Skip to Content

Friday, March 29th, 2024

شێواندنی گۆڕی مارف ئاغایی‌و قینی ڕه‌ش!

Closed
by April 22, 2008 گشتی

ره‌حیم ره‌شیدی _ پاریس…..

‌هه‌ر گه‌ل‌و نه‌ته‌وه‌یه‌ک که‌ سه‌رقاڵی خه‌بات‌و به‌ربه‌ره‌کانێ‌یه بۆ ده‌سته‌به‌ر کردنی ئازادی‌و گه‌یشتن به‌ مافی ڕه‌وا‌، له‌ لایه‌ن نه‌یارانی خۆیه‌وه‌ ده‌که‌وێته‌ به‌ر پرۆسه‌ی چڕوپری تواندنه‌وه‌و له‌ نێو بردن، له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ زۆر به‌رچاو  ڕوونانه‌ حه‌ولی له‌ نێو بردنی هه‌موو ڕه‌هه‌نده‌کانی ئه‌ده‌بی ئه‌و گه‌له‌ ده‌درێ‌و له‌ دووتوێی ئه‌م ڕه‌وته‌دا، دوژمن هه‌موو توانای خۆی بۆ شێواندنی زمان‌و وشه‌ی نه‌ته‌وه‌ی بن ده‌ست له‌کار ده‌کات‌.
 ئه‌گه‌ر بێتوو ڕه‌وتی سڕینه‌وه‌ به‌ هۆی خه‌بات‌و به‌ربه‌ره‌کانێ‌و شێلگیر بوونی پێنووسه‌ ده‌روه‌سته‌کان سه‌رنه‌گرێ، به‌ره‌ی دوژمن بیر له‌وه‌ ده‌کاته‌وه‌‌ له‌ بازنه‌ی ئه‌ده‌ب‌دا، داهێنان‌و ئه‌ده‌بیاتێکی ناڕه‌سه‌ن‌و ده‌سته‌مۆ بێته‌ کایه‌وه‌‌، به‌ هه‌موو رێگایه‌ک، به‌ تایبه‌ت له‌ رێگای قه‌ڵه‌مه فرۆشراوه‌کانه‌وه‌ بۆ به‌ ئاکام گه‌یاندنی وه‌ها پرۆژه‌یه‌ک، سه‌رجه‌م وزه‌و توانای خۆی وه‌گڕ ده‌خات.
به‌له‌به‌ر چاوگرتنی ئه‌م راستییه، بۆ نه‌ته‌وه‌ی خه‌باتگێڕی کورد، که‌ به‌ درێژایی مێژوو له‌ لایه‌ن نه‌یاره‌کانییه‌وه‌ حه‌ولی تێکشکان‌و چۆکدادنی دراوه‌، دژبه‌رانی ڕه‌نگاوڕه‌نگی ئه‌م نه‌ته‌وه‌یه‌، وه‌کوو گورگ له‌ پێستی مه‌ڕدا، کاریان بۆ ئه‌وه‌ کردوه‌ له‌ هه‌ناوی ڕووداوه‌کان‌دا،  زۆرترین ده‌ستمایه‌ بۆ له‌ نێوبردن، یان لانی که‌م شێواندن‌و بێ بایه‌خ کردنی ئه‌ده‌بیات به‌ هه‌موو لق‌و پۆیه‌‌کانیه‌وه‌ ته‌رخان بکه‌ن‌و ده‌یکه‌ن.
هه‌ر ئه‌مه‌ش ئه‌دیبان‌و نووسه‌رانی ده‌روه‌ست‌و خه‌باتگێر، ئه‌وانه‌ی ده‌یان هه‌وێت له‌ تاریکسانی ئه‌نگوسته‌ چاودا، به‌ هه‌ڵکردنی مۆمی وشه‌‌، داهێنانی نه‌ته‌وه‌یی‌و نیشتمانی، به‌ رێگا ئاسته‌مه‌کانی شه‌وه‌زنگ‌دا تێپه‌ڕن، له‌ لای ڕۆڵه‌ نیشتمان په‌روه‌ره‌کانی نه‌ته‌وه‌ی خۆیان ده‌بنه‌ خاوه‌ن قه‌درو قیمه‌ت‌و به‌ چاوی ڕێزو ئه‌مگداریه‌وه‌ لێیان ده‌ڕواندرێ‌، به‌رهه‌مه‌کانیان وه‌کوو سه‌رچاوه‌و ده‌سکه‌وتێکی گه‌وره‌ی مه‌عنه‌وه‌ی چاوی لێده‌کرێ‌و بایه‌خی بۆ داده‌ندرێ.
له‌ که‌س شاراوه‌ نیه،‌ له‌ لایه‌کی دیکه‌وه‌ ئه‌م جۆره‌ مرۆڤه‌ خۆشه‌ویت‌و خامه‌ ڕه‌نگینانه‌، له‌ لای دوژمنانی ئازادی‌‌و تاریک په‌رستانی سه‌رده‌مه‌وه‌، که‌ به‌رده‌وام له‌ رووناکایی‌ ده‌ترسن‌، به‌ هه‌موو جۆرێک حه‌ول ده‌ده‌ن، هه‌موو ئه‌وانه‌ی‌ به‌ تیشکی دره‌وشاوه‌ی ئه‌ده‌ب‌، به‌ چه‌کی کارای زانست، دڕ به‌ شه‌وه‌زه‌نگ ده‌ده‌ن، که‌سایه‌تیان خه‌وشدار بکه‌ن‌و بۆ ئه‌وه‌ی باندۆری خامه‌کانیان هه‌رچی زۆرتر که‌مره‌نگ بکه‌نه‌وه‌.
 تاکوو کاتێ ئه‌و جوامێرانه‌ زیندوون، نه‌یارانی شادی‌و پێشکه‌وتن‌و جوانی‌، دوژمنانی سوێندخواردوی زانست‌و پێشکه‌وتن خوازی، به‌هه‌ر شێوازێک بۆیان بلوێ؛ له‌ ته‌قه‌لای ئه‌وه‌دان که‌سایه‌تی ئه‌و مرۆڤه‌ به‌ به‌رهه‌مانه‌ سووک بکه‌ن، تاکوو له‌و ریگاوه‌ ژه‌هری تۆڵه‌ی‌ پڕ له‌ قینی خۆیان برێژن، بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ر هیچ نه‌بێ، نه‌ختاڵێک له‌ کاریگه‌ر‌ی به‌رهه‌می ئه‌وان که‌ وشیاری‌و چاوکراوه‌یی‌و هه‌ڵسه‌نگاندنی دروست‌و شایی به‌خۆبوونی نه‌ته‌وه‌یی لێده‌که‌وێته‌وه‌، که‌م بکه‌نه‌وه‌.
 به‌ خه‌یاڵی خاوی خۆیان، ئه‌مه‌ش ده‌بێته‌ هۆیه‌ک بۆ ئه‌وه‌ی خه‌ڵک به‌ هه‌رێمی تاریکی‌دا هه‌نگاو بنێ‌و بیر له‌ شکانی شولی قه‌فه‌س نه‌که‌نه‌وه‌‌.
 هه‌وڵی ورد کردنی که‌سایه‌تی نووسه‌ران‌و ڕۆشبیران‌و سازکردنی قاوو ده‌نگۆی نه‌شیاو له‌ باره‌یانه‌وه‌، بۆ ئه‌وه‌ی ئاوێنه‌ی که‌سایه‌تی رووناکبیری‌و کۆمه‌ڵایه‌تیان چڕژی تێکه‌وێ، باشترین به‌ڵگه‌ی سه‌لمێنه‌ری ئه‌و راستییه.
نه‌ته‌وه‌ی ماف خوازی کورد، له‌ ڕه‌وتی خه‌باتی ڕه‌وای خۆی‌دا، بۆ گه‌یشتن به‌ ئازادی‌‌و پێکهێنانی ده‌سه‌ڵاتێکی دێمۆکراتیک، له‌ به‌ستێنی ئه‌ده‌ب‌دا زۆر مرۆڤی ده‌گمه‌ن‌و شایانی په‌روه‌رده‌ کردوون‌.
 بێ گومان هه‌وڵ‌و تێکۆشانی ئه‌و جۆره‌ که‌سانه،‌ لای کۆمه‌ڵانی خه‌ڵک به‌ گشتیی، رووناکبیران‌و سیاسه‌ت زانه‌کان به‌ تایبه‌تی، قه‌ت له‌بیر ناکرێ.
یه‌کێک له‌و مرۆڤانه‌، به‌داخه‌وه‌ مه‌رگ مه‌ودای پێ نه‌دا زۆرتر بژی، بۆ ئه‌وه‌ی زیاتر خزمه‌تی بره‌و پێدان به‌ ئه‌ده‌بیاتی نه‌ته‌وه‌که‌ی بکا، شاعیر، وه‌رگێڕو چیرۆک نووسی رۆژهه‌ڵاتی کوردستان، مارف ئاغایی بوو.
مارف ئاغایی، له‌ هه‌لومه‌رجێک‌دا پێنووسی ده‌وڵه‌مه‌ندو به‌پێزی‌، وشه‌ی پاراوو ڕه‌سه‌نی کوردی لێ ده‌باری، دوژمن حه‌ولی ده‌دا له‌ رێگای قه‌ڵه‌مه‌ ده‌سته‌مۆکانه‌وه‌  ئه‌ده‌بیاتێکی سه‌قه‌ت به‌سه‌ر هه‌موو لایه‌ک‌دا بسه‌پێنێ‌و له‌م رێگایه‌وه‌ ئه‌و بانگه‌وازه‌ گاڵته‌ جاره‌ بدات،‌ زمانی کوردی زاراوه‌یه‌‌و لقی زمانێکی دیکه‌یه‌.
 زمانێک، هه‌رچه‌ند‌‌ زۆر به‌ر له‌و ده‌سه‌ڵاته‌و وه‌ها بیرۆکه‌یه‌ک،‌ بوونی سه‌ربه‌خۆی خۆی وه‌کوو هه‌ر زمانێکی ستانداردو سه‌ربه‌خۆ سه‌لماندبوو، ئاشکرایه‌ چڵه‌پۆپه‌ی ئه‌م سه‌لماندنه‌ ریشه‌که‌ی له‌ کۆماری کورستانه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ی ده‌گرت.
به‌و حاڵه‌ش، سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی به‌شی هه‌ره‌ زۆری ئه‌رکی قورس‌و پڕ بایه‌خی پاراستن‌و په‌ره‌ پێدانی زمان‌و گه‌شه‌ی ئه‌ده‌بیاتی کوردی، تاکوو ‌ئه‌مڕۆش هه‌ر له‌سه‌ر شانی شۆڕشگێڕانی نیشتمانه‌، به‌ڵام رۆڵی مارف ئاغایی‌و هاوپیشه‌کانی له‌و سه‌رده‌مه‌دا، له‌ به‌رانبه‌ر قه‌ڵه‌مه‌ ناشێلگیرو به‌کرێگیراوه‌کان، له‌ بیر ناکرێ‌و شایانی رێزه‌.
مارف ئاغایی، رۆژی دووی ڕێبه‌ندانی ساڵی 1343ی هه‌تاوی، له‌ گوندی وه‌زنێ سه‌ربه‌ شارستانی نه‌غه‌ده‌ له‌ دایک بووه‌. پاش شۆرشی گه‌لانی ئێران به‌ هۆی بارودۆخی ئالۆزی ئه‌و کاتی شاری نه‌غه‌ده‌، له‌گه‌ڵ بنه‌ماڵه‌که‌ی ده‌چێته‌ شاری شنۆ.
ناوبراو، ساڵی 1364ی هه‌تاوی، پاش دامه‌زرانی ناوه‌ندی فه‌رهه‌نگی سه‌لاحه‌دین ئه‌یوبی‌و وه‌شانی گۆڤاری سر‌وه‌، ده‌ست به‌ بڵاوکردنه‌وه‌ی به‌رهه‌مه‌کانی ده‌کات‌، دوایه‌ له‌ سروه‌دا ده‌ست به‌ تێکۆشان ده‌کات‌و ده‌بێته‌ ئه‌ندامی ده‌سته‌ی نووسه‌رانی گۆڤاری ناوبراو، له‌ نێو ئه‌و گۆڤاره‌دا زۆر دڵسوزانه‌‌و به‌ هه‌ست کردن به‌ به‌رپرسایه‌تی له‌ ئاست نه‌ته‌وه‌که‌ی، سه‌ره‌ڕای هه‌موو کۆسپ‌و ئاسته‌نگه‌کان، کار ده‌کات.
به‌داخه‌وه،‌ زستانی ساڵی 1377ی هه‌تاوی، به‌ هۆی ڕووداوی ماشێنه‌وه‌، له‌ نێوان مه‌هاباد‌و ورمێ‌دا له‌گه‌ڵ جه‌عفه‌ر قازی‌و سه‌رتیپ مه‌نسووری، له‌ کاتی گه‌رانه‌وه له‌ پرسه‌ی مینا خانم قازی، هاوسه‌ری پێشه‌وا قازی،‌ گیانیان له‌ ده‌ست ده‌ده‌ن‌.
کاک مار‌ف، به‌ وه‌رگێرانی په‌رتووکی "هه‌ستی ناسیۆنالیستی کورد" له‌ ئینگلیزییه‌وه‌ بۆ کوردی، بڵاوبوونه‌وه‌ی په‌رتووکی شێعری "زه‌وه‌ی سه‌خت‌و ئاسمان دوور"، نیشانی داوه،‌ ئه‌گه‌ر مه‌رگ مه‌ودای دابا، ده‌یتوانی ئه‌ستێره‌یه‌کی هه‌ره‌ دره‌وشاوی ئه‌ده‌بیاتی کوردی بێت، به‌ تایبه‌تی ناوبراو له‌ کاتی ماڵئاوایی له‌ ژیان، ته‌نها 33 ساڵ ته‌مه‌نی هه‌بوو.
به‌داخه‌وه‌ له‌م‌ دوایانه‌دا ناحه‌زانی کورد له‌ رۆژهه‌لاتی کوردستان، پاش ئه‌وه‌ی گۆری هونه‌رمه‌ند حه‌سه‌ن زیره‌کیان شێواند، زۆر جاران گۆڕی گه‌وره‌ رێبه‌رانی وه‌کوو پێشه‌وا قازی سه‌رۆک کۆماری کوردستان‌و زۆر نیشتمانپه‌روه‌رو خه‌باتگێڕی دیکه‌یان تێکدا، ئه‌وجار گۆڕی شاعێر مارف ئاغاییان شێواندووه‌‌.
 به‌داخه‌وه‌ لایه‌نه‌ پێوه‌ندیداره‌کانیش مێشێک میوانیان نیه‌‌و ئه‌م بیرۆکه‌ تا راده‌یه‌کی زۆر، به‌رهه‌می ڕوانینی ئه‌وانه‌ له‌هه‌مبه‌ر کۆمه‌ڵگای کوردستان.
ڕه‌وتی کۆنه‌په‌ره‌ستی‌و ڕه‌ش خوازی له‌ کۆمه‌ڵگای کوردستان، له‌م رێگایه‌وه‌ ترسی هه‌مه‌ لایه‌نه‌ی خۆی به‌ باشی ئاشکار ده‌کات که‌ مرۆڤه‌ باش‌و شوێندانه‌ره‌کان، ئه‌وانه‌ی به‌ کرداری چاک‌و به‌رهه‌می به‌ پێزی نه‌ته‌وه‌یی، خزمه‌تی کۆمه‌ڵگایان کردوه‌، یادو ناویان لای خه‌ڵکی خه‌باتگێڕی کوردستان به‌رزو به‌رێزه‌.
 ئه‌م دیارده‌ پڕ هیوایه‌، له‌ لایه‌ک نیشتمانپه‌روه‌رانی دڵخۆش، کۆنه‌په‌رستانی دڵته‌نگ‌و په‌شۆکاو کردووه‌.
په‌شکۆکاوی تاقمی ریش‌و ڕه‌ش، له‌وه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ ده‌گرێ، گۆری نیشتمانپه‌روه‌ران ساڵانه‌ مه‌کۆی کۆبوونه‌وه‌ی ئه‌ویندارانی ئازادی خاک‌و وڵاته‌و په‌یامی یه‌کیه‌تیی‌و ته‌بایی‌و هاوخه‌باتی لێده‌وترێته‌وه‌.
په‌یامێک، دڵی دوژمنانی ئه‌م ئاوو خاکه‌ وه‌له‌رزین ده‌خات‌، هه‌ر بۆیه‌ به‌ شێواندنی گۆری مارفه‌کان، قینی ڕه‌شی خۆیان ده‌رێژن.
قینێک که‌ له‌ په‌راوێز خرانی بیر دواکه‌وتوویی‌، شین‌و شه‌پۆڕ به‌رجه‌سته‌و مسۆگه‌ر ده‌کات، له‌ هه‌مان کات‌دا، هه‌وێن‌و هانده‌ری ئێمه‌ بۆ خزمه‌تی زیاتر به‌ دۆزی ڕه‌وای گه‌له‌که‌مانه‌. هاورێ له‌گه‌ڵ ئه‌مه،‌ ئه‌و هه‌سته‌ خۆشه‌ ده‌خزێته‌ هه‌موو وجودمانه‌وه‌ که‌ که‌سایه‌تییه‌ ده‌ستکرده‌کان ناتوانن‌و نه‌یان توانی‌وه جێگای خه‌باتگێرانی نیشتمانپه‌روه‌ر بگرنه‌وه‌، هه‌ر بۆیه‌ ئاوا ژانی ئه‌م شکه‌ست‌و لاوازییه‌ی خۆیان که‌ خه‌ڵکی کوردستان ڕووی خۆشیان لێوه‌رگێراون، به شێواندنی گۆڕی ئه‌و خۆشه‌ویستانه‌ ده‌رده‌بڕن.
به‌ ئاواتی ئه‌وه‌ی نموونه‌ی وه‌کوو مارف ئاغایی بۆ خزمه‌تی ئه‌ده‌بیاتی کورد، زۆر بن.

شێعری "بیر"،‌ به‌رهه‌می مارف ئاغایی.
بیر
دارتاش داری قه‌فه‌سێکی داده‌تاشی،
راوچیه‌ک داوی ده‌ته‌نی،
شاعیرێکیش
به‌ ده‌م بیری:
شکانی شولی قه‌فه‌سێک،
پسانی رایه‌ڵی داوێک،
هه‌ڵفرینی باڵنده‌یه‌ک،
ده‌تڵایه‌وه‌.

rahim.rashidi@gmail.com
 
گۆری شێوێندراوی شاعێر مارف ئاغایی.

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.