موحهممهد و دزی ئهدهبی
بهرچاو ڕونیهك:
قورئان و وتهكانی موحهممهد قسهگهلێكن ههتا مرۆڤ زیاتر شارهزایی له كهلتور و ئهدهبیاتی گهلان و ئاین و فهلسهفه كۆنهكاندا پهیدا بكات، پتر ئهو راستیهی بۆدهردهكهوێت كه ئهو پهیامه پهیامێكی دهستكردی مرۆڤهو سودی له ههموو ئهو زانیاریانه بینیوه كه بیستوێتی و له پێشتردا بونیان ههبووه، جا زۆر جار ئهو زانیاریهكۆنانه لهم سهردهمهدا زانست دهیان سهلمێنێت و دهبنه راستی و ئیسلامیش بانگهشهی موعجیزهبوونی دهقهكانی دهكات، وه زۆرجاریش ئهو زانیاریانه سهرچاوهیهكی ئهفسانهیی ههیهو له ئهنجامدا مشتێك ئهفسانه بۆ دهقه ئیسلامیهكان بهجێ دههێڵێت.
موحهممهد سودی له زۆر سهرچاوه بینیوه ئهوهی دهستی پێی راگهیشتبێ بهدهستكاریی و گونجاندن لهگهڵ ژیری خۆیدا دهستكاری كردووه، وهك دهبینین چهندین ئایهت و فهرموده له ئینجیل و تهوراتهوه وهرگیراون به دهستكاریهوه، له ئهنجامیشدا به پاساوی ئهوهی كه تهورات و ئینجیل كتێبی خودابوون بهڵام مرۆڤ دهستكاری كردوون، بۆیه خودا له قورئاندا دوبارهیان دهكاتهوه بهڵام به شێوه دروستهكهی، بهم پاساوه خۆی دهربازدهكات، یاخود گهر سهیربكهین له ناو قورئاندا بڕگهی یاساكانی حاموڕابی ههیه، وهك یاسای تۆڵه سهندنهوه كه ههمان دهقی یاساكهی حامورابی یه بووه بهم ئایهته .وَكَتَبْنَا عَلَيْهِمْ فِيهَا أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَالْعَيْنَ بِالْعَيْنِ وَالْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَالْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَالسِّنَّ بِالسِّنِّ وَالْجُرُوحَ قِصَاصٌ ۚ فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَهُ ۚ وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ(المائدة:٤٥)واته: له تهوراتدا نوسیمان(پێویستمان کرد) له سهریان که بێگومان ههر کهسێك به دهستی ئهنقهست کهسێك بکوژێ ئهکوژرێتهوه لهباتی دا وه چاو لهباتی چاو وه لووت لهباتی لووت وه گوێچکه لهباتی گوێچکه وه ددان لهباتی ددان وه زامهکانیش تۆڵهیان زامدار کردنی دهست درێژی کهرانه جا ههر کهس له تۆڵه سهندن خۆش بێت ئهوه ئهبێته هۆی سڕینهوهی گوناهی وه ههر کهسێ حوکم نهکات بهوهی که خودا ناردویهتیه خوارهوه ئهوا ههر ئهو کهسانه ستهم کاری تهواون.
كه ئهم یاسایانه نهوهك تهنیا تهورات خاوهنێتی بهڵكو له مێژووی مرۆڤایهتیدا به یهكهمین یاساكان دهژمێردرێت و حاموڕابی خاوهنێتی.
وه به ههمان شێوه كۆنترین فهیلهسوفی یۆنانی(تالیس) كه ههموو فهلسهفهكهی لهسهر ئاو و ئاگره ئایا كامیان گرنگتره، تالیس لای وایه ئاو سهرچاوهی ههموو شتێكه، ههمان بیر له قورئاندا به ئایهتێك دووباره بۆتهوه، (وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ (الأنبياء :٣٠)).
قورئان و فهرموده به جۆرێكن تا لێیان وردتر بیتهوه وتهی خهڵكانی كۆنیان زیاتر تیائهبینیتهوه.
من لهم بابهتهمدا دهمهوێت باس له دوباره بوونهوهی دهقێكی ئهدهبی بكهم كه له فهرمودهیهكی موحهممهد دا به دهستكاریهوه بۆ خهڵكی باسكردووه وهك وتهی خۆی.
سهرهتا دهمهوێت ئاماژه بهوه بكهم بۆ نوسیومه(دزی ئهدهبی)؟ له ڕاستیدا ئهم بابهته دهكرێت وهك بابهتێكی ئهدهبی و ڕهخنهیهكی ئهدهبی سهیر بكرێت، چونكه بهراورده له نێوان داستانێكی ئهدهبی كۆن كه داستانی (ئۆدیسه)ی(هۆمهر)ه، لهگهڵ وتهیهكی موحوممهد كه له شێوهی چیرۆكێكه.
بۆ دهتوانین پێیبڵێین دزی ئهدهبی؟
له زانستی رهخنهی ئهدهبیدا چهندین ناومان ههیه كه بهكاردههێنرێت كاتێك دهقێك سود له دهقێكی تر ببینێت.
بۆ نموونه:
گهر كهسێك له دهقێكی خۆیدا چهند دێڕێكی كهسێكی تری بهكارهێنا و ئاماژهی بۆ ناوی نوسهری ئهو دێڕانهكرد ئهوه دهبێته (إقتباس)
یاخود كهسێك كاریگهری كهسێكی تری بهسهرهوه بوو وه له دهقهكانیدا لهژێر كاریگهری ئهو كهسهدا بنوسێت، ئهوه دهبێته ئهدهبی بهراورد كاری.
بهڵام جۆرێكی تر له دووباره بونهوه ههیه ئهوه زیاتر له شیعر یاخود لهو چیرۆكانهدا دوباره دهبنهوه كه پهیوهندی به ههستهوه ههیه، بۆنموونه كهسێك له كوردستان چیرۆكێك دهنوسێت بێ ئهوهی هیچ ئاگای له نوسهرێكی تری چینی ههبێت دهقهكانیان وهك یهك یاخود زۆر له یهك نزیكن، ئهوه پێی دهوترێت (تناص-دهق ئاوێزانبوون).
گهر لهمانه ترازا، بینیمان دهقێك دهقێكی تری دووباره كردبۆوه، ئهوه دهبێته (دزی ئهدهبی).
بۆیه لهم نوسینهماندا هیچ یهكێك لهوانه نابینینهوه له چیرۆكهكهی موحهممهددا، نه ناوی نوسهری پێشوتری هێناوه، وه ئهو بانگهشهی پهیامبهری دهكاو كاریگهری كهسی بهسهرهوه نیه. دهكرێت به دزی ئهدهبی ههژماردی بكهین.
ناوهڕۆكی باسهكه:
هاتنی قیامهت و سهرههڵدانی (دهجال) یهكێكن له چیرۆكه سهرهكیهكانی ئیسلام و فهرموودهكانی موحهممهد، ئهم دهجاله وهك وهسف دهكرێت كهسێكی چوارشانهی یهك چاوه واتهی چاوێكیانی له ئهزهلهوه نیه، نهوهك ئهوهی دوو چاوی ههبێت و كوێربوبێت،
به ههمان شێوه له ئهفسانهی گرێكیشدا Κύκλωψ –Cyclops-سایكلوب ههیه كه بونهوهرێكی چوارشانهی یهك چاوه، دهماو دهم لهناو گرێكدا باس لهم سایكلوب ه كراوه بهڵام كاری ئهم جیاواز بووه له دهجالهكهی ئیسلام.
له كتێبی(ئۆدیسه)ی هۆمیرۆسدا له دیمهنێكدا باس له سایكلوب كراوه، كه باسهكهی ئێمه بهراوردی ئهو دیمهنهیه به فهرمودهیهكی موحهممهد، ئهمه له كاتێكدا موحهممهد له ساڵهكانی 700ی زاینیدا ئهم قسهیهی كردووه بهڵام هۆمهر له ساڵهكانی 850ی پێش زایندا له دایك بووه ، واته ئهو چیرۆكهی له ساڵهكانی800ی پێش زایندا نوسیوه، كه نێوانی ئهو دوو چیرۆكه 1400-1500 ساڵ دهبێت.
چیرۆكهكان دهنوسینهوهو پاشان خاڵه هاوبهشهكانیان دیاری دهكهین:
چیرۆكه یهكهم:
چیرۆكی یهكهم چیرۆكێكی نوێیه له چاو چیرۆكی دوههمدا ئهویش ئهم فهرمووده (صحیح) دروستهی موحهممهده.
عَنْ عَامِرُ بْنُ شَرَاحِيلَ الشَّعْبِيُّ -شَعْبُ هَمْدَانَ-أَنَّهُ سَأَلَ فَاطِمَةَ بِنْتَ قَيْسٍ، أُخْتَ الضَّحَّاكِ بْنِ قَيْسٍ، وَكَانَتْ مِنَ الْمُهَاجِرَاتِ الْأُوَلِ، فَقَالَ: حَدِّثِينِي حَدِيثًا سَمِعْتِيهِ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم)، لَا تُسْنِدِيهِ إِلَى أَحَدٍ غَيْرِهِ، فَقَالَتْ: لَئِنْ شِئْتَ لَأَفْعَلَنَّ، فَقَالَ لَهَا: أَجَلْ حَدِّثِينِي، فَقَالَتْ: نَكَحْتُ ابْنَ الْمُغِيرَةِ وَهُوَ مِنْ خِيَارِ شَبَابِ قُرَيْشٍ يَوْمَئِذٍ، فَأُصِيبَ فِي أَوَّلِ الْجِهَادِ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم)، فَلَمَّا تَأَيَّمْتُ خَطَبَنِي عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ عَوْفٍ فِي نَفَرٍ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم)، وَخَطَبَنِي رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم) عَلَى مَوْلَاهُ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ (رضي الله عنه)، وَكُنْتُ قَدْ حُدِّثْتُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم)قَالَ: (مَنْ أَحَبَّنِي فَلْيُحِبَّ أُسَامَةَ). فَلَمَّا كَلَّمَنِي رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم) قُلْتُ: أَمْرِي بِيَدِكَ فَأَنْكِحْنِي مَنْ شِئْتَ، فَقَالَ: (انْتَقِلِي إِلَى أُمِّ شَرِيكٍ) -وَأُمُّ شَرِيكٍ امْرَأَةٌ غَنِيَّةٌ مِنَ الْأَنْصَارِ، عَظِيمَةُ النَّفَقَةِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ، يَنْزِلُ عَلَيْهَا الضِّيفَانُ -فَقُلْتُ: سَأَفْعَلُ، فَقَالَ: (لَا تَفْعَلِي، إِنَّ أُمَّ شَرِيكٍ امْرَأَةٌ كَثِيرَةُ الضِّيفَانِ، فَإِنِّي أَكْرَهُ أَنْ يَسْقُطَ عَنْكِ خِمَارُكِ، أَوْ يَنْكَشِفَ الثَّوْبُ عَنْ سَاقَيْكِ، فَيَرَى الْقَوْمُ مِنْكِ بَعْضَ مَا تَكْرَهِينَ، وَلَكِنِ انْتَقِلِي إِلَى ابْنِ عَمِّكِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرِو ابْنِ أُمِّ مَكْتُومٍ- وَهُوَ رَجُلٌ مِنْ بَنِي فِهْرٍ، فِهْرِ قُرَيْشٍ، وَهُوَ مِنَ الْبَطْنِ الَّذِي هِيَ مِنْهُ-فَانْتَقَلْتُ إِلَيْهِ، فَلَمَّا انْقَضَتْ عِدَّتِي سَمِعْتُ نِدَاءَ الْمُنَادِي -مُنَادِي رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم)- يُنَادِي: الصَّلَاةَ جَامِعَةً، فَخَرَجْتُ إِلَى الْمَسْجِدِ، فَصَلَّيْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم) فَكُنْتُ فِي صَفِّ النِّسَاءِ الَّتِي تَلِي ظُهُورَ الْقَوْمِ، فَلَمَّا قَضَى رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم) صَلَاتَهُ جَلَسَ عَلَى الْمِنْبَرِ وَهُوَ يَضْحَكُ، فَقَالَ: (لِيَلْزَمْ كُلُّ إِنْسَانٍ مُصَلَّاهُ).ثُمَّ قَالَ: (أَتَدْرُونَ لِمَ جَمَعْتُكُمْ). قَالُوا: اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: (إِنِّي وَاللَّهِ مَا جَمَعْتُكُمْ لِرَغْبَةٍ وَلَا لِرَهْبَةٍ، وَلَكِنْ جَمَعْتُكُمْ لِأَنَّ تَمِيمًا الدَّارِيَّ كَانَ رَجُلًا نَصْرَانِيًّا، فَجَاءَ فَبَايَعَ وَأَسْلَمَ، وَحَدَّثَنِي حَدِيثًا وَافَقَ الَّذِي كُنْتُ أُحَدِّثُكُمْ عَنْ مَسِيحِ الدَّجَّالِ، حَدَّثَنِي أَنَّهُ رَكِبَ فِي سَفِينَةٍ بَحْرِيَّةٍ مَعَ ثَلَاثِينَ رَجُلًا مِنْ لَخْمٍ وَجُذَامَ، فَلَعِبَ بِهِمُ الْمَوْجُ شَهْرًا فِي الْبَحْرِ، ثُمَّ أَرْفَئُوا إِلَى جَزِيرَةٍ فِي الْبَحْرِ حَتَّى مَغْرِبِ الشَّمْسِ، فَجَلَسُوا فِي أَقْرُبِ السَّفِينَةِ فَدَخَلُوا الْجَزِيرَةَ، فَلَقِيَتْهُمْ دَابَّةٌ أَهْلَبُ كَثِيرُ الشَّعَرِ، لَا يَدْرُونَ مَا قُبُلُهُ مِنْ دُبُرِهِ مِنْ كَثْرَةِ الشَّعَرِ، فَقَالُوا: وَيْلَكِ مَا أَنْتِ؟ فَقَالَتْ: أَنَا الْجَسَّاسَةُ، قَالُوا: وَمَا الْجَسَّاسَةُ؟ قَالَتْ: أَيُّهَا الْقَوْمُ انْطَلِقُوا إِلَى هَذَا الرَّجُلِ فِي الدَّيْرِ، فَإِنَّهُ إِلَى خَبَرِكُمْ بِالْأَشْوَاقِ، قَالَ: لَمَّا سَمَّتْ لَنَا رَجُلًا فَرِقْنَا مِنْهَا أَنْ تَكُونَ شَيْطَانَةً، قَالَ: فَانْطَلَقْنَا سِرَاعًا حَتَّى دَخَلْنَا الدَّيْرَ فَإِذَا فِيهِ أَعْظَمُ إِنْسَانٍ رَأَيْنَاهُ قَطُّ خَلْقًا، وَأَشَدُّهُ وِثَاقًا، مَجْمُوعَةٌ يَدَاهُ إِلَى عُنُقِهِ، مَا بَيْنَ رُكْبَتَيْهِ إِلَى كَعْبَيْهِ بِالْحَدِيدِ، قُلْنَا:وَيْلَكَ مَا أَنْتَ؟ قَالَ: قَدْ قَدَرْتُمْ عَلَى خَبَرِي، فَأَخْبِرُونِي مَا أَنْتُمْ؟ قَالُوا: نَحْنُ أُنَاسٌ مِنَ الْعَرَبِ، رَكِبْنَا فِي سَفِينَةٍ بَحْرِيَّةٍ فَصَادَفْنَا الْبَحْرَ حِينَ اغْتَلَمَ، فَلَعِبَ بِنَا الْمَوْجُ شَهْرًا، ثُمَّ أَرْفَأْنَا إِلَى جَزِيرَتِكَ هَذِهِ فَجَلَسْنَا فِي أَقْرُبِهَا فَدَخَلْنَا الْجَزِيرَةَ، فَلَقِيَتْنَا دَابَّةٌ أَهْلَبُ، كَثِيرُ الشَّعَرِ، لَا يُدْرَى مَا قُبُلُهُ مِنْ دُبُرِهِ مِنْ كَثْرَةِ الشَّعَرِ، فَقُلْنَا:وَيْلَكِ مَا أَنْتِ؟ فَقَالَتْ: أَنَا الْجَسَّاسَةُ، قُلْنَا: وَمَا الْجَسَّاسَةُ؟ قَالَتِ: اعْمِدُوا إِلَى هَذَا الرَّجُلِ فِي الدَّيْرِ فَإِنَّهُ إِلَى خَبَرِكُمْ بِالْأَشْوَاقِ، فَأَقْبَلْنَا إِلَيْكَ سِرَاعًا، وَفَزِعْنَا مِنْهَا، وَلَمْ نَأْمَنْ أَنْ تَكُونَ شَيْطَانَةً. فَقَالَ: أَخْبِرُونِي عَنْ نَخْلِ بَيْسَانَ، قُلْنَا: عَنْ أَيِّ شَأْنِهَا تَسْتَخْبِرُ؟ قَالَ:أَسْأَلُكُمْ عَنْ نَخْلِهَا هَلْ يُثْمِرُ؟ قُلْنَا لَهُ: نَعَمْ، قَالَ: أَمَا إِنَّهُ يُوشِكُ أَنْ لَا تُثْمِرَ، قَالَ: أَخْبِرُونِي عَنْ بُحَيْرَةِ الطَّبَرِيَّةِ، قُلْنَا: عَنْ أَيِّ شَأْنِهَا تَسْتَخْبِرُ؟ قَالَ: هَلْ فِيهَا مَاءٌ؟ قَالُوا: هِيَ كَثِيرَةُ الْمَاءِ، قَالَ: أَمَا إِنَّ مَاءَهَا يُوشِكُ أَنْ يَذْهَبَ، قَالَ: أَخْبِرُونِي عَنْ عَيْنِ زُغَرَ، قَالُوا: عَنْ أَيِّ شَأْنِهَا تَسْتَخْبِرُ؟ قَالَ: هَلْ فِي الْعَيْنِ مَاءٌ؟ وَهَلْ يَزْرَعُ أَهْلُهَا بِمَاءِ الْعَيْنِ؟ قُلْنَا لَهُ: نَعَمْ هِيَ كَثِيرَةُ الْمَاءِ، وَأَهْلُهَا يَزْرَعُونَ مِنْ مَائِهَا، قَالَ: أَخْبِرُونِي عَنْ نَبِيِّ الْأُمِّيِّينَ مَا فَعَلَ؟ قَالُوا: قَدْ خَرَجَ مِنْ مَكَّةَ وَنَزَلَ يَثْرِبَ، قَالَ: أَقَاتَلَهُ الْعَرَبُ؟ قُلْنَا: نَعَمْ، قَالَ: كَيْفَ صَنَعَ بِهِمْ، فَأَخْبَرْنَاهُ أَنَّهُ قَدْ ظَهَرَ عَلَى مَنْ يَلِيهِ مِنَ الْعَرَبِ وَأَطَاعُوهُ، قَالَ لَهُمْ: قَدْ كَانَ ذَلِكَ؟ قُلْنَا نَعَمْ، قَالَ: أَمَا إِنَّ ذَاكَ خَيْرٌ لَهُمْ أَنْ يُطِيعُوهُ، وَإِنِّي مُخْبِرُكُمْ عَنِّي: إِنِّي أَنَا الْمَسِيحُ [الدجال]. وَإِنِّي أُوشِكُ أَنْ يُؤْذَنَ لِي فِي الْخُرُوجِ فَأَخْرُجَ، فَأَسِيرَ فِي الْأَرْضِ، فَلَا أَدَعَ قَرْيَةً إِلَّا هَبَطْتُهَا فِي أَرْبَعِينَ لَيْلَةً، غَيْرَ مَكَّةَ وَطَيْبَةَ، فَهُمَا مُحَرَّمَتَانِ عَلَيَّ كِلْتَاهُمَا، كُلَّمَا أَرَدْتُ أَنْ أَدْخُلَ وَاحِدَةً، -أَوْ وَاحِدًا- مِنْهُمَا اسْتَقْبَلَنِي مَلَكٌ بِيَدِهِ السَّيْفُ صَلْتًا، يَصُدُّنِي عَنْهَا، وَإِنَّ عَلَى كُلِّ نَقْبٍ مِنْهَا مَلَائِكَةً يَحْرُسُونَهَا). قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم) وَطَعَنَ بِمِخْصَرَتِهِ فِي الْمِنْبَرِ: (هَذِهِ طَيْبَةُ، هَذِهِ طَيْبَةُ، هَذِهِ طَيْبَةُ، -يَعْنِي الْمَدِينَةَ- أَلَا هَلْ كُنْتُ حَدَّثْتُكُمْ ذَلِكَ).فَقَالَ النَّاسُ: نَعَمْ. (فَإِنَّهُ أَعْجَبَنِي حَدِيثُ تَمِيمٍ، أَنَّهُ وَافَقَ الَّذِي كُنْتُ أُحَدِّثُكُمْ عَنْهُ، وَعَنِ الْمَدِينَةِ وَمَكَّةَ، أَلَا إِنَّهُ فِي بَحْرِ الشَّأْمِ أَوْ بَحْرِ الْيَمَنِ، لَا بَلْ مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ مَا هُوَ، مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ مَا هُوَ، مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ مَا هُوَ). وَأَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى الْمَشْرِقِ. قَالَتْ: فَحَفِظْتُ هَذَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله عليه وسلم).1
له(عامر)ی كوڕی (شراحیل)ی (الشعبي)ییهوه -شهعبی ههمهدان-كه پرسیاری له (فاطمه)ی كچی (قیس) كردووه -خوشكی (الضحاك)ی كوڕی (قیس)(خوای لێ ڕازی بێت) كه له ژنه كۆچهرییه پێشینهكانه-، وتی: قسهیهكم بۆ بكه كه خۆت له پێغهمبهرت (صلی الله عليه وسلم) بیستبێت، بهمهرجێ پاڵی نهدهیت بهلای هیچ كهسێكی دیكه جگهلهو، وتی: دهتهوێ وادهكهم، ئهویش وتی: بهڵێ قسهم بۆ بكه، ئهویش وتی: شووم كرد به (ابن مغیره) كه لهچاكترینی لاوانی قورهیش بوولهو ڕۆژهدا، كهچی لهیهكهمین جهنگێكدا له خزمهت پێغهمبهری خوادا (صلی الله عليه وسلم) پێكرا، كاتێ بێوهژن كهوتم (عبدالرحمن)ی كوڕی (عوف) لهگهڵ چهند كهسێكدا له هاوهڵانی پێغهمبهر (صلی الله عليه وسلم) داوای كردم، ههروهك پێغهمبهری خوا (صلی الله عليه وسلم) داوای كردم بۆ كارگوزارهكهی خۆی (أسامه)ی كوڕی (زید)(خوای لێ ڕازی بێت) منیش بۆیان باس كردبووم كه پێغهمبهری خوا (صلی الله عليه وسلم) فهرموویهتی: (ههركهس منی خۆش دهوێت با (أسامه)یشی خۆش بوێت). كاتێ پێغهمبهر (صلی الله عليه وسلم) قسهی لهگهڵ كردم وتم: جڵهوی كاری من بهدهستی تۆیه لهكێم مارهدهكهیت مارهم بكه. فهرمووی: (بگوێزهرهوه ماڵی (أم شریك)) (أم شریك) ژنێكی دهوڵهمهند بوو له (یاریدهدهران) خهرجی زۆر گهورهی دهكێشا له ڕێگهی خوادا، میوانی دههات. منیش وتم: وا دهكهم، فهرمووی: (وامهكه، (أم شریك) زۆر میوانداره، منیش حهز ناكهم سهرپۆشهكهت لێبكهوێت، یاخود قاچ و قولت دهركهوێت، خهڵكی ههندێك شوێنت لێوه ببینن كهحهزی پێ نهكهیت، بهڵام بگوێزهرهوه بۆ لای كوڕی مامت (عبدالله)ی كوڕی (عمرو)ی كوڕی (أم كلثوم)-كه ئهوه پیاوێك بوو له بهرهی (فهر). (فهر)ی قورهیش، كهله تیرهی ئهو ئافرهته بوو- منیش گواستمهوه بۆ لای، كاتێ ماوهی (عده)كهم تهواو بوو گوێم له بانگی جارچی بوو -جارچی پێغهمبهری خوا كه بانگی دهكرد. (الصلاة جامعة)منیش دهرچووم بهرهو مزگهوت، نوێژم له خزمهت پێغهمبهردا (صلی الله عليه وسلم)كرد كه من لهڕیزی ژنهكاندا بووم له پشت پیاوانهوه، كاتێ پێغهمبهری خوا(صلی الله عليه وسلم) نوێژهكهی تهواو كرد، لهسهر دوانگه-منبر- دانیشت و پێدهكهنی، فهرمووی: (با ههركهس له جێنوێژی خۆیدا بمێنێتهوه) پاشان فهرمووی: (ئایا دهزانن بۆ چی كۆم كردونهتهوه) وتیان: خوا و پێغهمبهری خوا باشتر دهزانن. فهرمووی: (بهخوا من بۆ هیچ مهبهستێك و هیچ ترسێك ئێوهم كۆنهكردۆتهوه، بهڵكو بۆیه كۆم كردونهتهوه چونكه (تمیم)ی (الداری) پیاوێكی گاور بوو، هات بهڵێنی داو موسڵمان بوو، قسهیهكی بۆ كردووم كه هاو شێوهی ئهوهیه كه من بۆم باس كردوون سهبارهت به دهجالی یهكچاو، قسهی بۆ كردم كه سواری كهشتیهكی دهریایی بووه لهگهڵ سی پیاو له هۆزی (لخم) و (جذام)ماوهی مانگێك شهپۆلی دهریاكه گێژی داون، تاوهكوو سهرهنجام پهنایان بردۆته بهر دوورگهیهك له دهریاكهدا تا خۆر ئاوابوون، له نزیكی كهشتیهكهوه دادهنیشن لهدوایدا دهچنه ناو دورگهكهوه، دهعبایهكی تیسكنی تووكنیان پێ دهگات، كه لهبهر زۆری تووك و موو پاش و پێشیان بۆ لێك جیانهكراوهتهوه، دهڵێن:قوڕت بهسهر تۆ كێیت؟ دهڵێ: من (الجساسه)هم، دهڵێن: الجساسه چییه؟ دهڵێ:خهڵكینه بڕۆن بۆ لای ئهو پیاوهی كه له كۆشكهكهدایه، چونكه زۆر تامهزرۆی دهنگ و باسی ئێوهیهـ كاتێ ناوی پیاوی برد ترساین لێی كهجۆره شهیتانێك بێت، ئێمهیش بهپهله ڕۆیشتین تا چووینه كۆشكهكهوه. كاتێ سهیر دهكهین زهلامێكی تێدایه كه ههرگیز زهلامی ئاوامان نهدیبوو، له ههموو كهس كهته و زلترو، لهههموو كهس زیاتر كۆت و بهند و شهتهك درابوو، ههردوو دهستی تا گهردنی، نێوان ههردوو ئهژنۆی تا قوولهپێی به ئاسن، وتمان: قوڕت بهسهر تۆ كێیت؟ وتی:ئێوه توانیتان بهسهر دهنگ و باسی من ئاشنا ببن. پێم بڵێن ئێوه كێن؟ وتیان:ئێمه خهڵكانێكین له عهرهب، سواری كهشتیهكی دهریایی بووین، گیرۆدهی داوی دهریا بووین لهكاتێ ههڵچوونیدا، ماوهی مانگێگ شهپۆلی دهریاگێژی داین، پاشان پهنامان هێنا بهرهو لای ئهم دوورگهیهی تۆ، له نزیكیهوه دانیشتین تا چووینه دوورگهكهوه، گیانلهبهرێكی تیسكنی تووكنمان پێگهیشت، لهبهر موو پێش و پاشیمان بۆ لهیهك جیا نهكرایهوه وتمان: (الجساسه)چییه؟ وتی: بچن بۆ لای ئهو پیاوهی كه له كۆشكهكهدایه ئهو تامهزرۆی دهنگ و باسی ئێوهیه، ئێمهیش بهپهله هاتین بۆلای تۆ و، زۆری لێترساین، ترساین لهوهی كه جۆره شهیتانێك بێت، ئهویش وتی: خهبهرم بدهنێ سهبارهت به دارخورماكانی (بێستان) وتمان: لهبارهی چ شتێكیهوه پرسیار دهكهیت؟ وتی: پرسیارتان دهربارهی دارخورماكانی لێ دهكهم داخۆ بهردهگرێت؟ پێمان وت: بهڵێ، وتی: بهڵام نزیكه ئیتر بهرنهگرێت. وتی خهبهرم بدهنێ سهبارهت به دهریاچهی (طبریه)، وتمان: لهچ شتێكیهوه پرسیار دهكهیت؟ وتی: ئایا ئاوی تیا ههیه؟ وتیان: ئاوی زۆره وتی: بهڵام ئاوهكهی نزیكه نهمێنێت، وتی: خهبهرم بدهنێ دهربارهی كانیاوی (زغرة) وتیان: لهچ شتێك پرسیار دهكهیت.وتی: ئایا لهوكانیاوهدا ئاو ههیه؟ ئایا خهڵكهكهی بهئاوی كانیاوهكه كشت و كاڵ دهكهن؟ پێمان وت: بهڵێ ئاوی زۆره. خهڵكهكهیشی كشت و كاڵی پێدهكهن، وتی: خهبهرم بدهنێ دهربارهی پێغهمبهره نهخوێندهوارهكان چی كرد؟ وتیان:لهمهككه دهرچووه و له (یثرب)نیشتهجێ بووه، وتی: ئایا عهرهب شهڕیان لهگهڵ كرد؟ وتمان: بهڵێ وتی: چۆنی پێكردن؟ خهبهرمان پێدا كه سهركهوتووه بهسهر ئهوانهی لێوهی نزیكن له عهرهب و، ئهوانیش گوێڕایهڵی بوون. پێی وتین: جا ئهوه بووه؟ وتمان: بهڵێ، وتی: بزانن چاكتروایه بۆیان كه گوێڕایهڵی ببن منیش خهبهرتان دهدهمێ من كێم: من دهجالم.من نزیكه كه مۆڵهتی دهرچونم بدرێتێ و دهرچم و، بهزهویدا بڕۆم هیچ دێهات و{شارێك} نههێڵمهوه كه دانهبهزم بۆی لهماوهی چل شهودا جگه له (مهككه)و(طیبه)نهبێت، كه ئهو دووانه ههردووكیان له من قهدهغهن، ههركاتێك بمهوێ بچمه یهكێكیان، فریشتهیهك شمشێرێكی ڕووتی بهدهستهوهیه ڕووم تێدهكات و بهرههڵستیم لێدهكات، لهسهر ههر ڕێگهوبانێكی فریشته وهستاون و پاسهوانی دهكهن) دهڵێت:پێغهمبهر بهداردهستهكهی دهستی دهیژهند له دووانگهكهوه –مینبهرهكهوه-و دهیفهرموو: (ئهمه (طیبه)هیه، ئهمه (طیبه)هیه، ئهمه (طیبه)هیه،-مهبهستی له مهدینه –بوو ئایا من لهو بارهوه قسهم بۆكردوون) خهڵكیش وتیان بهڵێ. فهرمووی(من قسهكهی (تمیم)م پێخۆش بوو هاوشێوهی ئهوه من قسهم بۆ كردن. ههروهها لهبارهی مهدینه و مهككهیشهوه، بزانن كه ئهو لهدهریای شامدایه یاخود دهریای یهمهن، نا بهڵكو له ڕووی خۆرههڵاتهوهیه، لهڕووی خۆرههڵاتهوهیه، لهڕووی خۆرههڵاتهوهیه) بهدهستی بهرهو خۆر ههڵات ئاماژهی كرد. دهڵێ: ئهمهم له پێغهمبهری خواوه (صلی الله عليه وسلم) لهبهركرد.
چیرۆكی دووهم:
چیرۆكی دووهم له ناو داستانه به ناوبانگهكهی هۆمهردا ههیه به ناوی (ئۆدیسا) ئهم داستانه یهكێكه له كۆنترین و بهناوبانگترین داستانی مێژووی مرۆڤایهتی، كه هۆنراوهكانی چهندهها نهوه دهماو دهم گێڕاویانهتهوه.
كه تهواوی ئهم داستانه باس له بهسهرهاتی گهڕانهوهی (ئۆدیسۆس) له شهڕی تهرواده، بۆ دورگهكهی خۆی دهكات، ئهو پادشای (ئیثاكا) بووه، له ڕێگهی گهڕانهوهیدا(10) ساڵی پێدهچێت، توشی چهندین دهردی سهری دهبێت ئهویش به هۆی ئهوهی خودای ئاو توڕه بووه لێی و تۆڵهی لێدهكاتهوه، له چوارچێوهی ئهو دهرده سهریانهدا كه توشیدێت، لهگهڵ هاوڕێكانیدا ئهم چیرۆكه بوونی ههیه له داستانهكهدا:
ئۆدیسۆس له كاتی گهڕانهوهیدا ماوهیهكی زۆر دهریا گێژیان ئهدات و چهن ڕۆژێك بهردهوام لهناو گێژاوی دهریادا دهبن، ههتا سهر ئهنجام دهگهنه كهناری دهریاكهو لهوێدا دهخهون ههتا ڕۆژدادێت، پاشان دهكهونه گهڕان بهو دورگهیهدا، له ئهنجامدا ئهشكهوتێك دهبینن كه بهردێكی زۆر گهوره له بهردهرگاكهیهتی، بهڵام ئۆدیسۆس دهزانێت كه ئهوه جێگهی مانهوهی سیكلۆبه و ئهو ناوچهیه جێگهی ژیانی ئهوه، ڕێگهی نهداوه به هیچ كهسێكی تر لهوێ بژی بۆیه ناوچهكه پڕه له داری میوهی پڕ بهرههم و كهس دهستی نهگهیشتووه پێی، وهختێك دهچنه ناو ئهشكهوتهكه بهو مهبهستهی پهنیر و كهرێ بهرنهوه بۆ ناو كهشتیهكهیان، ئۆدیسۆس كه چیرۆكهكه دهگێڕێتهوه دهڵێت: له ئهشكهوتهكهدا دانیشتین و دهستمان كرد به پهنیر و كهرێ خواردن و ئاگرمان كردهوه، بهڵام لهو كاتهدا سیكلوب گهڕایهوهو بهردهكهی خسته بهر دهرگاكه ، بهردهكه ئهونده گهوره بوو ئهگهر بێت و بتخستایهته سهر دوو عهرهبانه به (20) گای گهوره نهیان ئهتوانی بیجوڵێنن، و ههمومان حهپس بوین له ئهشكهوتهكهدا و وهك شهمشهمه كوێره خۆمان شاردهوه، پاشان وتی كێ لێرهیه ئێوه كێن له كوێوه هاتون……………………هتد.
پاش ئهوهی دهكهونه قسهكردن و وهڵام دانهوه، سیكلۆب باس لهوه دهكات كه ئهو (سیكلۆب)ه و نه له بونهوهری سهر ئهز ئهترسێت نه ئاسمان، وه خۆی به بههێزتر ئهزانێت له ههموویان.
پاش ئهوهی سیكلۆب دوو له پیاوهكانی ئۆدیسۆس ههڵدهگرێت و فڕێیان ئهدات، مێشكیان دهپژێت، بهڵام ئۆدیسۆس دهیهوێت به تهڵهكهیهك له دهستی سیكلۆب ڕزگاریان ببێت و ئهو بهرده گهورهیه لابهرێت لهبهر دهرگای ئهشكهوتهكهدا، بۆیه قسهی بۆ دهكات و ڕازی دهكات كه شهراب بخواتهوه، پاش مهست بوونی كه سیكلۆب یهك چاوی ههیه، وهختێك چاوی دادهخات، چاوی سیكلۆب كوێر دهكهن و ئهویش لهتاو چاوی بهرهو دهرگاكه دهڕوات و بهردهكه لادهبات2.
خاڵی لهیهكچوو:
ههردووچیرۆكهكه له سهر زمانی كهسێكهوه دهگێڕدرێنهوه، به ههمان شێوه ههردوو چیرۆكهكه كۆمهڵه خهڵكێكن دهریا ڕێگهی لێ تێكداون، وه ههردوكیان شهو دهگهنه سهر كهناری ئاوهكه، ههردوو باسهكه وهك یهكه لهوهدا كه سهرنشینهكانی كهشتیهكه له كهنار ڕوبارهكهدا دهنوون تا بهیانی، به ههمان شێوه له ههردوو چیرۆكهكهدا كهشتیهكهیان له دورگهیهكدا دهوهستێت، وه ههردوو لا توشی كهسێكی عملاق (كهته زهبهلاح) دهبن، وه زهبهلاحهكه له ههردوو چیرۆكهكهدا له ههردوو كۆمهڵهكه دهپرسێت له كوێوه هاتوون؟ وه له ههردوو ڕوداوهكهدا زهبهلاحهكه شوێنێكی تایبهتی ههیه لای هۆمیرۆس (ئهشكهوت)ه و لای موحهممهد (دهیر)ه.
به ههمان شێوه ههردوو زهبهلاحهكه (یهك چاو)ن
ئهمانهی باسكران كۆمهڵێ ڕهگهزی زۆر سهرهكین كه تۆ له چیرۆكێكی بدزیت ئهوكات دهتوانی زۆر به ئاسانی ئهوهی خۆت ئهتهوێت و خۆت مهبهسته له چیرۆكهكهی خۆتدا بهكاری بهێنیتهوه.
خاڵی جیاوازی:
چهند خاڵێكی جیاوازی ههیه له نێوان ئهم دوو چیرۆكهدا، ئهویش ئاشكرایه كه موحهممهد به ویستی خۆی و بۆ مهبهستی تایبهتی خۆی دهستكاری كردوون.
سیكلۆبی هۆمهر نهبهستراوهتهوه، بهڵام دهجالی موحهممهد كۆت و زنجیر كراوه، ئهویش ئاشكرایه چونكه موحهمهد بانگهشهی ئهوه دهكات له كۆتایی دنیادا دهجال دێت و دهردهكهوێت. گهر كۆت نهكرایه ئهوا پرسیار دروست دهبوو ئهی باشه بۆ ئێستا دهجال دهرناكهوێت.
سیكلۆبهكهی هۆمهر وهختێك پرسیار له ئۆدیسۆس دهكات له كوێوه هاتوون، هیچ زانیاریهكی نییهو وه هیچ ئامۆژگاریهكیشی نیه بۆ ئۆدیسۆس و هاوڕێكانی. بهڵام (دهجال)هكهی موحهممهد دوای پرسیارهكانی ئهو ئامۆژگاریهیان دهكات كه چاكتر وایه عهرهب گوێڕایهڵی موحهممهد بن، كه ئهوهش تهواو جێگهی تێڕامانه و به ئاشكرا نیازی موحهممهد دیاره، ئهو دهجالهی ئهو باسی لێدهكاتله قسامهتدا داوای خوایهتی بكات و خهڵك فریبو بدات بڵێ من خوداتانم، ئهدی ئێستا چۆنه وا دهڵێت عهرهب به گوێی موحهممهد بكهن چاكتره، ئایا ئهونه دڵسۆزی موحهممهد و خهڵكه؟؟؟
وه له كۆتایی چیرۆكهكاندا (سیكلۆب)هكهی هۆمهر تهنیا چاوهكهشی كوێر دهكرێت، بهڵام(دهجال)ه كهی موحهممهد هیچ شتێكی توشنابێت و ئهو كهسانهش كه چونهته لای له ئهنجامدا دهشزانن دهجالهو له گوڵێك كاڵتری پێ ناڵێن، ئهویش تهنیا لهبهر ئهوهیه موحهممهد كاری بهم دهجاله ههیه له چیرۆكهكانیدا.
ئهوهی باسمانكرد دوو چیرۆكن كه ههردووكیان به تهواوی ڕاستن و له دوو كهلتوری جیاوازهوه وهرگیراون، چیرۆكهكهی موحهممهد له كتێبه ڕاست و دروستهكانی ئیسلامهوه وهرگیراون، چیرۆكهكهی هۆمهریش له داستانهكهی خۆیهوه وهرگیراوه، كه ئهو داستانانهی هۆمهر له ناو گرێكیهكاندا جێگهو پلهی تایبهتیان ههیه و زۆر له پێش هاتنی موحهممهدهوه بایهخی پێدراوهو نوسراونهتهوه.
وهك وتمان دهكرێت ئهم بابهته وهك ڕهخنهیهكی ئهدهبی تهماشا بكهیت، وه دهشكرێت وهك ڕهخنهیهكی ئاینی تهماشا بكرێت.
……………………………………………………………….
1- صحيح مسلم – كتاب الفتن وأشراط الساعة – باب قصة الجساسة5235 -ص 2261 – باب قصة الجساسة
2- بڕوانه الأوذیسة /مكتبة دار الكتب الأهلیة /مطبعة السالة-القاهرة 1945/ لاپهڕه 114-126
ئارام جهلال
Aram.jalal@hotmail.com