ژنێك بهسهر منارهوه
ههڵبهت له نووسینێكی وا كورتدا ناتوانرێ قسه لهبارهی ههموو لایهنهكانی كتێبێكدا بكرێت، تهنها ئهوهنده دهكرێت كه یهكێك له لایهنهكانی وهربگری و قسهی لهبارهوه بكهی، ئهوهی من دهمهوێ لهم رۆمانهدا (ژنێك بهسهر منارهوه)* لێی بدوێم، ئهوهیه كه (شێرزاد حهسهن) به جۆرێك ئیشی كردووه، وێنای زۆربهی ئهو شتانهی باسكراون، بهو جۆره نین كه له زهین و خهیاڵی ئێمهدا ههن و پێچهوانهن، واتا وێنای كهس و شتهكان بهوجۆره باوه نین كه ئێمه له واقیعدا دهیانبینین و سهودا و مامهڵهیان لهگهڵدا دهكهین، بهڵكو نهخشێكی دیكهیان ههیه و وێنهكان به جۆرێكی دی داڕێژراونهتهوه كه ئێمه بهدهگمهن لهم جۆره وێنایه، یان راستتر هێماكانی ئهم وێنایانه دهبینین، بهتایبهتیش: منارهكه و شادی و هۆمهر و بههرام كه كاراكتهره سهرهكییهكانی رۆمانهكهن.
زۆربهی جار له كتێبهكاندا واباوه كه كهسێكی پیر ئاماژهی نهوهی كۆن و وهستانی بیركردنهوه و دواكهوتن و رێگرییه له پێشكهوتن. ئافرهت هێمای چهوسانهوه و بێدهسهڵاتی و زوڵمێكی بێدهنگانه و بێ بهرگرییه. گهنج هێمای نوێبوونهوه و بیركردنهوهی تازهیه، بهڵام ئهمانه لهم كتێبهدا جیاواز لهم هێمایانه، یان به پێچهوانهی ئهم هێمایانه بهكار هێنراون.
له چركهساتی یهكهم بینینی ئهم كتێبه، وردتر له ساتی بینینی بهرگی كتێبهكه، رهنگه وا بێته بهرچاو كه منارهكه لهم رۆمانهدا هێمایه بۆ نێرینهیی و پیاوسالاری، به تایبهتیش بهوهدا كه ژنێك و منارهیهك بهیهكهوه بوونهته ناونیشان بۆ كتێبهكه، تهنانهت به خوێندنهوهی چهند لاپهڕهیهكی كتێبهكهش، دهشێ ئهو پرسیاره بێته پێشێ كه ئایا ژنێك چ پهیوهندی بهسهر منارهوه ههیه؟! بۆچی تا ئهو رادهیه شهیدای منارهكهیه كه هیچ كاتێك له خهیاڵی ناچێته دهرهوه ((كه له خهو بێدار دهبیتهوه، یهكهمین شت بیری لێ بكهیتهوه بینینی منارهكهیه، وهك ئهوهی غهریبی باڵای بكهیت و باڵاگهردانی بیت، به دڵهخورپێ و به ههنگاوی خێرا و چووست و چالاكانه، خانمانه رووهو باڵهكۆنهكه مل دهنێیت و لهوێوه پڕ به ههردوو چاوه كاڵهكانت له منارهكه دهڕوانیت…ل10))، تهنانهت هیچ شهوێك لهبهر منارهكه ناچێتهوه ماڵی باوكی، چونكه ئهو دوو شهوهی دهچێتهوه ماڵی باوكیشی، منارهكه به شڵهژاوی دێته خهونی و گلهیی لێ دهكات كه بۆچی ئهمی بهجێهێشتووه؟! بهڵام كاتێ دهكهوینه قوڵایی خوێندنهوهی رۆمانهكه، ئهوه دهردهكهوێ كه ئهم منارهیه پهیوهندی به نێرسالارییهوه نییه، بهڵكو هێمایه بۆ مێژووێكی دێرین، مێژووێك كه ههڵگری پاكێتییه و (شادی) هیچ شتێكی نهماوه بڕوای تهواوی پێی ههبێ، جگه له منارهكه، ئهگهرچی ئهو كهسهی عاشقی منارهكهیه ئافرهتێكی شۆخ و شهنگه، ئهمهش دیسان دهمانخاته زهینی ئهوهی كه بۆچی ئافرهتێك عاشقی منارهیهك دهبێت و ئهو پرسیارهمان لهلا گهڵاڵه دهبێ كه ئاخۆ هۆكارهكهی ئهوه نییه، كه ئهو ئافرهته تووشی چهپاندن بووبێ، ههروهكو له كتێبهكهشدا یهكێك لهوانهی ماستهری دهروونناسی تهواوكردووه، بڕوایهكی لهو جۆرهی لهلا گهڵاڵه دهبێ ((ئهم بێوهژنه دیاره چییهتی، عوقدهی خهساندنی ههیه و هیچی تر، بێجگه لهو كهپته زۆرهی كه مێرده پیرهكهی نهیتوانیوه هیچی بۆ بكات، به كورتی و به كوردی تێر نهبووه، ئهم بهزمی مار و منارهیه جگه لهو دهردی بێبهشبوونه له سۆز و سێكس هیچی تر نییه، ئهو ژنه لهتاو تهماعی شتێكی دیكه خووی داوهته ئهم منارهیه…ل113-114)). بهڵام دواتر بهوهدا كه رۆماننووس ناخی ئهو كهسایهتییهمان بۆ بهیان دهكات، ئهوهمان بۆ دهردهكهوێ كه ئهم پهیوهستبوونه به منارهكهوه، پهیوهستبوونێكی رۆحییه و پهیوهندی به نهمانی بڕوا به مرۆڤهكانی دهوروبهر و ئهو كهسانه ههیه كه مێگهلئاسا دهژین، نهك كهبتی سێكسی یان شتێكی لهم جۆره، پهیوهستبوونه به رهسهنێتی و وهستانهوهیه دژی ئهو قهرهباڵغییهی خهریكه به ناوی نوێگهرییهوه ههموو شتهكان ناشرین دهكات، واته جگه له مێژووێكی پاك و دێرین، منارهكه سیمبولی مانهوه و خۆڕاگرییشه له بهرامبهر ئهو شته نوێیانهی كه له سهردهمی ئێستادا ههن، وهك بینا بهرزهكان و سوپهرماركێت و ئهو بابهته بازرگانی و هوتێله خنكێنهرانهی كه شارهكانیان تهسك و تهنگهبهر كردۆتهوه، منارهكه سیمبولێكه بۆ زیندووهێشتنهوه و درێژهدان بهو مێژووه پاك و رهسهنه.
(شادی) كه هاوئاههنگ لهگهڵ منارهكه پاڵهوان و كارهكتهری سهرهكی رۆمانهكهیه، بێوهژنێكی بێكهسه، به هۆی ئهوهی ئهو تاكه كهسێكه نایهوێ منارهكه بڕووخێنرێ و بكرێته مۆڵ و سوپهرماركێت و بینای بهرز و.. ههموو خزم و كهسوكارهكهی و كهسایهتییه ناودارهكانی شارهكه دژی دهوهستنهوه، بهڵام ئهو به پێچهوانهی ئهو ئافرهته (بهتایبهتیش بێوهژنه) زهبوون و بێدهسهڵاتانهی بهردهوام له كۆمهڵگای ئێمه دهچهوسێنرێنهوه و زوڵمیان لێ دهكرێت و ئهوانیش توانای هیچ بهرگرییهكیان نییه، شادی ئافرهتێكی هۆشیاره و رووبهڕووی ههموو ههوڵهكان دهبێتهوه، بێ ئهوهی هیچ ترسێكی ههبێت، به تهنیا لهو خانووه كۆنهی بهرامبهر منارهكه دهژی و پارێزگاری له منارهكه دهكات، ئهو ئافرهتێكی شێوهكاره، وێنهی ههموو ئهو باڵنده و پهپووله كوژراوانه دروست دهكات كه لهسهر دهستی پیاوهكان دهكوژرێن، ئهمهش ههوڵ و هێمایهكه بۆ بهرهنگاربوونهوهی ئهم كوشتاره و قهرهبووكردنهوهی ژیانیان و تۆڵهكردنهوهیان له رووی دهروونییهوه.
خاڵێكی تری خۆڕاگریی ئهم ئافرهته ئهوهیه كه له تهمهنێكی زووهوه دهكرێته ژن و كچێتی لهدهستدهدات، بهڵام ئهمه نابێته هۆی ئهوهی له ناخهوه بڕووخێ و ژیانی له لا ببێته هیچ، وهكو كهسێكی هۆشیار و زیرهك، ئهم نهێنییه لای خۆی دهپارێزێ و رێگا نادات بههۆی ئهمهوه ببێته قوربانی و بكوژرێ و بهناوی كڕینهوهی نامووس (وهكو ئهوهی له كۆمهڵگای ئێمه باوه) بخرێته ژێر گڵ، كهواته وهكو زۆربهی ئافرهتانی كۆمهڵگا دواكهوتووهكان، شادی كهسێكی دهستهپاچه و بێ دهسهڵات نییه، بهڵكو كهسێكی هۆشیار و به ئیرادهیه و گۆڕان ئهنجام دهدات، ههم به هۆی تابلۆكانی كه ههر یهكه له بههرام و هۆمهر كاتێ ئهو تابلۆیانه دهبینن، ههموو جارێك تهواو بهخۆیاندا دهچنهوه و تووشی راچڵهكان دهبن، ههم له پهیوهندیشی به مرۆڤهكان، بۆ نموونه ئهو كهسێكی وهكو هۆمهر له كهسێكی پیاوكوژ و ههمیشه چهكبهدهستهوه، دهكاته مرۆڤێكی پاك، وهكو هۆمهر خۆشی دان بهوهدا دهنێت.
(هۆمهر) كهسایهتییهكی دیكهیه له رۆمانهكهدا كه پێشمهرگهی كۆنه و هێمایه بۆ نهوهی كۆنی پێش راپهڕین، له یهكهم بینینهوه له لایهن شادی، وهكو كهسێكی پیاوكوژ و دنیاویست دێته بهرچاو، بهڵام دواتر دهردهكهوێ كه كهسێكی مرۆڤ دۆسته، یاخود دهگۆڕێت بۆ كهسێكی مرۆڤدۆست و بیركردنهوهی پێچهوانهی بیركردنهوهی هاوئاستهكانی خۆیهتی له رۆمانهكهدا، كه خهریكی پاره كۆكردنهوه و رابواردن و بهرزكردنهوهی بینای چهند قات و دروستكردنی هوتێل و مۆڵهكانن.. ئهو ئارهزووێكی بۆ ئهم جۆره شتانه نییه.
شتێكی باوه كه پیاوێكی پیری وهكو ئهو، داوای ئافرهتێكی گهنجی وهكو شادی بكات و وازی لێ نههێنێ، ئهمه له كۆمهڵگای ئێمهدا ههیه و له رۆمانهكهشدا شتێكی نوێ نییه، بهڵام ئهوهی نوێیه بیركردنهوه جیاوازهكهی ئهم پیاوهیه، بهو تهمهنهوه كاتێ دهزانێ شادی به ناشهرعی كراوهته ژن، نهك تووشی شۆكێكی ئهوتۆ نابێت كه جارێكی دی بهلای ئهو ئافرهتهدا نهچێتهوه، یان به سووك سهیری بكات و به ئافرهتێكی بێ رهوشتی دابنێ، بهڵكو لهوكاتهدا سۆزی بۆی زیاتر دهبێت و ئهوهی بۆ پێشنیار دهكات كه ئهگهر شووشی پێ نهكات، رێگا بدات یارمهتی بدات بۆ ئهوهی له لای ئهو پزیشكانهی پێیان دهزانێ، پهردهی كچێنییهكهی بۆ دروست بكهنهوه، تاكو تووشی گرفت نهبێ، ئهم جۆره بیركردنهوهیهش پێچهوانهی زۆرێك لهو بیركردنهوانهیه كه لهناو نهوهكهی ئهودا ههن و خهریكی كۆكردنهوهی ماڵ و سامانن و ئافرهت بهلای ئهوانهوه وهكو كاڵا و وهكو نامووسی خێزان و بنهماڵه مامهڵهیان لهگهڵ دهكرێت، ههر ههڵهیهكی ئافرهت به سهرشۆڕیی دادهنێن بۆ خۆیان و بۆ بهرزكردنهوهی ئهم سهرهش، زۆركات كوشتنی ئافرهتهكه به چارهسهر دهزانن، بهڵام هۆمهری هاوتای ئهم نهوهیه بیركردنهوهیهكی جیاواز و كراوهی ههیه.
خۆشهویستی نێوان هۆمهر و شادی یهكێكی دیكهیه لهو شتانهی پێچهوانهی وێنای ئێمهیه بۆ ئهم جۆره خۆشهویستییانه، كه رهنگه پێمان وابێ سهركهوتوو نابن، چونكه هۆمهر لهلایهك پیاوێكی به تهمهنه و له تهمهنی خۆشیدا به هۆی پێشمهرگایهتییهوه ههر خهریكی شهڕ و كوشتن بووه و ههڵسوكهوت و مامهڵهی لهگهڵ چهكدا كردووه، ئهگهر كوشتنی دوژمنیش نهبێت، ئهوا خهریكی راو و كوشتنی ئاژهڵان بووه، لهلایهكی دیكه ئهو خێزان و ماڵ و منداڵی ههبووه و وازی لێ هێناون، ئهمجۆره كهسه وهكو كهسانی دڵڕهق و خۆسهپێن دێنه بهرچاو، لهبهرامبهردا (شادی) له لایهك ئافرهتێكی گهنجی جوان و شۆخ و هونهرمهندێكی شێوهكاره، له لایهكی دیكه كهسێكی عاشقه و خاڵۆزاكهی زۆر خۆشویستووه، هۆمهریش بهتهواوی وردهكارییهكانی ئهمهی زانیوه، كهواته به پێی تهمهن و سروشتی جیاوازی ههریهكهیان، دهبوو پهیوهندی نێوان ئهم دووانه سهركهوتوو نهبا، كه ههم له تهمهن و ههم له بیروبارهڕ و كهشوههوای ژیان لهیهكتر جیان، كهچی خۆشهویستییهكهیان سهركهوتنێكی گهوره بهدهست دێنێ و ههست بهوه دهكهن بوونهته یهك پارچه، ئهوهتا شادی دهڵێت: ((وام لێهاتبوو ههست بكهم جهستهی ئهو درێژكراوهی جهستهی منه…ل194)).
دیسان به پێچهوانهی باوهكان كه زۆربهی جار لهم جۆره كۆمهڵگایهدا ههر پیاو كاریگهری دهخاته سهر ئافرهت و ههر گهوره كاریگهریی لهسهر كهسانی بچووكتر لهخۆی دادهنێ، هۆمهر ههم پیاوه و ههم بهتهمهن و ئهزموونیش له شادی گهورهتره، كهچی دهكهوێته ژێر كاریگهریی شادی و بێ ئهوهی بیر لهپیاوبوون و زاڵبوونی پیاوهتیش بكاتهوه، دان بهوهدا دهنێت كه شادی كاریگهری گهورهی لهسهر ئهو ههبووه ((تۆ منت كرد به ئینسان، ئهو چهند ساڵه له تۆوه فێری زۆر شت بووم، خهمی من ئهوهیه كه تۆ منی راوچی و شهڕكهرت كرد به بهشهر.. كه ئێستا كهمهكێ فام دهكهمهوه و خهریكه ببمه بهشهر، كهچی ئهوهندهم نهماوه و دهمرم…ل98)).
(بههرام) ئهگهرچی گهنجێكه وهكو كهسێكی سهر به نهوهی نوێ دهردهكهوێ، پێچهوانهی ئهو چاوهڕوانییهی ئێمه له نهوهی نوێ ههمانه، كه ههمیشه ئهم جۆره كهسه وهكو كهسانی نوێگهر و رزگاركهر دهردهكهون و دهشێ ببنه پێكهێنهری سهردهمێكی نوێ و عهشقێكی پاك، ببنه كهسێك كه وهكو ههر عاشقێكی راستهقینه ژیانی خۆیان بكهنه قوربانی مهعشوقهكهی، بهڵام بههرام به پێچهوانهی ئهم وێنانهی نهوهی نوێوه، وهكو كهسێكی خۆپهرست و خۆویست بهدیار دهكهوێت كه تهنها ژیانی خۆی لا گرنگه، بۆیهش شادی دهكاته (ژن)، كهچی لهناو ئهو كۆمهڵگایه به تهنیا جێی دههێڵێت، لهكاتێكدا دهزانێ چارهنووسی ئهمجۆره ئافرهتانه له كۆمهڵگایهكی لهمجۆرهدا جگه له كوشتن هیچی دیكه نییه.
له رێگای (شادی)یهوه رۆماننووس دهیهوێ پێمان بڵێت كه مهرج نییه ئافرهتهكان ههمیشه چهوساوه و دهستهپاچه بن و بێ دهنگ بن له بهرامبهر ئهو زوڵم و زۆردارییهی بهرامبهریان دهكرێت، بهڵكو دهشێ هۆشیاریش بن و بهرهنگاری ئهو واقیعه ببنهوه كه رووبهڕوویان دهبێتهوه، له رێگای ههریهك له (هۆمهر) و (بههرام)یشهوه، دهیهوێ پێمان بڵێت: دهشێ كهسانێكی سهر به نهوهی كۆن ههبن، بهڵام كۆنهخوازانه بیر نهكهنهوه و دنیا به روونی ببینن و تهنها خۆیان پێ لهسهر حهق نهبێت، چونكه هۆمهر ههمیشه دان به بۆچوونهكانی شادیدا دهنێت، ئهگهرچی به زیانیش بۆ خۆی تهواو ببێت. ههروهها دهشێ گهنجهكانیش ههرچهنده به تهمهن نوێ بن، بهڵام كۆنهخوازانه بیربكهنهوه و تهنها خۆیان پێ لهسهر حهق بێت، بههرام، شادی دهكاته ژن و له كۆمهڵگایهكی تووندوتیژدا بهجێی دههێڵێت، كهچی كاتێ دهگهڕێتهوهش دان بهوهدا نانێت كه ههڵهی كردووه و سووره لهسهر ئهوهی شادی رازی بكات بهو شتانهی كه خۆی دهیهوێت.
دواجار دهمهوێ ئهوه بڵێم كه (شێرزاد حهسهن) له بهشی یهكهم و بڕێكی بهشی دووهمی ئهم رۆمانه و ههندێك له كارهكانی پێشتریشی، به جێناوی كهسی دووهمی تاك (تۆ) چیرۆك و رۆمانهكانی دهنووسێتهوه، من وهكو خوێنهرێك كهمتر چێژ لهم جۆره نووسینانه وهردهگرم و لهلام زیاتر چێژبهخش دهبێ ئهگهر پاڵهوانی سهرهكی، یان كاراكتهرێكی سهرهكی رۆمانهكه، رووداوهكان بگێڕێتهوه، یاخود رووداوهكانی رۆمانهكه به كهسی سێیهمی ئاگادار به شتهكان بگێڕدرێتهوه.
* ژنێك بهسهر منارهوه (رۆمان)- شێرزاد حهسهن- چاپخانهی رهنج، چاپی یهكهم (2011).
سهنگهر زراری
sangarzrary@gmail.com