Skip to Content

Sunday, October 6th, 2024
جەوهەر نامیق: دانیشتنەكەی پەرلەمانی كوردستان شانۆگەریەك بوو….

جەوهەر نامیق: دانیشتنەكەی پەرلەمانی كوردستان شانۆگەریەك بوو….

Closed
by February 27, 2008 گشتی

سیناریۆو دەرهێنانەکەی زۆر خراپ بوو بەڵام چارەش نەبوو!

کاتی خۆی وتمان بە ماددەی 140 کەرکوک لەباوەشی کوردستاندا نابینینەوە…
هەر کێشەیەک UN ی تێبخزێت چاوەڕوانی ئەنجامی باشی لێ ناکرێ…
کردنی کەرکوک بە هەرێمێکی فیدرالی یەکێکە لەمەترسییەکانی قۆناخی ئایندەی چارەنووسی ئەم شارە….

لەبارەی جێبەجێنەکرانی مادەی 140و، 6 مانگ درێژکردنەوەی ماوەی جێبەجێکردنەکەیء، ئایندەی ئەو مادەیە دوای هاتنی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ناو جێبەجێکردنی مادەکە، گرەنتی جێبەجێبوونی ئەو مادەیە لەو 6 مانگەدا، (میدیا) ئەو هەڤپەیڤینەی لەگەڵ جەوهەر نامیقی سکرتێری پێشووی مەکتەبی سیاسی پارتی دیموکراتی کوردستان سازدا:
* کورد سەرەتای پرۆسەی ئازادی عێراق بۆچی وەک داوایەک، داوای رازیبوونی پێش وەختەی ئەمریکای لەسەر گەڕانەوەی کەرکوک نەکرد وەک مەرجء داوایەک بۆ بەشداریکردن لە پرۆسەی ئازادکردنی عێراقدا؟
– یەک لەگرفتەکانی کورد ئەوەیە دوای رووداوەکان بیردەکاتەوە. ئەمریکا بەفەرمی پڕۆژەیەکی نەبووەو نییە بەناوی پڕۆژەی چارەسەری کێشەی کورد. نەخشەی ئەمریکا لادانی رژێمی سەددامء داگیرکردنی عێراق بوو. ئەمریکا ئۆپۆزسێونی عێراقی، بەکوردیشەوە بەکارهێنا بۆ ئەو مەبەستە. ئەمریکا پێش "رزگاری"و"داگیرکردن"ی عێراق ئاشنابوو بە بەرنامەی کورد بەتایبەتی سەبارەت بە کەرکوکء تەعریب.. تاد. کۆنگرەی لەندەن (13- 16/12/2002)و پاشتر کۆبوونەوەکانی لیژنەی تەنسیقء مووتابعە لەسەلاحەدین (26/1- 1/3/2003)ی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی، بەسەرپەرشتیء ئامادەبوونی وەفدێکی باڵای ئەمریکا بەسەرۆکایەتی بەڕێز زەڵمای خەلیلزاد بوو. ئەودەمء ئێستاش، ئەمریکا، لەروانگەی بەرژەوەندی خۆی پرنسیپی جیمس بێکەری وەزیری دەرەوەی پێشووتری ئەمریکا تەماشای کێشەی کورد دەکات. ناوەڕۆکی بەرژەوەندییەکانی لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاست (22 دەوڵەتی عەرەبە بە (عێراقیشەوە)و هەردوو دەوڵەتی تورکیاو ئێران)ە، واتە بازاڕێک لەسنووری 500 ملیۆن کەسء خاوەن گەورەترین سەرچاوەو داهاتی نەوت، ماکی توندوتیژیء نائارامی. پرنسیپی (جیمس بێکەر)یش کە لەبیرەوەرییەکانیدا ئاماژەی بۆ کردووە، دەڵێت (..ڕن الاکرادالذين یطالبون باقامە دولە کردستان المستقلە عن ترکیا تتنازعهم قیادات مشتتە، ویشکلون مصدر قلق مستمر لترکیا. ولکل هذه الاسباب الجیوسیاسیە کنا نتوخى الحرص فی مساعدتهم.. ئەو کوردانەی داوای دامەزراندنی دەوڵەتی کوردستانی سەربەخۆو جیا لە تورکیا دەکەن سەرکردەکانیان پەرتو بڵاون، سەرچاوەی دڵەڕاوکێن بۆ تورکیا، لەبەر هەموو ئەو هۆکارە جیۆپۆلۆتیکیانە خۆمان لەیارمەتیدانیان دەپاراست..). سەرەڕای ئەمە، بازنەیەکی بەرچاوی ناوەندی بڕیار لە سەرکردایەتی کورد، باوەڕی بەوە نەبوو ئەسڵەن ئەمریکا لە سەددام دەدات یان دەوێرێت لێیبدات، یان دەتوانێت لایبدات. هەبوو لەو باوەڕدا بوون هەر بەداخیلبوونی سوپای ئەمریکا بۆ ناو بەغدا، سەددام بەغدای لێدەکاتە جەهەننەم..! هەشە ئەوساو ئێستا باوەڕی وایە جگە لە مافی هاووڵاتیبوونی عێراق چیتر نییە بۆ کورد. بەدرێژایی ماوەی دوای شەڕی جیهانی یەکەم کە ئەمریکا هاتە ریزی زلهێزەکانء پاشتر بووە تاکە جەمسەری جیهان، هەڵوێست و رۆڵی بەرامبەر بە کورد ئیجابی نەبووە. چەندین کارەساتی بەسەر هێناوە لەبەشداری دابەشکردنی کوردستان، لە لکاندنی باشووری کوردستان بەعێراقی داتاشراو، بەگەمارۆدانی بزاڤەکەی (پەیماننامەی سەعد ئاباد، سینتۆ) بە هاوکاری رژێمە داگیرکەرەکانی. رێککەوتننامەی جەزائیر 6/3/1975و هەرەسی شۆرشی ئەیلول، پشتگیری رژێمی سەددام لە جێنۆسایدکردنی کوردو تەعریب. سەرکوتکردنی راپەڕینی بەهاری 1991. رۆڵی نێگەتیفی لەماددەی 140و چارەنووسی کەرکوکء.. تد.
* ئەگەر ئەوکات کورد ئەو داوایەی بکردبایە قبوڵیان دەکرد؟
– ئەودەم نە کورد لەو پێگەیەدا بوو داوای وا بکاتء نە ئەمریکایش گوێی لێدەگرت. بەداخەوە پرنسیپێک هەیە، لەمێژە سەرکردایەتی فەرمی کوردستان لەسەری دەڕوات ئەویش گرەوکردنە لەسەر هۆکاری دەرەکیء گەمە ئیقلیمییەکان. ئەمجارەش هەر وایکردو چارەنووسی کێشەی کوردی بە بەرژەوەندی ئەمریکاوە گرێدا.
گرفتی سەرکردایەتی فەرمی کوردستان لەوەدایە کە قەناعەتی وایە ئەوەی بۆ ئەمریکا باش بێت بۆ ئەوانیش باشەو، ئەوەی بۆ ئەوانیش باش بێت بۆ ئەمریکا باشە..! کەچی پێچەوانەکەی دروستە. هەرکات لەم قەناعەتە رزگاریبوو ئەنجامی مامەڵەی لەگەڵ فاکتەری دەرەکی باشتر دەبێت!.
* هەستناکەی کورد هەر لەسەرەتاوە پێداگریی لەسەر شتێک کرد کە رۆژئاوا نە قبوڵی دەکاو نە تێیدەگات، بۆ نموونە گەڕانەوەی ئەو ناوچانە لەڕووی جوگرافیەوە داوایەکی گونجاوتربوو لەداوای نەهێشتنی تەعریب، کە تۆ کەرکوکت لەڕووی جوگرافیەوە گەڕاندەوە عەرەبی تەعریب بۆ خۆی دەڕوات، بەڵام بڵێی با تەعریب نەمێنێ ئەوان لەوە تێناگەن، واتە پێش ئەوەی پێداگری لەسەر لایەنی دیمۆگرافی بکرێ دەبوایە پێداگری لەسەر لایەنی جوگرافی بکرێ؟
– پێداگرتن شتێکەو ئەمریکا یان رۆژئاوا قەبووڵی بکات شتێکی دیکەیە. هەموو داگیرکەرو هاوپەیمانێک پێی خۆشە داگیرکراو یان هاوپەیمانی کێشەو گرفتی بۆ دروست نەکات. ئەگەر دروستیشی کرد یەکلاکەرەوە(حاسم) نەبێت. چەند جار وەسفی پەیوەندی سەرکردایەتی فەرمی کوردستانء ئەمریکام بەدڵداری (حب) یەک تەرەفە کردووە. لەو هەلە باشتر رۆژی 10/4/2003 بوو. ئەویش راماڵینی تەعریبچییەکان بوو لە کەرکوکء گشت ناوچەکانی دیکە. خانەقین نموونەیەک بوو. لایەنی کوردستانی نە ئەمەی کردو نە پاشتر کە ئەمریکا بە فەرمی بووە "داگیر کەر" ئەو پێشنیارەیان خستەڕوو کە پێداگیری لەسەر لایەنی جوگرافی ناوچە بەعەربکراوەکان بکەنء، نە لەیاسای ئیدارەی دەوڵەتی عێراق بۆ قۆناخی گواستنەوەش. بەپێچەوانەوە، بەپێی ماددە (53، 58) چەند کۆت وبەندێک (قید)یان بەسەر کوردا سەپاند لەوانە:
1- دانانی سنووری هەرێمی کوردستان بەو ناوچانەی کە تاکو 19/3/2003 لەژێر دەسەڵاتی هەردوو ئیدارەی هەرێمی کوردستاندا بوون (م- 53-ڕ).
2- دەستکاری نەکردنی سنووری هەر (18)ە پارێزگاکەی عێراق تاکو قۆناخی گواستنەوە تەواو دەبێت (م53- ب)و، لەبڕگەی (ب– ماددە 58) گرێیدایەوە بەو بڕیارەی کۆتایی ئەنجوومەنی نۆینەرانی کۆماری عێراق.
3- هەر یەکەیەکی فیدرالی دەبێت لە (3) پارێزگا زیاتر نەبێت.
4- بۆ پارێزگای کەرکوک نییە داخیلی هیچ یەکەیەکی فیدرالی بێت (م53- ب).
5- گەڕانەوەی عەرەبەکانی تەعریب بە ئیختیاری بێت.
* پێتوایە دەبوا سەرکردایەتی کورد لەسەرەتاوە باسی نەخشە بکات، نەک دانیشتوانی ناو ئەو نەخشەیە؟
– نەخێر، رای بەندە وابوو لەسەرەتاوە لایەنی کوردستانی تەعریبچیەکانی دەربکردایە. عێراق داگیرکرا، حکومەتی سەددامء دامودەزگاکانی دارمانء نەمانء گشت یاساو رێساو ئیجرائاتء دیاردەکانی هەڵوەشایەوە. تەعریبء گۆڕینی قەوارەی نەتەوایەتیمان بەکەرکوکەوە یەک لەو دیاردانە بوو، تاوانێکی رژێمی سەددام بوو. بەبڕیاری سەددامء بڕیارو یاساو رێساو ئیجرائاتی ئەو رژێمە دراو پیادە کرا. باشە کە هەر هەموو ئەوانە نەمانء دارمانء تاونبارکران، بۆچی تەعریبء دیاردەی تەعریب بمێنێت..!
ئەوە نەکرا. روو لەیاسا کرا. ئەوە ماددە (58)و پاشتر (140)!
بوونی عەرەب بە"رەسەن"و"نا رەسەن"یان لە کوردستانی ئێمە بەشێوەی سروشتی نەبوو. هەلء حاڵەتی نائاسایی فەرزی کردووە، دەبێت بە هەلء حاڵەتی نائاساییء ئیستیسنائیش چارەسەر بکرێت. ئێمەش خوازیاری ئەوەین: (ئەوساو ئێستاو لەئایندەیش) ئەگەر بکرێ با سنووری کوردستان، مێژوو و جوگرافیای تەسبیت بکرێت، ئەودەم چارەسەرکردنی کێشەی مانەوەی (رەسەنء نارەسەن) ئاسانتر دەبوو..!
مێژوو تاکو ئێستا بەڕوونی نەیسەلماندووە کێشەی وەها بەیاساو بە پاڕانەوەو خۆزگە چارەسەرکرابێ. ئەو گیانء ماڵەی لەماوەی ئەو چوار ساڵەی دواییدا لە کەرکوک، شنگار، موسل، تەلعەفەر، جەلەولا، دووز، مەندەلیء گشت ناوچە تەعریبکراوەکانمان، لەدەستمانداوە، دوور نەبوو لەسەرەتا بۆ رزگار کردنیان بەکەمتر لەسەرمان بکەوتایە. بۆ ئەمەش نابێت تەنیا بیر لەگرژی شەڕوشۆڕو پێکدادان بکرێتەوە، بەڵکو چەندین شێوەو شێوازی دیکە هەبوو و هەیە بۆ گەیشتن بەم ئامانجە.
* بەم شێوازەی ئێستا ئایندەی کەرکوک چۆن دەبینی، ئایا دەگەڕێتەوە سەر کوردستان یان نا؟
– بەشبەحاڵی خۆم پێش "رزگاری" عێراق دوای ئەوەش قەناعەتم نەبووە بەو سیاسەتەى ئەودەمء ئێستا سەرکردایەتی فەرمیی کورد کە لەسەری دەڕوات کێشەی کەرکوکء تەعریب، وەکو کورد داخوازیەتی ئەنجامی جیدی هەبێت. کاتی خۆی وتمان بەماددە (58) کەرکوک لەباوەشی هەرێمی کوردستان نابینینەوە. تەحویلکرا بۆ (140)ی دەستووری هەمیشەی عێراق. رامان نەگۆڕ بوو، لەکاتێکدا سەرکرایەتی فەرمی کوردستان لەبەغداو لەهەرێم تاکو رۆژی 26/12/2007:
+ سووربوون لەسەر ئەوەی دەبێت پێش کۆتایی ماوەکەی جێبەجێبکرێت (31/12/2007). هەندێکیان سوور بوون لەسەر جێبەجێکردنی پێش تەواو بوونی کاتەکەی!.
+ لێدوانەکانی بازنەیەکی فراوانی بەرزە لێپرسراوانی کورد، لە بەغداو لەهەرێمء لەسەرکرایەتی هەردوو حیزبی دەسەڵاتدار (پارتی و یەکێتی)جەختیان لەوە دەکردەوە کە حکومەتی مالیکی سوورە لەسەر جێبەجێکردنی، هەرواش ئیدارەی بوشء دەسەڵاتدارانی ئەمریکا لەبەغدا. زۆر رازیبوون لەکارکردنء ئەدای مالیکیء حکومەتەکەیء لیژنەی باڵای جێبەجێکردنی مادەی 140.
+ پێشنیارەکانی (بێکەر- هاملتن) یان رەتدەکردەوە.
+ دژی تەدویل بوون.
 وا ماوەی 140 تەوا بوو:
+ هەموو لایەک رێکن لەسەر ئەوەی کە جێبەجێنەکرا.
+ بۆ درێژەپێدانی بەڕێز ستیفان دۆمیستۆرا، نێردرا بۆ پەرلەمانی کوردستانء پێشنیاری 6 مانگى کرد. بڕیاری ناوەندی بەغدا (ئەنجوومەنی نوینەران)ی دەوێت. بە هەر حالڕ هەنگاوێکە بەرەو نێودەوڵەتیکردنیء سیناریۆیەکی کاریکاتۆری بوو.
+ دواخرا بۆ 6 مانگ ئەمەش یەک لەپێشنیارەکانی لیژنەی (بێکەر- هاملتن)ە، ئەگەرچى هەندێ لە بەرپرسانی دۆسیەی 140 تەسریفی (دواخستن- تڕجیل)و (درێژکردنەوە- تمدید)ی ماددەکە بە (پەلەکردن لە جێبەجێکردنی- الاسراع فی التنفیژ) لەقەڵەم دا ودەیانەوێت واش تەسویق بکرێ!
+ حکومەتی مالیکیش هەر ماوەو ئەنجوومەنی نۆینەرانی عێراقیش توندتربووە.
* لایەنی کوردستانی کۆسپەکانی بەردەم جێبەجێنەکردنی 140 دەگەڕێننەوە بۆ فاکتەری دەرەکی بەتایبەتی تورکیا؟
– ئەمەش واقیعێکە خەریکە زاڵ بێت بەسەر ناوەندی بڕیاری سیاسی کورددا. لەنووسینێکماندا، کاتی خۆی ئاماژەم بەوە کرد، کە سەرکردایەتی فەرمی کوردستان بەئاگایی یان لە بێ ئاگایی، تورکیای کردووە بە مێردەزمەیەک بەسەرخۆیداو خەڵکیشی پێ دەترسێنن. دەستتێوەردانی تورکیا لە کاروباری کوردستانء عێراق چیتر نابێت قسەی لەسەر نەکرێتء بەجدیتر وەرنەگیردرێت. بەتایبەتی لە هەرێمی کوردستان. دەستتێوەردانی سەربازییء مووخابەراتی- میتء تیمی تایبەتییان لەهەرێمء (رەتلی پێنجیان= بەرەی تورکمانی.. تاد) ئیدی شاراوەنییە. بەرای من پێشەکی دەبێت ئەم کێشەیە لەگەڵ ئەمریکاو ناوەندی بەغدا باسبکرێت. پرسیارەکەش ئەوەیە: ئایا هەرێمی کوردستان ویلایەتێکە لەویلایەتەکانی تورکیا..؟
+ ئایا کەرکوکء ناوچە تەعریبکراوەکانی دیکەی باشووری کوردستان، شارو شارۆچەکەی سەر بەدەوڵەتی تورکیان؟
+ ئایا چارەنووسی کوردستانییەکان لەباشووری کوردستان  بەندە بە بەرژەوەندیء بڕیاری حکومەتی تورکیا؟
+ ئایا یاسای نێودەوڵەتیء عێراقی رێگا بە تورکیا دەدات مافی ڤیتۆی هەبێت لەسەر چارەنووسی کێشەی کورد لە عێراق یان تەدەخول بکات لەکاروباری عێراق.؟
بێگومان هیچ لەم پرسیارانە وەڵامیان بە (بەڵێ) نییە. واتە حکومەتی تورکیا شەڕمان پێدەفرۆشێتء (گەردەن کڵۆفتی) دەکات. کەوایە مافی خۆمانە یەخەی ئەمریکا بگرینء بپرسین، ئەم هەموو تاوانانەی تورکیا دەرحەق بەخەڵکی کوردستانء عێراق کە رۆژانە لەبەرچاوو لەچوارچێوەی دەسەڵاتی ئەمریکا دژ بەم هەرێمەو ئەم عێراقە دەیکات، بۆ چیء لەپای چی؟
* سەرکردایەتی کورد چی بکات باشە؟
– نە مافی ئەوەم هەیەو نە ئەو مافە بە خۆم دەدەم بڵێم چیبکەن باشە، وەلێ بەڕای بەندە: ئەگەر لەسەر ئەم هاوکێشەیە بڕۆین ئەوە: تاکو وڵاتێک بەناوی تورکیا هەبێت، دەبێت کورد سەبارەت بەگەیشتن بەمافەکانی هەر ئەم نانە بەو رۆنە بکات…!
کورد بەشدارە لەدەسەڵاتی ناوەندیی عێراق، ئەگەر تورکیا رانەوەستێت لەم دەستێوەردانە مافی دەسەڵاتی ناوەندە بە ئەندازەی دەستێوەردانی تورکیا، ئەوانیش کار لەناو تورکیا بکەن.
تورکیا بەبیانووی چەند هەزار تورکمانێک نەک (تورک) لە عێراق کە هەموو مافێکیان بۆ دابینکراوەو زیاتر لەرێژەی دانیشتوانی خۆیان بەشدارن لەگشت دامو دەزگاکانی ناوەندو هەرێم (بگرە لە هەرێم هێشتا زیاتر). لە تورکیا زیاتر لە 15 ملیۆن کورد بێ مافنء نکۆلی لە بوونیانء بوونی وڵاتەکەیان (کوردستان) دەکرێتء باسکردنء داواکردنیان تاوانێکە تارادەی سزای مەرگ. بەهەمان شێوە عەرەبء ئەرمەنء کلدانء ئاشوور.. تاد، هەر هەموو ئەم رەگەزانە لەعێراق بەگشتیء لەهەرێم بەتایبەتی خاوەن مافء بوونی خۆیانن بێ جیاوازی. ئەگەر حکومەتی تورکیا ئامادەیە رێژەی 1%ی مافی برا تورکمانەکانمان کە ئەمڕۆ لەم هەرێمە شادن پێیء مافی خۆیانە، بداتە کوردو عەرەبء کلدوئاشوورو ئەرمەنییەکانی خۆی، ئەوا دوور نەبوو ئەمەی تورکیا دەیکات دژی هەرێمی کوردستانء عێراق قابیلی گفتوگۆ بێت. دووپاتی دەکەمەوە ئەوەی حکومەتی تورکیا دژ بە کورد دەیکات ستراتیجیەتێکە بەخۆشیء تکا دەستی لێ هەڵناگرێتء لایەنێکی گرنگی بەتەنسیقء هاوکاری ئیدارەی بوش دەیکات. دەبێت حکومەتی تورکیا بزانێت ئەوەی بۆ خۆی بەرەوا دەبینێت، دەبێت بۆ خەڵکی دیکەیش رەوا بێت.
* پێتوایە کەرکوک بکرێتە هەرێمێکی سەربەخۆ؟
– کاتی خۆی یەک لەرەخنەکانمان لەسەر یاسای بەڕێوەبردنی دەوڵەتی عێراق بۆ قۆناخی گواستنەوە لەسەر بڕگەی (ج)ی ماددە (53) بوو. بەو ماددەیە ئەودەم هەروەکو وتمان، هیچ یەکەیەکی فیدرالی نابێت لە 3 پارێزگا زیاتر بێت. هەروەها بۆ کەرکوکیش نەبوو داخیلی هیچ فیدرالیەتێک بێت. هەمان پرنسیپ دووپاتبووەوە لەدەستووری هەمیشەیی. بەپێی ماددەی 119 هەر پارێزگایەک یان زیاتر مافیان هەیە هەرێمێک پێکبێنن. بەدیدی منء خەڵکانێکی زۆر ئەم مادەیە زیاتر بۆ کەرکوک بوو، نەدەبوایە کاتی خۆی لایەنی کوردستانی قبوڵی بکەن.
نەک هەر هەندێ لایەنی نێودەوڵەتی، تورکیا، بەرەی تورکمانیء بەشێکی بەرچاوی عەرەبی سوننەو شیعەی توندڕەوە شۆڤینی، بەڵکو لەبازنەی ناوەندی دەسەڵاتی کوردستانیش هەنە داوای ئەوە دەکەن کە کەرکوک بکرێتە یەکەیەکی فیدرالی.! ئەمەش یەک لەمەترسییەکانی قۆناخی ئایندەی چارەنووسی ئەم شارەو هەندێ شارو شارۆچکەی دیکەمانە.
* مەسەلەی موسڵ، بەگوێرەی هەموو بەڵگەنامە مێژووییەکان هەموو باشووری کوردستان ویلایەتەی موسڵ بووە، بەڵام ئێستا کەس باسی موسڵ ناکات، بۆچی؟
– راستە بەڵی، بەتێپەڕبوونی کاتء بەپێی ماددەی 58ی یاسای بەڕێوەبردنی دەوڵەت بۆ قۆناخی گواستنەوە، تەعریب لەساڵی 1968 حیساب کراوە. پێش هەڵبژاردنی ساڵی 2005، هەندێ لەبەرپرسانی کورد لەموسڵء ناو بازنەی دەسەڵات سوور بوون لەسەر ئەوەی زۆرینەی پارێزگای موسڵیان بۆ کورد مسۆگەر کردووە، داوایان دەکرد کە موسڵ نەکرێت بە کەرکوک..! بە موقاتەعەی توێژێکی بەرچاوی عەرەبی موسڵ لەو هەڵبژاردنە بە هەزار ئەملاو ئەولا لەکۆی گشتی 18 کورسی ئەنجوومەنی نوێنەران لەپارێزگای موسڵ لیستی کوردستانی تەنیا 4 کورسی مسۆگەر کرد. ئێستا باسکردنی موسڵ لەنێو ئەو بازنەیە بووەتە مایەی گاڵتە..! زۆربەی زۆری موسڵمانان بە تەقادم لەدەستدا دوور نییە هەر بەتەقادمء بەریفراندۆم زیاتر لەنیوەی ناوچە تەعریبکراوەکانمان لەدەست بدەین.
* ئەوە هەڵەیەکی مێژوویی نەبوو کە کرا، بۆنموونە پێش ئەوەی رەخنە لەماددەی 58 بگیرێ کە کرایە 140و قبوڵیش کراو وەکو گوتیان "قومار"ێک بوو کردیان؟
– زۆر رەخنە لەهەردوو مادەی (53و 58) گیرا، بەتایبەتی هەندێ گۆڕین کرا، دیارە ئەوندە دەکرا. لە هەندێ بوار هەڵە هەبوو چارەسەری کەموکورتیەکانی نەکرا. وەک ریفراندۆمء ئالیەتی یەکلایی کردنەوەو پێناسەی زاراوەکان. ئەگەری دواکەوتنی جێبەجێنەکردنی لەلایەک باش بوو، نەخشەی رێگای جێبەجێکردنی بۆ دیاریکراو خرایە بەرنامەی مالیکی.
* لەدەستووردا ئەو ناوچانە ناونراون "ناوچە ململانێ لەسەرەکان- المناگق المتنازع علیها"، کەچی هەر بەغدا حوکمیان دەکاتء هەرێمی کوردستان هیچ دەسەڵاتێکی فەرمی بەسەریانەوە نییە،لەکاتێکدا دەبووایە بەجۆرێکی دیکە بووایە، ئایا ئەمەش هەڵەیەکی دیکە نییە؟
– بەتەکید زاراوەی (المناگق المتنازع علیها) هەڵەیەکی گەورە بوو. نرخەکەش گرانە.
* لەکتێبەکەی خۆتدا باسی ئەوە دەکەی کە فراکسیۆنی کوردی لەپەرلەمانی عێراق دەبوایە لەسەر خاکێک کە دوو ئەوەندەی فەلەستینەو چوارهێندەی لوبنانە، جارێک نوری مالیکی بهێننە پەرلەمانء لێپرسینەوەی لەگەڵ بکەن، دەڵێی کە نەیانکردووە دیارە سەرکردایەتی کورد وای دەوێ؟
– بێگومان وایە، ئەگەر لیستی هاوپەیمانی کوردستان، ئەوە ناکات سەرکردایەتی کورد دەتوانێ بیانکێشێتەوە.
* واتە گرفتەکەو کەموکوڕییەکە زیاتر لای کێیە؟
– لای سەرکردایەتی سیاسی کوردە.
* ئەی بەشێکی بەرپرسیارێتییەکە بەر پەرلەمانتارەکان ناکەوێ؟
– کەمتر لای ئەوانە. راستە ئەندامی پەرلەمان نوێنەری خەڵکە، وەلێ لای ئێمە حیزبەکان دەستنیشانیان دەکەن، زۆربەشیان بەخاترو خاترانە دادەنرێن. ئەندامی چاک دەتوانێت رۆڵی هەبێت، وەلێ لەکۆتایی پابەندی سیاسەتی لیستء سەرکردایەتی حیزبەکەیەتی. باشە ئەگەر کەموکورتی لەپەرلەمانتارەکان بەدی دەکرێ بۆ ئامۆژگاری ناکرێن یان نایانکێشنەوە!
* لەسەرەتای پرۆسەی ئازادیدا بارزانی دەیگوت ئێمە هیچ گفتوگۆو دانوستانێک لەسەر کوردستانیبوونی ئەو ناوچانە قبوڵ ناکەین، بەڵام هەر ئەوکات مام جەلال باسی نموونەی وەک برۆکسێلی دەکردو باسی ریفراندۆمی دەکرد بۆ یەکلایی کردنەوەی چارەنووسی ئەو ناوچانە، تۆ ئەوکات سکرتێری مەکتەبی سیاسی پارتی بووی، بۆچی ئەو هەڵوێستەی ئەوکاتی پارتی بەوشێوەیە خاو بووەوە؟
– دوای 10/4/2003، دەستم لە هەموو بەرپرسیارێتییەکی حیزبی و سیاسی کێشایەوە. حەقە ئەو پرسیارە ئاراستەی ئەو دوو بەڕێزە بکەن.
* خەڵک دەتوانێ هیچ هیوایەکی بەبەغدا هەبێ؟
– من قەناعەتم وایە عەقڵیەتی غەیری کورد لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەتا ئێستا قبوڵی کەسانی جگە لەخۆی ناکات، بەتایبەتی زۆرینەی عەرەب لەعێراقدا هەتا ئێستا بەچەپء راستەوە، بەشیعەو سوننەیەوە ئەگەر ناکۆکی زۆریشیان هەبێ بەگشتی رێکن لەسەر قبوڵنەکردنی مافی کورد وەک ئەوەی کورد دەیەوێ، ئەگەر قبوڵی هەندێ شتیشیان کردبێت ئاشکرایە کە لەناعیلاجیء بێدەسەڵاتی بووە، هەرکاتێک دەسەڵاتیان پەیداکردبێت جارێکیتر گەڕاونەتەوە سەر سروشتی خۆیان. ئەمەش یەک لەگرفتەکانی بزاڤی رزگاریخوازی کوردە لەباشوور.
ئێمەی کورد زۆر بەزەحمەتء بەقوربانی گەورەو ماوەیەکی دوور درێژ دەگەینە نزیکی دەستکەوت، وەلێ زۆر بەئاسانیء لەماوەیەکی کورتدا لەدەستیدەدەین. کەسیش بەعێراقچێتی ئێمە باوەڕناکات. حەزدەکەم دڵنیابن لەوە، بەڵێ هانمان دەدەنء مەدحمان دەکەنء لەخشتەمان دەبەن، بەڵام کەس بەعێراقچێتی ئێمە باوەڕناکات. ئەم عێراقە قەوارەیەکی نامۆو بێ سەروبەرە، ئەمڕۆ شتێک بکەی سبەی تێکدەچێ، سبەی بیکە ساڵێکی دیکە تێکدەچێ.
* چۆن دەڕوانییە هەڵوێستی پەرلەمانتاران و بڕیارنامەی پەرلەمان لەبارەی رازیبوون لەسەر درێژکردنەوەی ماوەی جێبەجێکردنی مادەی 140 بۆ 6 مانگی دیکە؟
– دواخستن (تاجیل) یان درێژکردنەوە یان (الاسراع بالتنفیژ)، تەحسیل حاسل بوو. لەمێژبوو بڕیاری لەسەر درابوو. ئەو رۆژەی لایەنی کوردستانی بێدەنگء بێ هەڵوێست بوون لەمەر جێبەجێنەکردنی ئاسایکردنەوەی کەرکوکء گشت ناوچە تەعریبکراوەکان تاکو 19/3/2007و کە سەرژمێری لەپێش 31/7/2007 ئەنجامنەدراو نەکرا بە هەڵا، ئیدی باسکردنی ریفراندۆم لە 15/11/2007 بۆ کات کوشتنء چەواشەکردنی جەماوەر بوو. کۆمیساریای باڵای هەڵبژاردنەکان کە سەرۆکەکەشی کوردە لەمانگی 10ی 2007 رایگەیاند، ئەگەر هەموو کەرەستەکانی ریفراندۆمیشی بۆ ئامادە بکەن ئینجا لەدوای مانگی 5/2008 دەکرێت "بیر" لەریفراندۆم بکرێتەوە. جێگری وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، جۆن نیگرۆپۆنتی پاش سەردانێکی 6 رۆژی بۆ عێراق، لەگەڕانەوەی بۆ واشنتون لە 3/12/2007 رایگەیاند کە ریفراندۆم لەسەر چارەنووسی کەرکوک دوادەخرێت بۆ ساڵی 2008. ئەوەی پەرلەمانی کوردستان شانۆگەریەکبوو سیناریۆو دەرهێنانەکەی زۆر خراپ بوو، بەڵام چارەش نەبوو!
* وەزیری دەرەوەی تورکیا دەڵێ ئێمە رێگەمان نەدا مادەی 140 جێبەجێبکرێ، کۆندالیزاش لە کەرکوک گوتی بۆ مەسەلەی کەرکوک دەبێ مێژوو لەبیر بکرێ، چۆن دەڕواننە ئەو هەڵوێستانە. ئایا ئەوە لێدانی بۆچوونء بەهەند دانەنانی هەڵوێستی کورد نییە؟
– گرنک نییە بابەجانی وەزیری دەرەوەی تورکیا چی دەڵیت. ئەوان دژی کوردن وەک کورد لە هەر کۆی بن، بەڵام ئەوەی رایس وەرچەرخانێکی مەترسیدارە، لەهەڵوێستی ئەمریکا بەتایبەتی کۆبوونەوەی راستەوخۆی لەئەنجوومەنی پارێزگای کەرکوکء، لایەنێک لە قسەکانیء، تەوقیتی ئەو کۆبوونەوەیە کە هاوکات بوو لەگەڵ هێرشە دڕندانەکەی سوپای تورکیاو بۆمبابارانء تۆبارانی دێهاتەکانی هەرێمی کوردستانء بەزاندنی سنوورمان.
* نەتەوە یەکگرتووەکان بەڕێکخراوێکی بیروکراسیء سست ناسراوە، ئایا هیچ گرەنتییەک دەبینی کە ئەو رێکخراوە بتوانێ وابکات مادەی 140 لەماوەی 6 مانگدا جێبەجێبکرێ؟
– هەر کێشەیەک نەتەوە یەکگرتووەکانی تێبخزێت چاوەڕوانی ئەنجامی باشی لێ ناکرێت.

Previous
Next
This site is registered on wpml.org as a development site.