Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
مانای وشه‌ی  گۆران چیه‌ ؟

مانای وشه‌ی گۆران چیه‌ ؟

Closed
by October 16, 2008 گشتی

 به‌ناوی کوردستانی گه‌وره‌
 ح.س.سۆران
 soransa@hotmail.com
 
 
 تاران – 21/7/ 2708
 
 مانای وشه‌ی " گۆران" چیه‌ ؟
 
 ره‌نگه‌ زۆر که‌س ئه‌م پرسیاره‌یان ببێ ، که‌ ئایا وشه‌ی " گۆران" مانای چیه‌ ؟ . هه‌ر وه‌ک ده‌زانین ، ئه‌م وشه‌یه‌ له‌ زۆر به‌ستێن دا ، ‌ له‌ زمانی کوردی دا به‌ کار ده‌بڕێ ، بۆ وێنه‌: (1) یه‌کێک له‌ زاراوه‌ سه‌ره‌کیه‌کانی زمانی کوردی زاراوه‌ی " گۆران) یه‌ ؛ ( 2) ناوچه‌یه‌کی یه‌کجار زۆر زله‌ یه‌‌ له‌ باشووری کوردستانی گه‌وره‌ ؛( 3) به‌و نه‌ته‌وه‌ ناکوردانه‌ی که‌ ئایینی به‌رێزی کاکه‌یی ( یارسان ) ، له‌ کورده‌واریه‌وه‌ ‌ چووته‌ نێویان و بوون به‌ کاکه‌یی ، پێیان ده‌ڵێن ( گۆران ) ، بۆ وێنه‌ تورکه‌کانی روودهه‌نی ده‌ڤه‌ری تاران  و شارگه‌لی  ئازربایجانی ئێران ؛ (4) یه‌کیك له‌ هۆزه‌ گه‌وره‌کانی ده‌ڤه‌ری کرماشان ناوی ( گۆران) ه‌ و له‌ زۆر جێگه‌ی دیکه‌ش ، تاقل و تۆقل گۆران هه‌یه‌ ، وه‌ک ناوچه‌ی هه‌وشار له‌ رۆژهه‌ڵات  ؛          ( 5) هۆنه‌ری مه‌زنی هاوجه‌رچی کورد ماوه‌ستا عه‌بدوڵلا به‌گ ‌ ، ناسناوی ( گۆران) ی بۆ خۆی هه‌ڵ بژاردوه‌ ؛ (6) له‌ زمانی کوردی دا وشه‌ی ( گۆران) ی ، به‌ ستڕان و ‌ به‌سته‌ش ده‌ڵێن و …  .
 
 ئێستا با په‌راوێزی راڤه‌که‌ ، ‌ به‌ ته‌به‌نه‌ی کیبۆڕد دابکوژێنین و بێینه‌ سه‌ر کاکڵی مه‌به‌سته‌که‌ ، که‌ بریه‌تیه‌ له‌ راڤه‌ کردنی مانای وشه‌ی ( گۆران) ‌ :
 
 وشه‌ی ( گۆران ) ، له‌ بنه‌ڕه‌ت دا ، وشه‌یه‌کی کۆن و ره‌سه‌نی  زمانی کوردیه‌ ، که‌ له‌ پێش دا (گه‌وران ) بوه‌ ،‌ یانی ( گاورگه‌ل ) یا یا زه‌ڕده‌شتی گه‌ل  ، که‌ به‌ زاراوه‌ی گۆرانی    ( گووران) ده‌رده‌بڕرێت . بۆیه‌  به‌ زاراوه‌ی گۆرانی زمانی کوردی ، به‌ گۆران ده‌ڵێن ( گووران) ، چون پیتی (ۆ) ی کلۆریان  نیه‌ بۆ وێنه‌ ده‌شڵێن سووران ، بووران  و هتد . وشه‌ گه‌لی    ( گه‌ور  یا  گه‌بر ، یا گاور ) هه‌موویان  له‌ زۆربه‌ی  زمانگله‌ی ئاریی دا ، به‌ مانای زه‌ڕده‌شتین . بۆ وێنه‌ خۆمان په‌ندێکمان هه‌یه‌ ده‌ڵێ  " گه‌وری سه‌رکێوان به‌ حاڵی ئه‌و  نه‌بێ " ، که‌ هی کاتێک بوه‌  گاوره‌  خه‌باتگێڕه‌  کورده‌کان له‌ ترس ئه‌نفالی داگیرکه‌ران  و چه‌وسێنه‌ران  ، په‌نایان  به‌ کێو و شاخی کوردستان  بردوه‌ یا با بڵێین پێشمه‌رگه‌ی ئه‌و کاته‌ بوون و له‌ ئه‌شکه‌وت ،کێو و به‌نده‌نی وه‌ک قه‌ندیل  ژیاون  . یا له‌ زمانی فارسی دا،  هۆنه‌ری ناسراو سه‌عدی شیرازی ، له‌ پێشه‌کی کتێبی گولستان دا ، رو به‌  به‌ خودا ‌ ده‌ڵێ : "ئه‌ی که‌ریمێک که‌ له‌ خه‌ز زێنه‌ی غه‌یب دا  رۆزی به‌ ( گه‌بر ) و ته‌رسا ده‌ده‌ی ، تۆ که‌  چاوه‌دێری دوژمنانت  ده‌که‌ی  ، که‌ی دۆستانی خۆتت  له‌ بیر ده‌چێ ؟؟؟!!!" . ‌ لێره‌دا ، شێخی سه‌عدی مه‌به‌ستی له‌ وشه‌ی دوژمنان ، یه‌کێکیان " گه‌بر  یا گاوره‌ " که‌ یانی زه‌ڕده‌شتی  . ده‌ڵێن قسه‌ ،قسه‌ دێنێ : که‌س چاوه‌ڕوانی قسه‌ی وا کلۆر و  نێو به‌تاڵ و سه‌یری ،  له‌ سه‌عدی  نه‌ده‌کرد ، که‌ هۆنراوه‌ی به‌ ناوبانگی " به‌نی ئاده‌م" ی ، وه‌ک دروشمی مرۆڤدۆستی ، له‌ سه‌ر باڵه‌خانه‌ی  نه‌ته‌وه یه‌کگرتوه‌کان ، له‌ نیو یۆرک نووسراوه‌ ".‌ قوربان گیان ! هه‌رچۆن بێ  ، بیلامانێ هێندێک  هۆنه‌ر وه‌ک مریشک هێلکه‌ش ده‌که‌ن و … یش ده‌که‌ن !.  یا له‌ جێگه‌یه‌کی دیکه‌ دا ، ده‌ڵێ "ئه‌گه‌ر ئاوی بیری مه‌سیحی پیسه‌ ، خه‌م مه‌خۆ چون جووله‌که‌ی مردوی تێدا ده‌شۆی !!! یانی به‌ فه‌رمایشی سه‌عدی ده‌بێ ، ئه‌نشتاینی جووله‌که‌   پیس بێ ، به‌ڵام  ئه‌بو   قه‌رتاڵه‌ی  حه‌به‌شی  خاوێن !!! . ره‌نگه‌ جێشی ببێ  بڵێم ،   سه‌عد‌ی چه‌ند ساد ساڵ پێش به‌ پێی فه‌رهه‌نگی وه‌پاشکه‌وتوی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ ، ئه‌م قسه‌یه‌ی کردوه‌ .
 
 وشه‌ی ( گه‌ورک) یش که‌ ناوی هۆزێکی زۆر ماقووڵی کورده‌ و له‌ ناوچه‌ی موکریان و رۆژهه‌ڵاتی هه‌رێمی  باشوور             ده‌ژین ، به‌ پێی ئه‌م به‌ڵگه‌یه‌  ریشه‌که‌ی  هه‌ر له‌وێوه‌ دێ : کۆنفڕانسی نێو نه‌ته‌وه‌یی زه‌ڕده‌شتیه‌کانی جیهان بو ، بابڵێم  به‌ هۆی ئه‌وه‌ی من ده‌متوانی له‌ چه‌ند زمانه‌وه‌ با‌به‌ت وه‌رگێڕم ، بێ ئه‌وه‌ی به‌ چه‌شنی فه‌ڕمی زه‌ڕده‌شتی بم ، منیان وه‌ک وه‌رگێڕی کۆنفڕانسه‌که‌ دیاری کرد .بابه‌ت زۆر ده‌هات : له‌ گۆشه‌ و قوژبنی جیهانه‌وه‌ به‌ زمانگه‌لی جۆر به‌ جۆر . رۆژێک بابه‌تیكیان دا به‌ من ،له‌ زمانی ئینگلیسی وه‌رم گێڕا ، که‌ کابرایه‌کی موبید( رێبه‌ری ئایینی) ی زه‌ڕده‌شتی له‌ هیندووستانه‌وه‌ ناردبوی . له‌م بابه‌ته‌دا ، ئاماژه‌ی به‌مه‌ کردبو ، که‌ گه‌لی کورد یه‌کێک له‌و گه‌لانه‌  بوون ، زۆر پایان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ داگرتوه‌ ، که‌ هه‌ر له‌ سه‌ر ئایینی  زه‌ڕده‌شتی بمێننه‌وه‌ و نووسیبوی : " هۆزێکی کورد هه‌یه‌ به‌ ناوی    ( گه‌ورک ) ، که‌ به‌ مانای (گاوه‌ره‌ چکۆله) ‌یه‌ . ئه‌م هۆزه‌ تا چه‌ند ساد ساڵ پێش ، له‌ کوێستانه‌کانی ناوچه‌ی کورده‌واری یانی  له‌ زێدی  خۆیان ، که‌ زۆر عه‌سته‌م و شاخ و به‌رده‌ ، په‌نایان گرتبو و هه‌ر وه‌ک زه‌ڕده‌شتی مابوونه‌وه‌ ، به‌ڵام له‌ پاشان ئه‌وانیش له‌ ژێر زه‌خت و گوشاری جۆربه‌جۆر دا ، ئایینی زه‌ڕده‌شتیان له‌ ده‌ست دا". ( تێبینی: ره‌نگه‌ وه‌ک شه‌نگاریان لێ کردبێتن) .  ‌
 
 ‌
 با‌ بێینه‌وه‌ سه‌ر بستۆی ته‌وه‌ره‌ی باسه‌که‌ ، که‌ بریه‌تی بو له‌ راڤه‌کردنی مانای وشه‌ی ( گۆران) : بۆ وێنه‌ له‌ بان ئه‌و پێسته‌ ئاسکه‌ مێژوییه‌  به‌ناوبانگه‌ش، که‌ زۆربه‌مان ناومان بیستوه‌ ، له‌ رسته‌یه‌کی دا باسی پاکتاو کردنی "گه‌وره‌ گه‌وره‌کان "، به‌ ده‌ست عاره‌ب ده‌کا . که‌ لێره‌دا به‌ مانای  سه‌ر گه‌وره‌ی گاوره‌کان یا سه‌رۆکی زه‌ڕده‌شتیه‌کان‌ . وشه‌ی ( گۆرانی ) یش ، به‌ مانای ئه‌وه‌یه‌ که‌ به‌ داب و نه‌ریتی زه‌ڕده‌شتیه‌کان یا گه‌وران  ، لاژه‌ ، ستڕان و  به‌ند بچڕن  ، –  وه‌ک سروودی گاتاکانی زه‌ڕده‌شتی و سرووده‌کانی  دیکه‌یا‌ن .
 
  به‌ کورتی ئه‌گه‌ر باسه‌که‌ کۆ بکه‌ینه‌وه‌ و سه‌رتان زۆر نه‌یه‌شێنم ، وشه‌ی (گۆران ) واته‌ گه‌وران ، گه‌بران ، گا‌وران  یا زه‌ڕده‌شتیگه‌ل .  زاراه‌ی گۆرانی و ئه‌وانه‌ی به‌م زاراوه‌یه‌ قسه‌ ده‌که‌ن ، زۆر کوردێکی  ماقووڵ و ره‌سه‌نن و  ره‌نگه‌ بتوانم بڵێم به‌ حه‌شیمه‌ت له‌ سۆرانیش پترن .   وشه‌ی (گه‌وره)ش هه‌ر له‌و ریش‌وه‌، ره‌گاژۆ ی کردوه‌ .
 
 دوانووس ( PS ):  له‌ هێندێک ناوچه‌ی  کورده‌واری ، وشه‌ی   (گۆران) ، ( کرمانج ) و ( مسکێن ) یان  ،  به‌ کوردی ئاپۆره‌شیان وتوه‌  ، یانی کوردێک که‌ نه‌ خه‌ڵکی شار بێ ، نه‌ رێبه‌ری ئایینی بێ ،  نه‌ مه‌لا و فه‌قێ بێ ، نه‌ خاوه‌ن ملك و نه‌ عاره‌ب وته‌نی له‌ ( خه‌واس) بێ  .  ماموه‌ستا هه‌ژاریش له‌ یه‌کێک له‌ هۆنراوه‌کانی  تاریفی سه‌رۆک مه‌لا سته‌فا بارزانی دا ، که‌ و وشه‌ی (گۆران ) ی تێدایه‌ ، مه‌به‌ستی له‌ کوردی ئاپۆره‌ یه‌ ، نه‌ک کوردی گۆران به‌ گشتی یا خێڵی گۆران . ئه‌م ناوه‌ تایبه‌تیانه‌ له‌ زۆر ناوچه‌ هه‌ن ، وه‌ک له‌ ناوچه‌ی پاوه‌ و ده‌ڤه‌ره‌که‌ی ، هه‌ر که‌س به‌ زاراوه‌ی سۆرانی قسه‌ بکا پێی ده‌ڵێن ( جاف ) ، که‌ ئه‌مه‌ به‌و  مانایه‌ نیه‌ ئه‌و که‌سه‌ ده‌بێ هه‌ر له‌ خێڵی جاف بێ ، به‌ڵکه‌ مه‌به‌ست ئه‌وه‌یه‌ سۆرانیه‌ ، به‌ڵام ره‌نگه‌ له‌ خێڵی جافیش نه‌بێ . یا له‌ ناوچه‌ی باشووری موکریان ، به‌ خه‌ڵکی هه‌وشار  ده‌ڵێن ( کورد) ، خه‌ڵکی هه‌وشاریش به‌مان ده‌ڵێن موکری . یا له‌ شاری مه‌هاباد ئێستاش زۆر جار ، به‌ خه‌ڵکی نا مه‌هابادی ده‌ڵێن ( کرمانج) ،با سۆرانی یا گۆرانی و ئه‌وانه‌ش بێ ؛ یا جاران له‌ زۆرناوچه‌ی دیکه‌ش  ، به‌ کوردی ئاپۆره‌یان ده‌وت " کرمانج " ، جا هه‌ر زاراوه‌یه‌کی ببوایه‌ . به‌ کورتی ئه‌م چه‌شنه‌ ناوه‌ ناوچه‌ییانه‌، هێنده‌ له‌ کوردستانی گه‌وره‌ زۆرن ، که‌ بۆ خۆی باسێکی تایبه‌تی دوور و درێژی ده‌وێ .      
 
 
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.