Skip to Content

Friday, March 29th, 2024
هەڕەشەیەك كە ئێستا لەژێر ناوی وەستانەوە بە دژی بڕیاری 140 دا هەیە، …

هەڕەشەیەك كە ئێستا لەژێر ناوی وەستانەوە بە دژی بڕیاری 140 دا هەیە، …

Closed
by August 15, 2008 گشتی

 هەڕەشەیەك كە ئێستا لەژێر ناوی وەستانەوە بە دژی بڕیاری 140 دا هەیە، هەڕەشەیە لەخەڵكی كوردستان و ئاینندە سیاسیەكەی
 عبداللە مەحمود
 
 لەكەس شاراوە نییە، لەدوای كەوتنی بەعس لە دەسەڵاتدا. ئەمریكا بەپشت بەستن بەحزب و هێزەسیاسیەكانی عێراق، لەهەوڵی ئەوەدایە عیراق لەسەر بنەمای فدراڵی بنیات بنێتەوە.
 سەرجەم هێزو لایەنە سیاسیەكانی عێراقیش بەمەبەستی سەهمی زۆرتر لە دەسەڵاتدا، چەندین ئیئتلاف و بەرەیان پێكهێنا. پێكهاتەی ئەم بەرەو ئیئتلافانەش مەبناكەی، قەمچێتی، مەزهەبی، تایفی بوو.
 دیارە ئەم بەرەو ئیئتلافانە لەكاتی كەوتنی بەعسەوە تا ئێستا، ئاڵوگۆڕیان بەسەردا هاتووە، هاوسەنگی هێزیان گۆڕاوە، هێزی تری پێ زیادبووە. هەموو ئەم ئاڵوگۆڕانەو زیادبوونی هێزی تر پێی ئاڵوگۆڕی بەسەر تەركیبی هاوپەیمانیەتیەكانیدا هێناوە.
 ئێمە لە عێراقدا لەگەڵ سێ بەرەی سەرەكی بەرەو ڕووبووین، بەرەی ئیسلامی سیاسی" شیعە" كە ئێران لەپشتیانە، بەرەی هاوپەیمانیەتی كوردستان كە زۆرتر یەكێتی و پارتین، بەرەی ئیسلامی سیاسی"سوننە" كە ئەمەیان هاوكات پاشماوەكانی بەعسیش دەگرێتەوە، ولاتانی عەرەب بەگشتی لەگەڵیانە.
 دووبەرەی ئیسلامی سیاسی شیعی و ناسیونالیزمی كورد، لەسەرەتای كەوتنی بەعسەوە تا راپۆرتی بیكەر هاملتۆنیش دووبەرەی بەهێز و كارا بوون، بەڵام ناكامی ئەمریكاو ئەم دووبەرەیە لە پێكهێنانەوەی عێراقدا، ئەمریكای خستە بەردەم چاوپێداخشاندنەوەیەكی نوێ، راپۆرتی بیكەر هاملتۆن ئەم ڕوانینە  و بەرهەمی ئەو چاوپێداخشاندنەوەیە بوو. لەوكاتە بەدواوە بە پێچەوانەی فریوكاری هەندی لایەن و نووسەرو سیاسی گەمژە، ڕاپۆرتی بیكەر هاملتۆن بووە مەبنای سیاسەتی ئەمریكا. جێگادان بەنەخشی وڵاتانی ناوچەكە، كارئاسانیكردن بۆ گێرانەوەی بەعسیەكان و هاوكاریكردنی ناسیونالیزمی سونە بە ئیسلامی و قەومیەكەیەوە، و پاشان پێكهێنانی هێزەكانی سەحووە، هەڵپەساردن و دواخستنی كێشەی كەركوك… هەموویان لە راپۆرتی بیكەر هاملتۆندا بە ڕۆشنی هاتوون.
 ئەم ئاڵوگۆڕە لە نەخشەی ئەمریكادا و بەدەستەوەگرتنی راپۆرتی بیكەر هاملتۆن، مەبنای تێكچوون یان ئاڵوگۆری لە بەرەو هاوپەیمانیەتیەكاندا پێكهێنا.
 زۆرێك لە بەرەو ئیئتلافەكان شێوان، توشی پارچەپارچەبوون بوون، هەڵوێستیان گۆڕا. بەمەش باڵانسی هەر سێ بەرە سەرەكیەكەی عێراق ئاڵوگۆڕی بەسەردا هات.
 ئێستا بەرەی شیعەكان زۆر لەچاو ئەوكاتەی كە هەڵبژاردن كرا! و دەستور پەسەندكرا! لاوازترو پەرتەوازەترە. حزبە ئیسلامی و سونیەكان و پاشماوەكانی بەعس لەچاو كاتی كەوتنی بەعسدا لەهێزو توانایەكی بەهێزتر بەهرەمەندن و هێزەكانی سەحوە لەسەراسەری عێراقدا بڵاوبونەتەوەو ئەوا ئێستاش ڕێگە كراوەتەوە بۆ گێڕانەوەی هەزاران پلەدارو ئەفسەری پێشووی بەعس بۆناو سوپای عێراق، بەرەی ناسیونالیزمی كوردیش كە هاوپەیمانی شیعەی سیاسی لەعیراق بوو، بە تێكچوونی ئیئتیلافی شیعە، لەئاستی سەراسەریدا لە پشتیوانییەكی كەمتر بەهرەمەندە، و ئەمەش وایكردوە كە ناسیونالیزمی كورد هەست بە لاوازیەكی زیاتر بكات و دوژمنەكانیشی زیاتر ببن. ئەمە بەجیا لەوەی ناسیونالیزمی كورد یەكێتی و پارتی لەسەر هێزەكانی سەحوە كە ڕوپۆشێكی هێزگرتنەوەی بەعسە، تیڕوانینیان جیاوازە.
 تێكچوونی باڵانسی هێزو بەرەو هاوپەیمانیەتیەكان، مەبنای چاوخشاندنەوەیە بەهەموو مەسەلە سیاسیە حەساس وچارەنووسازەكاندا، بەتایبەت لەلایەن ئەم هێزانەوە كە باڵانسی هێز بە قازانجیانە. هەر ئەم فاكتەرە تازەیەشە مەبنای سەهەڵدانی دەیان كێشەو تەنگژەی تازەی یەك لەدوای یەكە.
 عێراق مەبنای فدرالیزەكردنی حوكمەكەی بە ئیتفاقە. ئیتیفاق یانی هەموو رۆژە ئەگەری تێكچوونی هەیە. تەنگژەی ئێستای عیراق، بەجیا لە ناكامی ئەمریكا لە عیراق و ناوچەكەدا، هاوكات ئاكامی تێكچوونی ئەم ڕێكەوتنامە ئیتفاقیانەیە. ئەو ئیتفاقانەی كە هێزەكان و بزوتنەوەكان لەگەڵ یەكتر هەیانە زۆرتر لە ئاگربەست دەچێت، تا ڕێكەوتنامەی سیاسی كە پشتی بە تەعوداتی سیاسی بەستبێت.
    تەنگژەو ئاڵۆسكاویە سیاسیەكان لەسەر دەستورو هەمواركردنی، دابەشكردنی سامانە سروشتیەكان، یاسای نەوت و غاز، بودجە، پێشمەرگە، فدرالیزم، كێشەی كەركوك، سنور، پۆست ئیداری و حكومیەكان، هەڵبژاردن و ئامار، ….. ئەو مەسەلانەن كە هەمیشە لەبەردەم هێزو لایەنەكانی عێراق و بەرەو هاوپەیمانیەتیەكان و ئەمریكادان.
 بزوتنەوە كۆمەڵایەتیە لەیەك جیاوازەكان، ئەگەر لەسەر هەركام لەومەسەلانەی سەرەوە بەپێی هێزی ئێستایان رێكەوتنامەیەكیشیان كردبێت، لەبەرامبەر كێشە سەرەكی و بناغەیەكان، كێشە مێژووی و كێشمەكێشە درێژخایەنەكان، بەرامبەر بەیەك وەستاون.
 كێشەی كەركوك و ناوچە دابڕاوەكان، ڕیشەی لەو كێشمەكێشە مێژووی و درێژخایەنەی دووبزوتنەوەی سیاسی جیاوازدایە، بزوتنەوەی ناسیونالیزمی عەرەب بە ئیسلامی كەیەوە، بە شیعەو سونیەوە، لەگەڵ بزوتنەوەی ناسیونالیزمی كورد لە لایەكی ترەوە.
 كەركوك سەتنیز و مەیدانی بەیەكدادانی ئەم بزوتنەوانەیە، بۆ كێشمەكێش و  برانەوە لەسەر هەركێشەیەكی تری ئێستای كۆمەڵگای عێراق.
 ئەو هێزو لایەنانەی كە پێشتر لەئاكامی كەوتنی بەعسدا، لەوانە بەدیاریكراوی ناسیونالیزمی عەرەبی سونەو بەپشتیوانی وڵاتانی عەرەبی و ناسیونالیزمی عەرەب بەگشتی، لەژێر گوشاردابوون، لاوازو پێنەگرتوو بوون، ئێستا لەفەزاو دۆخی داگیركاری و دەستێوەردانی وڵاتانی ناوچەكەو مێژوویەك كەهەیانە، سەریان بەرزكردۆتەوە، بەسەر بەرزكردنەوەیان و پێگرتنەوەیان، تابلۆی سیاسی عێراقیان گۆریووە، و هەڕەشەش لەهەر هێزو لایەنێك دەكەن، كە یەكپارچەیی خاكی عێراق!! لەژێر هەر ناوێكدا بە فدرالیزمیشەوە، بخاتە مەترسیەوە.   
 هەڕەشەیەك كە ئێستا لەژێر ناوی وەستانەوە بە دژی بریاری 140 دا هەیە، هەڕەشەیە لەخەڵكی كوردستان و ئایندە سیاسیەكەی. هەڕەشەی گێڕانەوەی كوردستانە بە عێراقەوە، هەڕەشەی سەندنەوەی مافی خەڵكی كوردستانە بۆ دیاریكردنی ئایندە سیاسی خۆی بەدەستی خۆی.
 یەكێتی و پارتی، وەكو بزوتنەوەی قەومی كورد، لەیەكەم ڕۆژی كەوتنی بەعسەوە، و لە چواچێوەی هەوڵەكانی خۆیاندا لەگەڵ بەشێك لە هاوپەیمانە شیعەكانیاندا" ئیسلامی سیاسی شیعە" بۆ فدرالیزەكردنی دەسەلاتی حوكم لەعێراقدا پێیان وابوو، هەرێمی كوردستان وەكو هەرێمێكی فیدرال جێگیر دەكەن و دەسەڵاتی هەمیشەیی خۆیان لەناوچوارچێوەی سیستەمی فیدراڵی عێراقدا درێژە پێدەدەن. ئەمەی ئێستا ڕوودەدات و هەڕەشەیەك كە بەكردەوە دەستی پێكردوەو  ڕۆژبەڕۆژیش هێزی بۆكۆدەكرێتەوە، زەنگی ئاشكرای كۆتاییهاتنی مانگی هەنگوینی هاوپەیمانیەتی موزەیەفیان، لێدەدات. ئەم هیوای بە ڕەسمی ناسینی هەرێمی فیدرالی كوردستانە كۆتایی پێدەهێنێ كە یەكێتی و پارتی دڵیان پێی خۆشكردبوو.
 واقعیەت ئەوەیە، ئێستا هەڕەشەیەكی واقعی لەسەر خەڵكی كوردستان هەیە، ئەوە كە چەندە یەكێتی و پارتی هۆكارن و بەپرسن لەو واقعیەتە، لەو ڕاستیە كەم ناكاتەوە كە دەبێ خەڵكی كوردستان هوشیار بن، و بانگەوازێكیش بێت بۆ خۆجیاكردنەوەیان لە ئاسۆی حزبەكانی بزوتنەوەی كوردایەتی و گرتنەبەری سیاسەت و ئاسۆو ڕێگاچارەكی تری سوسیالیستی و ئینسانی.
 ڕێگاچارەو تابلۆی سیاسی داهاتووی عێراق یەكپارچەیی نییە بە فدرالیزم و بێفدرالیەوە، بەڵكو ئایندەی سیاسی عێراق یان تیكچوونی ئەم یەكپارچەیەو لەواقعیدا بەڕەسمی ناسینی واقعیەتی جیایی ئێستایەتی یان ڕاگرتنیەتی بە یەكپارچەیەیەكی بەزۆرو بێگویدانە ئیرادەی خەڵكەكەی و كێشمەكیش و ململانێی هەمەجۆری سیاسی وهێز.
 لەعێراقی ئێستادا، نە حكومەتێكی سكولارو غەیرە قەومی لەسەر كارەو نەئاسۆی هاتەسەركاری حكومەتێكی واش لە ئارادایە، بەپێچەوانەوە پێكهاتەی بزوتنەوە سیاسی و چینایەتیەكانی عێراق ناتوانێ سیستەمی فیدراڵیش قبوڵ بكات، هەرئەمەش مەبنای ناكامی فیدرالیزەكردنی حوكمی عێراق بوو، كە چەندین ساڵە بانگەشەی بۆدەكرێت.
 خەڵكی كوردستان، ئێستا و داهاتوویان لەبەردەم هەڕەشەیەكی واقعیدایە، هەڕەشەی بەزۆر كێشكردنەوەی كوردستان بۆ ناو عێراقێك كە دەیانكاتەوە بە پلە دوو، وە مۆرو ناسنامەی عەرەبی بوون ئەدات لە ناوچاوانی دانیشتوانی عێراق، بەمەش لە ئێستاوە زەمینەكانی هەڵاواردن و ژینگەی بەیەكدادان و كێشمەكێشی هەمەلایەنە، سازدەكات. كە باگراوندێكی مێژوویش لە پشتیەتی و برینە ساڕێژنەبووەكانی تا ئێستا ماون.
 بارگرژیەكانی ئێستاو هێزكۆكردنەوەكان لە ناوچەكانی خانەقین و جەلەولاو قەرەتەپەو، هێنانی بڕگەی 24 لە یاسای هەڵبژاردنی نوێنەرانی پارێزگاكان، كە 22 تەموز لە پەرلەمانی عێراق دەنگی پێدرا، ماف دەدات بەهێزە ناسیونالست و ئیسلامیەكان عیراق تا هێزەكانیان بۆ كۆنترۆڵی شاری كەركوك و ناوچە دابراوەكان دابسەپێنن. ئەمانە هەموویان سەرەتای هەوڵەكانی بزوتنەوەی قەومی و ئیسلامی عەرەبی عیراقین بۆ نیشاندانی هێز و خۆگرتنەوەو ڕاوەستاویان لەبەرامبەر بەخەڵكی كوردستاندا.
    تێكچوونی ئیئتلاف و ئاڵۆسكاویە یەك لەدوای یەكەكان، سەرهەڵدانی تەنگژە جۆراوجۆرەكان لەسەر دەیان و سەدان كێشە لە دۆخی عێراقی ئێستادا، بەرهەمی تێكچوونی ئاگربەستێكی دەورەیی هێزە بەناو دروستكەرەوەكانی عێراقە، كە ناوی تەوافقی سیاسیان بەسەردا بریبوو.
 لەناو دۆخ و هەلومەرجێكی ئاوادا، و هەڕەشەیەك كە بە بنیاتنانەوەی عێراقی عروبی و ئیسلامی لە دژی خەڵكی كوردستان بەڕێوەیەو دەستی پێكردووە، ڕێگایەكی ترو ئاسۆیەكی سیاسی ترو دەخاتە بەردەم خەڵكی كوردستانەوە، ڕێگای جیابونەوەی كوردستان و پێكهێنانی وڵاتێكی سەربەخۆ.
  هەرێمی كوردستان، دەمێك ساڵە هەرێمێكی سەربەخۆیە، سەرباری هەموو هەوڵەكانی ئەمریكاو تەوافوقی هێزە عیراقیەكان و گوشاری وڵاتانی ناوچەكەو مەیل و سیاسەت و نەخشەكانی حزبەكانی بزوتنەوەی كوردایەتی، ئەم هەرێمە تا هاتووە بەرەو قەوارەیەكی سەربەخۆ ڕێی بڕیووە، واقعیەتی سیاسی و كۆمەڵایەتی و فەرهەنگی و ئابوری و ئیداری و پەیوەندی بە دنیای دەرەوە…. جۆرێك بووە كە كەمترین نزیكایەتی بە تێكەڵبوونەوە بە عێراقەوە لە خۆی نیشان نەداوە.
 ئەم واقعیەتە هەمیشە بانگەوازێك بووە بۆ بوونی هەرێمی كوردستان بە وڵاتێكی سەربەخۆ، مەیل و خواستی واقیعی خەڵكی كوردستانیش هەر ئەم ئارەزووە بووە.
 ئێستا ئیتر كە هەڕەشە لەدژی ئەم خواست و ئارەزوەی خەڵكی كوردستان لەبەردەگایە، گرتنەبەری ڕێگایەك بۆ ڕەسمیەتدانی نێودەوڵەتی بە واقعیەتی جیایی بەكردەوەی كوردستان و پێكهێنانی وڵاتێكی سكولاری غەیرە قەومی، ئەركێكە دواخستن هەڵناگرێت. هەر ئەمەشە زەمینەی بەیەكەوە ژیانی ئاشتیانەو دانپیانراوی دوو ووڵاتی پاڵ یەكتری زەمانەت دەكات.
 جیابوونەوەی كوردستان و پێكهێنانی وڵاتێكی سكولاری غەیرە قەومی یە، كە دەتوانی وەكو دەوڵەتێكی سەربەخۆی مۆدێرن كۆمەك و هاوكاری بە خەڵكی ئازادیخوازی عێراق بكات تا لەچنگ ئەو هێزو حزب و رەوتگەلە دژی ئازادیە ڕیزەكانیان یەكبەخەن.
 هاوكات كوردستانێكی سەربەخۆو دانپیانراوی نێودەوڵەتی و مۆدیرن، بە دام و دەزگای حكومی و دەوڵەتی و موئەسەساتییەوە، دەتوانی بۆ چارەسەری باقی ئەو كێشانەی لەگەڵ دەوڵەتی عێراق دەمێنێتەوە، لەسەر سنورو ناوچە جێگا ناكۆكەكان، و كێشە هەڵپەسێردراو یەكلانەكراوەكان، ڕێگای یاسایی و دروست و مامەڵەی حكومەتی و دەوڵەتی بگرێتە بەرو لە پشتیوانی نێودەوڵەتیش بەهرەمەند بێت.
 ئەمە ئەو ڕێگا كارسازو لەبەردەستەیە كە پێویستە خەڵكی كوردستان خۆیانی بۆ ساز ئامادەبكەن، بە خۆپیشاندانی ئازادانەو سەراسەری و ملیۆنی، ئەم خواستە بەرهەقەی خۆیان بە دنیای شارستانی  سەردەم ڕابگەیەنن و پشتیوانی جیهانی بۆی دەستەبەر بكەن. وە لەو ڕێگا مۆدیرنەوە كۆمەڵگای نێودەوڵەتی ناچار بكەن ملبدات بەخواستی خەڵكی هەرێمێك بۆ پێكهێنانی وڵاتی سەربەخۆی خۆیان كە نزیكەی 18 ساڵە بەكردەوە جیایە لە عێراق. 
 ئەم ڕێگاچارە كارسازە هەموو تاكێكی كۆمەڵگا بانگەواز دەكات، بۆ تێكۆشانێكی ئازادیخوازانەو مۆدیرن و خۆجیاكردنەوە لە سیاسیەت و ڕێگاچارەو نەخشەكانی بزوتنەوەی كوردایەتی.
 
 abdulla.mahmud@gmail.com
 
 13-8-2008 
 
 
 
 
   
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.