سیستم و چەمكی ئێستا … فەرهاد چۆمانی
چەمكی “ئێستا” نمای هێنانە بەرچاوی شوێنكاتێكمان دەكات، كە پەیوەستییەكی دانەبڕی بە ژیان ئێمەوە هەیە. چەمكێكە دەتوانین لەمیانەی تێدا ئامادەبوونی بیر و كردەییەوە پابەندبین بەو سەردەمەی تێیدا دەژین، واتە: “ئێستاییبوون” تیاژیان(معایشە)كردنی سەردەمی خۆمانە و مانادانە بە ئۆتۆنۆمی سەردەم و خودی خۆمان. بەدەر لەمە, یان نۆستالیژیانە لە رابردوو بەجێماوین یان یۆتۆپیایانە بۆ داهاتوویەكی هێشتا نەهاتیی نیگامان كردووە. یۆتۆپیایەک، کە تا دوا ئەندازە لە بەرجەستەبوون داماڵدراوە و لەگەڵ پێشڤەچوونی کات، ئەمیش سێبەرئاسا هاوڕەوت دوورتر دەکەوێتەوە. لەگەڵ ئەوەی ئێستا شوێنكاتێكی دابڕ و تەری نییە لەو دوو شوێنكاتەی كەوتۆتە نێوانیانەوە، بەڵام بێباكی و ناگەهانی كۆمەڵگا، یان تاكەكانی لەهەمبەر ئێستادا و لاگیریان بۆ سەردەمێكی دیكە، دەمانگەیەنێتە ئاقاری جیا نەكردنەوەی رەهەند و تایبەتمەندییەكانی سەردەم و نائامادەییمان لە رەوش و گۆڕانە هەنووكەییەكان.
هەموو ئەو روانگانەش، كە لە دەرەوەی شوێنكاتی«ئێستا»ی خۆیاندا دەژین, مەترسین بۆ سەر ئاسایشی «ئێستا».
ئەوەی لەئارای ژیاری و فەرهەنگی ژیانی كۆمەڵایەتی كۆمەڵگای ئێمەدا بەرچاوە، ونبوون و نادیدەگرتنی ئەو خواستانەیە، كە ئێستا وەك زەمەن و سەردەم لە ئێمەی دەوێت, دیارە بارهێنانی ئەم رۆحیەتی “نادیدەگرتن”ـە دەستەجەمعیەش لەدیدی ئەو شێوازە باوەی سیاسەتكردنەوە چاوگەی گرتووە، كە رۆحیەتی كۆگیری كۆمەڵگای كوردی لە بۆتەو تێگەی «ئەگەری مان و نەمانی نەتەوە لە گەمارۆی دوژمناندا» بارهێناوە، بەبێ ئەوەی کاتێک هاتبێتە پێشەوە تێیدا، ستراتیژێکی سیاسی تۆکمە و عەقڵێک، کە مەودا دوورەکانی بەرژەوەندییە نەتەوەییەکان ببینێ و رەچاو بکات ئەم گەمارۆی دوژمنەی شکاندبێت و پێناس و شوناسێکی بۆ ئەم دوژمنە دیاری کردبێت، کە من پێموایە هەبوونی ئەم دوژمنە لە وەهمێک زیاتر نییە، ئەوەی پشتڕاستی وەهمبوونی ئەم دوژمنەش دەکاتەوە بازبازێنی دەسەڵاتی سیاسی هەرێمی کوردستانە، کە هەر جارە و پێ دەخاتە سەر پەتی دەوڵەتێک لەوانەی بە دوژمن دەیانداتە زانین.
لەمەوە؛ پێڕەویكردن و ئاراستەبوونی تاك بۆ مانەوەی كۆمەڵگا “بەپێودانگی سیاسیەكان” بازدەداتە سەر مانەوەی نۆڕمی سیاسەتكردنی سیاسییەكی نەگۆڕ, پرسی «مانەوەی كۆمەڵگا» و رەوتی گەشەی سروشتی كۆمەڵگا لە ناوكۆی سیاسەتكردن لە داینامیكیەتی چەمكی «ئێستا» دادەبڕێت و رایەڵەكانی سیستمی سیاسی پەیوەستی خۆی بە “ئێستا”، چ وەک چەمک چ وەک شوێنکات لەدەست دەدات و پەیوەست دەبێت بەمانەوەی شێوازێك لە تێگەیشتنی سیاسی نەگۆڕ، کە وادەکات کۆمەڵگا بخاتە دەرەوەی زەمەن، هەر کوێ و هەر ئاتمۆسفیرێک کە لەگەڵ مۆڕاڵ و روانگە و پێویستییەکانی ئەو گونجاو بوو کۆهۆشی کۆمەڵگا بباتە ئەوێ.
مەبەستم لە دابڕانی «مانەوە» لە پەیوەست بە چەمكی «ئێستا» لەو مانایەوە نایە، كە تاك وەكو سۆبژە لە رووی فیزیكییەوە لە دەرەوەی رەوتی زەمەنی ئێستا ـوە بێت، بەڵكو مەبەستی من لەو تێگەیشتنەوە دێ: كاركردنی سیستمێكی سیاسی لەناوكۆی كۆمەڵگای ئێمەدا وایكردووە رووگەی تاكەكان زەمەن و شوێنكاتێك بێت، كە لە راستیدا ئێستا نییە، بەمەش رۆحیەتی هاوبەشی نەتەوەییمان، بیری ئاراستەكەر و ئامانجگیرمان ناتوانێت واقیعبینانە بپێكێ. تاک وەک بووێکی کۆمەڵایەتی لە بۆشاییەکی گوتارەکی و گوفتاریدا، بەڵکو بۆشاییەکی نابەرجەستەدا دەبێت و ناتوانێ جگە لە دەنگەکانی سیستمی سیاسی، جگە لە دەنگدانەوەی خواستی دەسەڵات هیچ دەنگێک، کە لە “ئێستا”ی زەمەنی تێدا ژیانیی خۆیەوە دێت، ببیستێ.
روونبێژانەتر دەبێ بڵێم؛ مۆڕاڵی سیاسی “سیستمی دەسەڵاتداری” ناڵێم “دەسەڵاتی سیاسی” بەتەنها .. لەسەر ئەوە بیناکراوە: لە کاتێکدا کە پێویستە سەروەرییەکان بەرچاو بخەن و بە هاونیشتیمانیان بڵێن “ئێوە بێ یادەوەرین و شۆڕشگێڕێ ئێمەتان بیرنەماوە”، بەهەر رێگا و لوانێکە کۆهۆشی کۆمەڵگا دەبەنەوە دەورانی بەرخودانی و سەردەمی شاخ و تێکۆشانە “شۆڕشگێرییەکەیان!”، ئینجا ئەگەر ئەم هەوڵەیان بە سوود وەرگرتن لە لاوازی یادەوەری تاکی کوردیشەوە بێت، ئەمە دەکەن و ئەگەر ئەو دەرەنجامەی خۆیان دەیانەوێ بە دەستیان هێنا، کە خۆی لە سەروەریدانەوە بە دەسەڵاتی سیاسی خۆیان دەبینێتەوە، کۆمەڵگا وێڵی دەکەن. کاتێکیش کە کۆمەڵگا بە سوکە راچڵەکانێک دێتەوە هۆش خۆی و دەبینێت دوای ساڵانێکی درێژ لە سەرداری و دەسەڵاتداری ئەم دوو هێزە سیاسیە، خراپ بەکارهێنانی دەسەڵاتی سیاسی ئاراستەکردنی سیستم بە ئاراستەی حوکمی دزان” کلیپتۆکراتی” و گەشەکردنی غەریزە و کەڵکەڵەی تۆتالیتاریانە تا ئەندازەیەکی زۆر شوێنی گەشەی ئابووری و ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتی گرتۆتەوە، دەسەڵات بە سیحرێکەوە یۆتۆپیای ژیانێکی نموونەیی و نەوازەی وا دەخاتە ئەندێشەی هاونیشتیمانیانەوە، بازی فڕینی خەوێکی موگناتیسی وەها لەرابردووی بەرخودانەوە بە ئاراستەی داهاتووی خۆشگوزەران دەدەن ،کە هاونیشتیمانیان شەرمەندەی بەردەم هۆشیاربوونەوەکەیان دەکات!
درووستبوونی سیاسی گەندەڵ لەو شەبەنگەوە چاوگە دەگرێت، كە رۆژانێك لە دەوری شۆڕشگێڕەكان كێشاویانە و پیرۆز كراون. ئەم پیرۆزكردنە لەباربووە بۆ ئەوەی رابردووی بەرخودان و داهاتووی گەش، كە شۆڕشگێڕەكان بەردەوام لەشێوەی یۆتۆپیای نابەرجەستەدا بانگەشەیان بۆ كردووە، بەبێ ئەوەی رۆژێک بێت و تێیدا کەسێک ئێستێک بە رەوتی بەردەوامبوونی ئەم چەواشەکارییە بکات و شۆڕش و شۆڕشگێرییەکەیان بخاتە ژێر پرسیارەوە، “شۆڕش” چ وەک چەمک چ وەک کردەیەکی فرەرەهەند و هەمەلایەن بخاتەوە ناو پێناسە راستەقینەکەی خۆی و لە “جەنگاوەری” جودای بکاتەوە، کە خودی چەمکەکە ” شۆڕشگێر” لە خەیاڵدانی سەرکردە سیاسیەکانی ئێمە زرینگانەوەیەکی سیحراوی وای هەبووە کە سەرباری ئەوەی باڵایان لەناویدا گنج دەرکەوتووە و لەوان گەورەتر و فرەرەهەندتر بووە، بەڵام سیحری وشەکە وایکردووە ئەگەر بە عەقڵیەتی جەنگاوەرانەشەوە بووە دەبێ بەزۆر ئەم ناوە”شۆڕشگێڕ” بەسەر خۆیاندا ببڕن. هەموو ئەمانە، بەدرێژایی نیو سەدەی جەنگانی ئەم دوو هێزە وایکردووە ئەم “بەجێمان لە رابردووی پڕ سەروەری و شۆڕشگێڕی و بازهەڵدان بۆ داهاتوویەکی گریمانەکراوی هەرگیز نەهاتوو هەژموون بخاتە سەر «ئێستا» و هێندە بئاوسێ و كێوئاسا گەورە ببێت، كە «ئێستا» بكەوێتە تەنگەبەرەوە و كەمترین بواریش بۆ ژیانێكی شایان بە ژینی تێدا نەمێنێتەوە. ئەم بە تەنگەبەركردنەی «ئێستا» پەیوەست نییە بە زەمەن و سەردەمێكی دیاریكراو، كە بشێ هیوای لێدەرچوون وگوزەراندنی دەدڵ بگرین, بەڵكو ئەم رەوشەی لەباربردنەی ئێستا و پەكخستنی ژیان تێیدا لە هەلومەرج و پێشهاتیی تازەدا خۆی نوێدەكاتەوە و ئامانجیش دوورەدەستتر.
