فانی ته‌واوکه‌ری قوتابخانه‌ی شیعریی نه‌ته‌وه‌یی خانی و حاجی قادری کۆیی3
فانى مرۆڤ
فانى مرۆڤیش لە فانى نووسەر و مونەوویر و شاعیر جیا نییە. لاى فانى گوتار و رەفتار، قسە و کردەوە یەکن. وەک وتمان فانی بە راستى رەنجدەر بووە و خۆى وەک رەنجدەر نەک ئاغا ناساندووە. لەم رووەشەوە ئەو جیاوازى خۆى لە (ئەوانى دى) کۆمەڵەکەى بە ئاشکرایى و راشکاوى رادەگەیەنێ:
نە ئاغاى دێم و نە کوێخاى گەڕەک
پارە بستێنم بەزەبرى کوتەک
نە ئەسپم هەیە نە تفەنگى بڕنەو
نە چەتەم هەیە بۆ سەر ئەم و ئەو
نە دزم هەیە نە درۆزنم
لەگەڵ هەردوو لا وەکو دوژمنم
خۆم رەنج دەکێشم بۆ تەئمینى نان
دەست درێژناکەم بۆ نانى دوو نان
لێرەدا فانى خۆناسین و ناسنامەى خۆى بە جیاکردنەوەى کایەى سیمانتیکى بوونى خۆى (واتە وشەگەلى ناسین و ماناى ژیان) لە هى کۆمەڵەکەى ئاشکرا دەکا. فانى جیایە، فانییە و کەسى دى نییە چونکە :
ئاغاى دێ نییە
کوێخاى گەڕەک نییە.
ئەسپ و تفەنگى بڕنەو و چەتەى نییە.
دز و درۆزن نییە
لەگەڵ ئەمانە دژە و دوژمنە
ئەنجام :خۆى رەنجدەرە، پشت بەخۆى دەبەستێ بۆ ژیان بۆیە :
ئازاد و سەربەخۆشە و پێناسە و کایەى زانگەیى سەربەخۆى خۆى هەیە.
لە هۆنراوەیەکى دیکەدا بە ناوى ( بۆ پاکى نییەت) کە پێشتر هێمامان بۆ کرد، فانى زیاتر کایە و فەزاى سیمانتیکى بوونى مۆراڵى (ئەخلاقى و رەوشتیاریى) خۆى لە کۆمەڵەکەى جیا دەکاتەوە و لەو رێگایەوە بە جیاکردنەوەى خۆى هەوبوون و ناسنامەى جیاى خۆى رادەگەیەنێ. ئەوە دەسەلمێنێ کە لەرووى بیر و باوەڕ و بۆچونى کۆمەڵایەتییەوە ئەو (جیاوازە):
من موعتەقیدى سۆفی و دەروێش و مەلا نیم
پاکى نییەتم لازمە، وێنەى جوهه‌لا نیم
وێنەى کۆمەڵەکەى (وێنەى جوهەلا) یە: وێنەى کۆمەڵە ئادەمیزادێک کە جەهالەت و موفرەداتەکانى جەهالەت رەنگیان دەکا، وەسفیان دەکا، روخسار و ئاکار و پەیامى بوونیان دەستنیشان دەکا. بەڵام ئەو ((پاک نیازە)) چونکە زانایە و راستگۆیە لەو کۆبەندى زانگەرییەى جەهالەتە بەدەرە: خەرافات، ریا، شەهوەت، هەوەسبازى و خۆپەرستى، سازندەیى، خراپەکارى لەگەڵ خەڵک، جەردەیى، درۆ، دووروویى، خەو و تەمبەڵى، هتد..
نانووسمەوە نوشتەى سووتانى پەرى و دێو
دەربەستى حەقى نوشتە و جۆیایى کەوا نیم
جەردەم نییە بۆ کەسبى شەرارەت وەکو ئاغا
جۆیایى نەمانى گەل و گریەى زوعەفا نیم
ناکەم بە درۆ مەدحى نەزانان لە حزوورا
ناحەز بە ریا بازم و رازى بە ریا نیم
خوو نادەمە خەو بۆچى ؟ لەبۆ کەسبى زەکاوەت
گەنجى ئەبەدى هەر ئەدەبە شێتى غینا نیم
ئەمەى دواییان جیاکردنەوە ئایدیۆلۆژى و رەوشتیارییەکەیە کە بناغەیەکى فەلسەفیى هەیە لاى فانى ژیان کاتدار و بەسەر چووە، بۆیە ئەو شێتى دەوڵەمەندى و سامانى دنیا نییە. لاى ئەو گەنجى (واتە خەزنە و سامانى) ئەبەدیى و نەمر هەر : ئەدەبە، واتە شیعر و وێژە.. ئەمەیە فەلسەفە و هێزى خۆناسینى شاعیر.
لە هۆنراوەیەکى دیکەدا بەناوى (من) فانى زیاتر فەزاى خۆناسینى خۆى بە جیاکردنەوەى کایەکانى بیر و رەوشت و رەفتار و کردارى خۆى لە کایە زانگەیى و بیرییە باوەکانى کۆمەڵەکەى، دەسەلمێنێ:
نە ئاغام و نە کوێخام و نە شێخم
لیباسى موفتە خۆرانم لە بەر پێ
بەسەر مەستى و پەستى رابوێرم
سەرم وەک بەردى رێگا بێ خەبەر بێ
لەگەڵ دوژمن بە دینارێ بسازم
وڵاتم گەر هەموو زێڕ و زەبەر بێ
هەژاریى لات و گریانى هەژاران
نەکەم سەیر و لە دڵما بێ ئەسەر بێ
هەموو غایەم لە گۆشەى نیشتمان
بەدەست هێنانى ماڵ و عیلمى جەڕ بێ
لە چاکەى هاوزمانان چاو و گوێچکەم
هەتا گیانم لەبەر بێ کوێر و کەڕ بێ
بە ناو خەڵکا گەڕانى من بە تەنیا
لەرێگەى دەست بڕین و فێڵ و گەڕ بێ
لە هۆنراوەیەدا جیاکردنەوەکەى فانى لە رووى (ئامانج و مەبەستى بوون) ە وەیە. ئەگەر مرۆڤ بوونرایى هەبێ، نەک تەنیا بوون ، به‌لو ده‌بێ مرۆڤ شوێنى لە بووندا هەبێ و بوون نابێ هەر بوونێکى رێکەوتیى بێ لە سەر زەمین ئەوە دەبێ پەیام و هۆى بوونەکەى ئاشکرا کا: لاى فانى کەسانى کۆمەڵەکه‌ى بوونیان هەیە: بوونى ماددى دوور لە پەیامى مرۆڤایەتى و نەتەوە خوازیى کە لێرەدا جەختیان لەسەر دەکات. ئەوان هەن وەک : بەردى رێگا، وەک کوێر و کەڕ و بێخەبەر و بێ ئاگا لە ناڵەى خاکە ساران و هەستى نیشتمانپەروەریى هه‌ن.
ئەو (فانى) یە، جیایە، چونکە هیچ کام لەوانە نییە، بەشێک نییە لەو کۆبەندى وشە و مانا و رەفتار و کردار و نیاز و ئامانجانە. لەبەرئەوە لەم هۆنراوە یەدا (منێتى) جیاوازى خۆى بۆ ئاست و پلەى سیمانتیکى مرۆڤایەتى و نیشتمانپەرستى بەرز دەکاتەوە، (من) ى فانى دەبێتە (من) ێکى نموونەیى بۆیە (گشتى) دەکا و بناغە و پایەیەکى سیمانتیکى جیاواز بەرامبەر (منى باو/ ئەوان ) بنیات دەنێ و کۆمەڵە مەرج و نیشانە و پێناس و وەسف و رێوشوێن بۆ (منى) نیشتمانى لە وێنەى (لاوى شەرافتمەند و ئازا) دەستنیشان ده‌کا:
دەبێ لاوى شەرافەتمەند و ئازا
وەکو باخێکى پڕ سایە و سەمەر بێ
(باخى پڕ سایە و سەمەر) بەراورد کە لەگەڵ (بەردى رێگاى بێ خەبەر) .
لەرەفتار و کردار و زمانى
هەموو کەس شادمان و بەهرەوەر بێ
¬
بەبه‌راوردى کە له‌گه‌ڵ:
هەژاری لات و گریانى هەژاران
نەکەم سەیر و لە دڵما بێ ئەسەربێ
لە رێى پارێزگارى نیشتمان
زمانى نەشتەر و سینەى سووپەر بێ
بەراوردى کە لەگەڵ :
لەگەڵ دوژمن بەدینارێ بسازم
وڵاتم گەر هەموو زێڕ و زەبەر بێ
بەرامبەر لاوەکانى کوردى ئازا
لە خا نەى خۆشەویستیدا پدەر بێ
واتە: لەخانەى ماڵى خۆشەویستیدا بەرامبەر هەموو لاوێکى کورد وەک باوک وابێ. ئەمە بەراورد کە لەگەڵ:
لە چاکەى هاو زمانان چاو و گوێچکەم
هەتا گیانم لەبەر بێ کوێر و کەڕ بێ
بەکورتى (فانى)، دەیەوێ خۆناسینە جیایەکەى خۆى بکاتە دروستکەر و بەرهەمهێنەرى کۆمەڵە وشەگەل و پەیڤ و بیرۆکەیەکى نوێى پەروەردەیى کە نەوەیەکى تازە بەپێى ئەو بیرە نوێیانە لە قوتابخانەى کوردایەتى و نیشتمانپەروەریدا پێ بگەیەنێ.
