Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
کلتوور ، ئافرەت ، قوربانى لەڕۆمانى (گرەوى بەختى هەڵاڵە)ى عەتا نەهایى

کلتوور ، ئافرەت ، قوربانى لەڕۆمانى (گرەوى بەختى هەڵاڵە)ى عەتا نەهایى

Closed
by January 23, 2008 گشتی

نووسینى/محەمەد ئەحمەد مەنتک….
لە ئەدەبى کوردیدا ژانرى ڕۆمان لەدەیەى هەشتاکان قۆناغى دامەزراندنیەتى ،لەدواى ئەم قۆناغەوە پێشکەوتنێکى زۆر خێراى ئەم ژانرە (ڕۆمان) لە ئەدەبى کوردیدا بەدى دەکەین .ڕۆمانى کوردى ئەوا هەنگاوەکانى لەگەڵ نوێبوونەوەوپێشکەوتنى ڕۆمانى گێتى دەهاوێژێ.لەئەدەبى کوردیدا چەندان نمونەى ڕۆمانى نوێ وپێشکەوتوومان هەیە.چەندان ڕۆمان نووسمان هەیە کە بەشێوەیەکى هاوچەرخانە دەنووسن.ڕۆمانى (گرەوى بەختى هەڵاڵە)ى (عەتانەهایى) ڕۆمان نووسى ڕۆژهەڵاتى کوردستان یەکێکە لەو ڕۆمانانەى کە چێژو جوانی وتایبەتمەندى خۆى هەیە.(عەتانەهایى)چ بەچیرۆکەکانى چ بە ڕۆمانەکانى توانیویەتى بەو ستایلە نوێیەى خۆى جێگاى خۆى لەناو ئەدەبى کوردیدا بکاتەوە.
ئەگەر بەدواى داهێنانى نوێ بگەڕێین بێگومان نمونەمان زۆرە وەک ڕۆمانەکانى بەختیار عەلى و عەتا محمد و چەندانى تر کە تایبەتمەندى ڕیالیزمى سیحریان هەیە کە ئەمەش تایبەتمەندى ڕۆمانى ئەمریکاى لاتینییە کە رۆِمان نووسان (مارکیز،بۆرخیس،خۆسێسێللا،جۆرج ئەمادۆ،ئەستۆریاس) ڕابەرین.
ئەم ڕۆمانەى (عەتا نەهایى) لەرووى زمانەوە بە زمانێکى پاراوى کوردى ڕێک وڕەوان نووسراوە.ئەگەر سەیرى ڕووداوەکانى ناو ڕۆمانەکە بکەین دەبینین لە واقیعى کۆمەڵگاى کوردى رۆژانە نمونەمان بەبەرچاو دەکەوێت.ئەمەش ئەوەمان بۆ دەردەخات کە کەرەستەکانى گێرانەوەو ڕووداوەکانى  ناو ڕۆمانەکە شێوەیەکى ڕیالیزمى بەخۆیەوە گرتووە، بەڵام ڕیالیزمیەکى هاوچەرخ کە گوزارشت لەکۆمەڵگاى کوردى دەکات .دەبینین لە باکگراوندو خەیاڵ و تێکەڵکردنى دەقى فۆلکلۆرى کەمامەڵەیەکى هونەریان لەگەل کراوە خۆماڵیانە بەکار هاتوون. بەمەش دەتوانین بڵێین هەرچەند ئێستا باوى ڕۆمانى ریالیزمى نییە ،بەڵام دەتوانرێت جوانترین داهێنانى تێدا بکرَیت، لەگەل رەوتى داهێنان و نوێخوازى بڕوات ئەمەش دەگەرێتەوە بۆ ئەو توانا رۆشنبیرى و سەلیقەى ڕۆمان نووس هەیەتى.
لەم ڕۆمانەدا عەتا غەدرى ئافرەتانمان پێدەڵێت لە کۆمەڵگاى کوردى، داب ونەریتى دواکەوتووى ئەم کۆمەڵگایەمان پێدەناسێنێ.پێماندەڵێت ئافرەت چۆن بۆتە قوربانى دەستى نێر جا ئەو نێرەى کۆمەڵگاى کوردى با لەپێشکەوتووترین ووڵاتى دونیا بژى، چونکە ئەو کەسە نەیتوانیوە خۆى رزگار بکات لەم عەقلیەتە،بەڵام کەسانى یاخى هەن تفیان لەم عەقلیەتە دواکەوتووە کردووە.
ئەم ڕۆمانە باس لەژیانى کچێک دەکات کەئەویش قوربانیەکى ترى کۆمەڵگاى کوردییە.(هەڵاڵە) یەکى یاخى لە هەموو یاسایەکى دواکەوتووى ئەم ووڵاتە هەر زوو(هەڵاڵە) لەگەل گەیشتنى بۆ سوید دەگۆرێ و دەگونجێ لەگەل هەموو پێشکەوتن و بیرو فکرێکى نوێى کۆمەڵگاى سوید چونکە روحى یاخیبوونى پێشتر هەبووە.(هەڵاڵە) کچى بەرپرسێکى کوردە کە لەناو شۆرشە دژى ڕژێمى ووڵات لە ڕۆژهەڵاتى کوردستان  دەردەسەرى وئاوارییەکى زۆر دەبینێ.دەبینین (حەمەرشیدئاغا) سیمبولى دەسەڵاتە لە بنەماڵە لەوێشەوە  بۆ کۆمەڵگاکە لە باب وباپیرانییەوە یاساو رێساکانى داب ونەریتى بۆ ماوەتەوەو میراتگرى ئەوانە بێگومان دەبێت ئەویش لەدواى خۆى میراتگرێک یاخود قوتابیەکى هەبێت ئەویش(شێرزاد)ە کە لاى خۆیەتى و هەمیشە لەگەڵیەتى بۆ فێربوونى یاساو ڕیساکانى کۆمەڵگا.
لێرەدا ڕۆمان نووس گێرەرەوەى سەرەکى ناو ڕۆمانەکەیە هەرچەندە مامۆستا(سەعید)کە مامۆستاى زانکۆیە دەست دەکات بەنووسینەوەى ژیانى(هەڵاڵە) دەورى گێرەرەوە دەبینێت.ژیانێک کەپڕە لە کوشتنى حەزو ئارەزووەکان ،ژیانێک پڕە لەکوشتنى خەونەجوانەکان.هەڵاڵەیەک هەر لەمناڵیەوە دەیەوێت بۆ باوکى بسەلمێنێت کە ئەویش چى لەکوڕ کەمتر نییە،هەرچەندە(حەمەرشیدئاغا) (مەجید)ى هەیە بەڵام ئەو کوڕەى سەر بەپارتێکى ترە یاخود بەمانایەکى تر سەر بەئایدیۆلۆژیایەکى ترە کە هەردەم لەگەڵ باوکى ناکۆکە هەرچەندە هەردوکیان نووێنەرى دوو پارتن لەناو ڕۆمانەکە کە بۆ مافەکانى میللەتى کورد خەبات دەکەن وکەوتونەتە ئەم شاخانە، بەڵام عەتا پێمان دەڵێت کورد هەردەم لەگەل یەک ناکۆک ودوژمنە هەردەم لەناوەخۆدا خۆخۆرە کەس ئەویترى قبول نییە و هەرکەسە خۆى بەنوێنەرى راستەقینەى کورد دەزانێ.بۆ یەکگرتن زۆر لەگەڵ یەک ناحەزن دەیان جار مێژوو شاهێدە لەسەر شەڕى براکوژى تەنانەت بۆ لەناوبردنى یەکتر پەنایان بردووە بۆ دوژمن.
لەم ڕۆمانە مامۆستا(سەعید) چیرۆکى ژیانى (هەڵاڵە)مان بۆ دەگێرێتەوە.چیرۆکى ژیانى(هەڵاڵە) چیرۆکى  سەرەکى ڕۆمانەکەیە لەناو ئەم چیڕۆکەشدا چەندان چیرۆکى تر هەن دەگێردرێنەوە، کە بەکوشتنى (هەڵاڵە) دەست پێدەکات وەکو دیمەنێکى تراژیدى لە ڕۆژنامەکانى سوید دەیان بابەتى لەسەر نووسراوە  وبووە بەمانشێتى چەندان ڕۆژنامە. لە ڕادیۆکان چاو پێکەوتن لەگەڵ کەسە نزیکەکانى (هەڵاڵە) دەکرێت.ئەو چیرۆکانەى کەلەگەڵ گێرانەوەى چیرۆکە سەرەکیەکە باس دەکرێت زۆرن وەکو ئاوارە بوونى خێزانى (هەڵاڵە)،ژیانى شۆرشگێران لەشاخ، چیرۆکى دڵدارى (هەڵاڵە) وبرایمۆک.
لەم ڕۆمانە دەبینین گومان پانتاییەکى فراوانى داگیر کردووە.دڵى شێرزادى هاوسەرى (هەڵاڵە)ى داگیر کردووە.گومان ئەو دەردە کوشندەى کەلاى زۆربەى تاکى کورد بوونى هەیە.گومان وەکو نەخۆشیەکى سایکۆلۆژى وسۆسیۆلۆژى ژیانى دەیان هەزار تاکى ئەم کۆمەڵگایەى وێران کردووە.ئەویش بۆ دواکەوتوویى وناڕۆشنبیرى تاکەکان دەگەڕێتەوە پەتایەکى وایە زۆر کەس بەدەستیەوە دەناڵێنن. سەرەنجام کارەساتى جەرگبڕى لێدەکەوێتەوە وەکو کارەساتى سەرەکى ناو ڕۆمانەکە.شێرزاد کە پەروەردەى ناو کۆمەڵگایەکى دواکەوتووە،لەژێر چاودێرى کەسایەتیەکى بە دەسەڵات وانەى داب ونەریتەکانى ناو کۆمەڵگا فێردەبێت و ئەویش وەکو قوتابیەکى گوێرایەڵ وبەوەفاى مامۆستاکەى لە و یاسایانە لانادات و رەچاویان دەکات.
شێرزاد چاودێرى هەموو هەڵس وکەوتێکى (هەڵاڵە) دەکات و رەتى ئەوە دەکاتەوە کە یاساکانى ئەو وڵاتە جێ بەجێ بکات و تەنانەت باوەڕیشى پێى نییە، چونکە ئەو یاسایانە تەواو پێچەوانەو دژى عەقلیەت وداب ونەریت و فیکرەى کۆمەڵگاى خۆیەتی .هەروەک هەمووجار بۆ(هەڵاڵە)ى دووبارە دەکاتەوە و دەڵێ:(من لەو یاسایە دەڕیم).
کەسانى وەکو شێرزاد بەشێوەیەک کەوتونەتە ژێر بارى ئەو عەقلیەتە دواکەوتووە ناتوانن خۆیانى لێ رزگار بکەن .هەرچەندە ئەوان لە وڵاتێک دەژین کە مرۆڤى وەکو ئەو بەوشێوەیە قبوڵ ناکات ،تەنانەت کەسێکى وەکو شێرزاد هەر بەعەقلیەتى کۆمەڵگاى خۆى دەژى پەنا بۆ کارێکى وا گەورە دەبات بە بیرکردنەوەى خۆى شەڕەف و نامووسى خۆى دەسێنێتەوە کە هەموو خەڵى سوید سەرسام دەکات،بەشێوەیەکى دوور لەلۆژیکى لەقەڵەم دەدەن.ئەمە بۆ ئەوان وایە دەنا بۆ وڵاتێکى وەکو ئێمە رەنگە ئاسایى بێت و هەندێک جار دەست خۆشیشى لێدەکرێت ،چونکە ڕۆژانە چەندان ڕووداوى لەو جۆرە دەبینین بەڵکو خراپترو سەرسورهێنەرتریش وەکو شەهیدکردنى(دوعا)پاک کەبەوەحشیترین شێوە شەهیدیان کرد کەسیش نەدرایە دادگا گوایە کێشەیەکى کۆمەڵایەتیە.ڕۆژانە دەیان ئافرەت لەم وڵاتە بەناوى کێشەى کۆمەڵایەتى مافى ژیانیان لێدەسێنرێتەوە و مافیان پێشێل دەکرێت کە فێڵێکى گەورەیە لە خودى ئافرەت دەکرێت و ڕەوایەتى بەو کارە دەدرێت ئەنجام دەرانى ئەم کارانەش هاندەدات بەوناوەوە شەرەفیان بسێننەوە.
دەبینین لە گۆڕنانى خەونى لاوەکانمان بەهەمووشێوەیەک ئەنجام دەدرێت .بۆ کچ حەڕامە خەون ببینێ ،چونکە بینینى خەون واتە دروست بوونى ئامانجێک کە مرۆڤیش ئامانجى هەبوو هەوڵى هێنانەدى دەدات لەم ڕۆمانە (هەڵاڵە)لەگەل برایمۆک پەیوەندى خۆشەویستى دەبەستن و لەسەر کانیەک دادەنیشن کە دواتر دەبێتە جێگەى ژوانیان و ناوى دەنێن(کانى عەشق) لەوێوە لەگەل برایمۆک هەوڵى خەون بینین دەدەن بۆ داهاتوو لەوێوە (هەڵاڵە) بۆ یەکەم جار ماچ دەکرێت هەرچەند پێشتر داواى ماچى لێکراوە بەڵام ئەو کات بەحەڕامى زانیوە، بەڵام ئێستا خۆى داوادەکات ماچ بکرێت،چونکە ئێستا (هەڵاڵە)عاشقەو خەون دەبینێت.هەروەک سروشتى ژیان وایە چەندان بەکرۆکە سەرهەڵدەدەن و دەیان تۆمەتیان بۆ دروست دەکەن هەندێک دەڵێن لەسەر تەختە بەردى گوێى حەوزەکە بە ڕووتى گرتویانن یەکێکى تر بە هەناسە سواریەوە هەواڵدەدات دەڵێ(دوو کەس لەبن گابەردێکى ئەو بەرزاییە خەریکن بە بێسیم پەیوەندى بە دوژمنەوە دەگرن) لێرەوە سەرەتاى دابڕانیان دەبێت بۆ هەتا هەتایە.بۆیە بەهەر شێوەیەک بێت هەوڵدەدەن برایمۆک دوور بخەنەوە کە سەرەنجام برایمۆک دەبێتە قوربانى و کۆچى دوایى دەکات.(هەڵاڵە)ش بۆ هەتا هەتایە ئەو چیرۆکە دەگێرێتەوە کە غەدرێکى گەورەى لێکراوە.تەنانەت بۆ شێرزادى هاوسەریشى کە مامۆستا سەعید پێیوابوو ئەمە هەڵەیەکى گەورە بوو چونکە بووەتە هۆى ئەوەى گومانى لا دروست بێت.
لەم ڕۆمانەدا عەتا جەخت لەوە دەکاتەوە کە ئافرەت تەنانەت دواى تەڵاق وجیابوونەوەش لەم کلتورو بەمۆڵکى پیاو دادەنرێت.کلتورێک تا سەر ئێسقان ڕۆچۆتە ناو ناخى تاکى کوردو ژیانى لێ تاریک کردووە سەرچاوەى هەموو دەردەسەریەکە بۆ ئافرەت ئافرەت بەهۆى ئەوەوە قوربانى یەکەمە.
خەنجەرێک وەکو دیاریەک لەلایەن (حمەرشیدئاغا)وە پێشکەش بە شێرزاد دەکرێت کە ئەمەش ماناى گواستنەوەى کلتورو دەسەڵات دەگەیەنێت لە باوکەوە بۆ کوڕ،لەپێشینانەوە بۆ نەوەى تازە بۆیە هەمیشە دەیگووت(ئەمە دیارى پێشینانە دیارى مێژوو بۆ پیاوێکى خەباتکار) هەر بەم دیاریە (هەڵاڵە)دەکرێت بە قوربانى لەلایەن کەسێکى عەقلیەت پیاوسالارانە.

 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.