Skip to Content

Thursday, March 28th, 2024
گەڕانەوە بۆلاى ئەویتر: لە جەستەى شەكەتى قەسیدەیەكى هیلاكدا

گەڕانەوە بۆلاى ئەویتر: لە جەستەى شەكەتى قەسیدەیەكى هیلاكدا

Closed
by August 29, 2008 ئەدەب

  گەڕانەوە بۆلاى ئەویتر: لە جەستەى شەكەتى قەسیدەیەكى هیلاكدا
  (شاخەوان سدیق)

  (خوێنەوەى قەسیدەى هیوا قادر، چێژى پاڵكەوتنە لە سەربوونى ئاو)
ئیسماعیل حەمە ئەمین

    هەمیشە پێم وا بووە، قورسترین شت ئەوەیە ئینسان بتوانێت قسە لە سەر ئیحساسى كەسێكى كە بكات، چونكە بۆ خۆى دروست بوونو هێنانە دنیاى بەرهەمێكى نوآ هەڵگرى چەندین هۆكارو ئامڕازەو دەشێت لە پشت هەموو ووشەكانەوە فرە مەبەستو فرە بۆچوون ئامادەیان هەبێت، كە ڕەنگە بەتەنها كەسى نوسەر خۆى بتوانآ تێیان بگات، چونكە ئەوە ئیحساسى ئەوە بەپانتاى  ئەو خەیاڵانەدا تێپەڕیوەو دواجار بەو شێوەیە تەعبیریان لە خۆیان كردووە. بەڵام لە خوێنەوەى شیعرى هیوا قادردا من كەمتر بەر ئەم حاڵەتە ئەكەومو هەمیشە پێم خۆش بووە بگەڕێم بەشوێن نهێنیەكانى پشت دێڕەكانیدا، ئەویش ڕەنگە پیوەندى بەو زمانە سادەیەوە هەبێت كە هەمیشە زمانى قسەكردنو زمانى شیعرى هیوا بووە لە نوسینو ئاخاوتندا، یان ڕەنگە پەیوەندى بەو هەموو ئینسان دۆستیەى هیواوە هەبێت كە هەمیشە لە ڕێگاى دنیابینیەكانى خۆیەوە وەك شاعیر هەستى پێكردوەو دەریبڕیوە، بۆ من چەند گرنگە كە دەقە كە چۆنەو جوانە. ئەوەندش ڕاستگۆیى نوسەرەكەى گرنگو پێویستە لە سەیركردنى بۆ دنیاو ئەوەى كە وتویەتىو ئەوەى كە بڕواى پێیەتى، كە هیوا یەكێكە لەوانەى ئەگەر شیعریش نەنوسێت لە زۆرێك لە شیعرنوسەكانى كە پێم شاعیرترە، چونكە شیعریەت لە ناوەوى هیوادایە نەك لە دەرەوەو كاتى نوسیندا، فروخ واتەنى " ڕقى دنیام لەو شاعیرانەیە كەبەس لە كاتى نوسینى شیعرا شاعیرن" ئەوەتا هیواش لە دیدارێك دا بەم جۆرە باس لە چۆنیەتى پرۆسەى شیعرىخۆى دەكات. ( شیعرى من دنیاى خۆمو خەونو تەمناكانى خۆمە، بۆمن گرنگ نیە لە دەرەوەى خۆم تۆ چۆن تەعریفى من دەكەیت، چونكە من تۆى خوێنەر لەگەڵ خۆمدا دەخەمە ناو بە شیعریكردنى دنیاوە، تۆ یاقبوڵم دەكەیت یان نا، ئیدى ئەوە تۆیت دواتر تەعریف بۆ من دادەنێیت لە ڕێى تێگەیشتنى خۆتوخوێنەوەى خۆتەوە، بۆ شیعرەكانم نەك من" لێرەوە تێدەگەین ئەم گەڕیدەیەى شیعرو جوانى ئەوەندەى مەبەستیەتى بەدواى بەشە ونبوەكانى خۆیدا بگەڕێت، ئەوەندە مەبەستى نیە لاپەڕە ڕەشكاتەوە بەناوى نوسینى شیعرەوە. بۆیە دەمەوێت كەمێك لە سەر نوێترین قەسیدەى هیوا بوەستم كە لە ژمارە (121) پاشكۆى ڕەخنەى چاودێردا لە بەروارى (23/6/ 2008) بڵاوكرایەوە. بەناوى( بە قوڵپە قوڵپى ئاوت دەسپێرم) من ئەم كارەى هیوا كە ئەزموونێكى نوێیە لە شیعرنوسینى، جیاوازتر لە هەموو قەسیدەكانى كەى وەك ( دوعایەك بۆ تەنهای، تەرمیناڵ، سێوى سور، ژیان لە كۆڵانەكەى ئێمەیە، مردن لە دوو كۆڵان ئەولاتر،و ، ئەوڕۆژەى ئەمرم باران لە پەنجەرەكەم ئەدات) كە پێشتر نوسیونى دەبینم، كە ئەمەش بۆ ئەو حەزە هەمیشەییە دەگەڕێتەوە كە هیوا دەیەوێت ئەزمونى شتى نوێى تیابكات، لەم قەسیدەیەدا ئەوەندە پرسیارە فكریەكان ئامادەییان هەیە ئەوەندە شاعیر كارى لە جوانكارىو ئستاتیك دا نەكردووە، چونكە بەبڕواى من شاعیر پەیامێكى هەیە لەم كارەیدا پەیامێك كە بیركردنەوە فكریەكان دەتوانێت تیایدا كێشە ئاڵۆزەكانى بۆ سادە بكاتەوە. ئەمەشە ئەم كارەى لە كارەكانى ترى جودا كردۆتەوە، ئەزمونى شیعرى هیوا لە ڕابردوودا ئەوەمان پێدەڵێت كە ئەو چۆن لە شیعرو ئەدەب لە ڕێگاى دنیابینیەكانى ئەڕوانێتو هەمیشەش واى كردوە ئێمەش لەم سەفەركردنانەیدا لە ڕێگاى خەیاڵەوە بەشداربین. كە ئەمەش خاسیەتێكى گرنگى ترى شیعریە لە هیوادا هەروەك (لورانس پیرین)یش لە كتێبى شیعر چیەدا دەڵێت " بوونى ئەدەب، بۆ گواستنەوەى ئەزموونى بەرجەستەیە، بەرجەستە لەم ڕووەوە كە بۆتە وێنەیەكى چڕو بەرچاو، ئەركى ئەو ئەمەنیە لە بارەى ئەزمونەوە بدوێت، بەڵكو ئەم ئەركەى هەیە كە مۆڵەتى بەشدارى خەیاڵى لە ئەزمونمان پێببەخشێت" هیوا جیاواز لە كارەكانى كەى لەم قەسیدەیەدا كار لەسەر هەردوو چەمكى (لێبوردەىو گوناه) دەكات لە ڕێگاى زمانێكى چڕوپڕ لە واتادا، بەڵام سادە لە دەربڕیندا   ئەویش بەبڕواى من دەگەڕێتەوە بۆ تێڕوانینەى كە شاعیرهەیەتى دەربارەى ژیانو لە ئەزمونى  ئەویترەوە هەست بەو گوناهانە دەكات كە دەشێت ڕۆژێك لە ڕۆژانكردبێتى هەروەك دەڵآ"
 تۆ دەمبەخشیت
 بە ڕۆژەشینەكانم دەسپێرم،
 لەگەڵ ژمارەى لێدانەكانى دڵتا،
 لە هەورازى عومرا،
 لە تونێتى ژیانا من لەیاد دەكەیت.
 زمان لەم دەقەى هیوادا تا ئاسێكى باڵا گەڕانە بەدواى خۆ دۆزینەوەى واتادا نەك بەدواى وێناندنى فۆڕمێكى ئیستاتیكى جێگیردا كە بە هۆى میكیاج كردنەوە دەلالەت لە دەقەكەدا بەئاراستەیەكى تر بگۆڕێت. بۆیە دەبینى لەم دەقەدا وەك (مالارمآ) دەڵێت " زمان قسەدەكات نەك نوسەر، چونكە نوسین گەیشتنە بەو پنەتەى كەزمان دێتەگۆ نەك من"  لێرەوە نوسەر لە ڕێگاى وتنى داواى بەخشینەوە لەویتر جەدەلێكى ناكۆتا لەگەڵ ژیانو بووندا دروست دەكات، كە ڕەنگە هۆكارى ئەمەش ئەو ترسە هەمیشەییەى نوسەربێت كە بەردەوام هەیەتى لە لەبیركردنو لە بیر چوونەوەى هەروەك چۆن لە قەسیدەى (ئەوڕۆژەى كە ئەمرم باران لە پەنجەرەكەم ئەدات)دا دەڵێت " من بەتەنها ئەمرم و لەكاتەیا منداڵان خەریكى یاریكردنن"  شاعیر بەو هەستە ئینسانییەوە تێدەگات كە مردن شتێكى حەتمیەو گرنگترین سیفاتى ئینسانیش لە بیركردنە، بۆیە ئەویش دەمرێتو دواتریش لە بیردەچێتەوە كە ڕەنگە پێش هەموویان ئەویترەكەى خۆى بێت جا شاعیردەیەوێت پێش ئەم مەرگو لەبیركردنە داواى بەخشین لە گوناهەكانى بكات لە ڕێگەى شیعرەوە، كە ڕەنگە لاى ئەو سەرچاوەى هەموو جوانییەكانبێت لە ژیاندا، چونكە ئەوە شیعرە كەدەتوانێت هەموو دژەكان لە ناو خۆیدا كۆبكاتەوە بە گەناهو لێبوردنیشەوە هەروەك (لورانس پیرین)یش دەڵێت" جودایى نێوان شیعرو جۆرەكانى ترى ئەدەب، تەنیا جودایى پلەیە، شیعر گوشراوترینو چڕترین شێوەى ئەدەبە كە زۆرترین شت لە كەمترین وشەدا دەردەبڕێت" پرسیاركردن وەك بەشێكى گرنگى لەم قەسیدەیەدا ڕێگایەكى فراوانە كە نوسەر لێیەوە ڕاماندەكێشێتە ناو بابەتە فكریەكانى، ئەو لەم سەردەمى زبرى تەكنەلۆجیایەدا لەناو ئەو مۆدێلى بەڕۆبۆت بوونى دڵى ئینسانەكاندا بەدواى شتەوردوو لە بیركراوەكاندا دەگەڕێت، شتانێك كە لە ئێستادا پرسیاركردن دەربارەیان ڕەنگە ئەوەندەى پرسیاركردن دەربارەى ئامێرێكى تەكنەلۆجى قورسبێت لە سەدەكانى ناوەڕاستدا، من هەمیشە وتومە ئەم كابرایە بەم هەموو ناسكیەوە، چۆندەتوانێت لە ووڵاتێكى قەڵباڵغى تەكنەلۆجى وەك سویدا بژى، بەڵام گەر بەهەڵدا نەچووبم مەسەلە فەلسەفییەكان یارمەتى دەرێكى باشى ئەون لە بیركردنەوە فكریەكانیدا كە سەرەنجام هێزى ئیرادەى پێدەبەخشنو هەستى بینینى جوانى تیا دروست دەكەن، هەروەك چۆن هەندێك لە زانایانى سایكۆلۆجى مێشكى مرۆڤ دابەش دەكەن بەسەر سآ هێزدا، " هێزى بیركردنەوە: كە ڕێگەى گەیشتنە حەقیقەت نیشانى مرۆڤ دەدات. هێزى ئیرادە: كە بەهۆیەوە مرۆڤ ڕێگاى خێر ئەدۆزێتەوە، هێزى هەستپێكردن: كە مرۆڤ فێردەكات چۆن لەزەت لە جوانى وەربگرێت." بۆ هیواش گەڕان بەدواى جوانیداو پرسیاركردن لێیان بەوڕادەیە ئەوشتانەن كە دڵنیایە ئەویترەكەى خۆشى بۆى جێگاى لەسەروەستانو تاڕادەیەك بڕوا پێنەبوونە بۆیە دووبارە بەویترەكەى خۆى دەڵێت" بە منداڵەكانت دەڵێیت، ئەو گێژەلوكەیەك بوو بە فرمێسكەكانم خەواندم، ئەوپیاوێك بوو بە عەیارى سەردەمێك خەونى دەبینى كەلە قوتووى هیچ عەتارێكدا نەبوو، ئەوچى بوو كەنەى توانى بێت بەچۆلەكەیەكى تەنهاو بفڕێت، ئەو پیاو بوو دەبوو خەون بخوازێت نەك ژن." یادەورى بە شێكى كەى گرنگى ئەم قەسیدەیە، من لە هەموو كارەكانى ترى هیوادا بە ڕۆمانەكانیشەوە هەستم بەم حاڵەتەى نوسینى كردووە كە تاچ ئاستێكى زۆر لە ناو یادەوەریدا ڕۆچووە، هەستەكەم یەكێك لەوشتانەى كە هەستى گوناهیان لادروست كردوەو واى كردوە هیوا داواى بەخشین بكات بوونى یادەوەرییە زۆرەكانیەتى كە نزیكترین هاوڕێن بۆىو تاكە كەرەستەیەكیشن كە دەیەوێت لە ڕێگاى ئەدەبەوە دووبارە لەگەڵیاندا بژێتەوەو تەعبیریان لێبكاتەوە هەروەك بەختیار عەلیش دەڵێت" لە ئەدەبدا ڕابردوو لەوە دەكەوێت كە تەنیا ڕابردوو بێتو دەبێت بە بابەتێك بۆ ئەبەدیەت، بە كەرەستەیەكى سەرەتایىو مادەیەكى خاو بۆبوونێكى جاویدى، یادەوەرى ناتوانێت بەبآ ئەدەب و هونەر شەڕى دژبە بیرچوونەوە بباتەوە" بۆیە دەبینى بونى ئەو یادەوەریە زۆرانە ئەدەبێكیان بە هیوا بەخشیوە كە دووبارە ژیانیان تیا دروستكردۆتەوە، بەڵام ژیانێكى جیاواز كە هیوا خۆى خوڵقێنەریەتى بۆیە دووبارە بەختیار دەڵێت" یادەوەرى چەند ئەدەب دروست دەكات، ئەدەبیش هێندە یادەوەرى دروست دەكات" ئەوەتا هەرلەم دەقەدا نوسەر لەڕێگاى یادەوریەوە ئەویتر ناچاردەكات كە لە گوناهەكانى بیبەخشێت وەك دەڵێت" دەم بەخشیت، بڵآ دەم بەخشیت، بۆئەوەى لە شەوێكى مانگە شەودا خۆم نەكوژم. بچۆرە برینەكەى خۆتەوەو هاواركە دەتبەخشم، تێر تێر بگرى، منیش دەچمە حەوشەى تەنهایى خۆمەوەو چۆلەكە لە خۆم دەردەكەم، وەك دارتوویەك سنگى خۆم دەكوتمو زەڕنە قووتە لە خۆم دەوەرێنم، هێلانە لەخۆم دەردەكەم، مار قەف قەف دەئاڵێنم لە خۆمەوە، تاپڕێك بەدڵما دەتەقێنم، تا خودا سواڵ لە من نەكات" جگە لە یادەوەرى بەشێكى كەى كاركردنى هیوا بە بڕواى من خەونە، چونكە مرۆڤ چۆن لە هێنانە بیرى یادەوەریەكانیدا ئازادە ئاوهاش لە خەوبینیندا ئازادە بەجۆرێك كە هەندێك جار لە خەوندا مرۆڤ دەگاتە ئەو شوێنە دوورە دەستانەى كە هیچ كات مرۆڤ ناتوانێت دەستى پێیان بگات، بۆیە دەبینیت هەمیشە خەونیش وەك یادەوەرى لەپێشینەى كەرەستەكانى شاعیرە لەكاتى نوسیندا هەروەك فرۆیدیش دەڵێت" شاعیر ئەو كەسەیە كە دەزانێت چۆن خەونو خەیاڵەكانى دەكاتە بەهەمى هونەرى، یان حەقیقەتێكى هەست پێكراو، هیوا لەم دوو دێڕەدا خەیاڵەكانى چڕدەكاتەوەو خەون ئاسا بەئەوترەكەى خۆى دەڵێت" وەك چرایەك لە بەردەم ئەشكەوتێكدا لەرەلەر بەكزى دەلەرزمودەگریم، تۆمەگرى، عەیارانە پێبكەنە، لە سەر قوڵپە قوڵپى ئاو دڵت میقاتكە" ئەم پڕۆسەى بەخەونكردنى خەیاڵە لاى هیوا بەبڕواى من سوود وەرگرتنە لە هەموو كەرەستەیەكى واقیعیى بۆ مەبەستە تایبەتیەكانى خۆىو ئەنجام دانی كردارى گۆڕینى (نامەئلوفە بە مەئلوف) ئەویش لە سەر بنەماى دووبارە بنیات نانەوەى دنیابینیەكانى لە ڕێگاى زمانو كەرەستە ڕۆحیەكانیەوە بۆیە دەبینین لاى فرۆیدیستەكان شاعیر ئەوكەسەیە" داخوازییە ناواقیعیەكان دەگۆڕێت بەچەند ئامانجێكى جێبەجێكراو، ئەمەش بە هۆى ئەو بڵندبوونەوەى كە غەریزەكان دەكات بە شتى ڕوحیى،"  هیوا هەمیشە یەكێك بووە لەو نوسەرانەى كە بەردەوام كێشەى لەگەڵ تەنهایى خۆیو بۆشاییە ڕۆحیەكانیدا هەبووە، كە ڕەنگە ئەمەش پەیوەندى بەو ئەزمونەوە هەبێت كە هیوا لە مەنفا پیایدا تێپەڕیوە بۆیە دوبارە دەڵێت" من زۆر تەنهام، تۆز لە تەنهایم هەڵدەستێ، غەریبی لە ڕوخسارم، شڵەژاوى لە چاوم، من هێندە شاعیرم، تازە شیعر یارییەم نایا، هێندە عاشقم خۆكوشتن فریام ناكەوێت، هێندە دێوانەم كەس ڕووى نایەت وەك شێت دوام كەوێت" ئەگەر بڕوامان بەوە هەبێت كە لە دواى (زمان،واتا، مانا)وە شیعر چێژە، ئەوە دەبێت لە ناو شیعردا بەدواى بابەتدا بگەڕێن، بابەتێك كە بەشێك لە خۆمانو جوانیەكانى دنیایى تیا بدۆزینەوە، بەبڕواى من كەرەستەى بابەتى نوسین لاى نوسەر بەشێكى زۆرى پەیوەندى بە منداڵى نوسەرەوە هەیە، چونكە نوسەر هەمیشە دەیەوێت قەرزەكانى منداڵى بداتەوە ئەو قەرزانەى كە لە كیسى چوونو بۆى نەلواونبیانكات، بۆیە بەبڕواى دەرونزانەكان كەسایەتى نوسەرو هونەرمەند هەرلە قۆناغەكانى منداڵیدا دیارەو ڕەنگ دەداتەوە، ئەوەتا هیوا لە باسكردنى مناڵى خۆیدا دەڵێت" من مناڵێكى تابڵێى موتەحەریك بووم لە بەردەم هەموو شتێكدا، ئاسایی بوو ڕۆژێكى دوورودرێژ دواى مێروولەیەك بكەوم بۆ ئەوەى تێبگەم بزانم چى دەكات، سەرسام بووم بە هەموو شتەكانى دەوروبەرم لە قۆناغى منداڵیمدا تا ئەو ئاستە گەیشت كە دەتووت بەدەم خەوەوە دەڕۆم كاتێك خۆم دەدایە دەست خەیاڵاتەكانى خۆمو بۆدوورترین شوێن دەڕۆیشتم، من زۆر لەزەتم لە خەیاڵكردنو بەفەنتازیاكردنى دنیاوە دەبینى، دنیام سەرلەنوآ لە خەیاڵى بێگەردوو بێگوناهى خۆمدا دروست دەكردەوە، لە دڵى خۆمدا بۆئەو گەورانە دەگریام كە توڕە دەبوونو لەگەڵ یەكتردا شەڕیاندەكرد، وەك پێغەمبەرێكى بچكۆلە كە دەسەڵاتى هیچى نییە خەیاڵى خۆى نەبێت، دەمویست هەموو دنیا جوانكەم" لێرەوە تێگەیت كەرەستەى یەكەمى نوسین لاى هیوا منداڵیە، ئیتر ئەو منداڵیە چۆن بەچ شێوەیەك گوزەراوە ئەوە خۆیو یادەوەریەكانى دەزانن، بەڵام هەرچۆن بێت هیوا خاوەنى خەیاڵێكى بەرفراوانە بۆیە دەبینین زمانیش لەم دەقە هیلاكەى دا فرەواتاو دەوڵەمەندە، بە جۆرێك كە ئەم دەقە پێویستى بە زیاتر لە جارێك خوێنەوەیە هەر وەك شیللەریش دەڵێت" زمان لە توانایدا هەیە تەعبیر لە هەموو شتەكان بكات، بەڵام بە پێوانەى خەیاڵ. شیعر پێویستى بە خەیاڵ هەیە، بەڵام زمان پێویستى بە تێگەیشتن هەیە" ڕۆشبیرى و مەعریفە بەبڕواى من كەرەستە گەلێكى گرنگن لە ئاستى سەركەوتنو نەمرى هەردەقێكدا، چونكە بەبڕواى من مەعریفەى شعر بەسراوە بە مەعریفەى شاعیرەوە هەروەك چۆن لەم دێڕانەى هیوادا هەست بە بوونى مەعریفەیەكى قوڵ دەكەیت كە بەبڕواى من خاڵى بەهێزىو جوانى ئەم دەقەیە كاتێك بەوى تردەڵێت" من لەوآ نیم، من تازە لەوێیەك نابم لە نێوان دوو سنەوبەردا ماچێكم بەیتآ، تازە من لاى تەڕى چیمەنێك نابم بە پێى پەتیى منو تۆ ختوكەى بێت، لاى فوارەیەك ئاونابم، بە بینینى منو تۆ بگاتە ئۆرگازم، من زیخێك لە پێم دەردێنم كە هەزاران هەزار ساڵ لەوەو بەر كچێكى پێ خەبەركراوەتەوە بۆ وادەى ژووان" ڕەنگە قسەكردنو شیتەڵكردنى بەش بەشو دێڕ بە دێڕى ئەم قەسیدە نوێیەى هیوا قادر زۆر زیاتر لەمەى بوێت هەرچەندە من نەم ویست بەتەنها لەسەر ئەم قەسیدەیەى بنوسمو بۆچوونى خۆم بڵێم، بەڵكو پێم خۆش بوو لە سەر منداڵىو بۆچوونى چەند كە سێكى تر دەربارەى ئەم دەقەو ئەزمونى شیعرى هیوا قسە بكەم، چونكە ئەم دەقە زمانێكى فرە واتایەو دەكرێت لە چەندین گۆشەنیگاوە قسەى لەسەر بكرێت، كە بەبڕواى من جیاوازترین ئەزمونو دەقى هیوایە كە نوسیبێتى، كەمن خۆم زۆر چێژم لێبینىو بە ئەزمونێكى نوآو سەركەوتوشى ئەزانم وەروەك چۆن ( ئیسماعیل حەمە ئەمین) لە نوسینێكدا دەربارەى ئەم دەقە دەڵێت" ئەم قەسیدەیەى هیوا قادر نەك هەر داهێنەرانەیە بە هەموو پێوەرێك، بەڵكو جۆرێكە لە وەرچەرخانى شیعر بە سەرقەڵبوونەوەى لە نێو ووردەكاریدا"

 Shaxi83@yahoo.com    

                                                      
   سەرچاوەكان
 كتێبى شیعر چیە؟ن/ لۆرانس پیرن/ وە/ ئەبوبكر خۆشناو
 كتێبى شیعرو فەلسەفە. ن/  مەجید مەحمود /وە/ فوادى مەجید میسرى
 وتارى لەودیو كورسیەكانەوە چى دەبینین / بەختیارعلى گۆڤارى هەنار
 دیدارى هیوا قادر / ئا/ زمناكۆ بورهان قانع / كوردستانى نوآ
  قوتوى خەیاڵى قەسیدە/ ن/ ئیسماعیل حەمە ئەمین/ ڕەخنەى چاودێر 
 

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.