دەنگ / و بێدەنگی سیاسی بەرزانی و تالەبانی

 
جوولەی پێوەندی نێوان دەنگ/ و بێدەنگی لە سیاسەتدا مانا و تایبەتێتی خۆی هەیە و لە جوولەی پێوەندی نێوان دەنگ/ و بێدەنگی بۆ نموونە لە ئەدەبدا جیاوازە. جوولەی پێوەندی نێوان دەنگ/ و بێدەنگی لە سیاسەتدا خۆی وەک شتێ ترسناک و زیانبەخش دەردەخات گەر دەنگکردن و بێدەنگییەکەی کەسی سیاسی لەکاتیخۆی و ڕاستەوخۆ نەبێت. واتە لە سیاسەتدا دەبێ دەنگکردن و بێدەنگی سیاسی ئاشکرا و نا- نهێنی بێت. چونکە مەرج و گرینگە کە سیاسی بەئاشکرا دەنگبکا و یانیش نا- نهێنییانە بێدەنگی سیاسی خۆی هەلبژێرێت. لە دەنگی سیاسیدا ئەوە گرینگ نییە ئاخافتنی کەسی سیاسی چەند قوول و فڕەڕەهەندە بەلگو ئەوە گرینگە چەند ئەو ئاخافتنە ڕوون و ڕاستەوخۆیە. کەسی سیاسی کە دەکارێ پێچبخاتە ئاخافتنەکانی و یان ئاڕاستەی ووتنەکانی ڕووەو باسێ تر، باسێک کە دوورە لە دۆزەکەوە، وەچەرخێنێ ڕەنگە زۆرینە لەو دەمەدا هیوای بێدەنگی بۆ ئەم کەسە سیاسییە بخوازن. بەڵام ئەو دەمەی بێدەنگی کەسی سیاسی چەندینبارە دەبێ ، بێدەنگی سیاسی دەبێ بە کولتوورێ سیاسی، بڕینی ئەو بێدەنگییە سیاسییە ،یاخود دەنگکردن، ئەو نرخەی نابێ و ، هاوڵاتیانیش، کە هەمیشە بەپەرۆشی دەنگی سیاسیەکانیانەوەن ، جیاوازیێ ئەوتۆ لەنێوان دەنگ و ، بێدەنگی سیاسیەکانیانا نابیننەوە. وەلی لە ئەدەبدا جوولەی پێوەندی نێوان دەنگ/ و بێدەنگی ڕەنگە جوانکاریێک بە تێکستە ئەدەبیەکە بدا ئەمەو بگرە ئەم جوولەیە ئەو مەترسیەشی لێناکرێ وەک ئەوەی لە سیاسەتدا لێیدەکرێت. چونکە زۆرجار بێدەنگی لە ئەزموونێ ئەدەبیدا یان لەسەر دەستی بکەرێ ئەدەبی بە قازانجی ئەو ئەزموونە یان کارە ئەدەبیە گەڕابێتەوە. بۆنموونە لە هەندێ لە ئەزموونە ئەدەبیە جیهانیەکانا ئەدیبێک بۆ ماوەێ زۆر ، کە ڕەنگە خۆیدابێت لە چەندین سال ، بێدەنگی هەلبژاردبێت و نقەی(نقەی ئەدەبی) لەخۆی بڕیبێت. هەر زۆرجاریش ئەم ئەدیبە بەخۆی ئەم بێدەنگیەی بەسەرخۆیا سەپاندووە بەڵام ئەو دەمەی ئەم ئەدیبە ئەم بێدەنگیەی شکاندووە و هاتۆتە نقە کارێ ئەدەبی شایستە و هەرگیز لەبیرەوەنەچووی پێشەکەش بە خوێنەرانی خۆی  کردووە. وەلی ئەفسووس جوولەی پێوەندی نێوان دەنگ/ و بێدەنگی لە سیاسەتدا بەوجۆرە نییە و زۆرجار بێدەنگی لە سیاسەتدا ناشرینیێک دروستدەکا و لەلاێتریشەوە ئەوەی کەپێشیدەلێن دەنگکردن لە سیاسەتدا گەلێ جار ئەمەش لە کاوێژکاری و زێدەڕۆی زیاتر بەرهەمناهێنێ. بۆیە چەند گرینگە دەنگکردن لە سیاسەتدا لە بێدەنگی سیاسی جیاکرێتەوە ئەوەندەش گرینگە ئەوە دەستنیشانکرێ کەی دەنگدەکرێ و کەیش بێدەنگبوون هەلدەبژێردرێ، هەروەها چۆن دەبێ دەنگکردن شیاوکرێ و چۆنیش بێدەنگی سیاسی ڕەوا دەکرێ. چونکە چەند دەنگکردن ڕەوایە ئەوەندەش بێدەنگی ڕەوایە وەلی دەنگکردن بۆئەوە نییە ووتراوەکان ،یان دەنگەکان، دووبارەکرێنەوە ئەلبەتە لەهەمانکاتدا بێدەنگیش بۆئەوەنییە بێ مەبەست و دوور لەگشت پێوانەێ ڕەووشتی و سیاسی بێدەنگی دەنگ خەفە و خامۆشکا. چونکە و لەبەرئەوەی ووتن هەروەک بێدەنگی گرینگە بەڵام مەرجە سنووربکەوێتە نێوانیانەوە. ئەم سنوورە بەجۆرێ دەشێ هەلچنرێ کە دەرک بە بوون و نەبوونی ووتن و نەووتن کرێ.
لەژێرسایەی ئەو چەند دەربڕینەی لایسەرەوە دەمانەوەێ بەوەبگەین کە، سنوورێ گەورە لەنێوان مانای دەنگ / و بێدەنگی سیاسی بەرزانی و تالەبانی دا نابینرێتەوە. چونکە کە دەنگ دەکەن گشت خۆزگە بە بێدەنگیان دەخوازێ و کە بێدەنگیش دەبن لێرە و لەوێ چاوەڕوانی دەنگێ بەڵام دەنگی پاش بێدەنگییان لێدەکرێ کە زۆرجا دەنگەکە هێندە کاوێژکارانەیە گشت خۆزگە بە ساتەکانی بێدەنگییان دەخوازێ. بەڵام ئەوەی زێدە سەیرە لە حالەتی ئەم دوو سەرکردە سیاسییە ئەوەیە کە ئەمانە دەنگ و بێدەنگیان بەرهەمی مەزاجی شەخسی خۆیانە و تێکەلێکیشە لە هاوشێوەی سیاسییان کە هەردوولایان لەسەر یەک سفرەی سیاسی کۆدەکاتەوە. ئەمە لەخودیخۆیا بۆ تاکی کورد کێشەێ سیاسی و کۆمەڵایەتیە تا زمانەوانی. چونکە ئەم دووکەسە دوو سەرکردەی سیاسین نەک دوو ئەدیبی کورد. هەروەک لایسەرەوەش ئاماژەمانپێدا ، گەر زۆر بەسەر بێدەنگی سیاسی دا تێپەڕی ئەو دەنگەی دێ، ئەو ئاخافتنەی ئەو بێدەنگیە دەبڕێ، دەبێ جیاواز بێ. دەبێ ئەو هیوای بە دەنگ ،بەئاخافتن، هەبووە بێتەدی نەک هیواێ پێچەوانە(دژەهیوا) بێتەکایەوە کە ئەوەش هیواخواستنە بە بێدەنگی. بێدەنگیش کە زۆربوو ، یاخود ئەو دەمەی بێدەنگی دەبێ بە کولتوورێ سیاسی، کێشە دێتەئاراوە و مەترسییەکان لە زیادبووندا دەبن. ئەوی لەمبەینەدا بۆ هاوڵاتی سادە و نا- سادە دەمێنێتەوە تێڕامانە لە “”لەوی دێ””. وەلی ئەوی دێ هەمیشە هیوابەخش نییە. چونکە چەند سیاسەت لەتوانایدایە ئەوی دێیێ ڕووناکمان بداتێ ئەوەندەش لەتوانایدایە ئەویدێیێ تاریکمان بداتێ. 
ڕاستە لە گەلێ لە کۆمەلگە هاوچەرخەکانا پاش گشت ڕووداوێک هاولاتیان لە سیاسەتمەدارەکانیانەوە چاوەڕوانی دەنگن، ئەلبەتە لەهەندێ لە کۆمەلگەکانیش ئەو چاوەڕوانیە بوونی نییە ئەمەش ئەو کۆمەلگانە دەگرێتەوە دەنگی تاکی سیاسی(سیاسەتمەدار مەبەستە) جێی باوەڕی هاوڵاتیان نییە. ئەم جۆرە کۆمەلگانە (بۆنموونە کوردستان و هەندێ کۆمەلگەی تری جیهانی ‘عەرەبی و ئەوروپای ڕۆژهەڵات) کە هاوڵاتیانی باوەڕییان بە دەنگی سیاسییەکانیان نییە ئەو کۆمەلگانەن سیاسی هەیبەتی سیاسی خۆی بەدەستی خۆی هێناوەتەخوارەوە. گومانیناوێت، لەهەچ کۆمەلگەێک سیاسی بێهەیبەت بوو ئەو کۆمەلگەیە لەڕووی سیاسییەوە سەروژێردەبێت وەلی ئەوە لەسەر کات وستاوە. بائەوەشبلێین ،ئەوەی سیاسی بێهەیبەت بێ لە کۆمەلگە جیایە لەوەی کە کۆمەلگە ڕەخنە لە سیاسی بگرێ. لەئێستادا کۆمەلگەێک لەسەر ئەم ئەستێرە سیاسییەی ئێمە دەیژێین بەدیناکرێ هاولاتیانی ڕەخنەی سیاسییەکانیان نەکەن وەلی بێهەیبەتی سیاسی شتێترە و ڕەخنەکردنی سیاسیش شتێتر. بۆنموونە هاولاتیانی ئەسکەندەناڤی وەک گشت هاولاتیانی جیهان ڕەخنەی سیاسییەکانیان دەکەن بەڵام سیاسی لەناو هاوڵاتیانیا هەیبەتی (سیاسی) خۆی هەیە و ئەلبەتە گەلێجار ووتنە سیاسییەکانی کەسی سیاسیش ، کە دەنگی سیاسی کەسی سیاسییە، حسێبی گەورەی بۆدەکرێ و لەگەلێڕوەوە ڕاڤەکردنی بۆدەکرێت. بەڵام هیچکات ئەمە ئەوەناگەێنێ کە هاوڵاتیان لەتەک گشت ووتنێکی سیاسییەکانیانا کۆکن یان تەماشای سیاسییەکانیان وەک فریشتە دەکەن. گەلێ لە هاوڵاتیانی ناوبراو پێیانوایە کە ، ووتنی سیاسی کەسی سیاسی زۆر پێویستە لە ڕاستیەوە نزدیک بێت و هاوشانی ئەو دۆزە بێت کە ئەو ووتنەی تیابەرهەمدێت. گەر وووتنی سیاسی درۆیاوی بێت ، یان هەرجارە و کە کەسی سیاسی دێتە ووتن لە شوێنک لە ووتنەکانیا ناڕاستانە دێتە ووتن و ئەوی دەیلێ لە دۆزی ناوبراوەوە دوورە، زۆر سەختە هاوڵاتیان لەدواترا گوێ بۆ ووتنی سیاسی و ووتنی سیاسییەکان هەلخەن. بەواتاێتر، گەر سیاسی لەناو هاوڵاتیانا وەک هێمای کەسێ ناڕاستگۆ و ناهەقباز تەماشاکرێ لەو کۆمەلگەیە سیاسەت لەتوانایا نابێت ڕاستی بەرهەمبهێنێت. بۆیە هەلخلیسکانی ئەم جۆرە کۆمەلگانە لەڕووی سیاسییەوە شتێ دوور نییە.
بۆئەوەی ئەوی لایسەرەوە ووترا زێدەشیکەینەوە بەپێویستی دەزانین نموونە لەسەر باری دەنگی کەسی سیاسی کورد و و ڕووداوەکان بهێنینەوە. ئەوی تەماشای ووتنەکانی سیاسی کورد (بەتایبەت تالەبانی و بەرزانی) لەدوای ڕاپەڕینەوە تا ڕووداوەکانی 17 / 2 ،لە ڕاگەیاندنە حیزبی و غەیرە حیزبیەکانا، بکات بۆیدەردەکەوێت ووتنەکانی سیاسی کورد زێدە دووبارەئامێز و ناکاریگەر و بێمتمانەن. دووبارەن چونکە هەمان سێستەمی زمانەوانیان هەیە (یان هەمان سێستەمی زمانەوانی بەرهەمیان دێنێت). ناکاریگەرن چونکە سێستەمە زمانەوانیەکە لەبنڕا سیاسییە و هیچ پێوانەێکی تری غەیرە سیاسی لەخۆناگرێ، بۆنموونە مرۆی و یان  ڕووشتی. بێمتمانەن چونکە ئەو کەموکوڕییانە لەبەرچاوناگرن کە کۆمەلگەی کوردی هەراسانکردووە. کوموکوڕییەکان ، کە قۆناغ بە قۆناغ لەدوای ڕاپەڕینەوە زیادیانکردوە و بگرە فۆڕمی زۆر بەد و نامرۆیشیان وەرگرتووە، بۆ ئەو دوو سیاسیەی کورد بەهاێ ئەوتۆی نەبووە و پرسیاری سیاسی و مرۆی گەورەی تیایانا دروستنەکردووە. لێرەوە کەلەکەبوونێ (کۆبوونەوە) دروستبووە کە زۆر ئەستەمە بە هەندێ هەنگاوی سیاسی ڕووکەش ، واتە بە هوتافێ سیاسی لە قەرەبالخیێکا، یان لێدوان و بەیاننامەێکی سیاسی، بارە کۆمەڵایەتیەکەی ئەمڕۆی کوردستانی پیێچارەسەرکرێ. چونکە و تەنیا لەبەرئەوەی لە کۆمەلگەی ئێستای کوردستان شتێک هەیە پێیدەلێن نادادپەروەری کە گشت بوارەکانی ژیانی سیاسی و کۆمەلایەتی و ئابووری و ڕەووشتی گرتۆتەوە. ئەم نادادپەروەریە بەرهەمی کەلەکەبوونێکە لە گرفت و نایەکسانی کە تەمەنی بۆ 20 سالێک دەچێت. بیست  سالە نەوەێک لە تاریکی لەدایکدەبێت. 20 سالە خەلکی نانی ئێوارە لە تاریکیدا دەخۆن. 20 سالە خەلکی دلداری، خوێندن، دایکایەتی و باوکایەتی لە تاریکیا دەکەن. 20 سالە خەلکی پڕ بەدلی خۆی خۆیناشوات و ئاو ناخواتەوە. بۆ 20 سال دەچێت نەوەێکی تینوو گەورەدەبێ کە زۆرترین پێوەندی لەتەک تاریکیا هەیە. بۆیە گرفت و نایەکسانیەکان گەیشتونەتە لوتکە و بە گۆڕانکاری ڕووکەش چارەسەرناکرێن. لێرەوە دەگەینە ئەو دەرئەنجامەی کە دەنگ ،ئاخافتنی سیاسی، شتێ ئەوتۆی پێینیە. دەنگ ناکاریگەر و سستە. دەنگ لە بێدەنگی دەکا و هەردووش چارەسەر نیین. لەبەرئەوەی دەنگ و بێدەنگی ئەوەندە لێکترنزدیکبوونەتەوە ڕوخساری یەکترییان هەلگرتووە. ئەوەی لاێک بە لاێک دەکا هەلوەشانەوەی سیاسییە. تەنیا هەلوەشانەوەی سیاسی چارەسەرە. وەلی هەلوەشاوەنەێ سیاسی ڕاسیۆنال کە ئاشووب و کاولکاری سیاسی لەپاشخۆی بەجێنەهێلێت. ئەوەش ئیشی دیسانەوە سیاسی کورد کە بەئەمەکبێت و دەستلەکاری سیاسی بکێشێتەوە و ڕووخساری سیاسی خۆی بشارێتەوە و لێگەڕێ باوەڕ و متمانە بۆ تاکی سیاسی و ووتنی سیاسی لە کۆمەلگەی کوردی بگەڕێتەوە. بەڵام هەلوەشانەوەی سیاسی لە کۆمەلگەێک کە 20 سال لە نادادپەروەری لێوانلێوبووە سەختە بەسانی بێتەدەست. سیاسی کە لە کۆمەلگەی کوردی زۆرن و بەرژەوەندیەکانیان بە مانەوەی ئەو نادادپەروەریە گرێدراوە لێناگەڕێن هەلوەشانەوەی سیاسی ڕووبدات. بەڵام ئەمان (واتە سیاسی کورد) لێکدانەوەی تری بۆدەکەن و پاساویتری بۆدێننەوە. واتە سیاسی کورد لە ووتنەکانیا نالێت دادپەروەری هەیە یان نییە بەلکو ئەو بەردەوام قسەلەوەدەکا کە “”هەڕەشێ دەرەکی لەسەر کوردە””، “” با ئەزموونەکەمان تێکنەچێت””، “”با قووربانی بەو کۆمەلگە مەدەنیە نەدەین کە هەموولاێک چاویلەسەرە”” و ..هتد لە چەندین شێوە گوزارەیتری سیاسی کە ئەم دوایە ، و بگرە بەدرێژای 20 سال، بریتیبوونە لە دەنگی سیاسی تاکی سیاسی کورد. لێرەوە دیسانەوە ئەو ڕاستیەمان بۆ ڕووندەبێتەوە کە لایسەرەوە ئاماژەمانپێدا کە دەنگی سیاسی تاکی سیاسی کورد جیاوازیێ ئەوتۆی لەتەک بێدەنگییە سیاسییەکەیا نییە. بۆیە گەر  سیاسی کورد جارجارە بێدەنگی سیاسی هەلدەبژێرێ و نقەی سیاسی لەخۆیدەبڕێ  بەشێ زۆر لە هاوڵاتیان لەوەحالین ئەو دەنگەی پاشماوەێکیتر ،پاش قۆناغی بێدەنگی، ڕەنگە بیبیستن هەر ئەو دەنگەی پێشووە و سەرچاوە لە هەمان کولتووری دەنگ و لێکسیکۆنەوە هەلدەگرێت. بۆیە بەشێ زۆر لە هاوڵاتیانی ئەو کۆمەلگانەی بێزیان لە دەنگی سیاسییەکانیان دێتەوە سنوورێ لەنێوان دەنگ / و بێدەنگی سیاسیەکانا نابیننەوە. بۆ هاوڵاتی ئەم جۆرە کۆمەلگانە ، کە کوردستان بەشێکەلێی، دەنگ ئەو هیوا بەخشەسیاسییە نیە کە چاوەڕێدەکرێت. چونکە دەنگی سیاسی زارۆکی بێدەنگی سیاسیە و هەردووش یەک پرۆسە بەرهەمدێنن کە ڕاهێنانی هاوڵاتیانە لەسەر قێزەوەنکردنی سیاسی.  
بێدەنگی سیاسی بەرزانی و تالەبانی تایبەت بە ڕووداوەکانی ئەم دوایە و بەردەوامییەکانی ئەم ڕووداوانە زۆرترین زیانی سیاسییان لێدەدات بەمەرجێ ئەم دوو ڕابەرە سیاسییە بەتەنگ زیانی سیاسییەوە بێن. چونکە دیرۆکی سیاسی دەسەڵاتی سیاسی کوردی ئەم 20 سالەی دوای ئەوەمان پێدەلێت ئەم دوو سەرکردە سیاسییە بەتەنگ زیانی سیاسییەوە ناێن، بەتەنگ ئەوەوەناێن لەڕووی سیاسییەوە زیانبکەن / یان زیانی سیاسییان کردبێت. زۆر ڕوونیش نییە ئەم دوو ڕابەرە سیاسییەی کورد چی بە زیانی سیاسی دەزانن و چیش بەوە نازانن.
پێشەئەوەی بێینە سەر ڕوونکردنەوەی دەربڕینی زیانی سیاسی و تێگەیشتنی سیاسی کورد بۆ ئەم دەربڕینە بەپێویستی دەزانین تاوێ لەسەر دەربڕینێ تری دوتۆی باسەکەمان ڕاوەستین کە ئەوەش بێدەنگی سیاسییە.
بێدەنگی سیاسی شتێ بێ بەها نییە و ناشێ بەسەر هاوڵاتیانی هیچ کۆمەلگەێکەوە بەئاسانی تێپەڕێت. بەتایبەت هەندێ بێدەنگی سیاسی هەن بەزیان و مەترسیدارن. بێدەنگییە سیاسییەکان کە کات و شوێنی خۆیانیان هەیە لێکناچن و لەتەک باری ڕووداوەکانا پێویستە ڕاڤەکرێن. هەندێ بێدەنگی سیاسی هەر لەبەرئەوە مەترسیدار نیین کە بەخۆیان بەلگەن لەسەر نەبوونی هیچ ووتنێ بۆ گوزارەلێکردن بەلکو لەبەرئەوە مەترسیدارن چونکە سیاسیین و نەک شتێتر. کەواتە، زیانبەخشییەکەی بێدەنگی سیاسی لەوێدایە کە ئەو بێدەنگییە بەسیاسیکراوە. بەسیاسیبوونی بێدەنگی بۆئەوە دەگەڕێتەوە کە ترس لە ووتن هەیە. ترس لەوە هەیە کە نەبا ووتن ناکاریگەر بێت. ئەم جۆرە بێدەنگیەش لەبەرئەوەی بەرژەوەندی گشت بەخۆیەوە گرێدەدا زیانبەخشە. زیانی ئەو بێدەنگیەش لەوەدایە کە ئەو بێدەنگییە سیاسییە کارێئەوتۆدەکا ماف و داد لە کۆمەلگە ئەو نرخەیان نەمێنێ و دەرگا لە پێشێلکردن و بێباکی سیاسیش لەو کۆمەلگەیە بکرێتەوە.
بائەوەشمان بیرنەچێت کە هەندێ بێدەنگی سیاسی زۆر بەنرخترە لە هەندێ دەنگکردنی سیاسی بەڵام لەم حالەتەی بارزانی و تالەبانی کێشەکەیان ئەوەیە بێدەنگیە سیاسییەکانیان سنووری نییە و زۆرجار لەلایەن ڕاوێژکار و دەوروبەرەکانیانەوە بەوە لێکدەدرێتەوە کە ئەمان (واتە تالەبانی و بەرزانی)سەرقالی شتیترن و ناشێ بە شتی لاوەکییەوە سەرقالکرێن. بەڵام سەیرە ، کە سیاسەتمەدارانی کورد لەوە حالینین بێدەنگی سیاسی چارەسەر نییە، یان دیسانەوە سەیرە کە ئەزموونی شاخ و شاری سیاسەتمەدارانی کورد ئەوەی لا یەقینەکردوون کە بێدەنگی سیاسی یارمەتیدەر نییە هیچ نەبێت بۆ ماوەیەکی درێژ.
پێدەچێ زۆرشت هەیە کە بارزانی و تالەبانی لێیبەئاگان و بگرە ئاگاییێ ووردیشیان لەبارەوەی هەیە وەلی زۆربەی کاتەکان بێدەنگی سیاسی هەلدەبژێرن و مەبەستی سیاسیشیان لەمە ئەوەیە کە چاوەڕێ ئەوەدەکەن کات بەسەر ئەوەدا بڕوات کە پێویستە قسەیلەبارەوەکرێ ، یان ئەوەی ڕوویداوە. چونکە ئەوان لەوە دلنیان کە ئەوەی ڕوویداوە شتی کاتییە و ووندەبێ. هەندێ شتیتریش هەیە کە پێدەچێ لەبەر هەندێ هۆ ئاگایان لێنیە و، ئەوانەش کە پێیاندەووترێ ڕاوێژکارانیان، کە بەرهەمی سیاسی ئەو گەندەلیە سیاسییەن کە کۆمەلگە پێوەیدەنالێنێ، زۆرشتیان لێدەشارنەوە و یان وەکخۆی بۆیان بەرباسناخەن. هەر لەهەمانکاتدا و وەک بەشێک لە دەستوورەکانی شکاندنی بێدەنگی زۆرجار مێدیا حیزببیەکان ،  مێدیای ئەو دوو حیزبە سیاسیەی ئەم دوو ڕابەرە سیاسییە ڕابەرایەتی دەکەن ،لەوکاتانەی هاوڵاتیان لە چاوەڕوانی دەنگێ جیان لە سیاسیەکانەوە بێووچان ئەوە بیری گشت دەخەنەوە “”با ئەم ئەزموونە تێکنەچێت””. ئەم گوزارەیە بێڕادە گرانبەها و نازدارە وەلی کە وەک پاساودانی سیاسی بەکاردەبرێت خۆی وەک گوزارەێ قێزەوەن دەردەخا. چونکە دیرۆکی 20 سالی ڕابردوو ئەوەمانپێدەلێت گەورەترین گالتە لەلایەن خودی ئەو دەسەلاتەوە بەو ئەزموونە سیاسییە کراوە کە ئێستا شیوەنیبۆدەکا. ئەمانە کە بەردەوام لەسەر ئەم دەستوورە کاردەکەن باکیان بەهیچ زیانێ سیاسیە نییە. سەیرەکەش لێرە لەوەدایە کە، ئەوەی بۆ سیاسەت لای ئێمە بایەخدارنەبووە ئەوەیە کە قسە لە زیانی سیاسی ناکرێ. سیاسی کورد کە بێباکە لەوەی ڕوودەدا دەروەسی زیانی سیاسی ناێت یان زیانی سیاسی بۆ ئەو ئەوەیە کە لە پاش هەلبژاردن چەند کورسی لە پەرلەمان یان پارێزگا بەردەکەوێت. ئەمەو ، لەئێستادا زیانی سیاسی بۆ ئەمان گوایە ئەوەیە “”با ئەزموونەکە تێکنەچێت”” یان “”با دوژمنانی کورد پێمانخۆشنەبن”” بەڵام ئەمە زیانی سیاسی نییە بۆ گشت. بەلکو ئەمە زیانی سیاسییە بۆئەوانەی لەسەر مانەوەی دیاردەی نادادپەروەری مشەخۆرن. چونکە گەر ئەوان (سیاسییەکان) بەتەنگ زیانی سیاسییەوە بونایە نەیاندەهێشت نادادپەروەری گشت ژیانی تاک و کۆمەلگە بگرێتەوە. بەمجۆرە ئەمانە لە جەوهەری زیانی سیاسی ناگەن، لەوەناگەن کە زیانی سیاسی شتێ کۆلێکتیڤە و دوورنییە نەوە لەدوای نەوە بەو زیانە سیاسییەوە نەتلێتەوە. سیاسی کە زیانی سیاسی بەشتێ گشت و سەرتاپای وەرنەگرت ناتوانێ لەوەبگا هاوڵاتی بەچی زیان دەکا و نەوەکانیش چۆن دەبن بە قووربانی زیانە سیاسیەکان.
هەرلێرەدا تایبەت بە دەنگی هیچنەکردە و بێدەنگی بێمانای سیاسی کورد ئەوەش بلێین کە، گرینگە ڕابەرانی سیاسی کورد لەوە بگەن کە ئەوەی پێیدەلێن مێدیای ئەورووپا و دەزگا سیاسییە نێودەولەتیەکانی (ناتۆ، یەکیەتی ئەورووپا و …هتد) دوای ڕووداوە سیاسییەکان دەکەون و تابلێ لەوڕوەوە پڕاگماتیین. هەچ گۆڕانکاریێ سیاسی و گۆمەڵایەتی ڕووبدا و بە ویستی زۆرینەی خەلک ئەو گۆڕانکارییە هاتبێتەبەرهەم گورج پێشوازی لێدەکەن. ئەمەو ولاتانی ئەورووپا و داموودەزگا جیهانیەکانیشی زانیاری ووردیان لەسەر دەسەلاتی سیاسی کوردی هەیە و لەگەل هەچ گۆڕانکارێک کە بێتەکایەوە دەستدەکەن بە هەلدانەوەی ئەو ئەرشیفەی سالەهایە لەسەر کورد کۆیانکردۆتەوە. هەر بەنموونە پاش هەلهاتنی هەردوو سەرکردەی دوو ولاتی عەرەبی لەم دوایە زۆرترین ئەرشیف خرایە بەردەست مێدیاکانەوە و هیچنەما بەو دوو سەرکردەیەی نەلێن و ناوناتۆرەیێ زۆریان بۆدروستکردن ، کەمترین وشەگەلێک کە پێیاندەووترێ وشەی دیکتاتۆر و گەندەلە. هەر ئەم ولاتە ئەورووپاییانە کە تادوێنێ لە کۆشکەکانیانا سیاسیەکانیان بەخێرهاتنی دەسەڵاتە دیکتاتۆرەکانی دوێنێیان دەکرد بەلام ئێستا لەژێرسایەی دەنگە جیاکانی هاوڵاتیانی وڵاتەکانیان ،کە ناچارن گوێیلێگرن، مێدیای دەولەتیش پشت لەو دەسەلاتانە دەکەن. هێزێ سیاسی زۆریش لە ئەرووپا ، بە ڕاست و چەپەوە، داوای ئەوەدەکەن کە وڵاتەکانی جیهانی عەرەبی و یان خۆرهەڵاتیناوەڕاست لە ئارامی سیاسی بژێن و بەدوربن لە زەبری گەندەلی و نادادپەروەری سیاسی و کۆمەڵایەتی. نەک هەرلەبەرئەوەی ئەم وڵاتانە حەوسەلەی پەناهەندەی تری سیاسییان نەماوە بیگرنەخۆ  بەلکو بەخۆیانیش دەیانەوێ لە وڵاتانی خۆیانا بە ئارامی بژێن و کولتووری گەندەلی و نادادپەروەری زال نەبێت لە پەروەردەکردنی نەوە لەدوای نەوەی وڵاتەکانی جیهانی عەرەبی و یان خۆرهەڵاتیناوەڕاست. چونکە ئەورووپایەکان، بە خەلکە سادە و  ڕوناکبیرەکانیشیانەوە، لەوەحالین کە ئەو جۆرە کولتوورە(کولتووری گەندەلی و نادادپەروەری ) کەسی داخلەدل و مەترسیدار دروستدەکا. بۆیە لە ئێستادا ئاڕاستەێکی سیاسی و کۆمەڵایەتی لەناو چ سیاسی و چش ڕوناکبیرانی مێدیا باوە کە پێویستە پشتگیری لەو گۆڕانکارییە سیاسسیانە بکەن کە لێرە و لەوێ دێتەدونیاوە. ئەمە ، هەروەک ووتنمان پێوەندی تەنیا بە ویژدانی سیاسی یان مرۆی و ئیتیکی ئەورووپایەکانەوە نییە بەلکو پێوەندی ڕاستەوخۆی بە خودی ئەزموونی سیاسی ئەورووپاییەکانەوە هەیە. چونکە مۆدێلە سیاسیەکانی ئەورووپا بۆئەوەی لێرە و لەوێ هەلگیرێتەوە و یان ڕێگا لە دوژمنگەرای ئەورووپای، کە لە وڵاتەکانی جیهانی عەرەبی و یان خۆرهەڵاتیناوەڕاست لە نەشونمادایە، بگرن لە مێدیاکانیانا بەردەوام پشتگیری خۆیان بۆ ئەو گۆڕانکاریانە نیشاندەدەن کە لە وڵاتانی ناوبراودا بەڕێوەیە. چونکە هاوڵاتیانی ئەورووپای لەوەتێگەیشتوون ئەوانەی قووربانی نادادپەروەری و گەندەلی بن لە وڵاتانی خۆیانا هاوڵاتی بەتەندروست نیین و مەترسی ئەوەشیان لێدەکرێ خەلکانی دژە ئەورووپاییان لێدەرچێت بۆیە مێدیای ولاتانی ئەرووپای ڕوەوە ئەو ئاڕاستەیە ملیڕێگادەگرنەبەر کە لەتەک گۆڕانکاریدان لەو وڵاتانە و ، ئەوەش بەمانای ئەوە دێ کە ئەورووپاییەکان لەگەل هاتنەکایەوە دادپەروەری و یەکسانی لە کۆمەلگەکانی ئەو وڵاتانە نەک شتێ تر، واتە نەک گۆڕانی ناوی کەسە سیاسیەکان و یان ناوی پارتە سیاسیەکان بەناوی تر.   
هەموو ئەوەی لەو چەند دێڕەی لایسەرەوە ووترا ئامانجلێی ئەوەبوو کە بێدەنگی سیاسی تالەبانی و بەرزانی نەک هەر بەلگەیە لەسەرئەوەی شتنێ ئەوتۆ نییە شایانی ووتن بێ بەلکو دەزانن کە 20 سالی ڕابردوو درمێکی بەرهەمهێناوە ئاسان نییە بەریلێبگیرێ. درمی نادادپەروەری کۆمەڵایەتی هیچکات نەبووە بە جێیبایەخی سیاسی تالەبانی و بەرزانی. ئەو هەنگاوانەی کە نراون لەلاێک لە ترسا بوونە و لەلاێتریش لەژێر هەمیشە دووبارەکردنەوەی داوای خەلک لەڕێگای مێدیاکانەوە بوو. تا 2003 هەمیشە ئەو درمە بەوە پاساودانی بۆدەهێنرایەوە کە “”دیکتاتۆر وا چەند کیلۆمەترێک لە کوردستانەوە دوورە”” و جارجارەش بە بیانووی ئەوەی “”ولاتی عێراق و ناوچەکە نووقمی گرفتی تیرۆریزمە و بەس نییە کوردستانەکەمان لە پریشکی ئەم گرفتەوە دوورە””. بۆیە لەلایەن بەرزانی و تالەبانیەوە زۆرترین هەولدراوە ئەوەی پێیدەلێن درمی نادادپەروەری کۆمەڵایەتی، کە بەرهەمەکەی بووە بە گەندەلی، وەک شتێ نامەترسیدار لێکدرێتەوە و ئەم درمە لە ووتنەکانا بەوە ساڕێژکرێ کە “”کوردستان دوێنێ لە گەرووی دیکتاتۆرێکی خوێنمژ هاتۆتەدەر و کاتی دەوێ تا کوردستان لەسەر پێیخۆیدەوەستێ””. بەڵام ئەم دوو ڕابەرە سیاسییە نایانەوێ لەوە بگەن کە ئەو زارۆکە کوردانەی بەهاری 1991 لەدایکبوون ئێستا 20 ساڵانن. ئەم 20 سالیانە کە بە ئاسانی هێمنناکرێنەوە گەورەترین قووربانی نادادپەروەرین.    
نادادپەروەری ،کە شوێنێکی نەهێشتوەتەوە پیسی نەکا، بە دەنگکردنێ سیاسیانەی پڕاگماتی هیچنەکردە لەناونابرێ. بێدەنگی سیاسی کە هەمیشە گرینگە زۆر نەخاێنێ و لەکات و شوێنیخۆیدا ببڕدرێ بە دەنگێ سیاسی تووڕە و هەڕەشاوی ئەم بێدەنگیە بۆ دەنگ ناگۆڕدرێ چونکە زۆربەی ئەو دەنگانەی 20 سالە بەرزدەبنەوە لەو گەروانەوە دێنەدەر کە قووربانی نادادپەروەریین. ڕاستە هەندێجار هاولاتیان لە کوردستان هۆێک نابیننەوە بۆ بێدەنگی سیاسیەکانی کورد بەرامبەر بە داواکانیان بەڵام کێشەێکی وەک نادادپەروەری بە ووتنی هەندێ قسەی سەرپێی چارەسەرناکرێ. واتە، ئەوەی کە هاوڵاتیان جارجارە داوای دەنگێ لە سیاسییەکان بەرامبەر بە ڕووداوەکان دەکەن پێوەندی بە متمانەی هاولاتیانە بە سیاسییەکانیان وەلی ئەو دەمەی متمانە لەنێوان سیاسی و هاوڵاتی دا نامێنێ دەنگی سیاسی تاکی سیاسی ئەو بەهایەی نامێنێ. چونکە هاوڵاتیان نەک لەبەرئەوەی لەسەر بێدەنگی سیاسیانەی سیاسیەکانیان ڕاهاتوون بەلکو لەبەرئەوەی بڕینی بێدەنگی سیاسی نە بەسە و نەش چارەسەر. ئەوەی چارەسەرە هەلوەشانەوەی سیاسییە. هەلوەشانەوەی ئەو سێستەمی سیاسییەی ئەو سیاسیانەی بەسیاسیکردووە. هەلوەشانەوەی ئەزمونێ سیاسی و داڕمانی ئەو هیوا سیاسییەی خەون بە تێکشکانی بێدەنگی سیاسییەوە دەبینێ. بۆئەوەی سنوورێ پۆڵاین بکەوێتە نێوان بێدەنگی سیاسی و دەنگکردنی سیاسی سیاسییەوە پێویستە سنوورێ بکەوێتە نێوان هیوا و چاوەڕوانییەوە. پێویستە هاولاتی پرسیای ئەوە لەخۆیبکات هیوا بە (لەپێناوی) چی و چاوەڕوانی (لەپێناوی) چی؟ هەروەها ڕاستە کە گشت بێدەنگیێکی سیاسی پایانێکی هەرهەیە بەڵام کێشەی نادادپەروەری لە ئەمڕۆی کوردستانا بە دەنگکردن چاکناکرێ. کاتێ زۆر بەسەر نادادپەروەریەکەدا تێپەڕیووە و ناداپەروەری شتێ ترسناک و کوشندەی لێدەرچووە. بۆیە دەنگی سیاسی لە هەنووکەدا وەک بێدەنگی سیاسییە. هەردوو پێکەوە هەمان شت بەرهەمدێنن کە ئەوەش چارەسەرنەکردنە.  بۆئەوەی چارەسەرکردن بێتەکایەوە ،کە سنوور دەخاتە نێوان دەنگ / و بێدەنگی سیاسییەوە، پێویستە هەلوەشانەوەی سیاسی بێتەکایەوە.  
إ

ئازاد حەمە/پاریس