڵەیەک لە دژی ئەنفال و هەڵەبجە و دەسەڵاتی عەرەبی سەپێندراو بە سەریاندا. دواتر، ئەو دو حیزبە سودیان لە شەڕی رزگاریی کوێت و هاتنی هاوپەیمانان و راپەڕینی گەلانی عیراق وەرگرت و دەسەڵاتێکی سیاسیان دامەزراند کە بە هەڵبژاردنی ساختە و چاوسورکردنەوە و ناچارکردن، رەوایەتی بە خۆی دەدات هەر لە ساڵی ١٩٩٢ەوە تا ئەمڕۆ. گەلی کورد شۆڕشێکی کرد، بەڵام لە دەستی ستەمکارێکی عەرەبەوە رزگاری بو و توشی ستەمکارانێکی کورد هات کە جوداییەکی ئەوتۆیان نیە مەگەر لە روی نەژادی نەبێت.

لە وڵاتی تونسیش، گەل لە دژی دەسەڵاتی بنەماڵەیی و گەندەڵ هەڵستا و لە رۆژی ١٤ی جانیوەریی ٢٠١١ سەرۆکی کۆماریان ناچارکرد وڵات بە جێ بێڵێت. ئەمڕۆ وا قسە و باس لە سەر ئەوەیە کە ئایا گەل تەنها لە دژی پیاوێک راپەڕی یان لە دژی سیستەمێک کە نان و ئازادیانی لێ زەوت کردبو؟ وا خەریکە هەمان پیاوانی بن عەلی حکومەت پێکدێننەوە و هەمان تاس و حەمام دێتەوە کایەوە بە هەندێک ماکیاجی سیاسی و ئابوری. هەروەها ترس هەیە کە ئیسلامیەکان، بە تایبەتی جوڵانەوەی هەڵستانەوە (حركة النهضة) بێنەوە مەیدان و ئاڕاستەی شۆڕشەکە لە ئازادی و نان و یەکسانیەوە بەرەو رژێمێکی ئیسلامی دژە ئازادی و یەکسانی ببات. ئیسلامیەکان، بە توندڕەو و نەرمڕەویانەوە، باوەڕیان بە دیموکراسی و مافەکانی مرۆڤ و ئازادیە سیاسی و سیڤیلەکان نیە. ئەگەرچی گەلی تونس، بە گشتی بە ئاین موسڵمانە، بەڵام هاتنی پارتێکی ئیسلامی، بە سودوەرگرتن لە پرۆسەی دیموکراتی و هەڵبژاردن، ئەگەر بیباتەوە، رژێمێک دادەمەزرێنێت کە لە ئایندەدا هەڵبژاردنی دیموکراتی ناکات نەوەک چەپ و عەلمانیە لیبرالەکان دەرفەتی بردنەوەیان بۆ بڕەخسێت. ئامانجی ئیسلامیەکان چەسپاندنی شەریعەتی ئیسلامیە، واتە قسەکانی خودا ( بە قسەی خۆیان) نەک دامەزراندنی سیستەمی پلورالیزمی سیاسی و ئاینی و بیری، ئاڵوگۆڕی ئاشتیانە و خولیانەی دەسەڵاتی سیاسی. ناکرێت، رێگا بدەن بە پارتێکی مارکسی یان عەلمانی لیبرال بە هەڵبژاردن بێتە دەسەڵات و شکست بە ” حوکمی ئیلاهی- ئاینی” بێنێت. بۆ چەسپاندنی حوکمی خوداش، هەمو ئامرازێک بە کار دێنن: گرتن و ئەشکەنجە، کوشتن، تەقاندنەوەی “ئیستشهادی”. ئیخوانەکان هەردەم قوتابخانە بونە بۆ سەرهەڵدانی جیهادیە توندڕەوکان، بۆیە بیری ئیخوانیش، با نەرمتر بێت، بەڵام هەردەم هەڕەشەیە.

رزگاربون لە دیکتاتۆرێکی عەلمانی گەندەڵ و هێنانی دیکتاتۆرێکی ئیسلامی یان چەپی دژە ئازادی، پرۆسەکە دەکاتە بازنەیەکی پوچ و بەهایەک بۆ ئامانجی شۆڕش ناهێڵێتەوە. بۆیە باشترین چارەسەر داهێنانی سیستەمێکی سیاسی و ئابوری و کولتوریە کە دیموکراسی و ئابوریەکی ئازاد و دادپەروەر و کولتورێکی کۆمەڵایەتی فرەلایەن و لیبراڵە.

ئەو ترسەی لە تونس هەیە، ئێمەی کوردی هەرێمی کوردستان پێشتر بینومانە و ئێستا بە دەستی ئاکامە خراپەکانیەوە دەناڵێنین. چونکە سەدام و خێزانەکەی رۆیشتن، بەڵام بارزانی و تاڵەبانی و خێزانەکانیان هاتن. هەمان سیستەمیان بەرهەم هێنایەوە. نەبونی دیموکراسی، ئازادی، یەکسانی و داپەروەری، هەبونی ترس و دڵەڕاوکێ لە هەر هەنگاوێک کە کەسێکی ئازا بیهاوێت بۆ گوتنی بیر و رای خۆی. شەڕی یەکتر و دیلکوشتن و خەڵکی سیڤیل کوشتن و ئەنفالکردن و ئەگەر چەکی کۆکوژیان هەبویایە لە دژی یەکتر و ناوچەی یەکتر، لە کاتی جەنگی ناوخۆدا، بەکاریان دەهێنا. جگە لە نەبونی ئازادی سیاسی و میدیایی، چەندین کۆنفێدراسیۆنی بنەماڵەیی پێکهاتون بۆ قۆرخکردنی دەسەڵاتی سیاسی و بازاڕ و پرۆژەی وەبەرهێنان و بازرگانی دەرەکی. هەروەها شێوازی حوکمیان بەشێکی زۆری خەڵکی کردۆتە ماستاوچی و بەرژەوەندپەرست و بێ ورە و چاوترساو. کەرتی گشتی و تایبەتیان داگیرکردوە، وە نانی خەڵک کەوتۆتە دەستی ئەوان. هەر هەوڵێکی دژ بەوان دەبێتە هۆی نانبڕانی کەسی هەوڵدەرەکە. داهاتی وڵات کە موڵکی خەڵکەکەیە نەک چەند بنەماڵەیەک، بە خێر و سەدەقە و بە شێوەی دڵۆپ دڵۆپ دابەشی سەر خەڵکەکە دەکرێتەوە و پشکی شێریش بۆ گیرفانی “شێرە” گەندەڵەکان دەچێت، ئەوانەی دوێنی پێشمەرگە بون ئەمڕۆ گەندەڵ، دوێنی بۆ ئازادی خەباتیان دەکرد، ئەمڕۆ بۆ دۆلار.

بەڵام، کە خەڵکی هەژار و ستەمدیدە توڕە بون و دەماریان گرتی، هەڵدەستن و لە گولللە ناگەڕێنەوە، یەک قوربانی دەبێتە هاندەر بۆ قوربانی دیکە و زیاتر راپەڕین. نمونەی تونس، کە چەند رۆژێك لەمەو بەر بو، هیچ دور نیە لە وڵاتانی دیکەی عەرەبی و هەروەها هەرێمی کوردستانیش دوبارە ببێتەوە. بینیمان و دەیبینین کە هەندێک لە رژێمە عەرەبیەکان، لە ترسی ئەوەی پەتای تونس نەیانگرێتەوە هەڵستان بە کەمکردنەوەی باج، دواخستنی بەرزکردنەوەی باج، پێدانی دەرماڵە و زیادکردنی موچە و هەنگاوی دیکەش. کابرایەکی وەک موعەممەر قەزافی، کە کورد خۆشیان دەوێت چونکە داکۆکی لە مافی کورد دەکات، زۆر شێتانە و بێ چاووڕوانە داکۆکی لە بن عەلی کرد و رەخنەی لە گەلی تونس گرت کە، بە قسەی ئەو، دەبوایە تا ساڵی ٢٠١٤ چاوەڕێ بکەن ئەو کات حوکمی دیکتاتۆری تونس تەواو دەبو، مادام هەڵستانیان بۆ گۆڕینی پیاوێک بە پیاوێکی دیکەبو. ئەو خۆی وا بۆ ٤١ ساڵ دەبێت سەرۆکی لیبیایە و بە کودەتا هاتۆتە حوکم وخۆی بە رابەڕی شۆڕشی سەوز دادەنێت کە گوایە سیستەمی سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی لە سەر بنچینەی دیموکراسی راستەوخۆ و سۆسیالیزمی ئیسلامی دادەمەزرێنێت بەڵام هەر هەموی دیکتاتۆریەکی پەتیە و هیچی دیکە.

دەسەڵاتی هەرێم و دو حیزبە کوردیەکە هیچ هەڵوێستێکیان نیشان نەدا سەبارەت بە گۆڕانی سیاسی لە تونس. بەڵام دڵنیام سەرکردەکان ئەو پرسیارەیان لە خۆ کردوە کە برسێتی و چەوساندنەوە زۆر درێژ نابنەوە و لە کۆتاییدا شۆڕشێکی جەماوەری دێتەکایەوە، بەڵام ” تا ئەو کات، خوا کەریمە”. چاوبرسێتی بۆ دۆلار، کۆشک و تەلار و ئۆتۆمۆبیلی جوان و دوایی رەنگە هەلیکۆپتەر و فڕۆکەی جوان و ڤیللای جوان لە وڵاتە جوان و خۆشەکان ئەو ترسەی لە بەر چاو بچوک کردونەتەوە. خۆنیشاندن وەک گەورە و دەسەڵاتدار لە ناو میللەتێکی سادە و رەشۆکی و هەژاردا هەمان پایەی دەرەبەگ و ئاغاکانی سەدەکانی ناوەڕاست و چەند دەیەیەکی پێش ئەمڕۆی کوردستانیان دەداتێ، کە خەڵکی سادە بە لە سەر چۆک خشان و دەست ماچ کردن دەهاتنە دیداریان. ئەم هەستە ویستی گەل بە پوشێک نازانێت.

ئەمڕۆ لە ترسی دوژمنانی وەک تورکیا و ئیران و سوریا و عیراق، و لە بەر خاتری هێنانەدی و چەسپاندنی یەکجارەکی مافی نەتەوەیی کورد، راپەڕین لە دژی دەسەڵاتی سیاسی ئەو دو حیزبە، کەمێک بە ناڕەوا دەزانرێت. بەڵام توڕەیی هەژاران و ستەمدیدە ئەو شتانە لە بەر چاو ناگرێت، کە تەقیەوە، حکومەت و “ئاغاکان” رادەماڵێت. بەڵام هیوادارم، ئەم جارەیان ئەگەر شۆڕش کرا، لە بە ناو عەلمانیەتی پارتی و یەکێتیەوە نەچین بۆ ستەم و تێرۆری حوکمی خودایی، رژێمی ئیسلامی.

ئەم چێشتە هێشتا ماویەتی بکوڵێت، کە کوڵا ئەو کات هەمو شتێک چاوەڕێ دەکرێت لە خەڵک.