فانی ته‌واوکه‌ری قوتابخانه‌ی شیعریی نه‌ته‌وه‌یی خانی و حاجی قادری کۆیی 10
بنەما و بەها بەرزەکانى خەباتى نەتەوەیى
1. سەربەخۆیى خواستن
بەبێ سەربەستى نەئاشتى و ئاسایش دەبێ، نەزانى کەرامەتى تاک و گەل. گەلێ ئازایەتى ئەوەى نەبێ ناوى ئازادى بێنێ و بێ پێچ و پەنا بۆ ئازادى و سەربەخۆیى وڵاتەکەى بجەنگێ هەر لە ژێر پۆستاڵ و بەزەیى داگیر کەرى بێ بەزەییدا دەمێنێتەوە :
ژین بەبێ نوورى حورریەت مەرگە خاڵۆ بێ درۆ
ژینى وا هەر عارە ئەى دڵ تۆش بفەرموو با نەبێ
واتە: بمرە، بەڵام بەبێ ژیانى سەربەستى مەژى، چونکە ژیانى عار و سەر شۆڕییە. ئازادى و مانەوە یەک شتن.
****
دڵ نەخۆشە، پێی دەڵێم ئەی دڵ چییە دەرمانی تۆ
پێم دەڵێ دەستناکەوێ: سەربەستییە دەرمانی من!
*****
ئاوى ئازادى لەگەل ئاوى بەقا یەک ئاوە بەس
هەر گەلێ نۆشیویە لەم ئاواتە باقى ماوە بەس
هەر کەسێ بێ بەش لە ئاوى جامى ئازادیى کرا
بێبەش و گەردن کەچ و حەیران و لێقەوماوە بەس
قبووڵکردنى نائازادى ماناى دروستکردنى کەسێتییەکى لاواز و لەرزۆکى مرۆڤە، نائازادیى مرۆڤى گەردن کەچ و سەرشۆڕ و سەرلێشێوا و و داماو و سەرگەردان دروست دەکات.
. 2.کوردستانێتى یان کوردستانیزم
واتە هەموو کورد نەتەوەت بێ و هەموو کوردستان وڵاتت، رێگە نەدەى عێراقچێتى و ئێرانچێتى تورکچێتى جەستەى خاک و زمان و کولتوور و گەلت دابڕ دابڕ و پارچە پارچەکات
دڵ ئارەزوو دەکا وەکو سائیرى میلەل
مان و نەمانى پێکەوە بێ کوردى بەد عەمەل
*****
ئەم کوردستانە هەمووى یەک ماڵە
میکرۆبى ناوماڵ کوشتنى حەڵاڵە
*****
برواى فانى ئەوەیە: کورد یەک نەتەوەیە، کوردستان یەک خاکە. هەر دابەش دابەشکردنێکی ناوچەیى، دایلێکت، مەزەبى و حیزبى خیانەتەو تاوانە و خزمەتکردنێکى راستەوخۆى نەخشە و پیلانى داگیرکەرانە. لە ساڵى 1959 کە بەناوى ئایدیۆلۆژیەتەوە هەوڵى دابەشبوونى کورد درا فانى دەنووسێ:
پارتى، شیوعى، سۆران، بادینان
بۆ بنێشتە خۆشە لەبنى ددان
چیت لە من داوە لەسەر کام دینم
یا چییە و چۆنە بڕوا و ئاینم
منیش وەکو تۆ کوردستانیمە
کوردستان جێگاى جاویدانیمە
ئەمە سەرەتاگەیەکى گرنگى کوردستانیزمە: جیاوازى لە چوار چێوەى یەکێتى نەتەوەیى کوردستانیدا. با بیر و باوەڕ، مەزەب، حیزب، ناوچە، بیرکردنەوەى سیاسیى جیاواز بن، دەبێ ئازادى رەهاى ئەو جیاوازییانە هەبێ بەڵام نابێ ئەوە راستى کوردستانیبوونى هەموومان وهۆکارو هاوخەباتی نەتەوەیمان بشێوێنێ و تێکی بدا.
کورد دەبێ کورد بە براگەلى خۆى بزانێ نەک بێگانە:
کوردە ئەتۆ کوردى براگەلتە کورد
شووشەیى رێکى مەکە شێتانە ورد
پشتى گەلى دوو دل و ناڕێکە پرد
قەومى گوزەشتەت هەموو بەم دەردە مرد.
تا کورد رێگە ى خەباتى کوردستانى و هاوکارى نەتەوەیى نەگرێتە بەر و چاکەى هەموو رۆڵەیەکى خۆى بە شێت و ژیرەوە نەوێ لە پەت و قەنارەى داگیرکەرانى رزگارى نابێ:
کوردە تا دەستت لە دەستى دۆستانى خۆ نەکەى
روو لە چاکەى شێت و ژیرى کورد زمانى خۆ نەکەى
تەرکى گوێگرتن لە لافى دوژمنانى خۆ نەکەى
گیان فیدای ئاوو هەوایى نیشتمانى خۆ نەکەى
هەروەها بێبەش دەژیت و شین و شیوەن کارتە
کۆت و نجیر و قەنارەى دوژمنان سەربارتە
تا بەکەى سستى و پەستى نابەکاریى تا بەکەى
باسى سەربەستى و ئازادى بەزارى تا بەکەى
دوو زمانى و دوو دڵى و کینە و نەیاریى تا بەکەى
ملکەچیی و بێ قیمەتى و رووتى و هەژاریى تا بەکەى
گرتن و لێدان و کوشتن بۆ گەلى بێکارەیە
ئەى گەلى بێکارە هەوڵێ، راپەڕینت چارەیە.
3. رەوایى مەسەلەکەمان و باوەڕبوون بە رەوایى مەسەلەکەمان بۆ سەرکەوتنى دەبێیى (حەتمى) مان:
کوردەکان زۆریى لەکەس ناکەن لە ژوورى نیشتمان
مافى شەرعى خۆ دەپارێزن لە هەر چوار لاوە بەس
جوولەکەى بێ نیشتمان و زەنگییانى هیچ نەزان
مافى خۆیان سەندو مافى ئێمە ژێر پێ ماوە بەس
شەڕ لەسەر هەق بێ لە سەرکەوتن شکى تێدا نییە
هێزى ناهەق هێزى هیتلەر بێ سەرى دۆراوە بەس
*******
دانەڕیچەم لێدەکا دوژمن بە قارو قینەوە
غەیری حوببی نیشتمان چیدی نییە تاوانی من!
4. لە مێژوو فێر بە. با مێژوو مامۆستاى هەموو رۆژێکت بێ
ئۆستادى گەورە مێژووە بۆ عەزم و بۆ سیبات
ئەم گەنجە پڕ بەهایە لە بەر دیدە لامەبە
مێژوو بکە بە مامۆستاى مەزنى خۆت . هەمیشە پەند و دەرسە بەنرخەکانى مێژووت لە دڵا بن تا هێزى خۆراگرتن و سەرکەوتنت بداتێ.
دەبێ مێژووى شکۆى خۆمان بۆ خۆمان بستێنینەوە:
کاوە و سەلاحەددین، رۆستەم لەگەڵ کەریم خان
ئێستەش بەوانە ئاوا سەربەرزە میسر و ئێران.
5. لە مێژووى خەباتى گەلانەوە فێر بە. تەنیا کاتێ گەلانی وەک جەزایر، راپەڕین و ئاشتییان بەژێردەستى نەویست و خەباتیان بۆ سەربەخۆیى کرد، ئەوسا جیهان پێیان زانى و ئازاد بوون:
سەد و سىودوو ساڵى رەبەق جەزائیر
لە ژێر چاپۆکى دوژمن موبتەلا بوو
هەموو باخ و بەراو و شارەکانى
بەبێ سووچ و بەهانە لێ بڕابوو
لەبەر گوێی کاربەدەستانى فەرەنسە
گرین و شین و رۆ رۆیان خەتا بوو
هەتا کڕیارى سوڵح و ئاشتى بوو
لە رێگەى ئاشتى تووشى سزا بوو
هەقى خۆیان درایە دەستى خۆیان
گەلى ئازا لەمافى دڵنیا بوو.
مێژووى کوردیش پڕە لە خوێن و خیانەت، لە هەڵخەڵەتاندن و بەشوودان. پەندى گەورە ئەوەیە: باوەڕ بە داگیرکەر مەکە، تا ئازادى و مافى بڕیاردانى چارەنووسى خۆت بەدى نەهێنى، بە هیچ بەڵێن و پەیمان و پارە و پوولێک هەڵمەخەڵەتێ.
بەتایبەتى دەبێ لە مێژووى ئەوروپاوە فێربین. مێژووى ئەوان گرنگە چونکە بە چەکى زانین دەسەڵاتیان پەیدا کرد و بوونە سەروەریى دنیا. نموونەى ئەوروپا نیشانمان دەدا هەرچەند کورد دواکەوتووە، نارێکە، خۆ خۆرە، ئەمە حاڵەتێکى مێژوویىیە جیاوازییەکەى نەزانین و زانینە. گەلی خوێندەوار و زانا دەبێتە ئەوروپایى. لە پێشدا ئەوروپاش ئەوا دابڕ دابڕ و دواکەوتوو و خۆ خۆر بوون زانین رزگارى کردنو کردنییە سەروەرى خۆیان و گەلانى تریش:
لە پێشوودا ئەوروپایى وەکو تۆ لائوبالى بوون
لە سایەى عیلمە پێگەیون، دەخۆن ئەم نانە بخوێنە
ئەگەر چى حەزرەتى شێخیش دەڵێ دنیا خەرابوونە
ئەبەد بڕوا نەکەى، غەفڵەت لە بۆ نادانە، بخوێنە
. 6. رێکى، زانین –کار بکە دروشمى رۆژانە و کۆمەڵگاى شارستانى یەکگرتووى پێ دامەزرێنە:
رێکى و زانین و کار ئاسارى بەرزى کۆمەڵە
ئەى خودا لەم سێ شتانە ئێمە بۆ بێبەشین
موکرى و پیران و مامەش، سویتنى و ئاکۆ و رەمک
تەن بەتەن کوردین لەگەلڕ یەک دوژمنى دلڕ پڕ شین
******
سەروەت و سامانى عالەم زادەیى عیلمە و عەمەل
گەنجى بێ رەنجى نەدى کەس بێتە ناو دامانى کەس.
*****
عیلم ئاوێکە هەر کەس لێى بنۆشێ
هەتا مردن لە سینەیدا دەجۆشێ
دەزانێ قیمەت و قەدرى ووڵاتى
بە بێگانە و نەیارى نافرۆشى.
*****
نەزانى تێک شکێ، دوژمن شکاوە
بە تیرێ دوو نیشانم بۆ بکەن وورد
. 7. نموونەى رەوشتى بەرز بە. درۆزن مەبە. ریاباز مەبە.
ماستاو و مەرایى بۆ کاربەدەست و دەسەڵاتداران مەکە. کەسێتیت سەنگین بێ. بۆ پارە خۆت مەفرۆشە، سەرت بەرز بێ. ژیانى ماددیت بەلاوە هەموو شت نەبێ. ناوى مەردانەو چاکەى گشتى و بەرژەوەندى گەل بکە بیر و بەرنامە و خووى رۆژانەت. ژیانی مەعنەویت بەلاوە گرنگ و جەوهەری بێ. له ده‌یان هۆنراوه‌دا ئه‌م ئامۆژگارییانه دووباره کراونه‌وه..
. 8. سەروەرى قانوون راگرن:
ئەگەر قانوون کردارى بەشەر بێ
نییە باوەڕ بەشەر نزیکى شەڕبێ
لە هەرجێ هەیبەتى قانوون نەمێنێ
نەزان تۆوى بەدکارى دەچێنێ
ئەوە پارێزگارى نیشتمانە
ئەوە هەوساریى زۆرداریى نەزانە
. کەرکووک جەرگ و دڵى کوردستانە لە دەستى مەدەن :8
کەرکووک بووکى کوردستانە
لە ناو جەرگەى نیشتمانە
******
کەرکووک ئەى شارى دێرینى کوردان
تۆ شارى دەریاى ئاڵتوونى رەشیى
سەرت لە شیمال پێت لە جەنووبە
هەروەکو و دلڕ واى لە ناوەند لەشیى.
