Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
شێمحەمەد باڵەك، دەربارەى گوندو شار دەدوێت…

شێمحەمەد باڵەك، دەربارەى گوندو شار دەدوێت…

Closed
by October 18, 2008 گشتی

 شێمحەمەد باڵەك، دەربارەى گوندو شار دەدوێت…
 ئاوەدانبوونەوەى گوندان و كەمبوونەوەى گووشارى ئابوورى و بێكارى لەسەر خەڵكى شاران
 شێمحەمەد باڵەك*
 * شێمحەمەد باڵەك، ئەندامى سەركردایەتى كۆنى "پاسۆك" و نووسەر،شاعیر، وەرگێڕو چیڕۆكنووسە و لە گوندى وەڵزێى سەر بە قەزاى چۆمان دادەنیشێت.

 
 هەرچەندە خواردن لە مەرجە سەرەكیەكانى مرۆڤە، ئەویش ئێستا بەبآ كارى كشتوكاڵى و ئاژەڵدارى لە كران نایەت. وێڕاى ئەوەش مێژووى نەتەوە و كۆمەڵكا جۆراوجۆرەكانى جیهان ئیسپاتى كردووە كە كارى كشتوكاڵى و ئاژەڵدارى چەند دەورێكى سەلبیان هەبووە لەسەر ئەندازەى بەرو پێشەوەچوونى نەتەوە و وەڵاتان و كارى پیشەسازى چەند دەورێكى ئیجابى هەبووە لەسەر بەروە پێشەوەچوون و بووژانەوە و ئازادى و سەربەخۆیى و پێگەیشتنى نەتەوە و وەڵاتان.
 وێڕاى ئەوەش كورد ژێرخانى وەرزێرى هەیە و هی پیشەسازى نیە و ناكرآ چاوەڕآ بكا تا دەبێتە وەڵاتێكى پیشەسازى و بەردەوام كاردوو لە سووریا بێنآ و كاهوو لە هیندستان و پەنیرى بەسەرچوو لە توركیا و دۆى میكڕۆباوى لە ئێران. زەوى و دەشت و دەرەكانى خۆشى چۆلأ و هۆلأ بن و گورگ و رێوى گێرەیان تێدا دابەستن.
 لەسەرێكى ترەوەكوردى گەرمێنى ئەگەر هۆشیار و گوآ سووك بایە دەبوو لەناوچوونى لادآ و دروستبوونى شارى وەك و دەرفەتێكى زێڕین قۆستبایەوە و بۆ ئازادكردنى كورد لە كۆت و بەندى پەیوەندى و كاریگەرى كۆمەڵگى لادێیی و هاندانى بەروە كۆمەڵگەى ژیارى و شارستانى. بەڵام بەداخەوە بە تێكدانى لادآ و دروستكردنى ئەو ئاوەدانییە گەورە و زەبەللاحانە نەك هەر شار و شارستانیەتى دروستنەكرد بەڵكو بە پێچەوانەوە گوندى رووح سوكى بەرهەمهێنەرى میوانپەروەرى شۆڕش بەخێوكەرى گۆڕى بۆ گوندى گەورەى حازرخۆرى بەر سێبەرى وێڵ و دەستوور وێرانكەرى شۆڕش لەناوبەرى خیانەت لەگەلأ خوێندا تێكەلأ بوو.
 بێجگە لە پێچێبوون "ئیمكان"ى دانانى بناغەى شاررستانیەت و پیشەسازى، دەرفەت زۆر لەباربوو بۆ خولقاندن و پەرەپێدانى هەستى نەتەوەیی و یەكدیگیرى و خۆشەویستى لەناو ئەو هۆزە جۆربەجۆرانەى ئێستا لە شارە تازەكاندا دروستبوو تازە گەورەبووەكاندا تێكەڵ بوون. هەستى نەتەوایەتى جێگەى هەستى ناوچەگەرى و هۆزگەرى و كۆنە میرنشینگەرى و ئەمبەرو بەرى "بەرى بادینان و بەرى سۆران"ى پێ بگابایەوە. چونكە لە قوتابخانە و خوێندنگاى ئەو شارە تازە دروستبوو و تازە گەورەبووانەدا رۆژى منداڵى دەیان زاراوە لە یەكدى جوداى وەكو هۆزە هەورامى و گەركیانى و ئەوانەى سەر بە سەرزاراوەى لووڕى و بادینى و (سۆران)ین تێكەلأ دەبن و ئەگەر شەیتانى راگەیاندنى حیزبان لێیانگەڕێ ئەو منداڵانە هیچ ناكۆكیەكیان لەنێواندا نیە. بەڵام حیزب هەوڵدەدەن ئەو دیاردەیەش بە قازانجى دوژمنانى كورد بشكێننەوە و لەوێشدا لەڕێگەى دەسگاكانى راگەیاندنەوە وێلأ و نەریتى هۆزگەرى و ئەم بەرە و بەریان وەبیردێننەوە.
 بەهەرحاڵ بابێینەوە سەر كەڵى ئاوەدان بوونەوە یان نەبوونەوەى گوندان. نووختەى هەرە گرنگ و پێشدەستى و بنچینەیى لە مەسەلەى ئاوەدانكردنەوەى گوندان و بووژاندنەوەى كشتوكاڵدا، دروستكردنەوەى خانوە بۆ ئەو ماڵانەى كە ئێستا لە گوندانن. دواى ئەوە خزمەتگوزاریەكان دێن، هەروەها نەهێشتنى گرفتى منداڵانیان، بەوەى ئەو گوندانەى قۆناغى خوێندنى بەرەو ژووریان لێنیە قۆناغ بە قۆناغ مشوورى منداڵانیان بخورآ بۆ ئەوەى خوێندنیان لەدەست نەچێ. ئینجا نوختەیەكى بنچینەتى تر دێتە پێشآ: ئەویش ئەویە وەرزێرە پیرەكان وردە وردە لەكاردەكەون و پەكیان دەكەوێ و دەمرن، چحێلەكانیش دەبنە خاوەنى بڕوانامەى خوێندن و خاوەنى بڕوانامەش چاوى لە كارى پیشمێز، یان بە لاى كەمى چاوى لە كارى ناوشارانە.
 كارى ئاژەڵدارى و كشتوكاڵیش لە كوردستاندا بەچاوێ:ى نزمتر لە پیشەكانى تر تەماشاى دەكرێ ئەوەى كارى كشتوكاڵى دەكا بە نیشانەى نەخوێندەوارى و نا رۆناكبیرى و دواكەوتوویى دادەنرێت. جا ئەو كوڕ و كچە هەرزەكارانەى لادآ چیان لێبكرآ و چیان بۆ بكرآ تنا لەڕووى دەروونیەوە نەك هەر هەست بە كەمى نەكەن لە كردنى كشتوكاڵدا بەڵكو وەكو خولیایەكى خۆش وەریبگرن و شانازى پێوەبكەن. هەروەها كارەكە بگونجێندرآ دەگەلأ بیركردنەوە و توانایی لەش و لەدەستدابوونى كات بۆ ئەو خولیاو سەودا مەعنەویانەى كە ئەو (چحێڵان1)ە هەیانە، كاتیان لەدەستدا بێ بۆ هەوڵدان لەپێناوى كردنیاندا. نەك وەك ئێستا وەرزێڕ دەبێ هەر لە تاریك و روونى بەیانیەوە لەكاردا بآ تا نوێژى شێوان، جارى وا هەیە بە درێژایى شەویش لەكاردایە ئەگەر گەڕە ئاودانەكەشى بە شەو بآ؟.
 بەڕاى من چارە ئەوەیە دەستەیەك پێكهێندرێت بۆ بەدواداچوون و چارەسەركردنى ئەو گرفتە ئەو دەستەیەش حەوت مەرجى تێدا هەبن، مەرجى یەكەم و دووەم و سێیەم و چوارەم و پێنجەم و شەشەم ئەوەبن دەستەكە گەندەڵو خائین نەبن. مەرجى حەوتەم ئەوەیە كە شارەزاى كارەكە بن و تایەبتكاریان هەبآ لەو بوارەدا. سەردانى هەندێك لەو وەڵاتانە بكەن كە كشتوكاڵیان تێدا پێشكەوتووە وەكو وەڵاتانى ئەوڕووا و ئەمەریكاى باكوور و رۆژهەڵاتى ئاسیا و ئوستڕالیا و رۆژێك لە رۆژان بەو قۆناغەدا تێپەڕیون كە ئێستا كوردستانى پێدا تێپەڕدەبێت، ئەوان چۆن كێشەى كێشەى خۆیان چارەسەر كردووە ئێمەش وا بكەین. چیان بۆ چحێڵى خاوەن بڕوانامە كردووەتا لەباتى كارى شار كارى كشتوكاڵآ و ئاژەڵدارى بكات؟ ئەمەش پێ,یستى بە لێكۆڵینەوەیەكى ورد و دانانى بەرنامەیەكى پتەو هەیە. پێویستیمان بەوە هەیە شارەزا و ئەندازیار و لەو وەڵاتانە لهێنن تا بەشێوەیەكى مەیدارنى نەخشەمان بۆ بكێشن دەربارەى بابەتى باسكراو.
 پێویستە تێبینى ئەوەش بكرێ ئێستا بەشێوەیەكى زۆر نائاسایى رێژەى دەرچووانى كۆلیج و پەیمانگا و خوێندنى باڵاش بەرزبۆتەوە بە درێژایى مێژووى كورد و تەنانەت وەڵاتانى دەوروبەریش پێموانیە بازدانى وا گەورە و كتوپڕ روویدابآ. هەرەچندە گەندەڵى لەناو بازدانەكەشدا هەیە و ئاستى خوێ،دەوارى و رۆناكبیرى تاك هاتۆتە خوارآ بەڵام هێشتا هەر جێی دڵخۆشى و هومێدە. هەروەها بەچەند هۆیەكیشەوە جێگەو رێگەى دامەزراندنى ئەو دەرچووانە نەماوە لە دام و دەزگاكانى حكومەت لەو هۆیانە: كەس و كار و ژن و ماڵى دەستو پێوەندى حیزبەكان كە زۆربەیان بریتین لە هەلپەرست و كۆنە بەعسی و جاشان بەشى هەرە زۆرى وەزیفە و پۆستە رەسمیە وەهمیەكانیان بۆ خۆ داگیركردووە. هەروەها كارگا و دامەزراوە و هەندێك لەو دەزگایانەى كە لە سەردەمى حكومەتى عەڕەبدا هەبوون لە ناوچوون و نەماون و لەباتى پەرەپێدان لەنابران و جێگەى كارتێداكردن نەماوە. هەروەها هیچ بەرنامەیەكى سەرقاڵكردن و كارو كەسابەت و ئابوورى بەدەستەوە نییە؟ ئەو دەرچووانەى خوێندنگایانیش چاویان لە كارى دام و دەزگاكانى حكومەتە و بەو هومێدەوە هیچ هەوڵێكى كارپەیداكردنیان نەداوە هەرچەندە ئەگەر هەوڵیش بدەن كارى گونجاویان دەستناكەوێ. لەدواى راپەڕینەوە تا ئێستا رۆژ بە رۆژ لەشكرى بێكاران روو لە زیادبوونە و لەڕێى خوادا ئامۆژگارى سەرانى نەبیست و كەڕ و گوێكورت زمان درێژ دەكەین كە تەشەنابوونى ئەو بێكارییە و گەورەبوونى ئەو لەشكرە مەترسیەكى گەورەى هەیە بۆ سەر ئارامى و ئاساییشى وەڵات و نەتەوە و ئەگەر تۆزێك گیانى بەرپرسیارەتیان تێدا ماوە دەبآ هۆشیان بێتەوە بەر و بە وردى لە كار و كردەوە و دەوروبەرى خۆیان وردبنەوە و بە كردەوەكانیاندا بچنەوە. ئەو بەرزبوونەوەیەى رێژەى دەرچووانى خوێندن شار و لادێى پێكەوە گرتۆتەوە و بە دامەزراندن و پێكەوە گرێدانى هەردوو بەشى پیشەسازى و كشتوكاڵ نەبێ چارەى بێكارى ناكرێ بۆ ئەو دەرچوانەى خوێندنە. هەروەها حكومەت بەرنامەى هەبێت بۆ لێكڕینەوە و بازاڕ دۆزینەوە بۆ بەرهەمى وەرزێران و دامەزراندنى كارگەى پەیوەندیدار بە كشتوكاڵەوە وەك و كارگەى قوتوبەندكردنى بەرهەمى كشتوكاڵو ئاژەڵ و پێستەخۆشكردن و پەیداكردنى ئامێرە جۆراورەكانى بەرهەمى كشتوكاڵى و شتى لەوبابەتانە. ئەم جۆرە كارگایانە سوودەكانیان زۆر و بێئەژمارن: لە ژمارەى زۆرى بێكاران كەمدەكەنەوە و بڕەو بە بەرهەمى كشتوكاڵى و ئاژەڵى دەدەن و جموجۆڵى بازاڕ پەیدا دەبێ و هەر بەو هۆیەوە كارى ئازاد پەرە دەستێنێ وەكو پەیدابوونى كار بۆ شۆفێرانى تڕومبێلى گەورە و بچووكى بارهەڵگر و مەكینەى جووت و مەكینەى درویچنە و كرێكارى هونەركارى باغ و ئەندازیارى كشتوكاڵى و زۆر لاى تریش. هەروەها ئەو پارەیەى بە بەرهەمى بێگانان دەدرآ لەناوەوەى وەڵات دەمێنێتەوە و ئەوەندە ناكەوینە ژێر گوشارى ئابوورى بێگانانەوە. ئەو پارەی مووچەیەش ئاوا بە لێشاو و بێبەرهەم بە فیڕۆ ناڕواو دەگەڕێتەوە بۆ خەزێنەى حكومەت.
 سەرانى حكومەتنى مەبەستیان لەو هاتو هاوارەى كە بۆ كەرتى تایبەتى و بازاڕى ئازاد دەیكەن روون و ئاشكرایە. ئەوان تێما و دەستە پاچەن لە بەرامبەر نەخشە و چارەسەرى ئابووریدا و سەریان لێشێواوە، بەناوى كەرتى تایەبت و بازاڕى ئازادەوە خۆیان لەژێر بارى بەرپرسیاریەتى لادەدەن و خۆ دەدزنەوە و خەتایەكە دەملى دۆڵەمەند و سەرمایەداران داوێن. كە ئەها ئێمە ئازادمان كردوون لە بازاڕ و كەرتى تایبەت و بەكارهێنانى سەرمایەتان لە كارگا و دامەزراوە و پڕۆژاندا و ئێوە خۆتان كەمتەرخەمن. كەچى سەرمایەش هى خۆیانە و سەرمایەدار خۆیانن. ئابوورى كۆڵۆنیالیزمى رۆژئاواش لەسەر بنچینەى كەرتى تایبەتى دامەزرابوو بەڵام كە دەچوون وەڵاتێكى دواكەوتووى نەخوێندەوارى لە دنیا بێئاگاى داڕزاویان داگیردەكرد چ لە رووى چاكەوە بووبآ چ هەر مەبەستێكى تریان لا هەبووبآ، بەرنامەى وەڵاتى خۆیان لەو وەڵاتە بەجێماو و بەڵا لێداوە جێبەجێ نەدەكرد، بەڵكو دەهاتن حكومەتە موستەعمەڕەكەیان فێر دەكرد كە كارگا و پڕۆژان دابمەزرێنآ و كارگاكان بەدەست حكومەتەوە بن و سەرپەرشتیان بكا و دەست بەسەر چۆنیەتى بازرگانى و گومرگى دابگرێ لە بەرژەوەندى خەڵكى وەڵاتەكە دا كە بێگومان سودى ئیستیعماڕەكەشى تێدا هەبوو. چونكە دەیانزانى خەڵكى ئەو وەڵاتە دواكەوتوانە هەرچى دروستى بكەن بە سەقەتى دەبآ و هەر سەودایەكى بیكەن قازانج سەرى ماهیە دەخواتەوە.
 (1) لە ناچارى بە شێوەیەكى كاتى وشەى (چحێڵ- جاحێڵ) بەكاردێنم تا وشەیەكى لەبارترم دەستدەكەوێ- كە بێگومان هەیە لە ناو زمانى كوردیدا-، لەم وشەیە بەدەر من هیچ وشەیەكى ترم نەدیوە پێچەوانەى وشەى (پیر) بێ و هەردوو رەگەزى نێر و مێ بگرێتەوە. وشەكانى (لاو، گەنج، لاوك، خورت، تۆلات، تۆراپ) هەموویان تایبەتن بە نێرەوە. بۆ كچیش (كچى عازەب) و (كچى سەر و گوڵالأ) شۆڕم بیستوون. (جەوان)ى فارسیش دەگەلأ (جوان)ى كوردى تێكهەڵدەنگوون و مانایان تێكەڵ دەبن.

 بۆ گەیاندنى هەر تێبینییەك دەربارەى ئەم بابەتە، دەتوانن بۆ ئەم ئیمەیڵە تێبینییەكانتان بنووسن و لاى خۆمانەوە دەیگەینین بە مامۆستا شێمحەمەد. بەڵام تەنها پەیوەست بن بەو بابەتەوە. Chomani_85@yahoo.cm
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.